Odbiornik
Odbiornik
2676
2676
nasłuchowy
nasłuchowy
FM/2m
FM/2m
Do czego to służy? wciąż trwają prace nad tym potrzebnym i - zawiera wzmacniacz p.cz., generator, drugi
Z napływającej korespondencji oraz z roz- przydatnym sposobem komunikowania się. mieszacz, detektor FM. LM386 to typowy
mów z Czytelnikami wynika, że budowa W dobie telefonii komórkowej GSM, która - wzmacniacz m.cz.), zaś 7805 - stabilizator
odbiorników na pasma amatorskie cieszy się o czym nie wszyscy wiedzą - właśnie  zapo- scalony 5V.
niesłabnącym zainteresowaniem. Szczególnie życzyła sobie zasadę pracy poprzez prze- Jedyny tranzystor BF245C stanowi
poszukiwane są opisy budowy urządzeń na mienniki (stacje bazowe), zapał krótkofalow- wzmacniacz sygnału generatora dla ewentu-
pasma UKF. Odbiornik na popularne pasmo ców do wykorzystywania komunikowania alnego syntezera czy programowanego mier-
2m może umożliwić przysłuchiwanie się łącz- się przez amatorskie przemienniki w pasmie nika częstotliwości. Jako filtry p.cz. zastoso-
nościom krótkofalowców, wysłuchanie lo- 2m jakby nieco zmalał, ale nadal warto po- wano typowe elementy piezoceramiczne, a
kalnych komunikatów OT PZK oraz poznać, słuchać, kto i o czym tam rozmawia. Jeżeli także obwody 7x7.
pracę przez amatorskie przemienniki FM. ktoś z Czytelników będzie chciał potem do- Jak łatwo zauważyć, sercem odbiornika
Czy można zatem zbudować prosty łączyć do grona rozmówców - nic nie stoi na jest układ pierwszej przemiany częstotliwo-
odbiornik na pasmo 2m z elementów dostęp- przeszkodzie, aby zdać egzamin i uzyskać ści w pierwszym układzie scalonym NE612,
nych na krajowym rynku? Okazuje się, że wymaganą licencję. Jak zdobyć niezbędne zawierającym przedwzmacniacz w.cz., mie-
układy MC3362 czy MC3361, na których by- wiadomości? Wystarczy np. wziąć udział w szacz i generator.
ły już konstruowane kity AVT, są coraz tru- Korespondencyjnym Kursie Krótkofalar- Układ ten był wielokrotnie stosowany w
dniejsze do zdobycia, ale są za to inne  kości , skim, organizowanym od początku tego roku innych kitach, jednak warto przypomnieć je-
dostępne nawet w sprzedaży internetowej. na łamach miesięcznika Świat Radio. go właściwości. Przede wszystkim charakte-
Poniżej zamieszczamy opis wykonania ryzuje się niskim współczynnikiem szumów,
właśnie takiego odbiornika. Jest on przezna- Jak to działa? niskim poborem prądu oraz wysoką częstotli-
czony dla tych, którzy nie mają możliwości Schemat blokowy odbiornika jest przedsta- wością pracy. Oto najważniejsze parametry
nabycia urządzenia fabrycznego, np. skanera, wiony na rysunku 1. Jest to klasyczna super- tych układów:
ale za to mają chęć własnoręcznie zbudować heterodyna z podwójną przemianą częstotli- - napięcie zasilania: 4,5...9V (typ. 6V),
odbiornik nasłuchowy FM/2m. wości, z zastosowaniem popularnych - także - typowy pobór prądu: 2,4mA,
Z zamieszczonego band planu pasma 2m w naszym kraju - układów scalonych: - minimalna częstotliwość pracy: 500MHz,
(bardzo przydatnego nie tylko dla początku- NE612, MC3361, LM386. - minimalna częstotliwość pracy wewnętrz-
jących nasłuchowców, ale także dla licencjo- Kompletny schemat ideowy odbiornika nego oscylatora: 200MHz,
nowanych krótkofalowców) wynika, że w prezentuje rysunek 2. - typowe wzmocnienie przemiany: 14dB
pasmie tym, oprócz modulacji częstotliwości Pierwszy układ scalony NE612 (Philips) (przy 50MHz),
(FM), mogą być stosowane także inne emi- to wzmacniacz w.cz., pierwszy mieszacz - minimalna impedancja wejściowa/wyjścio-
sje, w tym telegrafia (CW) oraz emisja jed- i generator (VFO). Nieco bardziej rozbudo- wa: 1,5k&!/1,5k&!.
nowstęgowa (SSB). wany drugi z układów - MC3361 (Motorola)
Czy jest zatem sens budować urządzenie Rys. 1 Schemat blokowy
tylko na jedną emisję? Przesłuchując dokła-
dniej pasmo widać, że króluje tutaj właśnie
FM. Czasem można napotkać stację pracują-
cą innym rodzajem emisji, ale jest to dość
sporadyczne i głównie przy okazji zawodów
krótkofalarskich. Najczęściej pracują tutaj
krótkofalowcy w lokalnych sieciach oraz po-
przez przemienniki UKF FM, służące do
zwiększania zasięgu prowadzonych łączno-
ści. W tym miejscu przydatne może być
przypomnienie kolejnej tablicy z wykazem
aktualnie pracujących przemienników FM.
Oczywiście komuś może udać się zlokalizo-
wać pracę innego przemiennika niż ten w
wykazie; będzie to świadczyć o tym, że
Elektronika dla Wszystkich
45
Z kolei układ MC3361 firmy Motorola jest (strojenie). Trzeba przypomnieć, że przy Pozostałe zewnętrzne elementy dołączone
kompletnym torem pośredniej częstotliwości ustawieniu suwaka w dolnym położeniu, dio- do koncówek tego układu wchodzą głównie
zawierającym mieszacz, oscylator, wzmac- da pojemnościowa ma największą pojem- w skład układu eliminacji szumu (SQ).
niacz p.cz., detektor FM, układ blokady szu- ność i generator wytwarza sygnał odpowia- Poziom blokady szumu zależy od usta-
mu, przedwzmacniacz m.cz. dajÄ…cy poczÄ…tkowi pasma 2m, zaÅ› przy usta- wienia potencjometru R17.
Podstawowe parametry układu MC3361 wieniu suwaka w górnym położeniu, dioda Nie wdając się w szczegółowe wyjaśnie-
- napięcie zasilania: 2...8V (typ. 4V), pojemnościowa ma najmniejszą pojemność i nia zasady pracy tego fragmentu odbiornika,
- typowy pobór prądu: 2,8mA, generator wytwarza sygnał odpowiadający aby nie zanudzić niektórych Czytelników,
- maksymalna częstotliwość pracy: 60MHz, końcowi pasma 2m. poprzestańmy na informacji, że na wyjściu
- typowa częstotliwość pracy: 10,7MHz, Sygnał wyjściowy z mieszacza 10,7MHz układu, a konkretnie na potencjometrze siły
- typowa impedancja wyjściowa: 450&!, (jako częstotliwość pośrednia, będąca różni- głosu, czyli R20, uzyskuje się sygnał małej
- czuÅ‚ość wejÅ›cia: 2,6µV. cÄ… czÄ™stotliwoÅ›ci doprowadzonej do wejÅ›cia czÄ™stotliwoÅ›ci. SygnaÅ‚ ten z suwaka poten-
Schemat aplikacyjny tego układu scalone- układu NE612 i częstotliwości generatora) cjometru jest z kolei wzmacniany we wzmac-
go, wyjaśniający jego strukturę wewnętrzną, jest skierowany za pośrednictwem obwodu niaczu końcowym z układem scalonym
jest przedstawiony na rysunku 3. F1 bezpośrednio do filtru piezoceramicznego LM386 i skierowany do gniazdka zasilające-
Wróćmy teraz do naszego schematu z ry- 10,7MHz. Z jego wyjścia odfiltrowany sy- go głośnik lub słuchawki. Układy te nie wy-
sunku 2. gnał p.cz. jest następnie podany na wzmac- magają omówienia.
Na wejściu odbiornika jest włączany po- niacz p.cz., który, wraz
jedynczy filtr L1C1 na pasmo 2m, dopaso- z detektorem FM, jest
wany do anteny oraz wejścia NE612 poprzez zrealizowany na wyżej
odczepy na obwodzie cewki. W skład gene- opisanym układzie
ratora przemiany częstotliwości wchodzą MC3361.
elementy zewnętrzne układu: kondensatory Rezonator kwarco-
dzielnika pojemnościowego C9, C10, C11, wy F4 wchodzi w skład
kondensator separujący C12 i oczywiście wewnętrznego genera-
cewka L2. Częstotliwość pracy generatora tora 10,24MHz.
wyznacza właśnie indukcyjność tej cewki, Filtr F3 to filtr piezo-
pojemność wypadkowa wszystkich wymie- ceramiczny trójkońców-
nionych kondensatorów oraz pojemność dio- kowy, sprzęgający tor II
dy pojemnościowej D1. Aby uzyskać po- częstotliwości pośre-
trzebny zakres przestrajania VFO 2MHz, dniej. Decyduje on o
wystarczy tutaj dioda BB105 (zielona krop- szerokości odbieranego
ka). Dolnemu zakresowi częstotliwości pracy pasma i powinien być
VFO, czyli 133,3MHz, odpowiada częstotli- wybierany pod tym ką-
wość wejściowa 144MHz, zaś górnej warto- tem. W egzemplarzu
ści VFO, czyli 135,3MHz, druga skrajna modelowym jest wsta-
wartość częstotliwości, a więc 146MHz. wiony pierwszy filtr
Dioda pojemnościowa jest sterowana na- właśnie na 450kHz. Filtr Rys. 3 Schemat aplikacyjny układu MC3361
pięciem z zakresu 0,7...5V za pośrednictwem L3 450kHz wchodzi w
potencjometru dołączonego do punktu  S skład detektora FM. Rys. 2 Schemat ideowy
Elektronika dla Wszystkich
46
Montaż i uruchomienie bardzo proste, bowiem wystarczy do punktu wzmocnienie stopnia końcowego m.cz., war-
Cały układ odbiornika zmontowano na płyt- VFO podłączyć miernik częstotliwości to wiedzieć, że istnieje jeszcze możliwość je-
ce drukowanej o wymiarach 80x55mm. Roz- i skontrolować częstotliwość wyjściową go zwiększenia poprzez zwarcie wyprowa-
mieszczenie elementów na płytce pokazano w dwóch skrajnych położeniach potencjome- dzeń 1 i 8 układu LM386 za pośrednictwem
na rysunku 4. tru dziesiÄ™cioobrotowego doÅ‚Ä…czonego do kondensatora elektrolitycznego 1...10µF.
Montaż i uruchomienie odbiornika jest ty- punktu S. Jeżeli stwierdzimy przesunięcie Wadą odbiornika jest stosunkowo duży
powe, jak każdego innego odbiornika FM na częstotliwości do dołu (wartość poniżej pobór prądu, powodujący grzanie się stabili-
pasmo 2m. 133MHz przy skręconym suwaku do masy) - zatora, a przez to konieczność zastosowania
Uruchomienie układu nie powinno nastrę- należy rozciągnąć cewkę lub zmniejszyć po- radiatora.
czać problemów przy starannym montażu jemność. Jeżeli sytuacja będzie odwrotna Ciąg dalszy na stronie 49.
oraz użyciu sprawdzonych i sprawnych ele- (zakres pracy VFO zaczyna się powyżej
mentów. Nawet przy wykorzystaniu wzorów 135MHz) - należy ścisnąć zwoje lub zwięk-
czy nomogramów zamieszczonych w po- szyć wartość pojemności.
przednich numerach EdW niezbędnym przy- Wkońcowym etapie, mając do dyspozy-
Wykaz elementów
rządem jest jednak częstościomierz lub cji generator sygnałowy, można podregulo-
Rezystory
GDO, dzięki którym można będzie szybko wać czułość odbiornika, czyli skorygować
R1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22&!
zestroić obwód generatora oraz obwód wej- ustawienia C1 oraz rdzeni w filtrach na naj-
R2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1,5k&!
ściowy. W razie ich braku zestrojenie będzie większy sygnał wyjściowy w całym zakresie
R3, R5, R9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100k&!
wymagało więcej cierpliwości i pracy; do pasma. Jeżeli stwierdzimy niewystarczające
R4, R7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1,2k&!
strojenia można wówczas wykorzystać
R6 . . . . . . . . . . . . . . . . .10k&!/A (dziesięcioobrotowy)
sygnał silnej stacji lokalnej pracującej
R8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .390&!
w interesującym nas paśmie (np. lokalny
R10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1k&!
przemiennik). R11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4,7k&!
R12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .560k&!
Choć dane nawojowe cewek L1 i L2 są
R13, R19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5,6k&!
podane w spisie elementów, to jednak w
R14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56k&!
praktyce ich odwzorowanie jest dość kry-
R15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .560&!
tyczne. Zmiana ich geometrii powoduje prze-
R16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10k&!
strajanie odbiornika w innym zakresie niż pa-
R17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10k&!/A
smo amatorskie.
R18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47&!
Jest to także zaletą, bowiem można do-
R20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10k&!/B
stroić się do pasma satelitarnego czy profe-
R21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10&!
sjonalnego, gdzie pracują inne służby.
Kondensatory
Dostrojenie do pasma 2m jest możliwe
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15pF
tylko metodą prób i błędów poprzez rozcią-
C2, C23, C24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1nF
ganie czy ściskanie zwojów nawiniętych na
C3, C5, C7, C13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10nF
średnicy wiertła.
C4, C6, C15, C16, C19, C20, C22, C26, C28, C30 100nF
W przypadku trudności z nabyciem filtru C8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2pF
F1-405, można użyć innego filtru p.cz. C9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8,2pF
C10, C11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10pF
10,7MHz, np. typu 216, ale trzeba w miejsce
C12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5,6pF
Cx wstawić kondensator rzędu 100pF (405
C14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2,2µF/16V
już ma wewnątrz potrzebny do rezonansu
C17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47pF
kondensator). Zamiast obwodu L3 można
C18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120pF
spróbować użyć połówki filtru trójkońców-
C21, C29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100µF/16V
kowego 450kHz. W urządzeniu modelowym Rys. 4 Schemat montażowy
C25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22nF
użyto cewki L3 w postaci filtru p.cz. 7x7
C27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .470µF/16V
455kHz typu 120 (filtr ten wymaga głębsze- Rys. 5 Przykładowy sposób wykona-
Półprzewodniki
go wkręcenia rdzenia). Może zajść koniecz- nia anteny 2m
T1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BF245C
ność doboru wartości rezystora R14, który
US1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .NE612 (NE602)
służy do zmniejszenia dobroci obwodu rezo-
US2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .MC3361
nansowego, a tym samym linearyzacji
US3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .LM386
i zmniejszenia stromości charakterystyki de-
US4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7805
modulatora FM. D1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BB909 (BB105)
D2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1N4148
W przypadku braku obwodu 120 problem
Pozostałe
może stanowić znalezienie takiego innego
F1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .216 (405)
filtru, którego wyprowadzenia uzwojenia
F2 . . . . . .10,7MHz (piezoceramiczny trójkońcówkowy)
wtórnego byłyby zgodne z zaprojektowanym
F3 . . . . . . .450kHz (piezoceramiczny trójkońcówkowy)
drukiem.
F4 . . . . . . . . . . . . . .10,240MHz (rezonator kwarcowy)
Na początek strojenia obwód można po-
L1 . . . . . . . . . . . . .6 zwojów CuAg1 na średnicy 6mm
minąć, podłączając sygnał z anteny na wej-
L2 . . . . . . . . . . . . . .4 zwoje CuAg1 na średnicy 4mm
ście układu scalonego US1 przez kondensa-
L3 . . . . . . . . . . . . . . . . .120 (6x6) lub dobrany dławik
tor C2. Należy się przy tym liczyć z odbio-
GA
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8&!/0,5W
rem stacji na częstotliwościach lustrzanych.
Częścią układu najbardziej wrażliwą na
Płytka drukowana jest dostępna
zmiany pojemności i indukcyjności jest ge-
w sieci handlowej AVT jako kit szkolny AVT-2676.
nerator. Sprawdzenie pracy generatora jest
Elektronika dla Wszystkich
47