ŻYWIENIE W CHOROBACH JAMY USTNEJ I PRZEŁYKU.
Zalecenia żywieniowe:
- dieta oszczędzająca pod względem mechanicznym, chemicznym i termicznym
- wartość energetyczna zależy od przypadku chorobowego i masy ciała pacjenta.
- zapotrzebowanie energetyczne na poziomie minimalnym powinno wynosić, jak w diecie łatwostrawnej 2000 kcal
- w przypadku podwyższonej temperatury ciała, w chorobie nowotworowej wyniszczającej organizm oraz w niedoborze masy ciała ilość energii należy zwiększyć indywidualnie dla każdego pacjenta do 2500 kcal i więcej.
- dieta powinna zawierać zwiększoną ilość białka do 100g/ dobę, więcej witamin z grupy B i witaminę C oraz więcej składników mineralnych
- podaje się pokarmy o konsystencji płynnej (często przez zgłębnik) lub papkowatej
ŻYWIENIE W CHOROBIE REFLUKSOWEJ
Leczenie:
- w pierwszej fazie - leczenie zachowawcze, polegające na modyfikacji stylu życia i stosowaniu diety eliminującej objawy
- w drugiej fazie - leczenie farmakologiczne, lekami zmniejszającymi wydzielanie żołądkowe, osłaniające żołądek; czasami potrzebne jest leczenie chirurgiczne
- operacja stosowana jest jeśli leki nie działają
- zabieg chirurgiczny polega na wytworzeniu ze ściany żołądka zastawki, chroniącej przed cofaniem się zawartości żołądka do przełyku
Zalecenia żywieniowe:
- dieta łatwostrawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego: zrezygnować z mocnych rosołów, bulionów, wody gazowanej, kwaśnych napojów, nie rozcieńczonych soków z owoców i warzyw, napojów alkoholowych, kawy, mocnej herbaty, produktów marynowanych wędzonych, potraw pikantnych, słonych, smażonych, pieczonych.
- ilość białka należy zwiększyć do 1,2g/kg nmc. Białko pełnowartościowe z mleka, twarogu, jaj, drobiu, ryb, mięsa wiąże nadmiar kwasu solnego. Nie wskazane jest mleko powyżej > 0,7 - 1 l/ dobę
- tłuszcze łatwostrawne, obok masła i śmietanki ważne są tłuszcze roślinne zmniejszające stężenie cholesterolu. 30% zapotrzebowania energetycznego. Tłuszcze dodawane do potrawy w postaci surowej.
- ograniczenie błonnika pokarmowego, więc wykluczyć pieczywo razowe, grube kasze, oraz surowe warzywa i owoce, warzywa roślin strączkowych, gdyż są także wzdymające
- posiłki spożywać częściej 5-6 razy dziennie, niewielkie objętościowo, o stałych porach
- mięso chude: cielęcina, kurczak, królik, indyk, ryby chude: dorsz, szczupak, morszczuk, mintaj, sandacz, pstrąg strumieniowy
- potrawy ani gorące, ani zimne
- zupy podprawiane z zawiesiny mąki i śmietanki, lub mąki i mleka
- potrawy gotowane w wodzie, na parze w kombiwarach lub duszenie bez obsmażania, zupy przecierana, nie wskazane są cista wyrabiane na stolnicy (oprócz makaronu nitki) oraz potrawy smażone i pieczone w sposób tradycyjny
Założenia: Energia - 2000kcal, białko ogółem - 80g, białko zwierzęce - 50g, tłuszcz - 70g, węglowodany - 260 - 265, błonnik - < 25g
Jadłospis:
I śniadanie: zupa mleczna z kaszą manną, bułka moczona w herbacie, polędwica, herbata z mlekiem
II śniadanie: bułka ( moczona w mleku) pasta z sera twarogowego, gotowanego jajka i miękkiej margaryny, sok marchwiowy z mlekiem
Obiad: zupa krem z selera z grzankami, indyk duszony drobno pokrojony, ziemniaki puree, buraki ćwikłowe, kompot z moreli przetarty
Podwieczorek: jogurt, herbatniki
Kolacja: kluski biszkoptowe, serowe z masłem i bułką tartą, sałatka z włoszczyzny drobno pokrojona z kefirem, albo ryż z jabłkami, herbata rumiankowa
DIETA O ZMIENIONEJ KONSYSTENCJI
DIETA PAPKOWATA - w chorobach jamy ustnej i przełyku, w przypadku utrudnionego gryzienia i połykania, w niektórych chorobach z gorączką, po niektórych zabiegach chirurgicznych według wskazań lekarza
W diecie bardzo ważnym składnikiem jest białko pochodzenia zwierzęcego, witamina C, witaminy z grupy B i składniki mineralne. Potrawy muszą być sporządzone w taki sposób by nie drażniły przełyku lub jamy ustnej chemicznie, mechanicznie czy termicznie
Zalecenia żywieniowe:
- potrawy przygotowane metodą gotowania
- zupy przecierane, krem, podprawiane zawiesiną z mąki i śmietanki, zagęszczone żółtkiem, masłem
- dieta łatwo strawna
- można też podawać zupy czyste, lecz będą miały obniżoną wartość odżywczą
- warzywa i owoce zaleca się w postaci surowych soków oraz gotowane- rozdrobnione
- mięsa gotowane, mielone najlepiej podawać z sosami
- nie spożywać alkoholi, mocnego kakao, płynnej czekolady, mocnych kaw i herbat, zbyt kwaśnych przetworów z mleka i wody gazowanej
- nie spożywać chleba żytniego, razowego, nie zmoczonego, pieczywa chrupkiego z otrębami, z dodatkiem słonecznika i soi, spożywać pieczywo pszenne - jasne rozmoczone w mleku, herbacie, zupie, sucharki i biszkopty rozmoczone
- mięso chude, ryby chude, gotowane, mielone, budynie, pulpety, potrawki z mięsem mielonym, umiarkowanie można spożywać wołowinę, schab, w postaci mielonej, zakaz tłustych gatunków: wieprzowiny, baraniny
- dozwolone spożycie budyniów z mięsa i kasz, umiarkowanie makaron nitki z mięsem, leniwe pierogi,
- tłuszcz: dozwolone masło, oleje rzepakowy, sojowy, kukurydziany, oliwa z oliwek, umiarkowanie margaryny z tych olejów, zakaz margaryn twardych
- zakaz roślin strączkowych, sałat zielonych, grubo startych surówek, dozwolone warzywa i owoce: młode soczyste, ziemniaki gotowane w postaci puree, warzywa gotowane w postaci puree
- owoce dozwolone to dojrzałe i soczyste, przetarte
- przyprawy łagodne
- kompoty przetarte, kisiele, musy
Założenia diety:
Energia- 2000 kcal, Białko 80g, białko zwierzęce - 50g, tłuszcz 65-70g, węglowodany - 270g, błonnik < 20g, witamina C >70, witamina B1- 1,7, witamina B2- 2,0
Jadłospis
I śniadanie: zupa mleczna z kaszą manną, pieczywo pszenne rozmoczone w mleku, pasta z szynki i masła - zmiksowana, napój owocowy
II śniadanie: herbata z mlekiem, bułka rozmoczona i jajko na miękko
Obiad: zupa koperkowa z lanym ciastem, budyń z mięsa, sos pomidorowy, papka z ziemniaków puree, szpinak, herbata z cytryną
Podwieczorek: koktajl mleczno-owocowy
Kolacja: kawa zbożowa z mlekiem, papka z kaszy krakowskiej, twarogu i jabłka
DIETA PŁYNNA - stosowana jest u chorych u których występują wymioty, nudności, biegunka, w innych przypadkach chorobowych według wskazań lekarza
W skład diety wchodzą tylko płyny: woda przegotowana, woda mineralna nie gazowana, napar rumianku, mięty, herbata bez cukru. Lekarz może zlecić choremu 5% kleik przecedzony przez gęste sito, ugotowany z kasy jęczmiennej, ryżu, płatków owsianych. Jeśli nie ma przeciwwskazań choremu można podać chudy rosół z cielęciny, lub chudego drobiu. Dieta w postaci płynów może być stosowana 1-2 dni, w miarę poprawy stanu zdrowia do kleików można dodać żółtko jaja, masło. Następnie wprowadza się dietę płynną wzmocnioną - posiłki miksowane. Jeśli nie ma przeciwwskazań to podaje się w postaci papkowatej, a następnie w postaci stałej. W 2-3 dobie podaje się kleiki cedzone, albo przecierane sucharki rozmoczone początkowo w herbacie, a następnie w mleku. Dietę kleikową modyfikuje się poprzez wprowadzenie niewielkiej ilości mleka, masła, żółtka jaja, chudego twarogi, przecieru z jabłek, cukru, bułki czerstwej. Dietę stopniowo rozszerza się, przechodząc do diety łatwostrawnej.
DIETA PŁYNNA WZMOCNIONA - w chorobach jamy ustnej i przełyku, u chorych nie przytomnych, w innych stanach chorobowych według wskazań lekarza.
Konsystencja płynna. Pożywienie musi być łatwo strawne, ubogie w błonnik pokarmowych, bez ostrych przypraw, i używek, nie powodujące wzdęć, biegunek, zaparć. Posiłki spożywane w sposób naturalny, ale jeżeli nie jest to możliwe, to podawane jest przez sondę.
Energia 1600-2400 kcal - ustalana indywidualnie dla każdego pacjenta ze względu na masę ciała, wiek, płeć, rodzaj schorzenia. W przypadku zwiększonego katabolizmu do 3000kcal i więcej. 1ml pożywienia powinien zawierać 1kcal. Białko 16-20%, a czasami do 24%. Tłuszcz 30-35%, a węglowodany 44-54%. Temp. Posiłków wynosi 37 stopni C.
Zalecenia dietetyczne:
- produkty z których przyrządzamy posiłki powinny być : świeże, pieczywo należy namoczyć i zmiksować, kasze podawać w formie kleików, sery zmiksować z mlekiem lub śmietanką, jaja zagotować zmiksować z mlekiem lub zupą, żółtka dodawać do zup, kleików, mięso, warzywa, ziemniaki podawać zmiksowane w zupie,
- produkty zalecane: kasze w formie kleików, mąka, biszkopty, suchary, bułka pszenna, mleko, ser biały homogenizowany, jaja gotowane, żółtka jaja, chude mięsa, chude ryby, chuda szynka, polędwica, masło, słodka śmietanka, olej rzepakowy, sojowy, słonecznikowy, oliwa z oliwek, ziemniaki, warzywa i owoce gotowane, przetarte lub zmiksowane, soki owocowo - warzywne, przeciery z pomidorów, łagodne przyprawy.
- produkty zakazane: pieczywo świeże, żytnie, razowe, makarony, kasze grube nie przetarte, przekwaszone mleko, sery żółte, topione, jaja na surowo, tłuste mięsa i ryby, kwaśna śmietana, smalec, warzywa kapustne, cebulowe, papryka, ogórki, suche nasiona roślin strączkowych, brukiew, rzepa, warzywa surowe, gruszki, śliwki, czereśnie, agrest, orzechy, chałwa, kakao, ostre przyprawy, alkohol.
Założenia diety:
Energia 2000 kcal, białko- 80, białko zwierzęce -50g, tłuszcz - 75, węglowodany - 250g,
DIETA DO ŻYWIENIA PRZEZ ZGŁĘBNIK LUB PRZETOKĘ - u chorych nie przytomnych, u chorych z zaburzeniami połykania na tle neurologicznym, w niektórych chorobach jamy ustnej, w urazach części twarzowej czaszki, po oparzeniach jamy ustnej, przełyku i żołądka, w niedrożności górnej części przewodu pokarmowego, w innych chorobach zgodnie z zaleceniem lekarza
Konsystencja taka by nie wystąpiły trudności w jej podawaniu, pokarm musi przechodzić swobodnie przez zgłębnik. Dieta nie może dawać uczucia pełności, rozpierania w nadbrzuszu, bólu i wzdęcia brzucha, wywoływać nudności i wymioty, biegunki lub zaparcia. Można wykorzystać dietę płynną wzmocnioną. W wielu szpitalach stosuje się dietę płynną przygotowaną na bazie mleka z dodatkiem jaj, masła, cukru, produktów skrobiowych. Wadą diety jest niedostateczna podaż energii, białka, witamin, i pozostałych składników odżywczych.
Diety z produktów spożywczych naturalnych mogą być wzbogacane w składniki odżywcze poprzez połączenie ich z gotowymi dietami przemysłowymi. W żywieniu osób wymagających karmienia przez zgłębnik lub przetokę coraz częściej znajdują zastosowanie gotowe diety przemysłowe, zwane preparatami do żywienia enerelanego. Występują one w postaci płynnej lub sproszkowanej i wówczas są łączone z odpowiednią ilości mleka lub wody. Zaletą tych preparatów jest:
- mają standardowy skład, ściśle określoną ilość składników pokarmowych i znaną wartość energetyczną
- łatwe w przygotowaniu
- płynna konsystencja
- znana wartość osmolarna - 250-400mOsmol/l
- są sterylne
- są zróżnicowane pod względem smakowym
Diety przemysłowe są:
- bezlaktozowe
- normokaloryczne
-normobiałkowe lub wysokobiałkowe > 20% energii z białka
- ubogo- bogatoresztkowe
- pełnowartościowe
DIETA KLEIKOWA - stosuje się w ostrych schorzeniach przewodu pokarmowego, wątroby, trzustki, pęcherzyka żółciowego, nerek, w chorobach zakaźnych i stanach pooperacyjnych. Celem diety jest oszczędzenie narządu.
Podstawowym składnikiem tej diety jest ryż, kasza jęczmienna, płatki owsiane, kasze manna. Gorzka herbata, i namoczone sucharki lub czerstwą bułkę. Może być stosowana 1-3 dni. Dietę można modyfikować przez dodanie soli, cukru, niewielkiej ilości masła, chudego mleka, twarożka, przetartych kompotów, soków z owoców i warzyw, puree z ziemniaków, marchwi, płynów garbnikowych - zapierających i osłaniających (mięta rumianek) .
Wybór kaszy zależy od przypadku chorobowego gdyż ryż działa zawierająco, płatki owsiane rozwalniająco, kasza jęczmienna i mąka lekko wzdymająco.
Na jedną porcję kleiku przyjmuje się 40-50g kaszy. Kaszę należy wsypać do wody, i gotować.
Jadłospis:
I śniadanie: kleik z ryżu, herbata gorzka, sucharki
II śniadanie: herbata gorzka sucharki
Obiad: kleik z kaszy jęczmiennej, herbata gorzka, sucharek
Podwieczorek: herbata gorzka sucharki
Kolacja: kleik z płatków owsianych, herbata gorzka i sucharki
ŻYWIENIE W NIEŻYTACH ŻOŁĄDKA:
OSTRY NIEŻYT ŻOŁĄDKA
Zalecenia żywieniowe:
- 24-48 godzin głodówka w tym czasie podaje się nie słodzone płyny o umiarkowanej temp. takie jak: woda przegotowana, fizjologiczny roztwór NaCl, herbata bez cukru, napar z rumianku, mięty w ilości po 100ml co godzinę (płyny należy trochę solić, aby uzupełnić straty) , nie zachodzi potrzeba nawadniania dożylnego. W miarę poprawy stanu chorego wprowadza się przetarte solone kleiki z ryżu, kaszy jęczmiennej bez tłuszczu i cukru
- jeśli choru toleruje rozcieńczone soki owocowo - warzywne, można je podawać z wodą przegotowaną - w pierwszych dniach 1:4, w następnych 1:1
- wskazane są soki dla dzieci np. BoboVita, ponieważ nie zawierają konserwantów, soki te będą uzupełniać niedobór potasów i innych minerałów i witamin.
- nie zaleca się soków z jabłek, winogron i gruszek, gdyż wzmagają one procesy fermentacyjne w jelitach
- po 3 dniach dietę rozszerza się, wprowadzając stopniowo sucharek, bułkę czerstwą, gotowane przetarte jabłko, marchew puree, chudy rosół, mięso cielęce i drób w postaci gotowanej, mielonej, kasze drobne na półgęsto lub grube przecierane, następnie niewielką ilość rozcieńczonego mleka, chudy twaróg, puree z ziemniaków z masłem, cukier, olej.
- gdy ustępują objawy, choremu podaje się dietę łatwostrawna
- choroba ta trwa zwykle od 3 do 6 dni.
Jadłospis:
1 doba: głodówka: płyny ciepłe, solone, podawane co godzinę po 100ml, herbata gorzka bez cukru, napar z rumianku, mięty
2 doba: I śniadanie: kleik ryżowy przetarty, gorzka herbata
II śniadanie: napar ziołowy z rumianku, szałwii lub mięty
Obiad: kleik ryżowy
Podwieczorek: herbata bez cukru
Kolacja: kleik z kaszy jęczmiennej, rozcieńczony sok Bobo Vita w stosunku 1;4
3-4 doba: I śniadanie ryż na półgęsto, herbata
II śniadanie: rozcieńczony sok Bobo Vita z wodą przegotowaną w stosunku 1:1, sucharek
Obiad: cielęcina mielona, marchewka puree, ryż na półgęsto, herbata z mięty
Podwieczorek: przecier z jabłka pieczonego
Kolacja: kaszka manna na półgęsto, herbata z rumianku
PRZEWLEKŁY NIEŻYT ŻOŁĄDKA
Zalecenia żywieniowe
- z nadkwaśnością stosowana jest dieta łatwo strawna z ograniczeniem substancji pobudzających czynność wydzielniczą żołądka
- w niedokwaśności dieta powinna oszczędzać chory narząd, i równocześnie pobudzać w stopniu umiarkowanym do wydzielania soków trawiennych
- potrawy smaczne, urozmaicone, estetycznie podane
- mała ilość płynów
- zupy czyste
- pobudzić apetyt przed posiłkiem podaje się sok z owoców lub warzyw
- wykluczyć należy potrawy z dużą ilością tłuszczu zwierzęcego, smażone, tłuszcz hamuje czynność wydzielniczą żołądka
- ograniczenie błonnika aby nie drażniły błony śluzowej
- warzywa i owoce w postaci soków lub gotowane (rozdrobnione)
- niewskazane są potrawy wzdymające, ostre przyprawy i alkohol
- posiłki podawać częściej, w mniejszych ilościach 5 razy dziennie
- dokładnie rzuć pokarm
Jadłospis:
I śniadanie: sok owocowy, pieczywo pszenne z masłem, jajko na miękko, kawa naturalna z mlekiem
II śniadanie: bułka z twarogiem, pomidor bez skórki, herbata z mlekiem
Obiad: barszcz czerwony czysty z buraków ćwikłowych, kurczak duszony, ziemniaki puree, marchewka z groszkiem przetartym, jabłko pieczone
Podwieczorek : koktajl owocowy z kefirem, herbatniki
Kolacja: ryba w galarecie z jarzynami, pieczywo jasne z masłem herbata z cytryną
ŻYWIENIE W CHOROBIE WRZODOWEJ ŻOŁĄDKA I DWUNASTNICY
Zalecenia żywieniowe:
- leczenie farmakologicznie
- pełnowartościowa z odpowiednią ilością białka , tłuszczów, węglowodanów, witamin i soli mineralnych zgodnie z przyjętymi normami dla ludzi zdrowych
- indywidualne dla chorego pacjenta
- należy wykluczyć pokarmy które nasilają dolegliwości, powodują bóle brzucha, wzdęcia, odbijanie, zgagę
- w okresie zaostrzenia choroby wyklucza się pokarmy ciężko strawne, wzdymające, długo zalegające w żołądku
- warzywa i owoce zaleca się w postaci gotowanych przecierów i rozcieńczonych soków, w czasie remisji można podawać surowe w postaci rozdrobnionej
- posiłki należy spożywać co 3-4 godziny, nie częściej niż 5 w ciągu dnia
- kolację lekko strawną powinno się spożywać przed snem, aby uniknąć bóli nocnych
- częste podawanie pokarmów, obfite posiłki, duża ilość błonnika w diecie wzmagają wydzielanie żołądkowe
- w czasie przyjmowania leków z bizmutem niewskazane jest mleko i jego przetwory, ponieważ bizmut w połączeniu z białkiem mleka traci właściwości lecznicze
- posiłki jest bez pośpiechu i zdenerwowania , o stałych porach
- zakazane napoje w tej diecie to płynna czekolada, kakao, można herbata i kawa, napoje alkoholowe, napoje gazowane kwaśne przetwory mleczne, maślanka; dozwolone to mleko słodkie, zsiadłe nie przekwaszone, jogurt, kawa zbożowa z mlekiem, słaba herbata z mlekiem, soki, napoje mleczno - owocowe, mleczno - warzywne, wody nie gazowane,
- pieczywo zakazane to wszelkie świeże, żytnie, razowe, chrupkie, pszenne razowe; dozwolone to jasne, czerstwe, biszkopty, półcukiernicze, drożdżowe
- zupy i sosy dozwolone to rosół jarski, mleczne, krupnik z dozwolonych kasz, owocowe rozcieńczone, ziemniaczana, warzywna z dozwolonych warzyw, przecierane, zaprawiane mąką i masłem, zawiesiną z mąki i śmietanki, mąki i mleka, zaciągane żółtkiem sosy łagodne: ze słodką śmietanką - koperkowy, potrawkowy, pomidorowy; zakazane to tłuste, zawiesiste, na wywarach mięsnych, kostnych, grzybowych, zasmażane, zaprawiane kwaśną śmietaną, pikantne z warzyw kapustnych, roślin strączkowych, cebulowa, porowa, rosoły, buliony, zupy w proszku, sosy: ostre, pikantne, zasmażane, grzybowy, musztardowy, chrzanowy, cebulowy
- zakazane są grube kasze, makarony zarabiane na stolnicy, kluski kładzione, nasiona roślin strączkowych, jaja gotowane na twardo; dozwolone to: bułki, grzane, lane ciasto, kluski biszkoptowe, kluski francuskie, makaron nitki, kasza manna, jęczmienna, ryż, ziemniaki puree
- mięso i ryby chude
- tłuszcz dozwolony: dodawany na surowo masło, śmietanka, oleje sojowy, słonecznikowy, kukurydziany, rzepakowy; zakazany to: słonica, smalec, boczek, łój, margaryny twarde, kwaśna śmietana; z umieram margaryny miękkie
- warzywa: młode, soczyste, gotowane: marchew, dynia, kabaczki, buraki, szpinak, szparagi,; umiarkowanie można jeść kalafior, brokuły, fasolkę szparagową, groszek zielony, seler, sałata zielona, pomidory bez skórki, w okresie remisji drobno starte surówki; zakazane: warzywa kapustne, cebula, czosnek, papryka, ogórki, rzodkiew, rzepa, rabarbar, kukurydza, sałatki z majonezem i musztardą, warzywa marynowane, solone
- owoce dozwolone: dojrzałe, soczyste, bez skórki i pestek, nie kwaśne, w okresie zaostrzenia choroby przecierane, gotowane, owoce jagodowe, winogrona, banany, brzoskwinie, morele, jabłka gotowane, pieczone; zakazane: czereśnie, gruszki, wiśnie, śliwki, orzechy, owoce suszone
- przyprawy bardzo łagodne: wanilia, cukier, pietruszka, koperek
- rzucenie palenia tytoniu
Jadłospis:
I śniadanie: herbata, bułka pszenna z masłem, jajecznica na parze, jabłko pieczone - przecier
II śniadanie: bułka z masłem i powidła
Obiad: zupa koperkowa z grysikiem, pulpety cielęce, marchew puree, ziemniaki puree, kompot przetarty z owoców jagodowych
Podwieczorek: kisiel owocowy
Kolacja: kawa zbożowa, pieczywo pszenne z masłem, polędwica drobiowa, drobno starta sałatka z włoszczyzny lub pomidor bez skórki
ŻYWIENIE DIETETYCZNE W POWIKŁANIACH CHOROBY WRZODOWEJ
- wymioty z krwią, smolisty stolec, choremu przez 1-2 doby podaje się zimne napoje: słaba herbata, mleko, lód, następnie przechodzi się do żywienia jak w diecie wrzodowej, rozszerzając ją
- zwężenie odźwiernika jest powikłaniem wrzodów żołądkowych, objawia się wymiotami, z powodu wolnego opróżniania się żołądka liczbę posiłków i ich objętość należy zmniejszyć do 3-4 na dobę , posiłki powinny być pełnowartościowe, w przypadku wymiotów chory musi otrzymać odpowiednią ilość płynów
- rak żołądka wskazane leczenie chirurgiczne (dieta jak po zabiegach chirurgicznych)
ŻYWIENIE W CHOROBACH JELITA CIENKIEGO I GRUBEGO
Do pokarmów pobudzających perystaltykę jelit zalicza się:
- produkty wysokoresztkowe - bogate w błonnik nierozpuszczalny (pieczywo razowe, grube kasze, otręby, w mniejszych ilościach warzywa i owoce
- pokarmy wywołujące procesy fermentacyjne w jelitach (miód, słodycze galaretowate z sorbitolem, cukier mleczny, syropy owocowe, soki: jabłkowy, winogronowy, gruszkowy, bogate we fruktozę i sorbitol, dżemu, śliwki suszone)
- fermentowane przetwory z mleka, świeży kefir, zsiadłe mleko
- wody mineralne gazowane
- kwaśne owoce i warzywa (bogate w kwasy organiczne) oraz buraki ćwikłowe, papryka
- napoje i dania zimne, słone, mocno przyprawione
- tłuszcze, kawę prawdziwą
Do pokarmów osłabiających perystaltykę jelit należą:
- napoje garbnikowe, napar z suszonych jagód, mocna gorzka herbata, kakao na wodzie, wino czerwone wytrawne,
- napoje gorące
- mąka ziemniaczana - kisiel, ryż, żelatyna
- warzywa i owoce bogate w błonnik rozpuszczalny - pektyny (marchew, dynia, banan, jabłko tarte)
- suche pożywienie
Zasady diety w chorobach jelit:
- łatwo strawna, niskoresztkowa
- źródłem białka w diecie są chude mięsa z mała ilością tkanki łącznej: cielęcina, królik, drób młody, oraz jaja na miękko, jogurt, kefir, świeży twarożek
- z tłuszczów wskazane są: masło, śmietanka, oleje
- węglowodanów dostarczają produkty zbożowe: biała mąka, drobne kasze, pieczywo pszenne- jasne, sucharki
- warzywa młode, niskoresztkowe, w postaci gotowanej, rozdrobnionej
- ziemniaki w postaci puree
- w przypadku rozwolnień zalecane produkty zmniejszające perystaltykę jelit
- produkty dające objawy nietolerancji, wykluczyć
- chorzy cierpią na brak łaknienia, dlatego posiłki muszą być smaczne i atrakcyjne, regularnie spożywane w dobrej atmosferze
- zabrania się ostrych przypraw, alkoholu, kawy naturalnej
ŻYWIENIE W OSTRYM NIEŻYCIE JELIT
Zalecenia żywieniowe:
- zbliżona do diety w ostrym zapaleniu żołądka
- przez 1-2 doby głodówka w czasie której podaje się od 1,5 do 2 l płynów, obojętnych, osłaniających, garbnikowych i jeśli chory toleruje - rozcieńczone soki bez konserwantów
- po głodówce wprowadza się kleik na wodzie , sucharki bułkę czerstwą, i wyżej wymienione płyny
- po ustąpieniu objawów dietę po woli się rozszerza do diety łatwostrawnej
- gotowane przetarte jabłko, marchew puree, chudy rosół, mięso cielęce i drób w postaci gotowanej, mielonej, kasze drobne na półgęsto lub grube przecierane, następnie niewielką ilość rozcieńczonego mleka, chudy twaróg, puree z ziemniaków z masłem, cukier, olej.
- gdy ustępują objawy, choremu podaje się dietę łatwostrawna
ŻYWIENIE W PRZEWLEKŁYM NIEŻYCIE JELIT
Zalecenie żywieniowe:
- bardzo ważne jest nawadnianie organizmy, ilość podawanych płynów zależy od nasilenia biegunki, jest to najczęściej 1500-2000 ml/dobę
- zalecane są płyny obojętne, osłaniające, garbnikowe, i rozcieńczone soki warzywne, jeśli nasilają się objawy żywienie jak w ostrym nieżycie jelit
- dieta bogatobiałkowa z odpowiednia ilością energii, witamin i składników mineralnych - gdyż biegunka prowadzi do wyniszczenia organizmu
- ograniczyć tłuszcze, które ułatwiają przesuwanie mas kałowych oraz produkty zawierające węglowodany rafinowane. Są to cukier, słodycze, dżemy wysokosłodzone, syropy, soki owocowe słodzone, produkty te jak również miód , sorbitol nasilają procesy fermentacyjne w jelitach, wzmagają biegunkę
- ograniczeniu podlegają również takie produkty jak: grube kasze, pieczywo razowe surówki) zawierające błonnik pokarmowy nierozpuszczalny w wodzie oraz kawa naturalna, wody gazowane, napoje i dania zimne, ostro przyprawione, kwaśne owoce
- zaleca się: ryż, mąkę ziemniaczaną, galaretkę, warzywa i owoce bogate w garbniki i pektyny ( suszone czarne jagody, jabłka, banany, marchew, dynia).
- potrawa powinna być rozdrobniona i gotowana
- w przypadku nietolerancji laktozy w diecie wyklucza się mleko słodkie, nieraz wyklucza się nawet jego przetwory takie jak kefir czy jogurt
ŻYWIENIE W ZAPARCIU NAWYKOWYM
Zalecenie żywieniowe w zaparciu atonicznym:
- dieta bogatoresztkowa bez większych ograniczeń
- zwiększenie błonnika pokarmowego frakcji nierozpuszczalnych i płynów
- 2-3 razy dziennie łyżka otrąb
- zwiększyć wapń o 10%
- płyny co najmniej do 2 l/ dobę
- suszone owoce: śliwki , rodzynki, figi
- miód, jogurt, kefir, mleko ukwaszone, kompoty z suszonych śliwek, masło, oliwa, surówki, buliony, potrawy ostro przyprawione
Zalecenia żywieniowe w zaparciu spastycznym:
- dieta łatwostrawna
- ograniczyć pokarmy drażniące przewód pokarmowy
- błonnik w postaci gotowanych warzyw i owoców (rozdrobnionych)
- zaleca się cukier buraczany, cukier mleczny, woda z miodem o temp. pokojowej , soki owocowe, warzywne, zsiadłe mleko, jogurt kefir, wody mineralne
- suszone śliwki (namoczone) tłuszcze podane nadczo: masło, olej, oliwa dają lepszy poślizg treści pokarmowej w jelitach
- ograniczeniu podlega białko zwierzęce pochodzące z mięs bogatych w tkankę tłuszczową ponieważ wzmaga skurcze jelit
- głównym źródłem białka powinny być produkty nabiałowe i roślinne
- z diety należy wykluczyć: pieczywo razowe, grube kasze warzywa i owoce wzdymające, niedojrzałe owoce ze skórką, sery dojrzewające, potrawy smażone, pieczone, ostro przyprawione
- pokarmy zaleca się o temp. umiarkowanej
Jadłospis:
Na czczo: napój z soku owocowego i wody mineralnej z miodem lub 8 namoczonych suszonych śliwek
I śniadanie: herbata z mlekiem, pieczywo pszenne z masłem i twarożkiem
II śniadanie: bułka z masłem, sałatka jarzynowa, herbata ziołowa,
Obiad: sok owocowo - warzywny (przed posiłkiem) botwinka z ziemniakami, makaron nitki z mięsem, kompot z jabłek
Podwieczorek: mus owocowy
Kolacja: 1 łyżeczka siemienia lnianego (popijając wodą) , kasza krakowska gotowana z gotowanymi warzywami, kefir
ŻYWIENIE WE WRZODZIEJĄCYM ZAPALENIU JELITA GRUBEGO
Zalecenia żywieniowe:
- w okresie ostrym - żywienie drogą pozajelitową (dożylną), równocześnie drogą doustną podaje się zbilansowane bezresztkowe diety przemysłowe oparte na wolnych aminokwasach i krótkołańcuchowych peptydach lub hydrolizatach białek
- po ustąpieniu ostrych objawów rozpoczyna się żywienie produktami naturalnymi
- początkowo: podaje się słabą herbatę, napar z rumianku, mięty, słaby rosół, galaretkę z soku czarnych jagód bez cukru, marchewkę puree, następnie sucharki, bułkę, ryż, jaja na miękko, mięso gotowane mielone, ziemniaki puree
- gdy objawy ustąpią wprowadza się dietę łatwostrawną niskotłuszczową z ograniczeniem błonnika pokarmowe-o, ze zwiększoną ilością białka
- zaleca się g/dobę białka w tym ponad połowa powinna pochodzić z produktów zwierzęcych
- tłuszcz, zwłaszcza zwierzęce o wysokim punkcie topnienia, są źle tolerowane przez chorych, dlatego należy je ograniczyć do 40g/ dobę; w niewielkiej ilości można podać masło, śmietankę i oleje.
- choroba na ogół źle toleruje mleko, mleko jest bardzo dobrym źródłem wapnia i białka, dlatego stopniowo powinno wprowadzać się przetwory mleczne, jogurt, kefir, sery twarogowe, są bardziej tolerowane niż mleko słodkie ze względu na mała ilość laktozy
- w razie nawrotu objawów nietolerancji produkty mleczne należy wykluczyć
- warzywa w postaci gotowanej rozdrobnione, albo w postaci surówek
- z diety należy wykluczyć potrawy tłuste, ciężko strawne, wzdymające, długo zalegające w żołądku, ostro przyprawione, alkohol, kawę naturalną, mocną herbatę, przetwory owocowe na cukrze
- posiłki spożywa się często w małych objętościach 5-6 razy dziennie
- pieczywo dozwolone - chleb pszenny jasny i czerstwy, bułki, pieczywo półcukiernicze, biszkopty na białkach, sucharki, zakazane - razowe, żytni, z soją, z słonecznikiem, z otrębami z dodatkiem tłuszczu, biszkopty na całych jajach
- dozwolona - chuda szynka, twaróg chudy, polędwica, mięso gotowane, dżemy bez pestek, marmolada, miód
Zakazane - tłuste wędliny, konserwy, salceson, kiszka, pasztetowa, tłuste sery, smalec, ser feta, fromage, dżemu z pestkami, jaja gotowane, jajecznica z całych jaj, margaryny twarde , masło w większych ilościach
- zupy dozwolone - rosół jarski, jarzynowe, ziemniaczane, krupnik, podprawiane zawiesiną z mąki i mleka,
Zakazane - tłuste, zawiesiste, na wywarach kostnych i mięsnych , grzybowych, zasmażane, zaprawiane śmietanką, pikantne, buliony zaciągane żółtkiem
- dozwolona kasza manna, jęczmienna, ryż ziemniaki, lane ciasto na białkach, zakazane - kluski kładzione, francuskie, groszek ptysiowy na całych jajach, grube makarony, łazanki, jaja
- mięsa chude , ryby chude
- Tłuszcze umiarkowanie : oleje: słonecznikowy, sojowy, rzepakowy, oliwa, masło, miękkie margaryny , Zakazane - smalec słonina, boczek, łój, margaryny twarde, tłuszcze kuchenne
- warzywa soczyste młode, marchew dynia, kabaczki, pietruszka, pomidory bez skórki; umiarkowanie: szpinak, rabarbar buraki, sałata; zakazane: cebula, czosnek, ogórki, kalarepa itp.
Jadłospis:
I śniadanie: herbata z mlekiem z ograniczoną ilością cukru, pieczywo pszenne z szynką i serkiem twarogowym , przecier wieloowocowy - gotowany
II śniadanie: sucharek z masłem, jajecznica na parze, jogurt naturalny
Obiad: zupa ryżowa, budyń z cielęciny i warzyw , ziemniaki puree, marchewka puree, szpinak, galaretka z soku z czarnej porzeczki z niewielką ilością cukru
Podwieczorek: mus z kaszy mannej z przecierem z moreli
Kolacja: ryba gotowana w jarzynach, bułka pszenna, herbata miętowa
ŻYWIENIE W CHOROBIE LEŚNIOWSKIEGO I CROHNA
Zalecenia żywieniowe:
- bogato energetyczna
- łatwo strawna
- niskoresztkowa
- niskotłuszczowa
- obfitująca w białko
- bogata w witaminy, zwłaszcza B12, kwas foliowy
- bogata w żelazo
- dieta w okresie zaostrzenia choroby oraz w okresie remisji powinna być jak w diecie we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego
ŻYWIENIE W ZESPOLE NADWARAŻLIWOŚCI JELITA GRUBEGO
Zalecenia żywieniowe:
- dietę zaleca się w okresie wystąpienia nasilonych dolegliwości
- wywiad żywieniowe 24 -h
- dietę ustala się indywidualnie dla każdego pacjenta - zależnie od objawów
- wartość energetyczna powinna być zgodna z normami
- dieta ma wykazać cechy diety łatwo strawnej
- ciężko strawne tłuszcze nasilają objawy dyspeptyczne, lepiej tolerowane są: masło, olej
- wykluczyć należy napoje gazowane, powodujące wzdęcia oraz ograniczyć produkty węglowodanowe, wywołujące procesy fermentacyjne w jelitach, czyli : fruktoza zawarta w owocach (sok jabłkowy), oraz laktoza występująca w mleku słodkim
- mleko słodkie można zastąpić jogurtem , kefirem, mlekiem ukwaszonym, chyba że występuje alergia na białko mleka wtedy wykluczyć z dieta wszystkie produkty mleczne
- procesy fermentacyjne w jelicie i bóle brzucha powoduje także sorbitol: guma do żucia, galaretowate słodycze, dietetyczne dżemy, czekolady; dużo sorbitol zawierają także soki: jabłkowy, gruszkowy, winogronowy, oraz śliwki świeże i suszone, gruszki, wiśnie, brzoskwinie
- większa ilość warzyw i owoców nie jest dobrze tolerowana, zwłaszcza źle znoszą warzywa: cebulowe, kapustne, nasiona roślin strączkowych
- w diecie należy ograniczyć używki: mocną kawę, herbatę, alkohol
- u chorych z zaparciami korzystnie będzie działać dieta bogata w błonnik nierozpuszczalny, który zwiększa masy kałowe, nawadnia je i przyśpiesza pasaż jelit - 30-50 g/ dobę błonnika; błonnik należy zwiększać w diecie stopniowo; źródłem błonnika nierozpuszczalnego jest pieczywo gruboziarniste, otręby pszenne, suszone śliwki, morele, rodzynki, oraz świeże warzywa i owoce; rozwalniające działanie mają: buraki ćwikłowe, papryka
- w zaparciach zaleca się co najmniej 1,5l wody w ciągu dnia (niegazowanych)
- należy unikać pokarmów zapierających, takich jak: ryż mąka ziemniaczana, czekolada, suche pożywienie, napoje zawierające garbniki (mocna herbata, napar z suszonych czarnych jagód, kakao)
- wykluczyć pokarmy ciężko strawne, ostro przyprawione, smażone
- w biegunkach czynnościowych obowiązuje dieta niskoresztkowa, niskotłuszczowa, z ograniczeniem tłuszczów fermentacyjnych w jelitach, z dużą ilością płynów garbnikowych, uwzględniając produkty o właściwościach zapierających, takie jak ryż , mąka ziemniaczana
- dieta powinna być bogata w witaminy i sole mineralne
- posiłki podaje się w małych objętościach co najmniej 5 razy w ciągu doby
Jadłospis:
I śniadanie: kawa zbożowa z mlekiem, graham z masłem, jajecznica na parze, mandarynka
II śniadanie: bułka z masłem, napój z marchwi, lipy i sok z cytryny
Obiad: botwinka z ziemniakami, pierś z kurczaka w sosie potrawkowym, kasza krakowska, sałata zielona z olejem, kompot z jabłek
Podwieczorek: śliwki suszone namoczone, zmiksowane z serkiem homogenizowanym
Kolacja: papryka faszerowana mięsem i warzywami, kefir
ŻYWIENIE W CHOROBACH MIĄŻSZU WĄTROBY
ŻYWIENIE W CHOROBACH WĄTROBY
- zależy od stopnia wydolności tego narządu i od rodzaju występujących zaburzeń metabolicznych
- ustalając dietę, należy wziąć pod uwagę stopień wyrównania lub występowania niewydolności wątroby, encefalopatii wątrobowej, niedożywienia, ewentualnej żółtaczki
- chorzy z przewlekłymi chorobami są często niedożywieni, dlatego przed ustalenie diety należy określić stan odżywienia pacjenta
- metody umożliwiające identyfikacje chorych niedożywionych: wywiad żywieniowy, badanie antropometryczne, badania biochemiczne (albumin), badania immunologiczne(odporność; poniżej 15000 limfocytów w 1mm3 wskazuje na niedożywienie; sztuczne żywienie, żywienie dojelitowe
- dieta powinna być dostosowana do stanu chorego i fazy choroby
ŻYWIENIE W PRZEWLEKŁYCH CHOROBACH WĄTROBY BEZ CECH ENCEFALOPATII
- dieta musi być urozmaicona, smaczna, uwzględniająca upodobania i zwyczaje żywieniowe pacjenta
- w przypadku prawidłowej masy ciała podaż energii jest zgodna z normami fizjologicznymi tj. 25-30kcal/kg mc/ dobę (pozabiałkowe)
- dla chorych nie dożywionych zapotrzebowanie energetyczne zwiększa się 35-40kcal/ kg mc/ dobę (kcal pozabiałkowe)
- spożycie białka w granicach 1,0-1,2g/kg mc/ dobę tj. 90g/d ma korzystny wpływ na przebieg choroby
- chorzy niedożywieni powinni otrzymać biała 1,5 g/kg mc/ dobę
- ponad połowa białka powinna być pochodzenia zwierzęcego głównie z produktów mlecznych i ryb; mniej zaleca się białka z mięsa czerwonego - ze względu na dużą zawartość aminokwasów i metioniny; bardzo duża ilość białka nie jest wskazana, ponieważ może zwiększyć stężenie amoniaku we krwi tętniczej
- białko stymuluje procesy odnowy komórek wątrobach, zmniejsza nacieczenie tłuszczowe miąższu wątroby, sprzyja uzupełnianiu niedoborów białek tkankowych, syntezie albumin osocza.
- w wyrównanych chorobach wątroby bez objawów żółtaczki, gdy dieta zawiera odpowiednią ilość białka, tłuszcze łatwo strawne ( z mleka, śmietanki, masła, olejów) są źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych, niektórych witamin, źródłem energii, są dobrze tolerowane, tym pacjentom zaleca się co najmniej 1g/ kg mc/ dobę tłuszczów
- tłuszcze mogą dostarczać nawet 50- 65% kcal pochodzenia pozabiałkowego
- wskazany jest tłuszcz mleczny ze względu na zawartość w nim MCT
- wykluczyć z diety należy tłuszcze zwierzęce o wysokim punkcie topnienia: smalec, słoninę, łój
- tłuszcze powinny być dodawane do gotowych potraw na surowo
- u niektórych chorych nadmiar tłuszczu może doprowadzić do biegunek tłuszczowych
- u pacjentów z zaburzeniami wydzielniczymi żółci - marskości żółciowej, u chorych z objawami zastoju żółci , w zaostrzonym przewlekłym zapaleniu wątroby tłuszcze powinno się ograniczyć poniżej normy fizjologicznej do 30-50g/dobę
- w przewlekłych chorobach wątroby w zależności od uszkodzenia narządu dochodzi do zaburzeń metabolicznych węglowodanów, pojawia się oporność tkankowa na insulinę co prowadzi do hiperglikemii poposiłkowej
- u niektórych chorych występuje jawna cukrzyca
- głównym materiałem energetycznym stają się więc kwasy tłuszczowe, a nie glukoza
- węglowodany uzupełniają zapotrzebowanie na energię - ich spożycie w ciągu doby wynosi 200-300g, w tym 50-70g cukrów łatwo przyswajalnych , zawartych w cukrze, miodzie, dżemach, słodyczach - nadmiar tych cukrów w diecie prowadzi do nasilonego stłuszczenia tego narządu
- z uwagi na występującą skłonność do wzdęć i biegunek należy unikać błonnika , wykluczyć gruboziarniste produkty zbożowe, a warzywa i owoce podaje się w postaci gotowanej rozdrobnionej w postaci soków, przecierów
- z diety należy wykluczyć : pokarmy wzdymające, ostre przyprawy, używki
- nie należy zapominać o witaminach i solach mineralnych, w chorobach wątroby z powodu upośledzonego wchłania i magazynowania witamin i soli mineralnych dochodzi do powstania utajonych niedoborów
- sód około 5 g soli kuchennej, potas 1000-1500 mg na 1000 kcal, zwiększa się zapotrzebowanie na wapń do 1,0-1,5g/dobę, obserwuje się również niedobory cynku i selenu
- w wyrównanych przewlekłych chorobach wątroby nie ogranicza się podaży płynów
- produkty dozwolone i zabronione w przewlekłych chorobach wątroby przy dobrej tolerancji tłuszczu - dieta łatwo strawna
- produkty dozwolone i zabronione w przewlekłych chorobach wątroby przy ograniczeniu tłuszczu -dieta łatwo strawna z ograniczeniem tłuszczu
- potrawy powinny być przyrządzone metodą gotowania w wodzie, na parze, duszenia bez tłuszczu, pieczenia w pergaminie, lub folii przezroczystej
- zupy i sosy na wywarach warzywnych
- wykluczyć pokarmy nie świeże i z konserwantami
- posiłki małe objętościowo, podawane 5-7 razy dziennie w temp 40 stopni C
- zaleca się posiłki późnym wieczorem z powodu hipoglikemii
Jadłospis:
I śniadanie: kasza krakowska na mleku, bułka z masłem i szynką, herbata z cytryną
II śniadanie: kanapka z pieczywa pszennego z masłem i serem twarogowym z koperkiem sok pomidorowy
Obiad: zupa jarzynowa z ziemniakami- przecierana, klopsik wołowe gotowane w sosie potrawkowym, makaron nitki, buraczki
Podwieczorek: koktajl z kefiru, śmietanki i przecieru z truskawek
Kolacja: herbat z mlekiem, chleb pszenny, pasta z jajka i sera topionego, jabłko pieczone
ŻYWIENIE W OKRESIE NIE WYRÓWNANIA I NIEWYDOLNOŚCI WĄTROBY - ENCEFALOPATIA WĄTROBOWA
- podaż tłuszczu zależeć będzie od indywidualnej tolerancji pacjenta
- można podawać masło śmietankę i olej
- zapotrzebowanie energetyczne 25-35kcal/ kg mc/ dobę (kcal pozabiałkowe)
- w miarę nasilenia się objawów i upośledzenia czynności wątroby maleje tolerancja na białko i zwiększa się stężenie we krwi amoniaku pochodzącego z tego składnika
- pojawiają się objawy encefalopatii wątrobowej ( zaburzenia snu, spowolnienie psychiczne, dezorientacja, pobudzenie, drżenie dłoni) - należy wówczas stosować dietę niskobiałkową ( dieta łatwostrawna niskobiałkowa) - zaleca się 0,5g/kg mc/ dobę białka
- białko uzupełnia się przez dożylne podawanie roztworów aminokwasów w ilości 0,25g/kg mc/ dobę lub diety przemysłowej
- korzystne jest łączenie białek pochodzących z produktów mlecznych i roślinnych z odżywkami przemysłowymi w stosunku 1:2 ( Lactrostrict)
- dodatek wyżej wymienionych aminokwasów zwiększa tolerancję na białko , wyrównuje ujemny bilans azotowy, zmniejsza stężenie amoniaku we krwi
- zaleca się aby białko było o wysokiej wartości biologicznej z takich produktów jak: mleko, ser twarogowy, jaja
- składnik ten mimo że jest w tej diecie ograniczony zaleca się w 5-6 posiłkach
- należy spożywać pieczywo, makarony niskobiałkowe
- suplementacja witamin rozpuszczalnych w wodzie
- w przypadku rozwiniętej cholestazy mogą też występować niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach
- obserwuje się również niedobory cynku i selenu
Jadłospis:
I śniadanie: kleik z płatków owsianych scedzonych z mlekiem, bułka pszenna niskobiałkowa z przecierem owocowym
II śniadanie: sucharki pasta z drobiu i włoszczyzny herbata
Obiad: krupnik przetarty z mlekiem, ziemniaki puree, dynia lub marchewka, kompot z owoców jagodowych przetarty
Podwieczorek: napój z mięty, jabłka, cytryny z miodem, sucharek
Kolacja: herbata z mlekiem, pieczywo niskobiałkowe z masłem, konfitura bez pestek
- w stanach przedśpiączkowych (III, IV stopień) chory cierpi na brak łaknienia
- wskazane jest żywienie dojelitowe przez sondę nosowo żołądkową lub pozajelitowe
- w żywieniu dojelitowym zaleca się wybierać diety przemysłowe, wysokoenergetyczne, z ograniczeniem ilości sodu , o zmodyfikowanym składzie aminokwasów typu hepar
- w żywieniu pozajelitowym chory powinien otrzymać 25-30 kcal/kg mc/ dobę (kcal pozabiałkowe) , białka 0,5-1,2g/kg mc/ dobę ( w postaci roztworów typu hepar, 50-65% energii z glukozy, i 35-50% energii z emulsji tłuszczowych z MCT i LCT
- jeżeli u chorego nie zastosowano leczenia żywieniowego dojelitowego lub pozajelitowego to na 2 -3 dni powinno się wykluczyć z diety produkty białkowe
- podaje się słodzone soki owocowe, przetarte kompoty, miód, kisiel, galaretki, ryż z masłem, ziemniaki puree z masłem, rozmoczone pieczywo niskobiałkowe
- po ustąpieniu stanu przedśpiączkowego można wprowadzać w niewielkiej ilości: chude mleko, chudy twarożek, lub mięso gotowane
- dieta uboga w białko może doprowadzić do niedożywienia więc jeśli stan chorego pozwala , należy zwiększyć białko do 40g/ dobę, jeżeli po wprowadzeniu takiej ilości pacjent czuje się dobrze to można stopniowo zwiększać lecz nie więcej niż 0,8g/ kg mc/ dobę czyli do 50-60g dziennie.
- 25g białka - 200 ml mleka chudego, 25 g twarożku chudego lub 1 jajo albo 25g chudego gotowanego mięsa (40g surowego) - zachodzi konieczność uzupełniania tego składnika produktami przemysłowymi lub typu hepar
- 40g białka - 200 ml mleka chudego, 50g sera twarogowe chudego i 1 jajo lub 50g mięsa gotowanego chudego ( 80g surowego) , powinno się uzupełniać białko jak wyżej
- 60g białka - 400 ml mleka chudego, 50g sera chudego twarogu, 1 jajko i 50 g mięsa gotowanego ( 1 jajo można zamienić na 25 g mięsa gotowanego)
- w przypadku puchliny brzusznej i obrzęków zaleca się ograniczenie sodu i płynów
- należy zaś zwiększyć podaż potasu ( soki owocowe, warzywne, ziemniaki gotowane w łupinkach)
- w przypadku niedożywienia dietę uzupełnia się witaminami i składnikami mineralnymi
- wskazane jest wyrównanie niedoborów cynku - poprawia łaknienie
- dieta łatwostrawna, przygotowana metodą gotowania, mieć konsystencję papkowatą
- posiłki podaje się regularnie, ciepłe, bez ostrych przypraw, używek, w małych objętościach 5-6 razy dziennie
- w przypadku krwawienia z żylaków przełyku, czynności przewodu pokarmowego lub u chorych nieprzytomnych stosuje się żywienie pozajelitowe
Jadłospis:
I śniadanie kleik z płatków ryżowych, suchary z mąki niskobiałkowej, herbata
II śniadanie: herbata słodzona, sucharki, przecier z owoców jagodowych
Obiad: kleik z kaszy jęczmiennej przetarty na wywarze jarzynowym, ziemniaki puree z masłem, marchewka puree, galaretka
Podwieczorek: kisiel owocowy
Kolacja: ryż z przecierem jabłkowym, napój z marchwi z miodem
ŚPIĄCZKA WĄTROBOWA
Zalecenia żywieniowe:
- dieta powinna zapobiegać nadmiernym wytwarzaniu toksycznego amoniaku, działać ochronnie na wątrobę, uzupełniać niedobory elektrolitowe i witaminowe
- chorych z utratą świadomości należy karmić pozajelitowo a jeśli to możliwe przez zgłębnik dodowunastniczy, założony przez nos, lub mikrozgłębnik wprowadzony dojelitowo
- dożylnie podawane 20-25% roztwory glukozy, soli potasowych, chlorku sodowego oraz aminokwasy o zmodyfikowanym składzie np. Aminosteril - Hepa
- z chwilą odzyskania przytomności podaje się choremu drogą generalną (przez zgłębnik) odpowiednie odżywki np. Lactrostrict
- następnie stosuje się dietę jak w stanie przed śpiączkowym
ŻYWIENIE W ZAPALENIU PĘCHERZYKA ŻÓŁCIOWEGO I DRÓG ŻÓŁCIOWYCH
OSTRE ZAPALENIE PĘCHERZYKA ŻÓŁCIOWEGO
Zalecenia żywieniowe:
- 1 doba głodówka - w tym czasie podaje się ogrzane płyny , słodzoną herbatę z cytryną, słodkie soki owocowe
- w drugiej dobie wprowadza się dietę kleikowo - owocową, która stopniowo rozszerza się o przetarte słodkie kompoty, przetarte kasze z niewielką ilością masła, chudy twarożek, chude mleko.
- napoje podaje się w większych ilościach
- zmodyfikowaną dietę kleikową zaleca się przez 1-3 dni
- następnie wprowadza się dietę łatwostrawną z ograniczeniem tłuszczu
- w ostrych stanach w przypadku wymiotów, wskazane jest żywienie pozajelitowe
PRZEWLEKŁE ZAPALENIE PĘCHERZYKA ŻÓŁCIOWEGO
Zalecenia żywieniowe:
- dieta łatwo strawna z ograniczeniem tłuszczu i błonnika pokarmowego
- białko podaje się w normie fizjologicznej tj. około 1g/kg mc/ dobę
- tłuszcze ogranicza się do 40-5-g/ dobę
- węglowodany uzupełniają wartość energetyczną diety
- spożywanie nadmiernej ilości cukru, słodyczy, czekolady, miodu sprzyja kamicy żółciowej
- należy zwiększyć podaż witaminy C, mająca wpływ na zwalczanie stanu zapalnego
- wyklucza się produkty zawierające dużo błonnika
- ogranicza się w diecie szpinak, rabarbar szczaw - z uwagi na kwas szczawianowy
ŻYWIENIE W KAMICY ŻÓŁCIOWEJ
Zalecenia żywieniowe:
- dieta łatwo strawna z ograniczenie tłuszczów
- osoby mające kamicę bezobjawową, bez zaburzeń czynności przewodu pokarmowego, nie wymagają ograniczeń dietetycznych
- dieta powinna zawierać pokarmy bogate w błonnik
- surówki z warzyw i owoców wzbogacone w otręby, pszenne kiełki powinny być 2-3 razy w dziennym jadłospisie
- pokarmy świeże, nie przechowywane w lodówkach, nadmrożone kilkakrotnie, aby nie dopuścić do infekcji pokarmowych, biegunek
- postępowanie dietetyczne przed ultrasonografią USG: przez dwa dni dieta łatwostrawna, w dniu przed badaniem obiad łatwostrawny : zupa , pulpety; o godzinie 18 bułka z herbatą, nie podaje się innych pokarmów, aby nie było wzdęć i gazów, ponieważ utrudniają badanie, rano na czczo badanie USG
- postępowanie dietetyczne przed cholecystografią: przed 2-3 dni dieta łatwo strawna, w dniu przed badaniem ostatni posiłek około godziny 17 - bułka z masłem i dżemem oraz herbata ; badanie rano na czczo - pierwsze zdjęcie; drugie zdjęcie po pół godzinie po zjedzeniu pół tabliczki czekolady lub dwóch żółtek jaj
ŻYWIENIE W ZAPALENIU TRZUSTKI
OSTRE ZAPALENIE TRZUSTKI
Zalecenie żywieniowe:
- wielu pacjentów z zapaleniem trzustki jest niedożywionych
- włączenie żywienia pozajelitowego, które jest stosowane kilka dni
- równocześnie za pomocą sondy odciągane są soki trawienne z żołądka
- w czasie wlewu kroplowego pacjentowi zwilża się usta przegotowaną wodą, a w miarę poprawy stanu chorego wprowadza się żywienie enteralne - diety peptydowe przez zgłębnik nosowo - jelitowy
- gdy pacjent nie otrzymuje żywienia przez zgłębnik to na zlecenie lekarza przez 1-2 dni podaje się słabą herbatę, rumianek, wodę przegotowaną
- następnie przechodzi się stopniowo na żywienie drogą przewodu pokarmowego , wprowadzając klasyczną dietę kleikową przez 1-3 dni zawierającą w swoim składzie kleik, sucharki rozmoczone w gorzkiej herbacie, po czym podaje się dietę kleikowo - owocową 1-5 dni, a następnie wzbogaca się ją o chude mleko, ser twarogowy, wafle, ziemniaki puree
- diety te nie mogą być podawane przez długi czas
- dietę kleikowo - owocową rozszerza się do diety łatwo strawnej niskotłuszczowej, jak w przewlekłym zapaleniu trzustki
- można podać niewielką ilość żółtka
- węglowodany w większości powinny pochodzi z produktów zbożowych
Jadłospis:
I śniadanie: kleik ryżowy, sucharki, przecier z jabłek gotowanych, napój z wody przegotowanej i soku z marchwi
II śniadanie: sucharki, herbata z chudym mlekiem
Obiad: kleik jęczmienny, ziemniaki puree, marchew puree, kompot z jabłek przetarty
Podwieczorek: sucharki, serek twarogowy zmiksowany, herbata
Kolacja: kleik z płatków owsianych z dodatkiem chudego mleka, sucharki, napój z wody przegotowanej z soku czarnych jagód
PRZEWLEKŁE ZAPALENIE TRZUSTKI
Zalecenia żywieniowe:
- dieta ma na celu odciążenie trzustki w procesie trawienia
- stosowanie preparatów zawierających trawienne enzymy trzustkowe
- dieta łatwostrawna ze zwiększoną ilością energii, niskotłuszczowa, niskoresztkowa
- białko powyżej normy 1,0 - 1,5g/ kg mc/ dobę
- głównym źródłem energii są węglowodany pochodzące z produktów nieobfitujących w błonnik: sucharki, czerstwe pszenno pieczywo, kasza, kleiki, makaron, lane kluski, glukoza, cukier, miód, dżemy, przeciery owocowe bez pestek, ziemniaki puree
- dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu, może być ona modyfikowana przez wprowadzenie niewielkie ilości żółtka
- w celu określenia funkcji wydzielniczej trzustki na zawartość enzymów trawiennych w soku trzustkowym stosuje się dietę Schmidta, bogatą w białko, tłuszcze, węglowodany
- podaje się ją przez 3 dni po czym określa się stopień strawności poszczególnych składników na podstawie badania kału
Skład diety:
- 100g sucharków
- 1000 - 15000 ml mleka
- 5-6 jaj gotowanych na miękko
- 150g polędwicy wołowej na befsztyk skrobany
- 50 g masła
- 200 g ziemniaków
- 20 g kako
- 10-20g cukru
- 1000 ml kleju z 80g płatków owsianych
ŻYWIENIE PO ZABIEGACH CHIRURGICZNYCH
- u chorych niedożywionych co najmniej 1-2 tygodnie przed zabiegiem należy zastosować dietę łatwo strawną, bogatą w białko, witaminy, sole mineralne
- u osób wyniszczonych często zachodzi konieczność wprowadzenia żywienia pozajelitowego lub dojelitowego preparatami przemysłowymi (leczenie żywieniowe)
- po zabiegach w przypadku znieczulenia ogólnego pacjent ma założoną sondę odsysającą treść żołądka
- drogą dożylną otrzymuje płyny z elektrolitami (0,9% roztworu NaCl, 5% roztwór glukozy lub wieloelektrolitowy płyn Ringera albo płyn PWE w razie potrzeby KCl)
- jeżeli nie stwierdza się zalegania soku żołądkowego należy usunąć zgłębnik i można rozpocząć żywienie drogą naturalną
- po pojawieniu się pierwszych ruchów perystaltycznych ( najczęściej w 2 dobie po zabiegu) jeśli nie ma objawów ubocznych, przeprowadza się próbę tolerancji przewodu pokarmowego na podane płyny obojętne takie jak: przegotowana woda, herbata, napar z rumianku. Płyny te podaje się bez cukru, łyżką w ilościach wzrastających np. 2-6 łyżeczek około 500ml/ dobę
- równocześnie uzupełnia się płyny dożylnie
- następnie wprowadza się herbatę słodzoną, herbatę z mlekiem
- po odejściu gazów (np. w 4 dobie po resekcji żołądka, w 2-3 dobie po resekcji wyrostka robaczkowego) podaje się dietę kleikową
- po pierwszym wypróżnieniu ok. 4-5 doby wprowadza się dietę papkowatą, w skład której wchodzą: chudy rosół z kaszą manną, lanymi kluskami, zupy jarzynowe przetarte, łatwo strawne, zupa mleczna z ryżem, z płatkami ryżowymi, twarożek, bułka namoczona, łatwo strawne, gotowane, przetarte jarzyny, rozcieńczone soki owocowe
- następnie przechodzi się do diety łatwo strawnej bogato białkowej
- po ciężkich zabiegach lub w przypadku powikłań stosowane jest żywienie pozajelitowe lub enteralne (dietami przemysłowymi)
POSTĘPOWANIE DIETETYCZNE PO RESEKCJI PĘCHERZYKA ŻÓŁCIOWEGO METODĄ TRADYCYJNĄ
- w przeddzień zabiegu pacjent otrzymuje śniadanie, na obiad zupę, a potem już tylko płyny do godziny 22, w dniu zabiegu pacjent musi być na czczo
- przykład diety:
- doba operacyjna: wlew kroplowy, oraz zwilżanie ust
- I doba pooperacyjna: wlew kroplowy, gorzka herbata po 15 ml na raz - 500 ml / dobę
- II doba pooperacyjna: wlew kroplowy, słodka herbata po 30ml - 500- 1000 ml/ dobę
- III doba pooperacyjna: klasyczna dieta kleikowa (kleik, herbata, suchary rozmoczone)
- IV doba pooperacyjna: herbata, kawa z mlekiem, bułka z masłem, zupa mleczna, twarożek, zupa z diety łatwostrawnej, ziemniaki puree, warzywa gotowane, rozdrobnione, łatwo strawne, kompot przetarty (dieta bez mięsa)
- V doba pooperacyjna: dieta łatwo strawna, niskotłuszczowa
- w ciągu dwóch miesięcy po zabiegu, należy wykluczyć z diety pokarmy ciężko strawne, wzdymające, długo zalegające w żołądku
POSTĘPOWANIA DIETETYCZNE PO RESEKCJI PĘCHERZYKA ŻÓŁCIOWEGO METODĄ LAPAROSKOPOWĄ
- w przeddzień zabiegu pacjent otrzymuje śniadanie, na obiad zupę i płyny do godziny 22. Rano chory musi być na czczo
- doba operacyjna: wlew, zwilżanie ust 6-8 godzin po zabiegu, w godzinach wieczornych pacjent może dostać gorzką herbatę (ok. 200ml)
- I doba: klasyczna dieta kleikowa (kleik, herbata, suchary)
- II doba: bułka z masłem, zupa mleczna, herbata, kawa zbożowa z mlekiem, zupa z diety łatwostrawnej, ziemniaki puree, warzywa gotowane, rozdrobnione łatwo strawne ( dieta bez mięsna)
- III doba: dieta łatwo strawna, niskotłuszczowa
POSTĘPOWANIE DIETETYCZNE PO RESEKCJI ŻOŁĄDKA
- przez dwa dni przed operacją pacjent otrzymuje dietę łatwo strawną o konsystencji płynnej
- po zabiegu pacjent ma założoną sondę odciągającą treść żołądka (doba 0, I, II po operacji)
- doba operacyjna: wlew kroplowy, zwilżenie ust wodą przegotowaną
- I doba: wlew kroplowy, zwilżenie ust wodą przegotowaną
- II doba: wlew kroplowy, po pojawieniu się ruchów perystaltycznych herbata gorzka w ilości 500ml/ dobę po 15 ml na raz
- III doba: wlew kroplowy, herbata gorzka (na zlecenie lekarza lekko osłodzona) w ilości 500-1000 ml/ dobę po 30 ml na raz
- IV doba: dieta kleikowa klasyczna ( kleik, herbata, sucharki rozmoczone)
- V doba: dieta kleikowa zmodyfikowana o rozcieńczony sok z jabłek, z marchwi, mleko, kompot przetarty, przecier z jabłek, puree z marchwi
- VI doba: herbata, kawa zbożowa z mlekiem, zupa mleczna, bułka z masłem, zupa z diety łatwo strawnej, ziemniaki puree, warzywa łatwo strawne, gotowane, puree, kompot przetarty, napój owocowy (dieta bez mięsa)
- VII doba: dieta łatwo strawna, niskotłuszczowa
PRZYKŁAD DIETY PO OPERACJI RAKA ODBYTU
- doba operacyjna: wlew kroplowy, zwilżanie ust wodą przegotowaną
- I doba: wlew kroplowy, zwilżanie ust wodą przegotowaną
- II doba: herbata gorzka, woda mineralna niegazowana (500-750 ml, po 30 ml na raz) plus kroplówka
- III doba: kleik scedzony, gorzka herbata (1000ml) ewentualnie sucharki rozmoczone w herbacie
- IV doba: dieta łatwo strawna, niskoresztkowa, niskotłuszczowa, potrawy mielone, przecierane
- po kilku dniach dieta łatwo strawna
ŻYWIENIE W ZAPALENIU KŁĘBUSZKÓW NERKOWYCH
OSTRE KŁĘBUSZKOWE ZAPALENIE NEREK
Zalecenia żywieniowe:
- dieta odciążająca chory narząd
- ograniczenie podaży soli z uwagi na nadciśnienie i obrzęki
- w przypadku skąpo moczu płyny podaje się proporcjonalnie do oddawanego moczu plus około 500 ml na straty w postaci wydychanej pary wodnej, wydalania przez skórę i z kałem
- z diety należy wykluczyć produkty białkowe (mięso, wędliny, sery, jaja), ponieważ duże stężenia białka nasila proces filtracji i może uszkodzić nerki
- ograniczeniu podlega także mleko i produkty bogate w fosfor i potas
- wskazana jest dieta węglowodanowo - tłuszczowa (kleikowa - poszerzona)
- podaje się kleiki z ryżu, sucharki, bułkę pszenną z mąki niskobiałkowej, w ograniczonej ilości przeciery owocowe, kompoty przetarte, ziemniaki puree z masłem
- w miarę powrotu do zdrowia dietę wzbogaca się, przechodząc do fizjologicznej
- stopniowo zwiększa się ilość płynów i produktów białkowych
Jadłospis:
- I śniadanie: kasza manna z przecierem owocowym
- I śniadanie: suchary i herbata
- Obiad: ziemniaki puree z masłem , kompot z jabłek
- Podwieczorek: napój dyniowo - jabłkowy, pieczywo półcukiernicze
Kolacja: kleik ryżowy z mlekiem i masłem, suchary
PRZEWLEKŁE ZAPALENIE KŁEBUSZKÓW NERKOWYCH
Zalecenia żywieniowe:
- postępowanie dietetyczne zależeć będzie od: dobowego bilansu płynów - zrównoważenie płynów; stężenie mocznika w surowicy krwi (norma 2,5 - 6,7 mmol/l czyli 15-40 mg/dl); stężenie kreatyniny w surowicy krwi ( norma 60 - 120 umol/l czyli 0,7 - 1,35 mg/dl)
- ilość wypijanych płynów w postaci napojów, zup, sosów a także wlewów kroplowych zależna jest od ilości wydalanego moczu w ciągu doby + 500ml
- ograniczyć lub wykluczyć sól kuchenną
- zmniejszona ilość białka osobom dorosłym białko podaje się 0,6-0,8 g/ kg mc/ dobę, a dzieciom 1 g/kg mc/ dobę , w połowie powinno być to białko zwierzęce o wysokiej wartości biologicznej
- mięso, podroby, ryby - nie są zalecane w dużych ilościach
- zalecane są warzywa i owoce - alkalizujące mocz, choć posiadają dużą ilość potasu to zaleca się do pół kilograma na dzień
- chory powinien otrzymać odpowiednią ilość energii głównie z węglowodanów i łatwo strawnych tłuszczy
- dieta powinna być łatwostrawna
- duże zastosowanie w planowaniu jadłospisów mają potrawy półmięsne i jarskie jak risotto, budynie, zapiekanki, makaron z jarzynami i mięsem, pierogi z nadzieniem warzywno - mięsnym, kluski ziemniaczane z serem, pierogi ruskie, naleśniki z farszem warzywno - mięsnym
Jadłospis:
I śniadanie: ryż na mleku rozcieńczonym , bułka niskobiałkowa bez soli z masłem i miodem, jabłko
II śniadanie: pieczywo niskobiałkowe bez soli z margaryną miękką, sałatka jarzynowa z majonezem, herbata ziołowa
Obiad: knedle z owocami, jogurt naturalny
Podwieczorek: bułka drożdżowa, pomarańcza
Kolacja: naleśniki z mięsem, herbata z mlekiem
ŻYWIENIE W NIEWYDOLNOŚCI NEREK
OSTRA NIEWYDOLNOŚC NEREK
I OKRES: początkowy trwa od czasu zadziałania czynnika szkodliwego do chwili wystąpienia bezmoczu lub skąpomoczu. Pojawiające się objawy będą związane z czynnikiem wywołującym ostrą niewydolność nerek . Jeśli przyczyną choroby jest zatkanie moczowodu , wystąpi całkowity, nagły bezmocz, kolka nerkowa, niepokój. Należy obserwować ile moczu chory wydala i jaki jest u niego bilans płynów spożywanych i wydalanych, jakie ma ciśnienie krwi
II OKRES: skąpomoczu lub bezmoczu - w tym okresie obserwuje się zmniejszenie ilości wydalanego moczu, często aż do całkowitego bezmoczu. Stopniowo pojawiają się objawy mocznicowe, zwiększa się stężenie mocznika we krwi i stężenie potasu. Wzrasta ciśnienie tętnicze, mogą pojawiać się obrzęki. Okres ten trwa od kilku do kilkunastu dni.
III OKRES: wielomoczu - stopniowo narasta wydalanie moczu do 5-6 l/ dobę. Wielomocz może doprowadzić do zmniejszenia stężenia potasu we krwi. W tym okresie powoli cofa się kwasica, następuje równowaga kwasowo - zasadowa.
IV OKRES: ustępowania azotemii - powrotu do zdrowia. Powrót do zdrowia zależy od stopnia uszkodzenia nerek i wieku chorego. W tym stadium o 90 % chorych dochodzi do całkowitego powrotu prawidłowej czynności nerek
Zalecenie żywieniowe:
- dieta musi być ustalona indywidualnie dla każdego pacjenta
- w planowanej diecie należy wziąć pod uwagę masę ciała, bilans wodny i stężenie elektrolitów we krwi
- energia 25 kcal/ kg mc/ dobę - dla chorych, których choroba jest bez powikłań (pacjent leżący), a dla chorych u których występują powikłania i zwiększa się wydatek energetyczny zaleca się 35-50 kcal/ kg mc/ dobę
- zapotrzebowanie na białko określa się na podstawie stężenia azotu mocznika we krwi i zawartość mocznika w moczu
- dieta powinna być niskobiałkowa, aby nie nasilać mocznicy
- chorzy leczeni zachowawczo, nie dializowani otrzymują białka 0,5-0,6g/ kg mc/ dobę, a dializowani powyżej 0,8g/ kg mc/ dobę; w przypadku hemodializy 1-1,2g/kg mc/dobę; w dializie otrzewnowej 1,4 - 1,5g/ kg mc/ dobę
- tłuszcz 1g/ kg mc/ dobę
- w okresie skąpomoczu i bezmoczu ogranicza się płyny aby niedoprowadzić do przewodnienia organizmu.
- ograniczeniu podlegają także: sód, potas i fosforany
- w stadium wielomoczu zaleca się duża ilość płynów oraz uzupełnić należy chlorek sodu, chlorek potasu
- w czwartym stadium gdy nerki zaczynają zagęszczać mocz , białko podaje się do granic tolerancji pacjenta
- w okresie powrotu do zdrowia dieta powinna zawierać odpowiednią ilość witamin i składników mineralnych,
- u większości chorych niezbędne jest żywienie pozajelitowe , ważne jest monitorowanie gospodarki wodno - elektrolitowej i równowagi kwasowo - zasadowej
Jadłospis w okresie skąpomoczu i bezmoczu:
- I śniadanie: kleik z kaszy jęczmiennej z masłem i cukrem, pieczywo niskobiałkowe, z miękką margaryną, ser twarogowy chudy
- II śniadanie: kasza jęczmienna z masłem, herbata słodzona
- Obiad: ryż ze śmietaną i cukrem, herbata ziołowa z cukrem
- Kolacja: kleik z płatków owsianych z masłem, słodzony, pieczywo niskobiałkowe, niskosodowe, z margaryną miękką, ser twarogowy chudy
PRZEWLEKŁA NIEWYDOLNOŚĆ NEREK
Zalecenia żywieniowe:
- dieta ma zasadnicze znaczenie w utrzymaniu właściwej kontroli toksemii mocznicowej i dobrego stanu zdrowia
- ustalana jest indywidualnie dla każdego pacjenta
- zależy od stopnia upośledzenia czynności nerek
- pacjenci z przewlekłą niewydolnością nerek w większości są niedożywieni dlatego ich zapotrzebowanie energetyczne powinno wynosić co najmniej 30-35 kcal/kg mc/ dobę co stanowi 2000-2500 kcal/ dobę
- podaż odpowiedniej energii z węglowodanów i tłuszczów chroni przed rozpadem białka ustrojowego i zwiększeniem się stężenia mocznika we krwi
- podstawą diety jest ograniczenie białka, o ilości białka w diecie decyduje stężenie ilości mocznika i kreatyniny w osoczu krwi (GFR - wartość współczynnika przesączania kłębuszkowego)
- przy wartościach GFR 80-40 ml/min/1,73m2 zaleca się około 0,8g/ kg mc/ dobę, gdy zmniejsza się przesączenie kłębuszkowe, wprowadza się ograniczenie podaży białka do 0,6g/kg nmc i mniej
- podawane białko ma być pełnowartościowe : chude mięso, mleko, sery twarogowe, białko jaja, ograniczamy natomiast produkty białkowe obfitujące w fosfor: podroby, sery żółte, topione, typu feta, żółtka jaj, śledzie, drobne ryby zjadane
- w przypadku dużego ograniczenia białka konieczne jest podawanie ketoanalogów aminokwasów egzogennych
- tłuszcze nie wymagają ograniczenia, powinny dostarczyć około 30% energii dziennego zapotrzebowania - przeważać powinny tłuszcze roślinne oraz z ryb gdyż u chorych z przewlekłą niewydolnością nerek obserwuje się zaburzenia przemiany lipidowej - zwiększenie stężenia triglicerydów, cholesterolu i wolnych kwasów tłuszczowych
- gdy pojawia się Hiperlipidemia to oleje, oliwa oraz tłuszcze rybie pokrywają nawet 55% zapotrzebowania energetycznego, ogranicza się wtedy białka i węglowodany
- węglowodany uzupełniają wartość energetyczną diety
- węglowodany łatwo przyswajalne - cukry proste - nie powinny dostarczać więcej niż 10% ogólnej ilości energii
- w niewydolności dochodzi do upośledzenia wydalania fosforu - dlatego należy ograniczyć produkty bogate w fosfor m in. Kakao, czekolada, rośliny strączkowe, napoje typu cola,
- w przewlekłej niewydolności maleje zdolność wydalania sodu, dlatego należy wyeliminować produkty takie jak: konserwy, marynaty, wędliny, przetwory mięsne, produkty wędzone, sery żółte, kiszonki, koncentraty spożywcze, z glutaminianem sodu (vegeta, kostki rosołowe)
- spożywania sodu nie powinno być większe niż 1800-2500mg/ dobę
- także maleje zdolność wydalania potasu, zapotrzebowanie na potas dla zdrowej osoby wynosi 3500mg/ dobę dla chorych z niewydolnością należy ograniczyć do 2000-2500mg/ dobę
- do produktów bogatych w potas należą: suche nasiona roślin strączkowych, kakao, czekolada, orzechy włoskie, śliwki, rodzynki, figi, banany, grzyby oraz owoce cytrusowe, awokado, pomidory, ziemniaki, warzywa liściaste, marchew, kasz gryczana
- najprostszym sposobem ograniczenia ilości sodu i potasu jest podwójne gotowanie bez soli
- warzywa obrane, drobno pokrojone zalać dużą ilością wrzącej wody i moczyć przez pół godziny, następnie kilka krotnie przepłukać i gotować do miękkości , straty potasu wynoszą wówczas 30-60%, niestety taki sposób zmniejsza zawartość witamin i należy je suplementowa
- straty potasu, sodu, fosforu występują również podczas gotowania innych produktów np. ryżu, kaszy, makaronu, zmniejsza o 30-35% a mięsa o 50%
- trudno jest ustalić dietę bogatą w wapń, gdyż produkty zawierające większe ilości wapnia zawierają szkodliwy fosfor , dlatego jest ważna suplementacja witaminy D i preparatów wapnia
- występują także niedobory żelaza, które trzeba uzupełnić
- niewydolne nerki tracą zdolność produkcji aktywnej formy witaminy D, co powoduje zmniejszone jelitowe wchłanianie wapnia
- dieta ubogo potasowa z reguły ma małe ilości witamin z grupy B: B1 B2, B6, kwasu foliowego, biotyny oraz witaminy C - należy je suplementowa
- witamin rozpuszczalnych w tłuszczach się nie uzupełnia
- ilość podawanych płynów w diecie jest uzależniona od obrzęków, nadciśnienia tętniczego i ilości wydalanego mocz w ciągu doby, dozwoloną ilość płynów można obliczyć, dodając do objętości dobowej diurezy około 500ml na straty wydalane z potem, kałem i przez drogi oddechowe; lekarz także może ustalić ilość płynów pod względem ważenia pacjenta codziennie - różnica masy ciała z dnia na dzień nie powinna przekraczać 1kg
Zalecenia żywieniowe w przewlekłej niewydolności nerek możemy podzielić na cztery okresy:
I OKRES: niewydolność utajona - nie są zalecane żadne ograniczenia dietetyczne, białko podaje się w normie fizjologicznej tj. 1,0-0,8g/kg mc/ dobę
II OKRES: niewydolność wyrównana - dieta powinna uwzględnić dietę ograniczenia białka i fosforu. Zalecana podaż białka wynosi 0,8-0,6g/kg mc/ dobę; jeśli nie ma nadciśnienia tętniczego, nie należy drastycznie obniżać soli kuchennej , wskazane jest suplementowanie witaminy D, ułatwiającej wchłanianie wapnia
III OKRES: niewydolność niewyrównana - dieta powinna być ubogobiałkowa 0,6g/kg mc/ dobę tj. około 40g/dobę, z ograniczeniem fosforu, sodu, potasu, zawierającą optymalną ilość energii, lekarz może zalecić znaczne ograniczenie białka i wprowadzenie katodiety
IV OKRES: niewydolność schyłkowa - ograniczyć białka 0,6-0,3g/kg mc / dobę ; sodu fosforu, potasu i płynów; dodania ketokwasów aminokwasów egzogennych w ilości 15-20g/ dobę, w tej fazie choroby jest konieczne leczenie nerkozastępcze, z zastosowaniem hemodializy lub dializy otrzewnowej; jeśli pacjent nie może dializować, nieraz lekarze zalecają dietę ziemniaczaną , w której ziemniaki (w ilości około 1kg) są głównym źródłem białka, dieta ta zawiera 20-25g białka; z ziemniaków można przygotować wiele atrakcyjnych potraw: gotowanych pieczonych ( kluski, pyzy, knedle, zapiekanki, ziemniaki faszerowane, sałatki, placki, frytki); potrawy oprócz ziemniaków mogą zawierać także 300g warzyw i owoców, 120 g świeżego masła i oleju, 50 g cukru i dodatek mąki ziemniaczanej; nie należy solić można doprowadzić do smaku przyprawami ziołowymi, świeżymi, suszonymi. Korzystne jest uzupełnienie diety pieczywem z mąki skrobiowej -bezbiałkowej.
Jadłospis:
I śniadanie kawa z mlekiem, pieczywo niskobiałkowe, kajzerka, margaryna słoneczna, szybka, dżem wiśniowy, sałatka z papryki, ogórka, pomidora z olejem
II śniadanie: kanapka z pieczywem niskobiałkowym z masłem, herbata z mlekiem, pomarańcza
Obiad: barszcz czerwony czysty, pierś z kurczaka w sosie koperkowym, ryż, surówka z marchwi, olej, wafelki skrobiowe, margaryna
Podwieczorek: surówka owocowa z jogurtem, cukier, pieczywo niskobiałkowe z masłem roślinnym
Kolacja: pieczywo niskobiałkowe, bułka wrocławska z masłem śmietankowym, sałata zielona z rzodkiewka, i białkiem jaja z olejem, sok jabłkowy
Jadłospis - dieta ziemniaczana
I śniadanie: sałatka z ziemniaków z cebulką, oliwą i sokiem z cytryny, herbata z cukrem
II śniadanie: ziemniaki puree z selerem i masłem
Obiad: kotlety ziemniaczane, przyprawy, surówka z marchwi
Podwieczorek: ziemniaki pieczone w folii przyprawami ziołowymi
Kolacja: kopytka, herbata z cukrem
Zalecenie żywieniowe dla pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek w okresie dializacyjnym
- około 40% osób dializowanych jest niedożywionych
- 35-40 kcal/ kg mc/ dobę energii tj. 2000 - 2500 kcal/ dobę , głównym źródłem energii są węglowodany pochodzące najczęściej z makaronów, kasz, mąki
- u pacjentów 55% powinno pochodzić z węglowodanów, a u leczonych dializą otrzewną 40-50% zapotrzebowania energetycznego
- hemodializowani 1,2g/ kg mc/ dobę białka , a w dializie otrzewnej 1,2- 1,5g/kg mc/ dobę
- w dializoterapii podaż białka wynosi 75-110g/ dobę, powinien być z produktów pełnowartościowych: mleko, twaróg, jaja, mięso, ryby, drób
- tłuszcze w dializie pozaustrojowej 30-35% , w dializie otrzewnowej 35-40%, wskazane są tłuszcze z ryb morskich omega-3
- potas - ograniczyć do 1500-200mg/ dobę
- fosfor - wykluczyć sery żółte, podroby, śledzie w oleju, szproty, groch, orzechy. Konieczne są leki które wiążą fosforany w przewodzie pokarmowym, ograniczając wchłanianie
- sód - ograniczenie sodu, zapobiega pragnieniu które występuje zawsze u chorych dializowanych, najlepiej rzuć gumę, kostki lpdu, cukierki
- wapń - Konieczna jest suplementacja wapnia w ilości 1-1,5g/ dobę
- ilość płynów oblicza się na podstawie ilości wydalanego moczu plus około 500ml
Jadłospis w okresie dializacyjnym:
I śniadanie: kawa zbożowa z mlekiem, pieczywo niskosodowe z masłem i białkiem jaja, miód
II śniadanie: bułka sodowa z margaryną miękką i gotowaną cielęciną, jabłko pieczone
Obiad: zupa ziemniaczana, makaron z serem twarogowym, kompot z owoców jagodowych
Podwieczorek: jogurt, herbatniki
Kolacja: ryba gotowana, pieczywo niskosodowe, herbata z Protifarem