76 www.fmr.viamedica.pl

WYBRANE

PROBLEMY

KLINICZNE

Wsparcie społeczne

i pomoc instytucjonalna

dla osób niepełnosprawnych

po udarze mózgu

Adres do korespondencji:

dr hab. med. Leszek Bieniaszewski

Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii

Akademia Medyczna w Gdańsku

ul. Dębinki 7

80-211 Gdańsk

Tel.: [phone]

e-mail: [e-mail]

Kazimiera Hebel,

Leszek Bieniaszewski

Katedra Nadciśnienia Tętniczego

i Diabetologii

Akademii Medycznej w Gdańsku

Copyright © 2008 Via Medica

ISSN 1897-3590

WSTĘP

We współczesnym świecie niepełnosprawność

człowieka powszechnie uznaje się za

szczególnie ważny i doniosły problem społeczny.

Udar mózgu stanowi główną przyczynę

niepełnosprawności u osób powyżej 40 roku

życia. Rocznie w Polsce rejestruje się około

60 000-70 000 nowych zachorowań. Wśród

tych chorych, którzy przeżyli udar ok 70%

pozostaje niepełnosprawnymi [1-3].

Wyniki badań wskazują, że około pół

roku po wystąpieniu udaru mózgu utrwalony

niedowład połowiczy występuje u około

50% pacjentów. Natomiast zaburzenia koordynacji

ruchowej pozostają u 30%, zaburzenia

mowy — u ponad 20%, a zaburzenia

kognitywne i afazja — u ponad 30%. Poza

tym ponad 1/3 pacjentów cierpi na uogólniony

lęk i depresję, bezpośrednio spowodowane

udarem. Około 50% chorych wymaga

pomocy i opieki innych osób z powodu

upośledzonej sprawności fizycznej i psychicznej

[4].

Deficyty neurologiczne wywołane udarem

mózgu powodują długotrwałe zaburzenia

równowagi fizycznej i psychicznej organizmu

ludzkiego, prowadząc do stanu zależności

od pomocy innych osób. Następstwem

tego jest trwała zmiana sytuacji chorego zarówno

zdrowotna, jak i społeczna, a w konsekwencji

obniżona sprawność życiowa.

STRESZCZENIE

Działania prozdrowotne oraz zwiększająca się skuteczność interwencji medycznych

pozwalają na zachowanie życia większego odsetka osób dotkniętych udarem mózgu.

Niepełnosprawność osób po udarze mózgu jest nie tylko wielkim obciążeniem osoby nią

dotkniętej. ale również stanowi ważki problem społeczny. W pomocy osobom niepełnosprawnym

do powrotu do dalszego funkcjonowania zawodowego i społecznego zasadniczą

rolę pełnią różne formy wsparcia społecznego.

Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 1, 76-83

słowa kluczowe: niepełnosprawność, udar mózgu, instytucje wsparcia społecznego

Udar mózgu stanowi

główną przyczynę

niepełnosprawności

u osób powyżej

40 roku życia

Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 1, 76-83 77

Kazimiera Hebel, Leszek Bieniaszewski

Wsparcie społeczne i pomoc

instytucjonalna dla osób

niepełnosprawnych po udarze mózgu

Obecnie coraz więcej uwagi poświęca się

pomocy osobom niepełnosprawnym w powrocie

do normalnego życia. Istnieje również

wiele organizacji rządowych i pozarządowych,

których celem jest pomoc niepełnosprawnym

w przystosowaniu się do życia

w zmienionej sytuacji oraz wykorzystanie

w możliwie największym stopniu ich potencjału

zawodowego. Poprzez szeroko rozumiane

wsparcie społeczne osoby niepełnosprawne

oraz ich rodziny otrzymują pomoc

w mobilizowaniu wszystkich sił dla radzenia

sobie w nowej sytuacji życiowej.

WSPARCIE SPOŁECZNE

Każdy człowiek odgrywa w swoim życiu określone

role społeczne. Gdy w wyniku nagłej utraty

sprawności czy w wyniku choroby nie może

pełnić swojej roli życiowej, pomoc ludzi z otoczenia

chorego umożliwia mu znalezienie się

w nowej roli. Człowiek żyjąc w społeczeństwie

otoczony jest kręgiem rodziny i znajomych.

Można wyróżnić trzy takie kręgi społeczne bliskie

każdemu człowiekowi. Pierwszy krąg —

najbliższy — to małżonkowie, najbliższa rodzina

i przyjaciele. Związki są tu wyjątkowo bliskie

i trwałe i właśnie stąd uzyskuje się największe

wsparcie w chorobie i innych problemach. Drugi

krąg, bardziej odległy, to dalsza rodzina i koledzy

(sąsiedzi, bliscy współpracownicy, koledzy

ze szkoły). Z tego kręgu można również liczyć

na znaczne wsparcie, jednak nie tak silne, jak

w poprzednim przypadku. Osoby z tego kręgu

mogą się dość często zmieniać. Trzeci, najbardziej

odległy krąg, tworzą sąsiedzi, znajomi

z pracy, przypadkowi znajomi, dalecy krewni,

specjaliści z różnych instytucji medycznych,

opiekuńczych czy rehabilitacyjnych. Występuje

tu ciągła rotacja osób wchodzących w skład

tego kręgu, związki są tu stosunkowo słabe.

Wsparcie udzielane z tego kręgu jest najmniejsze,

jednak w szczególnych sytuacjach może

okazać się bardzo przydatne [5, 6].

Wsparcie jako pomoc osobie niepełnosprawnej

i jej rodzinie podejmowane jest

głównie w celu mobilizowania ich sił i zasobów,

aby chcieli i mogli sobie radzić z własnymi

problemami. Wsparcie uwarunkowane

jest zatem [7]:

— liczbą osób, które wyrażają chęć udzielania

wsparcia;

— zasobami, które mogą zostać uruchomione

w celu zapewnienia wsparcia;

— zakresem, w którym osoby z otoczenia

wyrażają chęć udzielania wsparcia.

Najczęściej źródłem wsparcia są członkowie

najbliższej rodziny, przyjaciele i inne

osoby, które są związane emocjonalnie

z chorym. Zofia Kawczyńska-Butrym źródła

wsparcia osobom niepełnosprawnym i ich

rodzinom dzieli na [7]:

— pierwotne — rodzina, sąsiedzi, przyjaciele;

— wtórne — takie jak:

• instytucje rządowe i pozarządowe, na

przykład służba zdrowia, fundacje,

które zabezpieczają warunki opieki,

życia i rozwoju;

• specjalne programy pomocy chorym

i ich rodzinom, hospicja itp.;

• grupy samopomocy, stowarzyszenia osób

chorych, ich rodzin oraz wolontariusze.

Każde z tych źródeł może być skierowane

na udzielanie różnego rodzaju wsparcia. Jednak

najczęściej i najbardziej pożądane jest

udzielanie równolegle kilku rodzajów wsparcia

(np. emocjonalne i rzeczowe, emocjonalne

i w usługach) przez różne źródła. Taka sieć

wsparcia społecznego obniża ryzyko powikłań

zdrowotnych, psychologicznych i fizycznych,

a nawet zmniejsza ryzyko zgonu [7].

Organizacje pozarządowe stanowią

istotną — i niestety niekiedy jedyną — formę

wsparcia wtórnego udzielanego osobom

niepełnosprawnym i ich rodzinom. Jest ich

w Polsce wiele i można wśród nich wyodrębnić

następujące typy:

— opiekuńcze;

— samopomocowe;

— przedstawicielskie;

— mniejszości;

— hobbystyczno-rekreacyjne;

— tworzone ad hoc.

Organizacje pozarządowe

stanowią istotną formę

wsparcia wtórnego

udzielanego osobom

niepełnosprawnym

i ich rodzinom

78 www.fmr.viamedica.pl

WYBRANE

PROBLEMY

KLINICZNE

Organizacje opiekuńcze zapewniają pomoc

wszystkim potrzebującym lub określonej

grupie, na przykład z inwalidztwem ruchowym.

Samopomocowe organizacje pomagają

członkom swojej grupy. Interesy określonej

społeczności reprezentują organizacje przedstawicielskie.

Organizacje mniejszości reprezentują

interesy osób posiadających określoną

cechę, która odróżnia ich od innych, na

przykład określona choroba. Organizacje

tworzone ad hoc powstają w celu przeprowadzenia

określonej akcji, na przykład budowy

ośrodka rehabilitacyjnego [8].

Do najistotniejszych form działalności

tych organizacji należą:

— identyfikowanie i nagłaśnianie problemów

społecznych;

— tworzenie koalicji na rzecz rozwiązywania

problemów;

— opracowywanie oraz wdrażanie programów

pomocy dla niepełnosprawnych;

— działalność interwencyjna [9].

Działalność taka wymaga ogromnej wiedzy

i znajomości tematu, problemu czy sytuacji.

Potrzebna jest również pewnego rodzaju

intuicja społeczna, aby formy przyjętego

oddziaływania nie były zbyt natarczywe, gdyż

mogą przynieść skutek przeciwny do oczekiwanego.

Poza tym istotne jest odpowiednie

wykorzystanie mediów dla celów przyjętego

oddziaływania. Bardzo ważne jest także

zaangażowanie osób ze środowiska niepełnosprawnych,

ich rodzin i ich samych. Dzięki

temu organizacje te są bardziej efektywne

w działaniu, skuteczne we wdrażaniu

nowych programów i form pomocy. Programy

rządowe są mniej skuteczne ze względu

na długi czas wprowadzania ich w życie.

Wolontariat to kolejna forma wsparcia

społecznego, jaką jest bezpłatna praca charytatywna

na rzecz osób chorych czy starszych.

Różne są motywacje do takich działań.

Czasami są to względy religijne, bagaż

własnych doświadczeń, względy społeczne

czy humanistyczne. Wolontariat ukierunkowany

jest na bezpośrednią pomoc przy wykonywaniu

codziennych czynności, czasami

tylko na swoją obecność, przy kimś, kto czuje

się osamotniony, jest w trudnej sytuacji i potrzebuje

wsparcia emocjonalnego. Cechą

charakterystyczną wolontariatu jest jego

dobrowolność, osobiste zaangażowanie

w działalność, która daje satysfakcję. Czasami

jest również sposobem na życie. Wolontariat

jest ogólnie akceptowaną formą działalności

i bardzo cenioną przez osoby niepełnosprawne

i ich rodziny. Należałoby

podjąć wszelkie starania, aby ta forma

wsparcia w naszym kraju mogła rozwijać się,

gdyż często jest o wiele bardziej ceniona niż

pomoc i opieka profesjonalna.

Równie istotna jest rola mediów, których

wpływ na postawy społeczne jest nie bez znaczenia.

Wpływ mediów na kształtowanie pozytywnych

postaw wobec niepełnosprawności

powinno odbywać się m.in. poprzez podkreślanie

roli państwa, władz lokalnych oraz

całego społeczeństwa na rzecz pomocy osobom

niepełnosprawnym, naświetlanie problemów

i potrzeb osób z ograniczoną sprawnością.

Media sugestywnie mogą przedstawiać

metody pomocy oraz przekazywać informacje

i prowadzić poradnictwo dla osób niepełnosprawnych

i ich opiekunów [10].

REGULACJE PRAWNE

Pomoc dla osób niepełnosprawnych szczegółowo

reguluje Ustawa z dnia 27 sierpnia

1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej

oraz o zatrudnieniu osób niepełnosprawnych.

(Dz.U. nr 123, poz. 776, późn.

zm.). Ustawa ta wprowadza definicję rehabilitacji

jako „zespołu działań, w szczególności

organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych,

technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych

i społecznych, zmierzających do

osiągnięcia, przy aktywnym uczestnictwie

tych osób, możliwie najwyższego poziomu

ich funkcjonowania, jakości życia i integracji

społecznej” [11].

W ustawie zawarto regulacje odnośnie:

— orzekania o niepełnosprawności;

Rehabilitacja:

„zespół działań,

w szczególności

organizacyjnych,

leczniczych,

psychologicznych,

technicznych,

szkoleniowych,

edukacyjnych

i społecznych,

zmierzających

do osiągnięcia, przy

aktywnym uczestnictwie

tych osób, możliwie

najwyższego poziomu

ich funkcjonowania,

jakości życia i integracji

społecznej”

Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 1, 76-83 79

Kazimiera Hebel, Leszek Bieniaszewski

Wsparcie społeczne i pomoc

instytucjonalna dla osób

niepełnosprawnych po udarze mózgu

— ustalenia dotyczące rehabilitacji osób

niepełnosprawnych;

— uprawnień osób niepełnosprawnych;

— uprawnień i obowiązków pracodawców

zatrudniających osoby niepełnosprawne;

— gromadzenia danych o zakładach pracy

chronionej i zakładach aktywności zawodowej;

— zadań i sposobu organizacji służb działających

na rzecz osób niepełnosprawnych;

— szkolenia osób niepełnosprawnych;

— zadań Krajowej Rady Konsultacyjnej do

Spraw Osób Niepełnosprawnych;

— zasad działania Państwowego Funduszu

Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych;

— innych ustaleń ogólnych.

Ustawa określa również służby działające

na rzecz osób niepełnosprawnych:

— Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób

Niepełnosprawnych — sprawuje nadzór

nad wykonywaniem zadań wynikających

z ustawy;

— Krajowa Rada Konsultacyjna do Spraw

Osób Niepełnosprawnych. Jest to organ

doradczy Pełnomocnika, który stanowi

forum współdziałania na rzecz osób niepełnosprawnych

przedstawicieli rządu,

samorządu terytorialnego i organizacji

społecznych;

— samorząd województwa realizuje zadania

na rzecz niepełnosprawnych wynikające

z ustawy;

— samorząd powiatowy jest odpowiedzialny

za realizację zadań na rzecz niepełnosprawnych

i ich rodzin na terenie powiatu;

— PFRON — Państwowy Fundusz Rehabilitacji

Osób Niepełnosprawnych. Środki

tego funduszu przeznaczone są na dofinansowanie

wszelkich działań na rzecz

realizacji zadań wynikających z ustawy,

na rehabilitację społeczną, zawodową,

leczniczą, na ochronę miejsc pracy osób

niepełnosprawnych.

Kolejnym ważnym dokumentem jest

przyjęty przez Radę Ministrów dnia 3 listopada

1999 roku program określający politykę

prorodzinną państwa. Program polityki

prorodzinnej wyznacza 11 kierunków działania

dla państwa na rzecz rodziny. Jednym

z wyznaczonych kierunków jest pomoc rodzinom

z osobami niepełnosprawnymi. Jak

stanowi ten program pomoc realizowana

jest poprzez:

— wspieranie dochodów tych rodzin

(świadczenia pieniężne i inne formy pomocy

finansowej wynikające z ustawy

o pomocy społecznej, ustawy o zasiłkach

rodzinnych i pielęgnacyjnych);

— pomoc w wypełnianiu zadań opiekuńczych;

— świadczenia rehabilitacyjne;

— system opieki w środowisku szkolnym

i kształcenie dzieci niepełnosprawnych;

— działania na rzecz aktywizacji zawodowej

i ekonomicznego usamodzielniania

się osób niepełnosprawnych;

— specjalistyczną opiekę medyczną, w tym

wczesne diagnozowanie niepełnosprawności

[12].

Innym, równie istotnym dokumentem

zawierającym prawa osób niepełnosprawnych,

jest Karta Praw Osób Niepełnosprawnych

przyjęta Uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej

Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997

roku. Uchwała ta definiuje osoby niepełnosprawne

jako „(...) osoby, których sprawność

fizyczna, psychiczna lub umysłowa

trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza

lub uniemożliwia życie codzienne, naukę,

pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie

z normami prawnymi i zwyczajowym

(...)” [13]. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych

gwarantuje tym osobom prawo

do niezależnego, samodzielnego i aktywnego

życia. Dokument ten mówi również

o tym, że osoby niepełnosprawne nie mogą

podlegać dyskryminacji. Wszelkie prawa

zapewniają im Konstytucja, Powszechna

Deklaracja Praw Człowieka, Konwencja

Praw Dziecka, Standardowe Zasady Wyrównywania

Szans Osób Niepełnosprawnych,

akty prawa międzynarodowego i wewnętrznego

[13].

Dnia 13 grudnia

2006 roku

została przyjęta

przez Zgromadzenie

Ogólne ONZ

Międzynarodowa

Konwencja Praw Osób

Żyjących

z Niepełnosprawnością

80 www.fmr.viamedica.pl

WYBRANE

PROBLEMY

KLINICZNE

Dnia 13 grudnia 2006 roku została przyjęta

przez Zgromadzenie Ogólne ONZ Międzynarodowa

Konwencja Praw Osób Żyjących

z Niepełnosprawnością. Konwencja jest

spisem praw osób żyjących z niepełnosprawnością

oraz zbiorem wytycznych, jak te prawa

powinny być wdrażane w życie. Zgodnie

z Konwencją rządy państw członkowskich

mają za zadanie przezwyciężyć stereotypy

i uprzedzenia względem osób żyjących z niepełnosprawnością

oraz podejmować działania

uświadamiające w celu lepszego rozumienia

możliwości osób niepełnosprawnych.

Konwencja reguluje prawa do godności, prywatności,

szacunku. Kraje mają obowiązek

zapewnić osobom niepełnosprawnym możliwość

korzystania z prawa do życia na takim

samym poziomie, jak pozostali obywatele,

równe traktowanie osób z niepełnosprawnością

i pełnosprawnych wobec prawa, zakazać

dyskryminacji związanej z niepełnosprawnością

oraz zapewnić przed nią ochronę [14].

INSTYTUCJE REALIZUJĄCE OPIEKĘ

NAD OSOBAMI NIEPEŁNOSPRAWNYMI

W POLSCE

Instytucje świadczące opiekę domową oraz

instytucjonalną nad osobami niepełnosprawnymi

to:

— POZ — lekarz podstawowej opieki zdrowotnej,

pielęgniarka środowiskowo-rodzinna;

— Ośrodki Pomocy Społecznej;

— Dzienne Domy Pomocy Społecznej;

— Domy Pomocy Społecznej;

— Zakłady Opiekuńczo-Lecznicze;

— Zakłady Pielęgnacyjno-Opiekuńcze;

— oddział szpitalny dla przewlekle chorych.

Począwszy od 2004 roku NFZ wprowadził

możliwość kontraktowania pielęgniarskiej

opieki długoterminowej dla obłożnie przewlekle

chorych przebywających w domu, którzy

ze względu na istniejące problemy zdrowotne

wymagają udzielania systematycznych

świadczeń pielęgniarskich. Do tego typu

opieki kwalifikowani są pacjenci, którzy nie

wymagają hospitalizacji na oddziałach lecznictwa

stacjonarnego i z różnych względów

nie chcą lub nie mogą przebywać w zakładach

opieki długoterminowej, a wymagają systematycznej

i intensywnej opieki pielęgniarskiej

w warunkach domowych we współpracy

z lekarzem rodzinnym. Opieką długoterminową

w domu mogą być objęci pacjenci

przewlekle chorzy, unieruchomieni z powodu

urazu lub przewlekłej choroby, którzy

w ocenie według zmodyfikowanej skali Barthel

uzyskali 0-40 punktów [15].

Placówki pomocy społecznej są zrejonizowane.

Bezpośrednimi organizatorami publicznej

pomocy społecznej są gminne i dzielnicowe

Ośrodki Pomocy Społecznej oraz

Ośrodki Pomocy Rodzinie, które podlegają

Miejskim Ośrodkom Pomocy Społecznej lub

Powiatowym Centrom Pomocy Rodzinie.

Zadania pomocy społecznej w stosunku

do osób niepełnosprawnych mieszkających

w środowisku domowym są realizowane przez:

— pracownika socjalnego w zakresie diagnozowania

sytuacji materialnej i rodzinnej

(przede wszystkim stopnia niesprawności

i ubóstwa osoby starszej)

w celu ustalenia wskazań do przyznania

pomocy społecznej;

— opiekuna środowiskowego w zakresie

usług opiekuńczych;

— personel specjalistyczny (pielęgniarkę,

fizjoterapeutę, terapeutę zajęciowego

itp.) w zakresie usług opiekuńczych specjalistycznych.

Pomoc społeczna przyznawana jest osobom

niepełnosprawnym w formie:

— zasiłków pieniężnych:

• zasiłek stały — w przypadku niskich

dochodów;

• zasiłek okresowy;

• zasiłek celowy (np. chorobowy, mieszkaniowy);

• dodatek pielęgnacyjny przysługuje

wszystkim osobom powyżej 75 rż. —

osoba starsza musi jednak pamiętać

o konieczności złożenia wniosku

o przyznanie tego dodatku;

Opieką długoterminową

w domu mogą być objęci

pacjenci przewlekle

chorzy, unieruchomieni

z powodu urazu

lub przewlekłej choroby,

którzy w ocenie według

zmodyfikowanej skali

Barthel uzyskali

0-40 punktów

W Zakładach

Pielęgnacyjno-

Opiekuńczych (ZPO)

prowadzona jest opieka

całodobowa obejmująca

świadczenia

o charakterze

pielęgnacyjnym,

opiekuńczym

i rehabilitacyjnym

Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 1, 76-83 81

Kazimiera Hebel, Leszek Bieniaszewski

Wsparcie społeczne i pomoc

instytucjonalna dla osób

niepełnosprawnych po udarze mózgu

— pomocy rzeczowej (np. ubranie, sprzęt);

— pomocy usługowej (usługi opiekuńcze

i opiekuńcze specjalistyczne) [16].

Oddziały dla przewlekle chorych tworzone

w szpitalach (obok typowych oddziałów

szpitalnych realizujących opiekę w ostrych

przypadkach) zapewniają całodobową opiekę

lekarską i pielęgniarską nad pacjentami,

którzy nie wymagają już intensywnego leczenia,

natomiast ich stan zdrowia nie pozwala

na wypis do domu.

Placówki są w całości finansowane w ramach

kontraktu z NFZ. Wszystkie świadczenia

realizowane w szpitalu łącznie z kosztami

hotelowymi są dla pacjenta bezpłatne.

Jeśli pobyt pacjenta przedłuża się ponad

30 dni zwykle rozważa się przeniesienie do

zakładu opiekuńczo-leczniczego lub zakładu

pielęgnacyjno-opiekuńczego.

W Zakładach Pielęgnacyjno-Opiekuńczych

(ZPO) prowadzona jest opieka całodobowa

obejmująca świadczenia o charakterze

pielęgnacyjnym, opiekuńczym i rehabilitacyjnym

z uwzględnieniem kontynuacji

leczenia farmakologicznego i dietetycznego

dla pacjentów niewymagających leczenia

szpitalnego. Do zakładów przyjmowani są

pacjenci, których stan nie wymaga stałego

nadzoru lekarskiego, natomiast konieczne

są długotrwałe zabiegi pielęgniarskie niemożliwe

do wykonania w warunkach opieki

domowej. Warunkiem przyjęcia pacjenta do

zakładu jest niezdolność do samodzielnego

funkcjonowania wyrażająca się wartością

Indeksu Barthel poniżej 40 punktów.

Zakłady Opiekuńczo-Lecznicze (ZOL) zapewniają

całodobową opiekę lekarską i pielęgniarską.

Przeznaczone są dla pacjentów wymagających

długotrwałego leczenia i pielęgnacji

poza szpitalem. Warunkiem przyjęcia

pacjenta do zakładu jest niezdolność do samodzielnego

funkcjonowania wyrażająca się wartością

Indeksu Barthel poniżej 40 punktów.

W zakładach udzielane są całodobowe świadczenia

zdrowotne osobom, które przebyły

ostrą fazę leczenia szpitalnego i mają ukończony

proces diagnostyczny, leczenia operacyjnego

lub intensywnego leczenia zachowawczego.

Pobyt pacjenta ma charakter okresowy (do

6 miesięcy). Celem zakładu jest objęcie całodobową

opieką osób niewymagających hospitalizacji,

które ze względu na zły stan zdrowia

i trudną sytuację rodzinną nie mogą przebywać

w środowisku domowym [15, 17].

Zakład Opiekuńczo-Leczniczy zapewnia

pacjentowi:

— całodobową opiekę lekarską i pielęgniarską

(dyżury lekarskie) obejmującą

leczenie;

— niezbędne do kontynuacji leczenia badania

diagnostyczne;

— świadczenia rehabilitacyjne (fizyko- i fizjoterapię,

terapię zajęciową);

— badania i terapię psychologiczną;

— konsultacje dietetyka w kwestii dostosowania

żywienia do istniejących problemów

zdrowotnych;

— pomoc pracownika socjalnego w załatwianiu

spraw osobistych, utrzymywaniu

kontaktów z rodziną i przygotowaniu środowiska

domowego na powrót do domu.

Podstawą do przyjęcia osoby starszej do

Domu Pomocy Społecznej (DPS) są niesprawność

i trudna sytuacja socjalna (brak lub ograniczone

środki do życia i brak wsparcia rodziny).

Wniosek pobrany przez zainteresowanego

z terenowego ośrodka pomocy społecznej

wypełnia lekarz prowadzący i ewentualnie

pielęgniarka, a następnie pracownik socjalny.

Wypełniony wniosek zainteresowany składa

do rozpatrzenia przez Miejski Ośrodek

Pomocy Społecznej (MOPS) lub Powiatowe

Centrum Pomocy Rodzinie (PCPR) [16].

W Domu Pomocy Społecznej opieka

prowadzona jest przez wielodyscyplinarny

zespół terapeutyczny, który realizuje:

— usługi opiekuńcze;

— pielęgnację;

— terapię zajęciową;

— rehabilitację;

— psychoterapię;

— pracę socjalną.

Zakłady Opiekuńczo-

-Lecznicze (ZOL)

zapewniają całodobową

opiekę lekarską

i pielęgniarską.

Przeznaczone są

dla pacjentów

wymagających

długotrwałego leczenia

i pielęgnacji poza

szpitalem

Podstawą do przyjęcia

osoby starszej do Domu

Pomocy Społecznej

(DPS) są niesprawność

i trudna sytuacja socjalna

82 www.fmr.viamedica.pl

WYBRANE

PROBLEMY

KLINICZNE

Opieka medyczna w czasie pobytu jest

prowadzona przez lekarza rodzinnego, na

zasadach podobnych jak w przypadku osób

mieszkających we własnym domu. Leki

przepisywane na recepcie są częściowo refundowane

przez NFZ na takich samych

zasadach, jakie dotyczą osób mieszkających

we własnych domach.

W ramach pomocy społecznej funkcjonują

Dzienne Domy Pomocy Społecznej.

Osoby starsze przyjmowane są na podstawie

diagnozy pracownika socjalnego dotyczącej

niepełnosprawności (fizycznej lub psychicznej)

oraz trudnej sytuacji uprawniającej do

pomocy społecznej [16].

W Dziennych Domach Pomocy Społecznej:

— wydawane są posiłki;

— prowadzone są:

• warsztaty terapii zajęciowej;

• zajęcia społecznie aktywizujące;

• fizjoterapia;

• psychoterapia.

ZAKOŃCZENIE

Systematyczny wzrost liczby rodzin z osobami

niepełnosprawnymi sprawia, że problemy

tych rodzin będą miały coraz większe znaczenie

społeczne. Osoby niepełnosprawne są

w co trzecim polskim gospodarstwie domowym,

przy czym w 12,5% ogólnej liczby gospodarstw

domowych osobą niepełnosprawną

jest „głowa rodziny” [12]. Dlatego

też tworzy się coraz więcej form pomocy tym

osobom oraz ich rodzinom. Powstają wciąż

nowe rozporządzenia i przepisy regulujące

wszelkie istotne sprawy dotyczące rodzaju

i zakresu pomocy, praw osób niepełnosprawnych

i obowiązków państwa wobec

nich. Jednak aby opieka sprawowana była na

odpowiednio wysokim poziomie, tak aby zaspokojone

były podstawowe potrzeby osób

niepełnosprawnych, aby mogli oni powrócić

do życia w społeczeństwie, pomoc musi płynąć

z kilku kierunków jednocześnie. Rząd

ustala regulacje prawne, na podstawie których

organizacje rządowe, samorządowe

oraz organizacje pozarządowe mogą prowadzić

działalność na rzecz niepełnosprawnych.

Niewątpliwie najważniejszą rolę odgrywają

pomoc i wsparcie ze strony najbliższych.

Jednak bez pomocy z zewnątrz członkowie

rodzin osób niepełnosprawnych często

są bezradni lub bardzo ograniczeni. Źródła,

z których powinna płynąć pomoc i opieka

dla osób niepełnosprawnych i ich rodzin,

muszą współpracować ze sobą w sposób

zwiększający ich efektywność. Harmonijna

organizacja wsparcia dla chorego i jego rodziny

może stanowić gwarancję wysokiej jakości

opieki oraz zwiększenia szansy na powrót

do życia w społeczeństwie.

P I Ś M I E N N I C T W O

1. Grabowska-Fudala B., Jaracz K. Obciążenie

osób sprawujących opiekę nad chorymi po przebytym

udarze mózgu. Udar Mózgu 2006; 8.

2. Kobayashi A., Niewada M., Członkowska A. Udary

mózgu — wybrane aspekty epidemiologiczne.

W: [http://www.udarmozgu.pl/dla_lekarzy/poglądy_

aspekty.html].

3. Markus, H.S. Perfuzja mózgowa a udar. Neurologia

Praktyczna 2005; 5: 39-52.

4. Jaracz K., Kozubski W. Znaczenie wsparcia społecznego

dla jakości życia chorych po udarze

mózgu. Przegląd wybranych badań eksperymentalnych.

Neurologia i Neurochirurgia Polska

2006; 40: 140-150.

5. Kowalik S. Psychospołeczne podstawy rehabilitacji

osób niepełnosprawnych. Wydawnictwo Naukowe

„Śląsk”, Katowice 1999.

6. Kawczyńska-Butrym Z. Niepełnosprawność —

specyfika pomocy społecznej. Wydawnictwo Naukowe

„Śląsk”. Katowice 1998.

7. Kawczyńska-Butrym Z. Elementy socjologii dla

pielęgniarek. Wydawnictwo „Czelej”, Lublin 2000.

8. Kantyka S. Podmiotowość osób niepełnosprawnych

i ich niezależność. W: Frąckiewicz L. (red.).

Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 1, 76-83 83

Kazimiera Hebel, Leszek Bieniaszewski

Wsparcie społeczne i pomoc

instytucjonalna dla osób

niepełnosprawnych po udarze mózgu

Postawy wobec niepełnosprawności. Wydawnictwo

naukowe „Śląsk”, Katowice 2002.

9. Olkowicz I. Organizacje pozarządowe zajmujące

się osobami niepełnosprawnymi — projekt

sieci demokratycznej AED. Problemy Rehabilitacji

Społecznej i Zawodowej 1997: 99-102.

10. Pięta A. Rola mediów w kształtowaniu postaw wobec

niepełnosprawnych. W: Frąckiewicz L. Postawy

wobec niepełnosprawności. Wydawnictwo

Naukowe „Śląsk”, Katowice 2002.

11. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji

zawodowej i społecznej oraz o zatrudnieniu

osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 123, poz. 776

późn. zm.).

12. „Polityka Prorodzinna Państwa”. Dokument przyjęty

przez Radę Ministrów dn. 3 listopada 1999 r.

[http.//www.kprm.gov.pl].

13. Uchwała Sejmu RP z 1 sierpnia 1997 r. Karta

Praw Osób Niepełnosprawnych M.P. z 1997 r.,

nr 50, poz. 475.

14. [http://www.undp.org.pl] .

15. [http://www.nfz.gov.pl/new/].

16. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej

(Dz.U. z dnia 15 kwietnia 2004 r., nr 64.

poz. 593, ze zm.).

17. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach

opieki zdrowotnej (Dz.U. z dnia 14 października

1991 r.).

---