Mniejszości Narodowe w Polsce (Litwini)
Polskę zamieszkują przedstawiciele kilkunastu mniejszości narodowych i etnicznych. Ustawa o ochronie danych osobowych zabrania przetwarzania danych ujawniających pochodzenie etniczne. Precyzyjne ustalenie liczby osób należących do mniejszości narodowych będzie wiec możliwe dopiero po przeprowadzeniu narodowego spisu powszechnego, planowanego na 2002 r. Według danych szacunkowych osoby należące do mniejszości narodowych stanowią 2% - 3% obywateli RP, czyli około 1 milion osób.
Litewska mniejszość narodowa liczy w Polsce 5,8 tys. osób. Zamieszkuje przede wszystkim tereny Suwalszczyzny, gminy: Puńsk, Szypliszki, Krasnopol i Sejny.
W 2002 r przeprowadzony narodowy spis powszechnego ludności i mieszkań wykazał, że mniejszość litewska liczy 5 639 osób w tym:
Narodowość litewską podczas spisu ludności w 1931 roku zadeklarowało 80 tys. obywateli ówczesnego państwa polskiego.
W gminie Puńsk Litwini stanowią ponad 80% ludności i mają dominujący udział we władzach samorządowych. Język litewski został w tej gminie uznany w 2006 za język pomocniczy. Litwini mają także przedstawicieli we władzach powiatu sejneńskiego.
Język litewski jest nauczany w 17 placówkach, do których chodzi ok. 730 uczniów. Mniejszość litewska jako jedyna w Polsce używa języka ojczystego do nauczania prawie wszystkich przedmiotów w szkole.
Obecnie w Polsce działa 5 litewskich organizacji pozarządowych o charakterze narodowym.
Główne organizacje:
- Wspólnota Litwinów w Polsce,
- Stowarzyszenie Litwinów w Polsce,
- Litewskie Towarzystwo św. Kazimierza.
Najważniejsze tytuły prasowe:
- „Aušra” - dwutygodnik,
- „Aušrelé” - miesięcznik dla dzieci.
Najważniejsze imprezy kulturalne:
- Jarmark Folklorystyczny „Żolines” w Puńsku,
- Zlot Litwinów w Pszczelniku,
- Coroczny Festiwal Teatrów Stodolanych w Puńsku,
- Saskridis - zlot litewskich zespołów nad jeziorem Gałduś,
- Noc Świętojańska w Puńsku.
Litewskie organizacje społeczne
W Polsce prężnie działają litewskie organizacje społeczne. Najdłużej - od roku 1992 działa Stowarzyszenie Litwinów w Polsce, przekształcone z Litewskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Stowarzyszenie zajmuje się sprawami kultury, oświaty, ochrony zabytków oraz działalnością wydawniczą.
Wspólnota Litwinów w Polsce (LLB) powstała 1 kwietnia 1993 roku, skupia litewskie organizacje, instytucje oświaty, kultury oraz inne instytucje społeczne, reprezentuje ich interesy w Polsce, na Litwie oraz w Światowej Wspólnocie Litwinów.
Stowarzyszenie Młodzieży Litewskiej w Polsce wchodzi w skład LLB, lecz działa samodzielnie. Imprezy przede wszystkim organizuje dla młodzieży i dzieci.
Towarzystwo Kultury Etnicznej Litwinów w Polsce działa od 1997 roku. Podstawowe cele towarzystwa - pielęgnować kulturę odziedziczoną po przodkach, ocalić od zapomnienia tradycje i zwyczaje.
Towarzystwo Nauczycieli Litewskich w Polsce przede wszystkim troszczy się o prawa nauczycieli.
Od 1990 roku działa Towarzystwo im. Św. Kazimierza, jego centrum znajduje się w Sejnach.
Od roku 2002 działa Fundacja biskupa Antanasa Baranauskasa „Dom Litwinów” w Sejnach, która bardzo aktywnie włączyła się do działalności kulturalnej i edukacyjnej. Fundacja gromadzi środki oraz wspiera imprezy kulturalne, wspólnie ze Wspólnotą Litwinów w Polsce zainicjowała utworzenie Centrum Edukacji Litwinów w Sejnach.
Działalność kulturalna
W Puńsku działa Dom Kultury Litewskiej. Działają zespoły twórczości amatorskiej: chór mieszany „Dzūkija”, kapela wiejska „Klumpė”, zespół choreograficzny „Jotwa”, dziecięcy zespół „Puniukai”, zespół taneczny „Vyčiai“ oraz teatr stodolany.
Od roku 2000 w Sejnach działa „Dom Litewski“, zbudowany ze środków budżetu Rządu Republiki Litewskiej.
Działalność kulturalna Litwinów w Sejnach szczególnie ożywiła się w bieżącym dziesięcioleciu. W „Domu Litewskim“ powstał chór mieszany “Seinijos aidas“, wiejska kapela ludowa „Sainiai, teatr stodolany, działa dziecięcy i młodzieżowy zespół tańca współczesnego oraz zespół estradowy „Seina“, studio sztuki i teatru.
W gminach Puńsk i Sejny jest sporo zespołów młodzieżowych. Jeden z najbardziej popularnych - kwartet wokalny „Šešupė”. Towarzystwo Kultury Etnicznej Litwinów w Polsce patronuje działalność 4 zespołów enograficznych i ludowych - „Šalcinėlis“, „Alna“, „Gimtinė“, zespół folklorystyczny z Dusniczy oraz zespół wiejski z Žagare „Jaunystė”.
W każdej szkole litewskiej jest pielęgnowana kultura litewska, dzieci uczą się tańców, działają zespoły wokalne, kółka dramatyczne. Do największych ośrodków kultury litewskiej należy Litewskie Liceum 11.Marca w Puńsku, gdzie corocznie z okazji Dnia Odrodzenia Niepodległego Państwa Litewskiego - 11. Marca odbywają się świąteczne koncerty. W liceum działa chór mieszany, zespół taneczny „Šalčia“, Klub Miłośników Poezji. W Puńsku działa muzeum etnograficzne założone przez etnografa Juozasa Vaina. Pod jego kierunkiem w muzeum zgromadzono wiele unikatowych materiałów. Juozas Vaina wydał dwa tomy przedstawiające folklor śpiewany i ustny „Od Puńska do Sejn“ oraz wspólnie z Sigitasem Birgelisem - album „Kultura materialna okolic Puńska i Sejn“. W „Domu Litewskim“ w Sejnach czynna jest stała ekspozycja „Historia Sejneńszczyzny“.
Oświata
Szkoły litewskie w Polsce:
W gminie Puńsk:
*Szkoła podstawowa i gimnazjum (klasy z litewskim językiem nauczania). Do klas litewskich uczęszcza 487 uczniów,
* Liceum 11.Marca w Puńsku (130 uczniów),
* Szkoła podstawowa w Nowinikach,
* Szkoła podstawowa w Widugierach,
* Szkoła początkowa w Przystawańcach,
* Szkoła początkowa w Wajtakiemiach.
W gminie i mieście Sejny :
Szkoły, w których są klasy z litewskim językiem nauczania:
*Gimnazjum „Žiburys” w Sejnach,
*Szkoła w Krasnowie,
*II Gimnazjum w Sejnach .
Szkoły, w których odbywa się nauczanie języka litewskiego jako dodatkowego przedmiotu:
*Szkoła w Ogrodnikach,
*Szkoła w Klejwach (filia szkoły w Krasnowie)
*I Gimnazjum w Sejnach,
*Szkoła podstawowa w Sejnach.
W mieście Suwałki:
* Grupa uczniów szkół podstawowych
* grupa gimnazjalna
* grupa licealna .
W Suwałkach są międzyszkolne grupy, do których uczniowie uczęszczają po lekcjach w swoich szkołach.
W 2005/2006 roku szkolnym do szkół lub klas z litewskim językiem nauczania uczęszcza 757 uczniów.
Dla Litwinów w Polsce szczególnie ważne jest liceum 11.Marca w Puńsku. W ciągu prawie 50-letniej działalności szkoła ta wykształciła liczne grono inteligencji w Puńsku i regionie sejneńskim. Obecnie są czynione starania w celu zapewnienia mu odpowiedniej bazy materialnej, przede wszystkim dobudowania lokalu, gdyż liceum wynajmuje lokal w miejscowej szkole.
Litwini z gminy sejneńskiej zainicjowali odrodzenie w Sejnach tradycji oświatowych sprzed 80 lat, czyli od czasów istnienia gimnazjum „Žiburys“ Od września 2005 roku działa gimnazjum „Žiburys”, budownictwo sfinansował Rząd Litwy.
Prasa i książki w języku litewskim
W roku 1960 ukazał się w druku pierwszy numer czasopisma „Aušra”. Początkowo pismo ukazywało się jeden lub dwa razy w roku. Od roku 1989 czasopismo „Auśra” ukazywało się raz w miesiącu, po kilku latach zostało przekształcone w dwutygodnik. Od roku 1993 w Puńsku działa wydawnictwo „Aušra” z własną drukarnią.
Obecnie wydawcą pisma jest Stowarzyszenie Litwinów w Polsce, głównym sponsorem - Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Głównym celem wydawców jest informowanie litewskiej mniejszości narodowej o aktualnych wydarzeniach, budzenie tożsamości narodowej oraz pielęgnowanie języka litewskiego.
Nakład czasopisma wynosi 1000 egzemplarzy, redaktorem naczelnym jest Irena Gasperavičiūtė.
Ponadto w jezyku litewskim ukazują się:
*Kwartalnik „Suvalkietis” redagowany przez w Suwałkach, jego czytelnikami są przede wszystkim mieszkańcy tego miasta.
*Miesięcznik dla dzieci „Aušrelė“ - ukazuje się od roku 1997, kolportowany w przedszkolach i szkołach . W jego tworzeniu biorą udział dzieci.
*Od jesieni 2003 roku w Polsce jest redagowane czasopismo „Pasaulio lietuvis“, drukuje wydawnictwo „Aušra”, redaktor - Živilė Makauskienė.
*W roku 2005 z inicjatywy Towarzystwa im. św. Kazimierza ukazał sie pierwszy numer pisma „Šaltinis“.
W okresie ostatniej dekady, od początku istnienia wydawnictwa „Aušra,“ w druku ukazało się około 80 tytułów książek i broszur w języku litewskim. Tematyka wydań jest bardzo różnorodna - są to wspomnienia, opracowania etnograficzne, literatura piękna i historia. Nakład książek wynosi 300 - 1000 egzemplarzy.
Audycje radiowe i telewizyjne
Audycje w języku litewskim przygotowują regionalne Radio Białystok i Telewizja Białystok. Audycje w języku litewskim nadawane są raz w tygodniu (1 godz.), są słyszalne na terenie województwa podlaskiego.
Telewizja Białystok raz w miesiącu nadaje audycję telewizyjną (0,5 godz.) w języku litewskim, program jest oglądalny na terenie województwa podlaskiego.