SIŁY ZBROJNE 1914-1924
Kompanie strzeleckie, które zaczęto tworzyć w Galicji od 2 sierpnia 1914 r., możemy uznać za pierwsze polskie oddziały. Następną ich fazą stały się dwa Legiony: Zachodni i Wschodni, każdy w sile kilku tysięcy żołnierzy.
POCZĄTKI
W tym samym okresie w Królestwie działała Polska Organizacja Wojskowa, która do chwili wycofania się Rosjan liczyła ok. tysiąca ludzi. Po stronie rosyjskiej w 1915 roku sformowano I Legion, zwany Puławskim, w sile batalionu piechoty i szwadronu jazdy, lecz wkrótce zlikwidowano jego odrębność.
W 1917 r., po akcie 5 listopada 1916 r., w którym cesarz Wilhelm II i Franciszek Józef I obiecywali utworzenie niezależnego państwa, polskie oddziały zaczęli też tworzyć Niemcy. W przedzień odzyskania niepodległości liczyły one 9 tysięcy żołnierzy.
Na Zachodzie pierwszą polską jednostką była kompania Legii Cudzoziemskiej, która poniosła ogromne straty w bitwie pod Arras w 1915 r. W maju 1917 r. rozpoczęto tworzenie Armii Polskiej we Francji. Ochotnicy ściągali z USA, Francji, Kanady, Argentyny i Anglii. W chwili zawieszenia broni liczyła ona 2 dywizje.
W NIEPODLEGŁEJ POLSCE
W pierwszych kilku miesiącach niepodległej Polski armia składała się wyłącznie z ochotników. Ustawę o poborze Sejm uchwalił 7 marca 1919 r. Ważnym elementem kształtowania się Wojska Polskiego było przybycie z Francji armii gen. Hallera w sile 50.000 żołnierzy. Była ona dobrze wyposażona, a korpus oficerski w połowie stanowili Francuzi. Z armią tą przybył również zaczątek polskich sił pancernych - I Pułk Czołgów, liczący 120 słynnych Renault R17.
Wojsko Polskie borykało się z wieloma problemami. Jednym z nich było uzbrojenie - armia dysponowała zbieraniną sprzętu niemieckiego, austriackiego, rosyjskiego i francuskiego.
O unifikacji uzbrojenia sił lądowych zadecydowało przekazanie Polsce wytwórni karabinów Mausera w Gdańsku wraz z zapasem surowców. Następnym etapem było utworzenie Państwowej Fabryki Karabinów w Warszawie. Do wiekszych fabryk broni można zaliczyć także nowo powstałe prywatne Zakłady Amunicyjne w Warszawie oraz państwowe w Radomiu, Skarżysku i Warszawie.
Trzon Marynarki Wojennej stanowiły torpedowce, przyznane Polsce po podziale floty niemieckiej w 1919 r.: Ślązak, Krakowiak, Kaszub i Kujawiak.
Najnowocześniejszym i ciągle niedocenianym rodzajem sił zbrojnych było lotnictwo. W 1920 r. liczyło ono 122 samoloty najróżniejszych typów, z czego sprawna była połowa. W ciągo roku 1921 samoloty przeformowano w 13 eskadr, a następnie w 3 pułki lotnicze, które stacjonowały w Warszawie, Krakowie i Poznaniu. Czwarta część dużej francuskiej pożyczki zbrojeniowej została przeznaczona właśnie na lotnictwo. Postawienie na jego czele energicznego Francuza - gen. Leveque, doprowadziło do restrukturyzacji lotnictwa i zakupu w wytwórniach francuskich 228 nowoczesnych maszyn oraz 1500 silników w celu pobudzenia wytworni krajowych. Pierwsze z nich to „Samolot” w Poznaniu, Podlaska Wytwórnia Samolotów w Białej Podlaskiej i Zakłady Mechaniczne Plage i Laśkiewicz w Lublinie. Utworzono także szkoły lotnicze w Bydgoszczy, Grudziądzu i Toruniu. Lotnictwo nie zostało jednak wyodrębnione jako niezależny rodzaj sił zbrojnych.
W połowie lat dwudziestych, mimo kłopotów gospodarczych kraju, stan Wojska Polskiego - szczególnie na tle stanu armii sąsiadów - przedstawiał się nie najgorzej. Dla porównania: np. niemieckie plany rozbudowy armii zaczęły się kształtować dopiero w roku 1926. Polska już rok wcześniej mogła wystawić 35 dywizje piechoty - a w roku 1939 tylko o 4 więcej.
Jacek Wierzbicki