Ustawa konstytucyjna Księstwa Warszawskiego
z 22 VII 1807
Dziennik Praw Księstwa Warszawskiego, Warszawa 1810, s. II - XLVII
TYTUŁ I
Artykuł 1
Religia katolicko-apostolsko-rzymska jest religią stanu.
Artykuł 2
Wszystkie wyznania są wolne i publiczne.
Artykuł 3
Księstwo Warszawskie podzielone będzie na 6 diecezji, będzie 1 arcybiskupstwo i 5 biskupstw.
Artykuł 4
Znosi się niewola, wszyscy obywatele są równi w obliczu prawa, stan osób zostaje pod opieką trybunałów.
TYTUŁ II
O RZĄDZIE
Artykuł 5
Korona książęca warszawska jest dziedziczną w osobie Króla Saskiego, jego potomków, dziedziców i następców, w porządku następstwa ustanowionego w domu saskim.
Artykuł 6
Rząd jest w osobie króla. On sprawuje w całej swojej zupełności urzędowanie władzy wykonawczej. Od niego wychodzą projekta do praw.
Artykuł 7
Król może zlać na vice-króla część swojej władzy, której sam przez się sprawować nie będzie sądził potrzebą.
Artykuł 8
Jeśli nie osądzi za rzecz potrzebna mianować vice-króla, wyznaczy prezesa rady Ministrów.
W tym przypadku interesa rozmaitych ministrów będą roztrząsane na radzie, a potem oddane królowi do potwierdzenia.
Artykuł 9
Król zwołuje, przedłuża i odracza zgromadzenie głównego sejmu. Zwołuje także sejmiki, czyli zgromadzenia powiatowe, i zgromadzenia gminne. Prezyduje w senacie, gdy to przyzwoitym osądzi.
Artykuł 10
Dobra korony książęcej składają się naprzód: z rocznego dochodu wynoszącego 7 milionów zł. Polskich, przez połowę w dobrach królewskich, a przez połowę w gotowiźnie ze skarbu publicznego, powtóre: z pałacu królewskiego w Warszawie i Pałacu Saskiego.
TYTUŁ III
O MINISTRACH I RADZIE STANU
Artykuł 11
Ministerium składa się, jak następuje:
Minister sprawiedliwości
Minister wewnętrzny i religijny
Minister wojny
Minister dochodów i skarbu
Minister policji
Minister sekretarz stanu
Ministrowie są odpowiedzialnymi
Artykuł 12
Gdy Król osądzi potrzebę zdać na vice-króla część władzy swojej, której sobie samemu nie zostawił, każdy z ministrów pracuje oddzielnie z vice-królem.
Artykuł 13
Jeżeli król nie mianuje vice-króla, ministrowie zgromadzają się na Radę ministerialną, stosownie do tego, co się rzekło wyżej w 8 artykule.
Artykuł 14
Rada Stanu składa się z ministrów. Zgromadza się pod prezydencją króla lub vice-króla, albo prezesa mianowanego przez króla.
Artykuł 15
Rada Stanu roztrząsa, układa i uchwala projekta do prawa lub urządzenia administracji publicznej, które podaje każdy minister w przedmiotach tyczących się swych wydziałów.
Artykuł 16
Czterech referendarzów przydanych jest do Rady Stanu, już do przedstawienia rzeczy administracyjnych, i tych w których Rada stanowi, jako Sąd Kasacyjny, już też dla znoszenia się Rady z komisjami Izby poselskiej.
Artykuł 17
Rada Stanu rozpoznaje kolizje jurysdykcji między władzami administracyjnymi i władzami sądowymi, tudzież spory w administracji i oddanie pod sąd agentów administracji publicznej.
Artykuł 18
Decyzje, projekta do prawa, wyroki i urządzenia roztrząsane w Radzie Stanu, podlegają zatwierdzeniu królewskiemu.
TYTUŁ IV
O SEJMIE GŁÓWNYM
Artykuł 19
Sejm główny składa się z 2 izb, to jest z Izby pierwszej, czyli Izby Senatorskiej, i z drugiej Izby, czyli Poselskiej.
Artykuł 20
Sejm Główny zgromadza się co 2 lata w Warszawie, i to w czasie oznaczonym aktem zwołującym, wydanym przez króla. Posiedzenie nie trwa dłużej jak dni 15.
Artykuł 21
Działaniami jego są: naradzanie się nad prawem podatkowym, czyli urządzeniem skarbowym, i nad prawami tyczącymi się odmian, które uczynić wypada bądź w prawodawstwie cywilnym, bądź w prawodawstwie kryminalnym, bądź też w systemacie bicia pieniędzy.
Artykuł 22
Projekta do praw ułożone w Radzie Stanu będą przesyłane Głównemu Sejmowi za rozkazem króla, roztrząsane od Izby Poselskiej sekretnym głosowaniem i większością zdań, a potem podane pod sankcję Senatu.
TYTUŁ V
O SENACIE
Artykuł 23
Senat składa się z 18 członków, to jest: 6 biskupów, 6 wojewodów, 6 kasztelanów.
Artykuł 24
Wojewodów i kasztelanów król mianuje. Biskupów król mianuje a Stolica święta osadza.
Artykuł 25
W Senacie prezyduje jeden z jego członków, na to mianowany od króla.
Artykuł 26
Senatorowie są dożywotni.
Artykuł 27
Projekta do praw roztrząśnione w Izbie poselskiej, stosownie do tego, co się niżej powie, posyłają się pod sankcję Senatu.
Artykuł 28
Projekta potwierdza prawa, wyjąwszy w przypadkach następujących:
1. Jeżeli prawo nie stanęło podług formalności, przepisanych konstytucją, lub jeżeli obrady doznały jakiego gwałtu,
2. Jeżeli się dowiedział, że prawo nie było przyjęte większością głosów,
3. Jeżeli Senat uzna, że prawo jest przeciwne albo bezpieczeństwu kraju, albo przepisom niniejszego statutu konstytucyjnego.
Artykuł 29
W przypadku gdyby dla jednej z powyższych pobudek odmówił Senat sankcjonować prawa, nadaje królowi (przez deliberację wyszczególniającą powody) potrzebną moc do uchylenia ustawy poselskiej.
Artykuł 30
Kiedy odmówienie sankcji ze strony Senatu polega na jednym z dwóch pierwszych przypadków, w art. 28 wytkniętych, naówczas król po wysłuchaniu Rady Stanu może nakazać odesłanie projektu prawa do Izby poselskiej z zaleceniem, ażeby regularnie działała. Jeżeli by zaś tenże sam nieporządek ponowił się, bądź w postępowaniu zgromadzenia, bądź w formalności deliberacji, Izba poselska rozwiązuje się tym samym i król nowe nakazuje elekcje.
Artykuł 31
W przypadku rozwiązania Izby poselskiej prawo podatkowe przedłuża się na jeden rok i prawa tak cywilne, jak kryminalne, mają mieć moc swoją bez żadnej modyfikacji i zmiany.
Artykuł 32
Gdy Senat odmówi sankcji prawu, może równie król i we wszystkich przypadkach dodać nowych senatorów i odesłać potem prawo do Senatu. Z tym wszystkim Senat nie będzie się mógł składać z więcej jak 6 biskupów, 12 wojewodów i 12 kasztelanów.
Artykuł 33
Gdy król użyje prawa nadanego artykułem poprzedzającym, naówczas miejsca zawakowane w Senacie między wojewodami i kasztelanami dopóty nie będą obsadzone, póki Senat nie zwróci się do liczby 23 art. oznaczonej.
Artykuł 34
Skoro Senat potwierdził prawo lub król pomimo pobudek deliberacji Senatu nakaże je ogłosić, projekt ten staje się prawem natychmiast obowiązującym.
TYTUŁ VI
O IZBIE POSELSKIEJ
Artykuł 35
Izba poselska składa się:
1. Z 60 posłów, wybranych na sejmikach, czyli zgromadzeniach szlachty każdego powiatu, licząc po jednym z powiatu. Posłowie powinni mieć najmniej 24 lat skończonych, używać praw swoich i nie zostawać pod opieką.
2. Ze 40 deputowanych od gminów.
Artykuł 36
Cały kraj Księstwa Warszawskiego dzieli się na 40 zgromadzeń gminnych, to jest: 8 w mieście Warszawie, a 32 na resztę kraju.
Artykuł 37
Każde zgromadzenie gminne powinno liczyć w sobie przynajmniej 600 obywatelów, mających prawo głosowania.
Artykuł 38
Członki Izby poselskiej urzędują wciąż lat 9, a odnawiają się w trzeciej części co lat 3. A zatem na pierwszy raz tylko trzecią część członków Izby poselskiej urzędować będzie przez 3 lata, a druga część przez lat 6. Lista wychodzących członków w tych dwóch epokach przez los się ustanowi.
Artykuł 39
W Izbie poselskiej prezyduje marszałek, wybrany z jej łona, a od króla mianowany.
Artykuł 40
Izba poselska deliberuje nad projektami do praw, które potem odsyłają się pod sankcję Senatu.
Artykuł 41
Wybiera na każdym posiedzeniu większością sekretnych wotów trzy komisje, składające się każda z 5 członków, to jest:
Komisję skarbową, Komisję prawodawstwa cywilnego, Komisję prawodawstwa kryminalnego.
Marszałek prezydujący w Izbie poselskiej uwiadamia Radę Stanu przez poselstwo o wybraniu rzeczonych komisji.
Artykuł 42
Gdy Rada Stanu projekt do prawa ułoży, uwiadamia o tym komisję, której się tyczy przedmiot prawa, przez ministra tego wydziału, do którego się tenże przedmiot ściąga, a to za pośrednictwem referendarzów, wchodzących do Rady Stanu.
Jeżeli komisja ma jakie uwagi do przełożenia względem projektu do prawa, zgromadza się u tegoż ministra.
Referendarze uwiadamiający o projekcie do prawa należą do tych konferencji.
Artykuł 43
Jeżeli komisja obstaje przy swoich uwagach i żąda modyfikacji w projekcie do prawa, minister donosi o tym Radzie Stanu. Rada Stanu może przypuścić członki komisji do roztrząsania z sobą szczegółów projektu do prawa, które zdawały się potrzebować modyfikacji.
Artykuł 44
Rada Stanu powziąwszy wiadomość o uwagach komisji bądź doniesienia ministra, bądź przez swoje własne roztrząsania, stanowi ostatecznie względem ułożenia projektu do prawa, który się posyła pod deliberację Izby poselskiej.
Artykuł 45
Członki Rady Stanu są razem członkami Izby poselskiej, zasiadają w niej i mają głos deliberujący.
Artykuł 46
Członki tylko Rady Stanu i członki Komisji poselskiej mają prawo zabierania głosu w Izbie bądź w przypadku zgodności Rady i Komisji, względem projektu do prawa, końcem dobitniejszego wystawienia pożytków jego, bądź w przypadku niezgodności końcem okazania i zbijania wad onegoż.
Żaden inny członek nie może zabierać głosu względem projektu do prawa.
Artykuł 47
Członki komisji mogą oświadczyć zdanie swoje osobiste względem projektu do prawa, a to czy byli za większością, czy za mniejszością zdań w komisji. Przeciwnie zaś, członki Rady Stanu mogą tylko mówić za projektem do praw ułożonym w Radzie.
Artykuł 48
Gdy marszałek prezydujący w Izbie poselskiej uzna, iż rzecz dosyć jest wyjaśnioną, może ukończyć roztrząsanie i podać projekt prawa do głosowania. Izba wotuje sekretnie i stanowi większością kresek.
Artykuł 49
Gdy prawo przejdzie, Izba poselska odsyła je zaraz do Senatu.
TYTUŁ VII
O SEJMIKACH I ZGROMADZENIACH GMINNYCH
Artykuł 50
Sejmiki, czyli zgromadzenia powiatowe, składają się z szlachty powiatowej.
Artykuł 51
Zgromadzenia gminne składają się z obywatelów właścicielów nieszlachty i innych obywatelów mających prawo wchodzenia do niego, jak się niżej powie.
Artykuł 52
Sejmiki i zgromadzenia gminne król zwołuje. Uniwersały zwołujące oznaczą miejsce, dzień ich zebrania się, działania, do których mają przystąpić, i jak długo trwać mają.
Artykuł 53
Nikt nie może głosować, kto nie ma 21 lat skończonych, kto nie używa praw swoich i jest pod opieką. Uwolnienie spod opieki może odtąd następować w 21 roku skończonym, pomimo wszystkich przeciwnych temu praw i zwyczajów.
Artykuł 54
Każdy sejmik, czyli zgromadzenie powiatowe, wybiera posła, i podaje kandydatów do rad departamentowych i powiatowych, tudzież do sądów pokoju
Artykuł 55
Na sejmikach prezyduje marszałek, mianowany przez Króla.
Artykuł 56
Sejmiki te dzielą się na 10 oddziałów, każdy oddział składa się z powiatów przedzielonych jednym lub kilku powiatami. Dwa oddziały nie mogą być w jednymże czasie zwołane.
Artykuł 57
Deputowanych z gminów wybierają zgromadzenia gminne. Podają także podwójną listę kandydatów do rad municypalnych.
Artykuł 58
Mają prawo głosowania na zgromadzeniach gminnych:
1. Każdy obywatel właściciel nieszlachcic,
2. Każdy rękodzielnik i majster warsztatu, każdy kupiec mający fundusz w sklepie, lub magazyn wyrównujący kapitałowi 10,000 złot. polsk.,
3. Wszyscy plebani i wikariusze,
4. Każdy artysta i obywatel znakomity z talentów, wiadomości lub z przysług uczynionych bądź handlowi, bądź kunsztom,
5. Każdy podoficer i żołnierz okryty bliznami, lub który odbył kilka kampanii, a otrzymał uwolnienie od służby,
6. Każdy podoficer i żołnierz w służbie będący, który za dobre sprawowanie się otrzymał dystynkcje,
7. Oficerowie wszelkiego stopnia.
Rzeczeni oficerowie, podoficerowie i żołnierze w aktualnej zostają służbie, którzy by byli na garnizonie w mieście, gdzie się zgromadzenie gminne zbierze, nie będą mogli używać, w tym tylko przypadku prawa dozwolonego niniejszym artykułem.
Artykuł 59
Listę głosujących właścicielów ułoży municypalność1, a zaświadczą ją egzaktorowie podatków. Listę plebanów i wikariuszów ułoży prefekt, a podpisze minister wewnętrzny.
Listę oficerów, podoficerów i żołnierzy, wyrażonych w powyższym artykule, ułoży prefekt, a podpisze minister wojny. Listę rękodzielników i majstrów warsztatów, tudzież kupców, mających fundusz w sklepie, magazyn lub fabrykę, czyniące w kapitale 10000 złp. i listę obywatelów znakomitych talentami, wiadomościami i przysługami uczynionymi, bądź kunsztom, bądź handlowi, ułoży prefekt, a zatwierdzi corocznie Senat.
Obywatele, znajdujący się w ostatnim z wyż rzeczonym przypadków, mogą podawać prosto do Senatu prośby swe z dowodami wspierającymi ich żądania.
Artykuł 60
Senat w każdym przypadku, gdzieby był powód do mniemania, iż się w ułożenie list wcisnęło jakieś bezprawie, może nakazać ułożenie innych.
Artykuł 61
Zgromadzenia gminne nie mogą być zwołane w jednymże czasie w całym powiecie, lecz będzie zawsze ośmiodniowa przerwa między zebraniem się każdego z nich, wyjąwszy jednak zgromadzenia miasta Warszawy, które mogą być w jednymże czasie, lecz po dwa tylko razem zwołane.
Artykuł 62
Na zgromadzeniach gminnych prezyduje obywatel mianowany od króla.
Artykuł 63
Żadne roztrząsanie jakiejkolwiek bądź natury, żadna deliberacja nad prośbą lub przełożeniem, nie będzie miała miejsca na sejmikach i zgromadzeniach gminnych. Trudnić się tylko powinny wyborem bądź deputowanych, bądź kandydatów, których liczba jest już wyrażona, jak się rzekło wyżej przez uniwersały zwołujące.
TYTUŁ VIII
PODZIAŁ KRAJU I ADMINISTRACJI
Artykuł 64
Kraj dzieli się na 6 departamentów.
Artykuł 65
W każdym departamencie administracja jest przy prefekcie. Będzie w każdym departamencie rada spraw spornych, składająca się najmniej z 3 członków, a najwięcej z 5 i generalna rada departamentowa, składająca się najmniej z 16 członków, a najwięcej z 24 członków.
Artykuł 66
W powiatach administracja będzie przy podprefektach. Będzie w każdym powiecie rada powiatowa, składająca się najmniej z 9 członków, a najwięcej z 12 członków.
Artykuł 67
W każdej municypalności administracja będzie przy burmistrzu, czyli prezydencie. Będzie w każdej municypalności rada municypalna składająca się z 10 członków, gdzie jest 2500 mieszkańców lub mniej, z 20, gdzie jest 5000 mieszkańców lub mniej, a z 30 w miastach, gdzie ludność przechodzi 5000.
Artykuł 68
Prefektów, radców prefektur, podprefektów i burmistrzów mianuje król bez poprzedzającego przedstawienia. Członki rad departamentowych i rad powiatowych mianuje król z podwójnej listy kandydatów, przedstawionych od sejmików powiatowych. Odnawiają się przez połowę, przez lat dwa.
Członki rad municypalnych mianuje Król z podwójnej listy kandydatów, podanych od zgromadzeń gminnych. Odnawiają się przez połowę co lat dwa.
Rady departamentowe, powiatowe i municypalne mianują prezydenta w łonie swoim wybranego.
TYTUŁ IX
SĄDOWNICTWO
Artykuł 69
Kodeks Napoleona będzie prawem cywilnym Księstwa Warszawskiego.
Artykuł 70
Rozprawa jest publiczną w rzeczy cywilnej i kryminalnej.
Artykuł 71
W każdym powiecie będzie sąd pokoju, w każdym departamencie trybunał cywilny pierwszej instancji, na dwa departamenta jeden sąd sprawiedliwości kryminalnej, na całe Księstwo Warszawskie jeden tylko Sąd apelacyjny.
Artykuł 72
Rada Stanu, do którego należą 4 referendarze mianowani od króla, odbywa obowiązki Sądu kasacyjnego.
Artykuł 73
Sędziów pokoju mianuje król z potrójnej listy kandydatów, podanych od sejmików powiatowych. Odnawiają się w trzeciej części co dwa lata.
Artykuł 74
Sądownictwo jest niepodległe.
Artykuł 75
Sędziów trybunałów pierwszej instancji, sądów kryminalnych i Sądu apelacyjnego król mianuje dożywotnie.
Artykuł 76
Sąd apelacyjny bądź na doniesienie prokuratora królewskiego, bądź na doniesienie jednego z prezesów, może żądać od króla złożenia sędziego trybunału pierwszej instancji lub sądu kryminalnego, którego mieni być winni niewiernego sprawowania obowiązków.
Złożenia sędziego Sądu apelacyjnego może żądać Rada Stanu, pełniąca obowiązki Sądu kasacyjnego. W tych tylko przypadkach król może dać wyrok złożenia sędziego.
Artykuł 77
Wyroki sądów i trybunałów wychodzą w imieniu Króla.
Artykuł 78
Jus agratiandi służy królowi: on tylko może darować lub zwolnić karę.
TYTUŁ X
O SILE ZBIOROWEJ
Artykuł 79
Siła zbrojna składać się będzie ze 30 000 ludzi wszelkiego rodzaju żołnierza, obecnego pod bronią, nie licząc w to gwardii narodowych.
Artykuł 80
Król może przyzwać do Saksonii część wojska Księstwa Warszawskiego, zastępując go równą liczbą wojska saskiego.
Artykuł 81
W przypadku gdyby okoliczności wymagały, ażeby oprócz wojska Księstwa Warszawskiego posłał król do tego Księstwa inne korpusy wojska saskiego, żaden inny podatek i ciężar publiczny nie będzie mógł być z tego powodu nałożony prócz tych, jakieby były upoważnione prawem podatkowym.
TYTUŁ XI
PRZEPISY OGÓLNE
Artykuł 82
Wszyscy urzędnicy niedożywotni, nawet i vice-król, mogą być według woli króla zmienieni, prócz posłów.
Artykuł 83
Nikt kto nie jest obywatelem Księstwa Warszawskiego, nie może sprawować urzędów, bądź duchownych, bądź cywilnych, bądź też sądowych.
Artykuł 84
Wszystkie akta rządowe, prawodawcze, administracji i sądowe wychodzić będą w języku narodowym.
Artykuł 85
Ordery cywilne i wojskowe, będące dawniej w Polsce, utrzymują się, a król jest naczelnikiem tych orderów.
Artykuł 86
Niniejszy statut konstytucyjny, będzie dopełniony urządzeniami, wydawanymi przez króla a rozstrząsanymi w jego Radzie Stanu.
Artykuł 87
Prawa i urządzenia administracji publicznej będą ogłoszone w Dzienniku praw, i aby obowiązywały, nie potrzebują innego kształtu ogłoszenia.
TYTUŁ XII
PRZEPISY TYMCZASOWE
Artykuł 88
Podatki jakie są teraz, będą wybierane aż do 1-go stycznia 1809 roku.
Artykuł 89
Żadna odmiana nie nastąpi co do teraźniejszej liczby i odmiany wojska, aż póki w tej mierze pierwszy zwołany sejm główny nie postanowi.
Członki Komisji Rządzącej:
Małachowski, Prezes
(Podp.)
Gutakowski
Stanisław Potocki
Działyński
Wybicki
Bieliński
Sobolewski
Łuszczewski, Sekretarz Jeneralny.
Napoleon, z Bożej łaski i przez Konstytucję, Cesarz Francuzów, Król Włoski, Protektor Konfederacji Reńskiej: Potwierdziliśmy i potwierdzamy powyższy Statut Konstytucyjny, podanym nam w skutku 5-go artykułu traktatu zawartego w Tylży, a który My uważamy za zdolny dopełnić Nasze obowiązanie się względem ludów Warszawy i Wielkiej Polski, godząc oraz ich swobody i przywileje z spokojnością państw ościennych.
Działo się w Pałacu Królewskim w Dreźnie dnia 22 lipca roku 1807.
Napoleon
Na rozkaz Cesarza
Minister Sekretarz Stanu
Hugo B. Maret
Komentarz: Księstwo Warszawskie zostało utworzone przez Napoleona I po zwycięstwie nad Prusami i Austrią, na mocy traktatów pokojowych zawartych w Tylży 7 i 9 VII 1807. Dzieliło się na 6 departamentów: warszawski, kaliski, poznański, bydgoski, płocki i łomżyński. Gdańsk wraz z najbliższą okolicą stał się wolnym miastem pod protektoratem Francji. Rosji odstąpiono obwód białostocki. W 1809 do Księstwa przyłączono ziemie trzeciego zaboru austriackiego z Krakowem, Sandomierzem i Lublinem, które podzielono na 4 departamenty: krakowski, radomski, lubelski i siedlecki. Ustrój państwa normowała wydana 22 VII 1807 Konstytucja. Na mocy jej postanowień Księstwo Warszawskie było monarchią konstytucyjną. Tron objął sojusznik Napoleona, król saski Fryderyk August III, przyjmując tytuł księcia warszawskiego. Sprawował on najwyższą władzę wykonawczą, mając do pomocy rząd i Radę Stanu, która tworzyli wysocy ministrowie i referendarze. Rada Stanu przygotowywała wszelkie projekty praw i kontrolowała administrację. Dwuizbowy sejm (senat i izba poselska znacznie mniejsza niż przed rozbiorami), miał ograniczone kompetencje. W izbie poselskiej oprócz przedstawicieli szlachty zasiadać mieli także reprezentanci innych stanów, wybierani przez zgromadzenia gminne. Sejm otrzymał prawo dyskutowania i uchwalania projektów przedstawionych wcześniej przez rząd. Prawo wyborcze przyznano bogatym i średniozamożnym mieszczanom, inteligencji (nauczycielom, oficerom, księżom itp.), a nawet pewnej liczbie chłopów.
Konstytucja wraz z wprowadzonym równocześnie Kodeksem Cywilnym Napoleona obalała dawną nierówność stanową. Głosząc zasadę równości wszystkich ludzi wobec prawa, likwidowała odrębne sądy na rzecz jednolitego sądownictwa dla wszystkich obywateli kraju. Znosiła poddaństwo chłopów, zapewniając im wolność osobistą; nie podjęto jednak decyzji o ich uwłaszczeniu. Późniejszy dekret z 21 XII 1807 przyznawał dziedzicom pełne prawo własności chłopskich gospodarstw i pozwalał na usuwanie chłopa z ziemi. Zasady Konstytucji Księstwa Warszawskiego wzorowane były w dużej mierze na ustroju Cesarstwa Francuskiego. Księstwo Warszawskie nie miało odrębnej dyplomacji, polityka zagraniczna należała do uprawnień króla saskiego. W Warszawie przebywał stały rezydent (przedstawiciel) Francji, faktycznie kontrolujący polskie władze. Armia Księstwa podlegała zwierzchnictwu francuskiemu. Naczelnym wodzem i zarazem ministrem wojny został ks. Józef Poniatowski.
W 1809 w czasie wojny austriacko-francuskiej część oddziałów polskich została odesłana pod zwierzchnictwo Napoleona. Ofensywa wojsk polskich pod wodzą Poniatowskiego w Galicji spowodowała, że mocą traktatu pokojowego z 15 X 1809 większość ziem zaboru austriackiego zdobytych w trakcie kampanii przyłączono do Księstwa Warszawskiego (departamenty: krakowski, radomski, lubelski i siedlecki). Armia Księstwa brała udział w wyprawie Napoleona na Moskwę w 1812. Klęska Napoleona w bitwie pod Lipskiem (16-19 X 1813) oznaczała kres istnienia Księstwa Warszawskiego. Ustawa konstytucyjna została opracowana w kancelarii cesarskiej według wskazówek Napoleona i w niewielkim tylko stopniu uwzględniała propozycje zgłaszane przez Komisję Rządzącą. Tekst jej opublikowano w paryskim “Moniteur” i gazetach warszawskich (po francusku i w tłumaczeniu polskim).
Po wprowadzeniu w Księstwie władz konstytucyjnych dokonano powtórnej urzędowej publikacji tekstu francuskiego z nowym przekładem polskim, w formie osobnego druku i na początku pierwszego numeru Dziennika Praw. Tekst francuski był tekstem autentycznym. Konstytucja nie przewidywała zmiany procedury jej postanowień. Do króla należało “dopełnianie” Konstytucji za pomocą tzw. “urządzeń”, których projekty miały być przedyskutowane w Radzie Stanu. Chodziło tu przede wszystkim o akty wykonawcze do poszczególnych postanowień Konstytucji. W przypadku konieczności wydania przepisów, zmieniających wyraźnie Konstytucję, lub problemów z interpretacją tekstu zwracano się o zgodę lub wyjaśnienia do Napoleona lub jego ministra sekretarza stanu, i tak m.in.: dekret z 24 II 1810 dokonał odpowiednich zmian w Konstytucji w związku z rozciągnięciem jej mocy obowiązującej na ziemie przyłączone do Księstwa w 1809.Pomimo silnych związków z Francją i podporządkowania polityki Księstwa Warszawskiego interesom Cesarstwa, było ono odrębnym państwem i na mocy swej konstytucji kontynuacją państwowości i prawa Polski. Istnienie Księstwa spowodowało, że po zwycięstwie nad Napoleonem niemożliwy stał się dla państw zaborczych powrót do stanu z 1795, co znalazło odbicie w postanowieniach kongresu wiedeńskiego. (Dorota Lewandowska)
Co warto przeczytać?
Handelsman M., Z dziejów Księstwa Warszawskiego. Geneza Księstwa i jego Statutu, “Studia Historyczne”, seria 1, Warszawa 1911;
Kallas M., Konstytucja Księstwa Warszawskiego, jej powstanie, systematyka i główne instytucje w związku z normami szczegółowymi i praktyką, Toruń 1970;
Senkowska-Gluck M., Księstwo Warszawskie. Ustrój polityczny i administracja, [w]: Historia państwa i prawa Polski, t. 3: Od rozbiorów do uwłaszczenia, pod red J. Bardacha i M. Senkowskiej-Gluck, Warszawa 1981;
Sobociński W., Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, Toruń 1964.
Publikacja źródła:
Dziennik Praw Księstwa Warszawskiego, t. 1, Warszawa 1810, s. II-XLVII (w jęz. franc. i pol.);
Trzy Konstytucje (1791, 1807, 1815), wyd. M. Handelsman, Warszawa-Lwów 1915, s. 20-32;
Wybór tekstów źródłowych z historii Polski w latach 1795-1864, opr. S. Kieniewicz, T. Mencel, W. Rostocki, Warszawa 1956, s. 127-143.
Opis zewnętrzny: Kopia (oryginał w Dreźnie), jęz. francuski, polski, druk, 30 kart papierowych o wymiarach 390x245 mm, wszytych w poszyt o tytule Senat i Konstytucja.
Miejsce przechowywania: AGAD, Rada Stanu i Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego, sygn. 62, strony 5-34 (2 egzemplarz Konstytucji, rkps. w jęz. francuskim znajduje się w AGAD w zespole Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego, seria II, sygn. 1).