HDL w Nauce o Literaturze wobec poetyki, teorii i krytyki literackiej. (D)
Historia doktryn literackich - szeroko rzecz ujmując - wchodzi w obręb literaturoznawstwa. Jeśli - za popularnymi „Trojaczkami” - przyjmiemy, że literaturoznawstwo dzieli się na trzy dziedziny: teorię literatury, historię literatury i krytykę literacką, to HDL: zaliczymy do teorii literatury.
I. HDL a poetyka
HDL nierozłącznie związana jest z poetyką, ponieważ jednak termin poetyka może być rozumiany różnorako na wyodrębnienie zasługują:
Związek HDL z poetyką, pojmowaną szeroko jako dziedzina wiedzy o literaturze. W tym znaczeniu są to dziedziny wzajemnie się uzupełniające.
Związek HDL z poetyką opisową (zajmująca się analizą struktury/części składowych dzieła literackiego):
choć w obrębie nauki o literaturze to dwie różne dziedziny - poetyka opisowa ma istotne znaczenie dla HDL. Dostarczając narzędzi opisu dla struktury dzieła literackiego, daje również narzędzia do opisu historycznych doktryn literackich. Z drugiej strony HDL badając różnorakie doktryny literackie często dostarcza pojęć poetyce opisowej. Związek taki zachodzi już od starożytności - dość przypomnieć dla przykładu ile pojęć poetyki opisowej zaczerpniętych zostało z Poetyki Arystotelesa.
Związek HDL z poetyką historyczną - HDL jest niezbędnym kontekstem dla poetyki historycznej (zajmującej się historyczną zmiennością form, składników i struktur dzieła literackiego) - to bowiem kolejne doktryny literackie nierzadko warunkowały zmiany konkretnych form literackich (jako przykład można tu przywołać znaczenie doktryny literackiej klasycyzmu dla kształtu konkretnych realizacji poetyckich powstałych w oświeceniu).
Związek HDL z poetyką normatywną (rozumianą jako zespół zaleceń/dyrektyw - wzorcowych dla danego prądu literackiego) - w jej przypadku związek z HDL jest najsilniejszy: owe zalecenia i dyrektywy były bowiem formułowane właśnie w obrębie doktryn literackich, których szczegółową analizą zajmuje się HDL.
Warto jednak podkreślić, że HDL różni się od poetyki normatywnej szerszym spectrum badanych zagadnień - obejmuje nie tylko inwentarz literackich „przepisów” ale i np. historyczny kontekst powstawania doktryn literackich, ich rolę w życiu literackim, czy recepcję przez współczesnych i potomnych.
II. HDL a teoria literatury:
W obrębie teorii literatury HDL bywa sytuowana jako dziedzina/ dział metodologii badań literackich.
Jeśli za „Trojaczkami” przyjmiemy, że metodologia literacka nie tylko „określa przedmiot zainteresowań teorii literatury”, ale wręcz wyodrębnia ów przedmiot z „całokształtu rzeczywistości humanistycznej”. W takim wypadku związek z HDL jest silny - to historyczne doktryny literackie często tworzyły podwaliny metodologii, określając co wolno/należy uznawać za dzieło literackie.
Warto wspomnieć również o związku pomiędzy MBL a HDL opartym o pojęcia i kategorie badawcze. Różne metodologie badań literackich opierają się na różnych systemach pojęciowych, podobnie jak różne systemy pojęciowe były składnikiem różnych doktryn literackich.
Należy też zaznaczyć, że pojęcia z historycznych doktryn literackich bywają używane także w obrębie metodologii nam współczesnych (tu warto wspomnieć np. o dramatycznej teorii literatury, która operuje wieloma pojęciami zaczerpniętym z rozważań o tragedii Arystotelesa).
Na podkreślenie zasługuje również fakt, iż metodologie badań literackich często dokonują aneksji terminów konstytutywnych dla innych dyscyplin naukowych - np. z filozofii. W tym kontekście można zauważyć, że również historyczne doktryny literackie często włączały w swój obręb pojęcia z innych dyscyplin - w przypadku HDL również mocno zaznaczał się jej związek z filozofią.
III. HDL a krytyka literacka:
Wartościowanie dzieła literackiego, tak charakterystyczne dla krytyki literackiej, nierzadko stawało się podstawą dla sformułowania doktryny literackiej. Doktryna mogła opierać się zarówno o uznanie dla danego dzieła (a zatem potraktowanie jego elementów jako wzorcowych np. dla danego gatunku; uznanie ich za normatywne), jak i o krytykę danej realizacji literackiej (wtedy dana doktryna mogła być formułowana nie jako w opozycji do danej realizacji). Można więc stwierdzić, że autorzy doktryn literackich byli zazwyczaj także krytykami literackimi.
Mówiąc o związkach HDL z krytyką literacką warto podkreślić też metaliterackość tekstów powstałych w obrębie obu tych dyscyplin. K. Dybciak w artykule „Istota i struktura krytyki literackiej” właśnie metaliterackość uznawał za warunek konieczny, by dany tekst zaliczyć do krytyki literackiej. Również większość doktryn literackich formułowana była właśnie w tekstach metaliterackich.
2