Definicja - wypowiedź, która podaje znaczenie jakiegoś wyrazu lub wyrażenia, ewentualnie podaje jednoznaczną charakterystykę definiowanego przedmiotu
Definicje realne - podają charakterystykę definiowanego przedmiotu bądź przedmiotów. Charakterystyka musi podawać istotę tego przedmiotu, wskazywać wszystkie istotne cechy
Definicja nominalna - wyrażenie podające znaczenie jakiegoś wyrazu bądź wyrażeń
Definicje realne i nominalne mogą być wyrażone w 3 stylizacjach:
1) słownikowa - zarówno definiens, jak i definiendum użyte są w supozycji materialnej (cudzysłów)
2) semantyczna - tylko definiendum jest użyte w supozycji materialnej, np. wyraz „adiunkt” oznacza pracownika naukowo-dydaktycznego wyższej uczelni.
3) przedmiotowa - ani definiens, ani definiendum nie występują w supozycji materialnej
Rodzaje definicji:
1) ze względu na budowę definicji
a) równościowe - maja budowę trójelementową, składają się z: - definiendum - wyrażenia definiowanego; - zwrotu łączącego - np. znaczy tyle co, jest to; - definiens - zwrot definiujący
* definicje klasyczne (treściowe) - przyjmują postać: A jest to B mające cechy C. definiens będzie podawał pewien rodzaj oraz różnicę gatunkową, np. lek recepturowy - produkt leczniczy sporządzany w aptece na podstawie recepty lekarskiej
* definicje nieklasyczne (zakresowe) - w definiensie wyliczamy elementy, które wchodzą do zakresu definiendum, np. karami są: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności.
Definicje klasyczne i nieklasyczne można podzielić na:
- definicje wyraźne - w definiendum zawierają tylko wyraz bądź wyrażenie definiowane
- definicje kontekstowe (w uwikłaniu) - zawierają w definiendum nie tylko wyrażenia definiowane, wyraz definiowany występuje w szerszym kontekście
b) nierównościowe - nie mają budowy trójelementowej
* definicje przez postulaty (aksjomatyczne) - tworzą je zestawy zdań, w których umieszcza się definiowany wyraz bądź wyrażenie; te zdania łącznie pozwalają na zrozumienie definiowanego wyrażenia, np. Przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy.
* definicje indukcyjne (rekurencyjne) - określają zbiór desygnatów jakiejś rzeczy, w ten sposób, że najpierw wymienia się jeden lub kilka desygnatów tej nazwy, a potem pośrednio wskazuje się pozostałe desygnaty poprzez podanie jakiejś relacji, np. Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
Definicje cząstkowe - definicje niezupełne, nie podają pełnej charakterystyki wyrazu lub wyrażenia. Mogą przyjąć postać definicji: równościowych, nierównościowych, nieklasycznej. Cechuje je tzw. błąd nieadekwatności, będzie albo za szeroka, albo za wąska. Są często stosowane.
2) ze względu na stawiane definicjom zadania
a) sprawozdawcze (analityczne) - mają za zadanie utrwalić już istniejące w języku znaczenie wyrazu lub wyrażenia. Tylko one mogą być zdaniami w sensie logicznym.
b) projektujące (syntetyczne) - stanowią konwencję znaczeniową odnoszącą się do przyszłości. Mogą albo zmienić częściowo znaczenie wyrazu lub wyrażenia, które już istnieje (definicje regulujące). Mogą przyjąć postać definicji konstrukcyjnej - nadajemy całkowicie nowe znaczenie wyrazowi, np. studia III stopnia
Definicje legalne - każda definicja wyrazu lub wyrażenia, która została sformułowana przez legislatora i umieszczona w tekście tekstu normatywnego. Będą zawsze definicjami nominalnymi o charakterze definicji regulujących bądź konstrukcyjnych.
Błędy w definiowaniu:
1) błędne koło w definiowaniu - definiowanie jakiegoś wyrazu przez odwołanie się do niego samego
a) błędne koło bezpośrednie (idem per idem) - to samo przez to samo. Użycie w definiensie wyrazu będącego elementem definiendum
b) błędne koło pośrednie - wyjaśniamy jedno wyrażenie za pomocą drugiego, drugie za pomocą trzeciego, a trzecie za pomocą pierwszego, np.
A - logika jest nauką zajmującą się analizą poprawnego rozumowania
B - nauka zajmująca się analizą poprawnego rozumowania należy do nauk dedukcyjnych
C - jedną z najważniejszych nauk dedukcyjnych jest logika
2) błąd ignotum per ignotum - w definiensie używamy wyrażenia niezrozumiałego dla odbiorcy, jest błędem relatywnym
3) błąd nieadekwatności - zakres definiendum nie pozostaje z definiensem w relacji zamienności:
a) definicja za szeroka - definiendum jest podrzędne w stosunku do definiensa
b) definicja za wąska - definiendum jest nadrzędne w stosunku do definiensa
c) definiendum i definiens pozostają w stosunku krzyżowania się
d) definiendum i definiens wykluczają się. Szczególnym przypadkiem jest błąd hipostazowania (przesunięcia kategorialnego) - stosujemy pojęcia z dwóch różnych kategorii ontologicznych, np. definiujemy nazwę abstrakcyjną za pomocą nazwy konkretnej, np. płacz to łzy
Zadania:
1) wskaż, w której definicji popełniono błąd wykluczania się zakresów definiendum i definiens:
a) wiedza są to książki
b) tabaka to sproszkowany tytoń
c) apteka to miejsce, gdzie można kupić aspirynę
2) napisz po jednej definicji z każdej stylizacji:
3) napisz po jednej definicji z błędami: błędnego koła, z błędem, gdy definicja jest za szeroka
Logika - ćwiczenia gr.1, mgr Magdalena Ustaborowicz
1