1. Przesłanki kształtowania się treści i zakresu praw człowieka.

Przyjmuje się, iż suma wielu przesłanek może stać się płaszczyzną ustalenia aktualnego zakresu i treści praw człowieka. Ta dynamiczna koncepcja praw człowieka opiera się na założeniu, że nie jest możliwe przyjęcie jednego i niezmiennego ich katalogu. O tym, że ewolucja nieodłącznie towarzyszy pojęciu praw człowieka, świadczy wiele przesłanek. Do najważniejszych z nich trzeba zaliczyć:

• ,, walkę” koncepcji filozoficznych,

• wpływ na charakter i treść praw człowieka norm i wartości charakterystycznych dla poszczególnych systemów religijnych,

• ewolucje obyczajowości społecznej,

• nowe technologie i inne zdobycze,

• współczesne zagrożenia demokracji i stabilności politycznej i gospodarczej państw oraz społeczeństw.

2. Koncepcje filozoficzne i ich wpływ na rozumienie praw człowieka.

1. Koncepcja prawnonaturalna

Prawo natury (łac. lex naturalis) - doktryna prawna mająca za przedmiot prawo, które wg jej zwolenników wypływa z niezmiennej natury człowieka, prawo będące nakazem "prawego rozumu", mówiącego, że pewne działania są dobre lub złe same przez się. Praźródłem prawa natury ma być sama natura, dla jednych rozumiana jako wola Boga, a dla innych nakaz rozumu ludzkiego wypływający z natury ludzkiej czy wrodzonego poczucia sprawiedliwości (psychologiczna koncepcja prawa natury). Prawo natury reprezentuje wartości samoistne, autonomiczne, uniwersalne i ponadczasowe, które są przeciwstawiane prawu pozytywnemu (łac. ius positium) - stanowionemu w danym czasie przez określonych ludzi, zmienne na przestrzeni dziejów - pozytywizm prawniczy. Prawo natury ma uzasadniać nienaruszalne prawa człowieka i jako takie jest uważane za nadrzędne wobec prawa stanowionego wobec czego zwolennik prawa natury jest zwolniony z przestrzegania prawa stanowionego gdy to jest z nim w sprzeczności. W szczególności koncepcje prawa natury poszukują odpowiedzi na pytania: jakie powinno być prawo stanowione, co to znaczy sprawiedliwość oraz czy i kiedy można odmówić posłuszeństwa prawu stanowionemu.

Krytycy idei prawa natury uważają, że nie ma takiego czegoś jak prawo natury, jak niezmienna natura człowieka oraz, że ludzkie działanie nie może być determinowane przez tzw. prawy rozum będący odbiciem natury a ocena czy coś jest dobre lub złe zależy od wielu czynników.

Po rewolucji darwinowskiej prawo to straciło dla zwolenników naturalizmu swój kategoryczny wyraz moralny i oznaczać może coś zupełnie odwrotnego: wyraz podporządkowania się nieskrępowanym prawom rządzącym biologiczną naturą życia - biologiczne prawo natury zdominowane przez instynkty. Do tak specyficznie pojmowanego prawa natury odwoływały się nazistowskie Niemcy aby uzasadnić swoją zbrodniczą doktrynę.

Ideologowie prawa natury:

• starożytność: sofiści, Arystoteles, szkoła starej Stoi

• średniowiecze: Tomasz z Akwinu

• XVII: Grocjusz, Samuel Pufendorf (Szkoła prawa natury), Baruch Spinoza , John Locke

• XIX / XX: Rudolf Stammler (prawo natury o zmiennej treści)

• XX: Gustaw Radbruch, Lon Luvois Fuller (formalne prawo natury), John Finnis.

2. Koncepcja liberalna

Liberalizm (z łac. liberalis - wolnościowy, od łac. liber - wolny) jest to kierunek polityczny ograniczający rolę państwa do minimum, głoszący nieskrępowaną działalność poszczególnych obywateli na polu gospodarczym i politycznym.

Klasyczne poglądy liberalne cechuje nastawienie, że ani rząd, ani żadna grupa czy jednostka społeczna, nie powinny w żaden sposób zakłócać wolności jednostki, a jedynym dopuszczalnym zniewoleniem jest sytuacja, gdy jednostka stanowi rzeczywiste zagrożenie dla czyjejś wolności lub mienia. Państwo liberalne nie powinno "wtrącać się" w sprawy swoich obywateli, a podstawą budowania praw powinny być prawa naturalne. U podstaw liberalnego katalogu praw jednostki leży:

• Wolność osobista,

• Swobodna inicjatywa gospodarcza,

• Ochrona własności i posiadania,

• Tolerancja religijna i ograniczenie wpływów Kościoła,

• Wolność zrzeszania się,

• Wolność słowa.

Klasyczny liberalizm był za demokracją, jednak z zapewnieniem ochrony mniejszości przed tyranią większości. Ekonomicznie klasyczny liberalizm był za polityką laissez faire i przeciw merkantylizmowi. Zgodnie z jego założeniami, ingerencja państwa w gospodarkę jest niepotrzebna, a nawet bardzo szkodliwa, gdyż biedzie najlepiej potrafi zaradzić szybko rozwijająca się gospodarka.

3. Koncepcja socjalna

Socjalizm - wieloznaczne pojęcie, odnoszące się do prób zmniejszenia nierówności społecznych i upowszechnienia świadczeń socjalnych, i/lub poddania gospodarki kontroli społecznej (poprzez instytucje państwowe, samorządowe, korporacyjne lub spółdzielcze). Częścią wspólną wszystkich odmian socjalizmu jest odrzucenie idee kapitalistycznego wolnego rynku, dopuszczeni możliwości ograniczenia (z różnych powodów), własności prywatnej oraz promowanie sprawiedliwości społecznej.

Socjalne państwo prawne m obowiązek troszczyć się o byt jednostki., uznaje znaczenie praw socjalnych jednak nie traktuje ich jak praw politycznych czy obywatelskich. Nie rodzą one po stronie jednostki roszczeń o określone zachowanie się państwa, o określone świadczenie itp., ale stanowią nałożenie na państwo obowiązku podjęcia działań na rzecz ich realizacji.

4. Koncepcja instytucjonalna( pozytywizm prawniczy)

Georg Jellinek, jeden z czołowych teoretyków niemieckiego pozytywizmu prawniczego, wskazywał, że normy prawa pozytywnego posiadają trzy podstawowe cechy: dotyczą zewnętrznego zachowania ludzi względem siebie, są ustanawiane przez zewnętrzny wobec nich autorytet, ich przestrzeganie zagwarantowane jest przez przymus. Pozytywizm prawniczy rozwinął się na bazie pozytywizmu filozoficznego w drugiej połowie XIX wieku.Pozytywizm prawniczy posługuje się analizą tekstów prawnych, głównie aktów normatywnych. Najsłynniejsi przedstawiciele:

• John Austin

• Rudof von Ihering

• Georg Jellinek

• Herbert Hart

• Hans Kelsen

3. Współczesne zagrożenia dla demokracji, stabilności politycznej i gospodarczej państw oraz społeczeństw a prawa człowieka.

Do współczesnych zagrożeń dla demokracji, stabilności politycznej i gospodarczej państw oraz społeczeństw możemy zliczyć:

• Konflikty zbrojne i związane z nimi zagrożenia( migracje ludności, problemy uchodźców, zniszczenia wojenne i najcięższe zbrodnie: wojenne, ludobójstwa, przeciwko ludzkości),

• Niedostateczne warunki egzystencji jednostek w sferze materialnej, edukacyjnej i duchowej,

• Terroryzm( niezależnie od przyczyn podejmowania akcji terrorystycznych oraz ich wykonawców, ich skutkiem w sferze statusu jednostki jest inne spojrzenie na jej wolność. Już teraz okazuje się, że jednostka czuje się bardziej bezpieczna, jeżeli wie, że cały czas znajduje się pod obserwacją odpowiednich służb, straży, itp. Może to prowadzić do stworzenia nowego państwa policyjnego, którego władze, odwołując się do potrzeby zagwarantowania bezpieczeństwa publicznego i ochrony praw człowieka, de facto zmienia ich znaczenie, zawężając istotnie samodzielność jednostki),

• Powrót do idei nacjonalizmu( wiąże się to z osłabieniem demokratycznych procesów sprawowania władzy. Postulaty nacjonalistyczne prowadzą do kreowania takiego modelu władzy, który przyjmując sobie za cel ochronę swoiście rozumianych praw pewnej kategorii osób, jednocześnie odmawia ich innym, do niej nie należących).

4. Koncepcja ,,generacji” praw człowieka.

Wyróżnia się trzy podstawowe koncepcje generacji praw człowieka:

GENERACJA I - powstała na przełomie XVIII/XIX wieku. Obejmuje prawa osobiste oraz polityczne. Mamy tu na myśli prawa podmiotowe, takie z których wynikają określone roszczenia indywidualne, wykorzystywane przez jednostkę w celu ochrony przed ewentualnymi naruszeniami gwarantowanych uprawnień lub swobód oraz naprawieniem szkód i zadośćuczynienie za szkody już wyrządzone. Realizacja tych praw( w szczególności o charakterze roszczeniowym) uzależniona była i jest od woli zainteresowanej osoby, np.: prawo do życia, wolność i bezpieczeństwo osobiste, wolność przemieszczania i osiedlania wg własnego wyboru, wolność sumienia i wyznania, wolność słowa, wolność zrzeszania się, wolność zgromadzeń, prawo do wystąpienia z petycjami, skargami, wnioskami, prawa wyborcze.

GENERACJA II - powstała w II połowie XIX wieku, rozwinęła się po II wojnie światowej. Są to prawa i wolności socjalne. Obejmują trzy rodzaje uprawnień: o charakterze ekonomicznym( prawo do pracy, swoboda wykonywania pracy, prawo tworzenia i przystępowania do związków zawodowych, prawo do wynagrodzenie, prawo do wypoczynku), społecznym( pomoc społeczna, socjalne, prawo do pomocy społecznej, socjalnej, prawo ochrony zdrowia), kulturalnym (prawo i obowiązek nauki, wolność twórczości naukowej, artystycznej, prawo dostępu do dóbr kultury). W odróżnieniu od praw I GENERACJI wymienione w tej grupie prawa w zasadzie nie tworzą prawnej konstrukcji roszczeń, w ramach którego zainteresowana jednostka może wystąpić z roszczeniem wobec państwa, przyjmuje się więc, że chodzi tu raczej o istnienie szczególnego rodzaju powinności państwa wobec jednostki. Państwo i jego organy musi więc podejmować różnego rodzaju działanie wspomagające, którego skutkiem jest lub będzie stworzenie optymalnych warunków dla zaspokajania potrzeb własnych obywateli i innych osób przebywających na terytorium danego państwa, chodzi tu przede wszystkim o rynek pracy- stworzenie warunków do pełnego zatrudnienia, zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych, np. kredyty, budownictwo społeczne oraz zaspokajanie potrzeb zdrowotnych. Ich gwarancyjny charakter polega na tym, że państwo nie może pozostawać bierne, a więc nie podejmować jakichkolwiek działań zmierzających do zaspokajania tych potrzeb. Państwo, które w jak największym stopniu stara się zagwarantować rzeczywistą realizację tych praw nazywa się socjalnym państwem prawa( Niemcy, Szwecja) albo państwem dobrobytu( byłe państwa socjalistyczne).

GENERACJA III - są to prawa i wolności kolektywne czyli zbiorowe. Ta kategoria praw charakteryzuje się tym, iż przyznaje się je na rzecz określonych zbiorowości, np. na rzecz narodów, ludów, mniejszości narodowych, etnicznych, językowych. Obejmują takie uprawnienia jak: prawo narodów do samostanowienia, prawo narodów do korzystania z bogactw naturalnych, prawo do pokojowego współistnienia. Kategoria tych praw wyodrębnia została w latach '60 XX wieku.

Powyższe trzy generacje są uznawane za generacje klasyczne praw człowieka. Poza klasycznymi generacjami formułuje się tezę o generacji IV i V.

GENERACJA IV - obejmuje prawa dziecka, pacjenta, czyli prawa konkretnych kategorii osób, które ze względu na ich rozwój oraz cechy szczególne poddane zostają wyspecjalizowanej ochronie.

GENERACJA V - są to prawa, które ukształtował się w związku albo wobec najnowszych zdobyczy technologii. Chodzi tu o różnego rodzaju zastosowanie medycyny, biologii, biotechnologii z jednej strony, a z drugiej najnowszymi zdobyczami technologii elektronicznej, zakaz klonowania, eksperymentów genetycznych, ochrona danych osobowych, ochrona dóbr osobistych w Internecie, wizerunku to wartości na nowo definiowane w ramach V generacji. Mamy do czynienia z koncepcja dynamicznych praw człowieka.

5. Źródła prawa praw człowieka.

Źródła praw i wolności jednostki dzielą się na 3 kategorie:

I KATEGORIA:

1. Normy prawa międzynarodowego- są to normy pozytywne, w których państwa zobowiązują się do zagwarantowania swoim obywatelom lub wszystkim znajdującym się pod jurysdykcją określonych praw. Hierarchia tych aktów może być różna, mogą być:

1. Umowy o charakterze ogólnym dotyczące szerokiego katalogu praw jednostki i ich ochrony. Te dzielą się ze względu na terytorium na:

• System uniwersalny- umowy międzynarodowe ogólne- dotyczy wszystkich państw.

• System ochrony regionalnej- dotyczy części państw.

RP należy do systemu uniwersalnego (tzw. oenzetowskiego) i regionalnego (europejskiego).

2. Umowy o charakterze szczególnym - są to konwencje, które chronią tylko pewną kategorię praw jednostki lub praw określonej grupy ludzi. Dzielą się podobnie jak ogólne na:

• Konwencje ogólnoświatowe- ONZ, UNESCO

• Konwencje regionalne

• Umowy międzypaństwowe

Od 1950 roku istnieje Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wartościach, do której istnieje 11 protokołów reformujących.

Ponadto ze względu na liczbę podmiotów wyróżniamy umowy międzynarodowe:

• Wielostronne - gdy kilka podmiotów zawiera umowę

• Dwustronne - gdy umowę zawierają dwa państwa.

Ze względu na możliwość przystąpienia do zawartej umowy wyróżnić można umowy:

• otwarte

• zamknięte - nie przewiduje się możliwości przystępowania.

Wszystkie umowy międzynarodowe, bez względu na to, do którego z typów należą, mają taką samą moc prawną. Decyzje o charakterze wiążącym organy międzynarodowe mogą podejmować nawet wbrew woli zainteresowanego państwa. Podstawą ich obowiązywania są jednak odpowiednie normy umów międzynarodowych, których stroną jest dane państwo.

2. Prawo zwyczajowe, zwyczaj międzynarodowy- ma on zastosowanie w przypadku spraw dotyczących państw niebędących stronami umów międzynarodowych regulujących prawa jednostki. Służy on ponadto z jednej strony wypełnianiu luk w regulacjach zawartych w obowiązujących umowach międzynarodowych a z drugiej strony- interpretacji poszczególnych norm. Zwyczaj międzynarodowy tworzy praktyka państw oraz niektórych organizacji międzynarodowych, np. ONZ. Do norm zwyczajowych odnoszących się do kwestii praw człowieka zaliczyć można zakaz:

• Ludobójstwa,

• Tortur, nieludzkiego, poniżającego lub okrutnego karania,

• Niewolnictwa,

• Arbitralnego pozbawiania innych życia, porywania przeciwników politycznych, arbitralnego lub nadmiernie długiego więzienia bez wyroku sądowego,

• Apartheidu.

3. Zasady ogólne( uniwersalne)- przestrzegane przez wszystkie narody cywilizowane- służą do rozstrzygnięcia sytuacji spornych, których nie rozstrzygają umowy czy zwyczaje międzynarodowe. Do katalogu zasad ogólnych odnoszących się bezpośrednio do praw człowieka zaliczyć można:

• Zasadę niedziałania prawa wstecz,

• Zasadę wyłączenia od wyrokowania we własnej sprawie,

• Zasadę ponoszenia odpowiedzialności karnej,

• Zasadę naprawienia szkody, zasadę ochrony praw słusznie nabytych,

• Zakaz nadużywania praw,

Pośredni zaś:

• Zasadę dobrej wiary,

• Zasadę słuszności,

• Zasadę sprawiedliwości.

II KATEGORIA

1. Prawo ponadnarodowe- tworzą je organizacje ponadnarodowe( UE). Jest to ich własny, samodzielny system prawny wypływający z autonomicznego źródła prawnego. Ich organy posiadają kompetencje ustanawiania norm prawnych obowiązujących bezpośrednio w państwach członkowskich. Wyróżniamy dwa rodzaje prawa ponadnarodowego:

1. Pierwotne- układy tworzące wspólnoty europejskie, aneksy do nich, traktaty nowelizujące, traktaty o przystąpieniu nowych państw, traktaty z państwami nienależącymi.

2. Wtórne- są to akty stanowione przez organy wspólnot czyli:

• Rozporządzenia( wiążą one we wszystkich swoich częściach i obowiązują bezpośrednio w każdym państwie członkowskim),

• Dyrektywy- wiążą one państwo członkowskie, którego dotyczą, ale zostawiają mu swobodę wyboru środków służących do realizacji zadań,

• Decyzje- wiążą we wszystkich swoich częściach państwo członkowskie, którego dotyczą, ale mogą być też skierowane do osób fizycznych i prawnych.

III KATEGORIA

1. Normy prawa krajowego:

1. Konstytucja- akt nadrzędny, główny- zawiera podstawowe prawa i wolności jednostki. W Konstytucji RP o prawach i wolnościach mówi rozdział II ,,Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”, który dzieli się na:

• Zasady ogólne

• Wolności i prawa osobiste

• Wolności i prawa polityczne

• Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne, kulturalne

• Środki ochrony wolności i praw

• Obowiązki

Źródła prawa powszechnie obowiązującego- zawarte są w rozdziale III Konstytucji RP i są to:

• Konstytucja

• Ustawa

• Ratyfikowana umowa międzynarodowa

• Rozporządzenia.

Jakiekolwiek ograniczenie praw i wolności może nastąpić tylko w formie ustawy. Polska jest w systemie prawa stanowionego i nie powołujemy się na zwyczaje i prawo zwyczajowe. Czasem jednak w prawie cywilnym jest zawarte odesłanie do zwyczajów.

6. Wolność człowieka.

Pojęcie wolności człowieka rozpatrujemy w dwóch koncepcjach:

1. W ujęciu absolutnym wolność oznacza możność podejmowania przez jednostkę każdego działania( bądź zaniechania) niezależnie od jego charakteru i skutków. W tym ujęciu człowiek może więc robić wszystko, nie bacząc na jakiekolwiek następstwa swojego postępowania.

2. Według innej koncepcji, uwzględniającej już fakt funkcjonowania jednostki w ramach określonej społeczności, wolnością jest ta sfera jej zachowań, która pozostaje wolna od jakichkolwiek ingerencji.

3. Mając na względzie istnienie systemu prawa pozytywnego, wolność zawsze będzie oznaczać ,,swobodę podejmowania wolnego wyboru”, której zakres wyznaczają jednak obowiązujące przepisy prawa. Wynikiem takiego rozumienia wolności jest przyjęcie, że w przypadku powstania sporu jednostki z organami państwa to nie jednostka powinna wskazać podstawę swojej wolności czy też normę dopuszczającą określony jej zakres, ale to organ państwowy ma obowiązek, ograniczając wolność jednostki, podać podstawę prawną swego działania.

Realizacja wolności bez żadnych ograniczeń nie jest możliwa we współczesnym państwie. Jej ograniczenia przyjmują postać różnego rodzaju prawnych form reglamentacji, których naruszenie skutkować może pociągnięciem do odpowiedzialności tych, którzy się ich świadomie lub- co także częste- nieświadomie dopuszczają.

Zauważyć trzeba, że istniejący system prawnych ograniczeń ma charakter prewencyjny i represyjny. Z jednej strony ma on kreować pożądany sposób zachowań jednostek, z drugiej zaś karać tych, którzy się do niego nie stosują.

Współczesny model funkcjonowania państwa i w jego ramach opiera się na istnieniu domniemania powszechnej znajomości prawa. Powstaje ona z chwilą publikacji każdej normy prawa powszechnie obowiązującego, a jego skutkiem jest przyjęcie, że każda pełnoletnia osoba zna wszystkie opublikowane regulacje prawne.

W zależności od charakteru gwarantowanej swobody możemy jednak wyróżnić wolności reglamentowane i niepoddające się reglamentacji prawnej. Każdy przejaw zewnętrznego zachowania się jednostki może zostać poddany ograniczeniu, choć zasady i charakter tych ograniczeń mogą być różne. O wolnościach niepoddających się reglamentacji możemy mówić wyłącznie wtedy, gdy chodzi o sferę procesów myślowych jednostki uzależnionych od różnorodnych determinantów psychicznych i jej wyobraźni.

7. Zasady przewodnie systemu ochrony praw i wolności jednostki.

Są to przesłanki, które wyznaczają istotę i charakter ochrony praw i wolności jednostki. :

1. Pierwszą zasadą jest godność człowieka. Jest to źródło wszelkich praw i wolności, zarówno tych w konstytucji jak i poza nią. Godność w ujęciu przyrodzonym ma charakter pierwotny. Natomiast godność w ujęciu osobowym ma charakter przyrodzony. Nikt nas nie może pozbawić godności, ani państwo, ani organy, ani my sami. Godność łączy się ze wszystkimi wolnościami i prawami, czyli jest niepodzielna jaki i niewzruszalna. Godność jest nadrzędna wobec jakiegokolwiek prawa stanowionego. Jednostce przysługuje prawo do ochrony jak i poszanowania godności. TK za działanie naruszające godność człowieka uznał eksmisję na bruk nie mogących się utrzymać z 2001 roku. Godność aby istniała nie musi być potwierdzona w aktach prawnych. Konstytucja RP nie kreuje godności, jedynie ją potwierdza. Godność nie ma ograniczeń.

2. Drugą zasada jest zasada poszanowania wolności( art.31 Konstytucji)- wolność jest sferą nieskrępowanego zakresu wyboru przez jednostkę postępowania. Granicą wolności jest wolność innych jednostek i prawo, które kreuje zakres swobody.

3. Zasady ograniczenia wolności i praw:

• Ograniczenie może nastąpić tylko i wyłącznie w drodze ustawy- wyjątek dotyczy stanów nadzwyczajnych.

• Zachowanie istoty wolności- wyróżnić możemy dwa rodzaje istoty- względna oraz absolutna. Do naruszenia istoty dojdzie wtedy, gdy formalnie w ogóle nie można korzystać z wolności, np. zakaz poruszania się.

• Proporcjonalność- z zasady tej wynika, że wprowadzenie ograniczenia powinno się charakteryzować zastosowaniem środków jak najmniej uciążliwych dla jednostki.

• Niezbędność w demokratycznym państwie wprowadzanych ograniczeń, tzn. że organ, który uchwala ustawę musi wykazać, że zamierzonego celu nie da się osiągnąć za pomocą istniejących środków, a cle ten jest zgodny z koncepcja państwa demokratycznego i nie narusza standardów tej demokracji.

4. Przesłanki ograniczeń wolności jednostki: bezpieczeństwo państwa w ujęciu zagrożeń zewnętrznych i wewnętrznych; porządek publiczny; moralność społeczna; ochrona zdrowia; ochrona środowiska; ochrona wolności i praw innych osób; szczególnie istotny interes państwa lub interes gospodarczy.

5. Zasada równości, równouprawnienia i zakaz dyskryminacji- równość nie oznacza jednakowości; oznacza, że podmioty identyczne i tożsame należy traktować jednakowo a inne można inaczej. Przesłanki zróżnicowania zakresu realizacji zakresu praw i wolności jednostki: wiek, płeć, obywatelstwo, inwalidztwo, przynależność zawodowa.

6. Zasada poszanowania praw mniejszości narodowych.

7. Zasada poszanowania obywatelstwa i zasada nabywania obywatelstwa.

8. Zasada opieki ze strony państwa nad obywatelem( opieka dyplomatyczna w czasie pobytu obywatela poza granicami kraju).

9. Zasada określenia statusu prawnego cudzoziemca przebywającego na terenie RP.

10. Wertykalne obowiązywanie praw i wolności.

8. Prawa i wolności osobiste( na egzaminie do omówienia jedno z nich).

Pod pojęciem wolności i praw osobistych rozumiemy te wszystkie swobody i uprawnienia jednostki, które zapewniają jej nieskrępowany rozwój na wszystkich płaszczyznach egzystencji, wolny od wszelkich pozaprawnych działań przyjmujących postać zewnętrznej ingerencji. Mówiąc o płaszczyznach egzystencji , mamy na myśli:

• Egzystencję w płaszczyźnie fizycznej, np.:

• Prawo do życia,

• Prawo do ochrony życia,

• Integralność fizyczna i psychiczna jednostki,

• Wolność i bezpieczeństwo osobiste,

• Zakaz więzienia za długi,

• Prawo do minimum egzystencji,

• Zakaz tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania

• Egzystencję w płaszczyźnie psychicznej, np.:

• Wolność myśli,

• Wolność sumienia,

• Wolność wyznania,

• Prawo do posiadania własnego światopoglądu,

• Wolność twórczości artystycznej,

• Wolność twórczości naukowej,

• Wolność nauczania,

• Wolność ogłaszania wyników twórczości.

• Egzystencję w płaszczyźnie prawnej, np.:

• Prawo do sądu,

• Prawo do posiadania obywatelstwa,

• Prawa rodziny, rodziców oraz dzieci,

• Prawo do zawarcia małżeństwa,

• Prawo do posiadania imienia i nazwiska- imię i nazwisko uprzedmiotawia,

• Prawo do podmiotowości prawnej- każdą jednostce uznajemy za podmiot wszelkich wolności i praw z tego i wyłącznie względu, że jest człowiekiem.

Prawa i wolności osobiste potwierdzone zostały najwcześniej, najpierw w aktach prawa wewnętrznego( konstytucjach), a następnie w aktach prawa międzynarodowego.

Katalog praw osobistych:

• Prawo do życia:

• W pojęciu egzystencjonalnym- jest to pozytywna treść uprawnienia jednostki, sprowadzająca się do tego, że każda istota może ubiegać się skutecznie o zagwarantowanie odpowiednich warunków niezbędnych do życia.

• W pojęciu drugim prawo do życia oznacza, że państwo z jednej strony zobowiązuje się do podjęcia wszelkich działań mających na celu ochronę życia jednostki a z drugiej zaś powstrzymuje się od tych działań, które zmierzałyby do odebrania tego życia. Państwo ma stworzyć odpowiedni system prawny chroniący to prawo przez odpowiednie organy i musi chronić regulacją prawną życie od chwili istnienia. Z tym prawem wiążą się nierozerwalnie:

• Aborcja- ochrona o charakterze prewencyjnym- wyjątek w RP dopuszczający aborcję to: sytuacja gdy ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej; gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu; gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego.

• Kara śmierci- odosobnienie i eliminacja osób, które dopuściły się zbrodni- zawieszona w RP,

• Eutanazja- śmierć przy pomocy osób trzecich- jest w RP zabroniona, dopuszczalna natomiast w Belgii i Holandii; dzieli się na eutanazję czynną( polegająca na działaniu odnoszącym się do osoby chorej lecz świadomej poprzez czynne wprowadzenie do organizmu środków powodujących śmierć) oraz bierną( odłączenie od aparatury podtrzymującej życie).

• Zakaz klonowania- klonowanie jest sprzeczne z istota prawa do życia, narusza ją, może uprzedmiotowić człowieka.

• Kontratypy- określone na gruncie Kodeksu Karnego; są to: obrona konieczna, stan wyższych konieczności( dla ratowania dobra o wyższej wartości poświęcamy dobro o niższej wartości), wyższa potrzeba( ma miejsce w wojsku w przypadku odmowy wykonania rozkazu).

• Wolność od tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania i karania- Tortura to celowe zadawanie komuś cierpień fizycznych, psychicznych bądź moralnych, przede wszystkim poprzez zadawanie silnego bólu. Teoretycznie torturą są jedynie czynności przeprowadzane przez funkcjonariuszy państwowych, z ich udziałem bądź za ich zgodą czy poleceniem, jednak pojęcie to jest również stosowane wobec zadających cierpienie osób prywatnych.

• Wolność i bezpieczeństwo osobiste- uprawnienia jednostki uniemożliwiające bezprawne zatrzymanie( w RP do 48 h potem 24 h ma sąd). W razie, gdy zatrzymanie nie miało podstaw mamy prawo do odszkodowania za poniesione straty.

• Wolność od eksperymentu medycznego- w sytuacji gdy nie wyrazimy zgody, nie możemy stać się przedmiotem eksperymentu, gdyż jest to uprzedmiotowienie jednostki.( w RP pobieranie organów do transplantacji po śmierci osoby, gdy ta wyraziła zgodę za życia nie jest eksperymentem).

• Nullum crime sine lege- nie ma przestępstwa bez prawa.

• Prawo nie działa wstecz.

• Prawo do sądu- elementy treściowe( składowe):

• Dostęp- muszą istnieć powołane w tym celu instytucje uprawnione do sprawowania wymiaru sprawiedliwości- jest to obowiązek państwa. W RP system sądów określa art. 175 Konstytucji, który dzieli sądy na:

• Sąd Najwyższy

• Sądy powszechne- rejonowe, okręgowe, apelacyjne, grodzkie

• Sądy szczegółowe- sąd administracyjny( NSA, sądy wojewódzkie) i sądy wojskowe( garnizonowe i okręgowe).

• Prawo do aktywnego udziału w procesie toczącym się przed sądem- możemy czynnie uczestniczyć w jawnym, szybkim i bezstronnym procesie.

• Prawo do uzyskania orzeczenia, wyroku., który będzie pozwalał na wyegzekwowanie ostatecznego rozstrzygnięcia.

• Prawo do skutecznego dochodzenia egzekucji sądowych.

Obowiązkiem państwa jest:

• Stworzenie określonego systemu sądów niezależnych i niezawisłych od innych władz a także od uczestników postępowania sądowego.

• Stworzenie odpowiednich podstaw prawnych zapewniających skuteczne działanie sądów( w RP podstawą jest Konstytucja i ustawy).

• Stworzenie infrastruktury rzeczowej( np. budynki, majątek) oraz osobowej( wykwalifikowana kadra).

• Prawo do obrony- obrona może być czynna( mogę bronić się sam lub przez obrońców własnych lub z urzędu) lub bierna( istnieje domniemanie niewinności- mnie należy udowodnić winę).

• Prawo do prywatności- obejmuje sferę życia rodzinnego, osobistego- jest to prawo do pozostawienia samym sobie( bez ingerencji państwa i innych jednostek). Centrum prywatności jest intymność( sfera uczuć wewnętrznych, seksualność, stan ducha i zdrowia).

• Prawo do ochrony tajemnicy korespondencji.

• Nienaruszalność miru domowego( mieszkania).

• Prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami- związane z władzą rodzicielską, należy tu jednak uwzględnić stopień rozwoju dziecka.

• Prawo do ochrony danych osobowych- termin prawniczy, który w prawie polskim został zdefiniowany w ustawie dnia 29 sierpnia 1997 roku o ochronie danych osobowych. Oznacza wszelkie informacje dotyczące zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej. Osobą możliwą do zidentyfikowania jest osoba, której tożsamość można określić bezpośrednio lub pośrednio, w szczególności przez powołanie się na numer identyfikacyjny albo jeden lub kilka specyficznych czynników określających jej cechy fizyczne, fizjologiczne, umysłowe, ekonomiczne, kulturowe lub społeczne. Informacji nie uważa się za umożliwiającą określenie tożsamości osoby, jeżeli wymagałoby to nadmiernych kosztów, czasu lub działań. Szczególną kategorią danych osobowych są dane wrażliwe (sensytywne), których przetwarzanie jest poddane szczególnemu reżimowi. Ustawodawca zaliczył do danych wrażliwych informacje na temat:

• pochodzenia rasowego lub etnicznego,

• poglądów politycznych,

• przekonań religijnych lub filozoficznych,

• przynależności wyznaniowej, partyjnej lub związkowej,

• stanu zdrowia, kodu genetycznego, nałogach lub życiu seksualnym

• dotyczących skazań, orzeczeń o ukaraniu i mandatów karnych, a także innych orzeczeń wydanych w postępowaniu sądowym lub administracyjnym.

Istnieje generalny zakaz przetwarzania danych wrażliwych z wyjątkiem sytuacji, gdy zezwalają na to przepisy prawa.

• Wolność poruszania się.

• Wolność osiedlania się.

• Wolność wyboru miejsca zamieszkania i pobytu.

• Wolność opuszczania terytorium państwa.

• Wolność sumienia i wyznania- prawo do organizowania i głoszenia kultów i modlitwy.

• Wolność słowa- prawo do pozyskiwania i rozpowszechniania informacji- wiąże się z zakazem istnienia cenzury prewencyjnej.

• Zakaz ekstradycji obywatela polskiego.

• Prawo do azylu w przypadku cudzoziemca.

• Zakaz wydalania obywatela RP z terytorium Polski.

• Zakaz uniemożliwienia powrotu obywatelowi polskiemu na terytorium RP.

• Wolność od niewolnictwa i pracy przymusowej- Niewolnik to człowiek, który w świetle prawa jest rzeczą, tj. może być przedmiotem praw rzeczowych innej osoby. Sytuacja taka nie oznacza, że niewolnik nie może być podmiotem pewnych praw, tzn. że właściciel nie może nim swobodnie rozporządzać, włącznie z zabójstwem. Dzieci rodzące się z niewolników stanowią z reguły pożytki z rzeczy i też są niewolnikami. Niewolnictwo i poddaństwo (częściowe uzależnienie od innej osoby) jest zakazane.

9. Prawa i wolności polityczne(na egzaminie do omówienia jedno z nich).

Pojęcie wolności i praw politycznych odnosi się do tych swobód i uprawnień jednostki, które stwarzają jej możliwość czynnego udziału w rządzeniu państwem, tj. udziału w różnego rodzaju bezpośrednich lub pośrednich procesach podejmowania lub wpływania na treść ostatecznych decyzji państwowych.

Polityczne pojęcie narodu utożsamia się z tymi osobami, które są obywatelami danego państwa, im też przyznaje się prawo do udziału w istniejących w danej rzeczywistości państwowej procesach podejmowania różnego rodzaju decyzji politycznych.

Oprócz kryterium obywatelstwa przesłanką posiadania wolności i praw politycznych jest wiek( uzyskanie pełnoletności) oraz brak negatywnych przesłanek, do których zalicza się: pozbawienie praw publicznych, ubezwłasnowolnienie oraz pozbawienie praw wyborczych. Dla pełnego urzeczywistnienia zasady suwerenności narodu przyjmuje się więc, że ,,dysponenci”, czyli obywatele posiadający prawa wyborcze, realizować będą nie tylko własne dążenia i interesy, ale dobro ogółu.

Nie wszystkie prawa i wolności polityczne zastrzeżone są tylko na rzecz obywateli danego państwa. Współcześnie większość z nich a charakter powszechny, co oznacza, że ich realizacja nie ma związku z obywatelstwem krajowym( np. wolność zgromadzeń, wolność zrzeszania się, z wyjątkiem wolności tworzenia partii politycznych).

Na koniec podkreślić wypada, że prawa i wolności osobiste oraz polityczne zalicza się do kategorii tzw. praw pierwszej generacji, czyli tych, które zostały sformułowane najwcześniej, niejako u zarania współczesnej koncepcji państwa.

1. Prawa i wolności polityczne zastrzeżone dla obywateli, tzn. takie, które mogą być realizowane wyłącznie prze osoby, które łączy wieź obywatelska.:

• Prawa wyborcze:

1. Czynne prawo wyborcze- to możność jednostki do głosowania. Pozytywne przesłanki czynnego prawa wyborczego, które musza zaistnieć:

• Ukończenie osiemnastego roku życia,

• Posiadanie obywatelstwa.

Negatywne przesłanki czynnego prawa wyborczego, które nie mogą zaistnieć aby to prawo zostało zrealizowane:

• Pozbawienie praw politycznych- to grupa praw, które jednostka realizuje względem państwa.

• Orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu- pozbawienie zdolności do czynności prawnych.

• Pozbawienie praw wyborczych- Trybunał Stanu może pozbawić tych praw.

1. Bierne prawo wyborcze- możność jednostki do kandydowania. Żeby zrealizować bierne prawo wyborcze trzeba mieć czynne prawo wyborcze. Wymogi ze względu na wiek:

• Wybory samorządowe- 18 lat,

• Sejm- 21 lat,

• Senat- 30 lat

• Prezydent- 35 lat

Cenzusy( wymogi), od których uzależnia się realizację prawa wyborczego:

• Majątkowy,

• Płci,

• Domicylu( zamieszkania)- uzależnia się możliwość kandydowania od czasu stałego zamieszkania.

• Prawo do udziału w referendum- referendum jest instytucja demokracji bezpośredniej umożliwiająca jednostce uprawnionej realizację praw politycznych, osobisty i czynny udział w głosowaniu powszechnym, którego przedmiotem jest wyrażenie woli w zakresie rozstrzygania spraw o szczególnym i istotnym znaczeniu. Wyróżnia się referenda:

• Ogólnokrajowe- obywatele mogą wystąpić jedynie z wnioskiem o ego zarządzeniu, który musi być poparty podpisami 500 000 osób mających czynne prawo wyborcze. Należy rozpatrzyć wniosek, nie ma on charakteru wiążącego.

• Terytorialne( na terenie gminy, powiatu, województwa)- wniosek obywateli musi być poparty podpisami 1/10 osób zamieszkałych na danym terytorium i ma on charakter wiążący, tzn. referendum musi być przeprowadzone.

• Prawo inicjatywy ustawodawczej- praw to posiada grupa 100 000 obywateli mających czynne prawo wyborcze. Musi być to inicjatywa sformułowana, trzeba przedłożyć gotowy i opracowany projekt ustawy. W tym celu należy utworzyć komitet inicjatywy( co najmniej 15 osób). Pod tym projektem należy zebrać 1000 podpisów, a następnie zgłosić inicjatywę do Marszałka Sejmu. Jeżeli Marszałek stwierdzi, że wymogi zostały spełnione to ją rejestruje. Od tego momentu komitet nabywa osobowość prawną i ma trzy miesiące na zebranie brakujących 99 000 podpisów. Jeżeli ich nie zbierze inicjatywa przepada. Jeżeli natomiast zbierze to zgłasza powtórnie Marszałkowi Sejmu, który może zarządzić liczenie i sprawdzenie zgodności podpisów. Wszystkie koszty, w tym publikacji ustawy, ponosi inicjator, z których trzeba się rozliczyć składając sprawozdanie. Projekt jest przedmiotem prac ustawodawczych, ale nie musi być uchwalony.

• Prawo dostępu do służby publicznej( art. 60 Konstytucji)- prawo to obejmuje też dostęp do służby zawodowej, i choć władze publiczne dysponować tu muszą pewną swobodą selekcji wynikającą ze specyfiki wojska, to decyzje o odmowie przyjęcia muszą zawsze podlegać kontroli sądowej. Prawo dostępu do służby publicznej jest zastrzeżone tylko dla obywateli RP, którzy na równych i jednakowych zasadach mogą ubiegać się o przyjęcie do służb publicznych( jawność procedur, powszechny dostęp, jednakowy system kryteriów).

• Wolność tworzenia partii politycznych- wg art.11 Konstytucji- partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania demokratycznymi metodami na kształtowanie polityki państwa, ich finansowanie jest jawne. Art. 13- nie można tworzyć partii totalitarnych, nazistowskich, faszystowskich, komunistycznych, dopuszczających stosowanie nienawiści rasowej i narodowościowej, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy i wpływu na politykę państwa, nie można utajnić struktur i członkostwa.

• Wolności i prawa polityczne nie zastrzeżone wyłącznie dla obywateli:

• Wolność zgromadzeń- zgromadzenie jest to zgrupowanie osób zwołane w celu wyrażenia wspólnego stanowiska. Organizują go osoby fizyczne( co najmniej 15 osób), prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej oraz grupy osób. Zgromadzenie jest z założenia pokojowe, więc nie można na nim broni ani ostrego narzędzia.

Organizacja zgromadzenia:

• Zgłoszenie do właściwego organu gminy na 30 dni przed a nie później niż na 3 dni przed zgromadzeniem, odmowa nie później niż na 24h przed zgromadzeniem,

• Musi zostać wybrany przewodniczący zgromadzenia, który dostarczy plan zgromadzenia( trasa, zabezpieczenie mienia, ilość osób na trasie przemarszu, osoby prowadzące). Gmina może wytypować swojego reprezentanta, który w razie zagrożenia mienia i osób może ustnie rozwiązać zgromadzenie i wezwać do rozejścia. Decyzję o rozwiązaniu zgromadzenia wydaje się potem w formie pisemnej by organizatorzy zgromadzenia mogli się odwołać gdy uznają to za zasadne.

• Wolność zrzeszania się- wolność dostępna dla każdego, istnieje instytucja stowarzyszania się, która dzieli się na:

• Stowarzyszenie rejestrowe- ma ono osobowość prawną i potrzeba 15 osób do jego zarejestrowania, podstawa zarejestrowania jest statut.

• Stowarzyszenie zwykłe- potrzeba do założenia 3 osób, nie ma osobowości prawnej, utrzymuje się ze składek członkowskich.

• Wolność tworzenia związków zawodowych- których celem jest reprezentacja pracownika. Do założenia potrzeba 10 pracowników, komitetu 7. pracodawca nie ma prawa utrudniać tworzenia związków zawodowych.

• Prawo do strajku- jest to prawo ostateczne po wyczerpaniu innych metod, jest to wyrażenie czynnego sprzeciwu, odstąpienie od wykonywania czynności zawodowych.

• Prawo dostępu do informacji publicznej:

• Zakres podmiotowy- każdy ma prawo dostępu do informacji bez konieczności wykazywania jakiegokolwiek interesu prawnego lub faktycznego.

• Zakres przedmiotowy- są to wszystkie te informacje, które dotyczą spraw publicznych oraz osób piastujących funkcje publicznej.

• Jest to tez możliwość i prawo wstępu na posiedzenia ciał kolegialnych pochodzących z wyborów powszechnych i możliwość rejestracji tych obrad.

• Są to też informacje o sprawach, których realizacja wiąże się z wykorzystaniem mienia lub finansów publicznych. Istnieje ustawa z dnia 1.01.2002 o dostępie do informacji publicznej.

• Prawo do występowania z petycjami, skargami i wnioskami.

10. Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne(na egzaminie do omówienia jedno z nich).

Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne to prawa II generacji lub krótko prawa socjalne. Wolności i prawa ekonomiczne najczęściej utożsamia się z takimi swobodami i uprawnieniami jednostki, które mają zapewnić jej samej oraz całej jej rodzinie materialne warunki egzystencji. Chodzi tu przede wszystkim o gwarancje wolności pracy, prawa do własności, wolności prowadzenia działalności gospodarczej, wolności związkowej, prawo do sprawiedliwych i korzystnych warunków pracy obejmujących ustawowe określenie minimalnej wysokości wynagrodzenia, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Specyficzną grupę tworzą uprawnienia socjalne( społeczne) jednostki. Są to szczególnego rodzaju regulacje, których istota sprowadza się w praktyce do uznania , że na państwie ciążą pewne obowiązki względem swoich obywateli, bez własnej winy niebędących w stanie utrzymać siebie oraz swojej rodziny. Państwo powinno, w zakresie uzasadnionym potrzebą, ale przede wszystkim realnymi możliwościami, stworzyć system pomocowy, służący tym osobom oraz ich rodzinom w zapewnieniu minimalnych warunków życia, ochrony zdrowia i dostępu do podstawowego wykształcenia. W tym ujęciu państwo pełni funkcję opiekuńczą.

Przez pojęcie praw kulturalnych rozumiemy te uprawnienia jednostki, które umożliwiają jej odpowiedni rozwój intelektualny. Jest to również kategoria uprawnień zaliczanych do drugiej generacji. Do praw kulturalnych zaliczamy: prawo do nauki, wolności twórczości artystycznej i naukowej, wolność ogłoszenia wyników tej twórczości, wolność nauczania, prawo dostępu do dóbr kultury.

11. Prawa podstawowe.

Na płaszczyźnie regulacji międzynarodowych wszystkie gwarantowane w nich prawa i wolności uznaje się za podstawowe. Odmienna praktyka ma natomiast miejsce w niektórych regulacjach konstytucyjnych.

Przyczyn zaliczania pewnych praw do podstawowych jest wiele. Jedna z koncepcji zakłada, że o zakwalifikowaniu pewnych uprawnień do takiej kategorii decyduje szczególnie istotne ich znaczenie, determinujące byt pozostałych uprawnień, a co za tym idzie status jednostki w państwie. Inna przyjmuje, że prawami podstawowymi są tylko te, które mają charakter pierwotny względem państwa.Wydaje się, że ze względu na charakter aktu, w którym następuje określenie katalogu praw i wolności jednostki, o uprawnieniach podstawowych można bez wątpienia mówić wtedy, gdy zostają one wprost wyartykułowane w tekście konstytucji. W niektórych systemach prawnych tylko części uprawnień konstytucyjnych przyznaje się taki charakter. Wynika to najczęściej z podkreślenia expressis verbis w treści aktów konstytucyjnych podstawowego charakteru tylko pewnych, wybranych regulacji dotyczących praw i wolności człowieka lub stwierdzeniu, że tylko pewna grupa uprawnień korzysta ze specjalnych procedur ochronnych. Jeżeli brakuje takiego stanowczego konstytucyjnego rozróżnienia, przyjmuje się, że wszystkie zawarte w ustawie zasadniczej uprawnienia traktować należy jako podstawowe.

Działalność organów władzy sądowniczej spowodowała wyprowadzenie z ogólnych postanowień konstytucji krajowych różnego rodzaju uprawnień jednostki, które traktowane były, lub w dalszym ciągu są, jako podstawowe prawa człowieka.

12. Prawa i wolności obywatelskie.

Wolnościami i prawami obywatelskimi będziemy nazywali tę kategorię uprawnień, która w danym porządku krajowym będzie mogła być realizowana wyłącznie przez obywateli tego państwa. Współcześnie do katalogu takich uprawnień zalicza się: wolność tworzenie partii politycznych( potrzeba 1000 podpisów by partia uzyskała osobowość prawną), prawa wyborcze na szczeblu ogólnokrajowym( w niektórych państwach również lokalnym), prawo dostępu do służby publicznej( odpowiednio skonkretyzowane działy), prawo do inicjowania( grupa co najmniej 500 tys. obywateli RP mających czynne prawo wyborcze do Sejmu) i udział w referendum krajowym, obywatelską inicjatywę ustawodawczą.

13. Prawa i wolności indywidualne oraz zbiorowe( kolektywne).

Podział na uprawnienia o charakterze indywidualnym oraz zbiorowym ma na celu wskazanie, kto jest adresatem konkretnego uprawnienia. W klasycznej koncepcji adresatem jest oczywiście wyłącznie jednostka- człowiek, z prawnego punktu widzenia osoba fizyczna. Również obecnie, zarówno w porządkach krajowych, jak i regulacjach międzynarodowych, naturalnym adresatem gwarantowanych uprawnień jest człowiek. Jednak z czasem zauważono, że pewne uprawnienia mogą być realizowane nie tylko indywidualnie przez konkretną osobę, ale również przez zbiorowości takich osób. Dlatego tez doszło do ukształtowania tzw. trzeciej generacji praw człowieka.

W pierwszej kolejności należy wyodrębnić uprawnienia sensus stricto odnoszące się do narodów i określonych mniejszości tworzących odrębną wspólnotę. W tym znaczeniu chodzi o takie uprawnienia jak:

• Prawo narodów do samostanowienia,

• Prawo narodów do pokojowego współistnienia,

• Prawo do wspólnego dziedzictwa ludzkości,

• Prawo narodów do samodzielnego, pozbawionego ingerencji rozwoju i decydowania ,

• Prawo do swobodnego dysponowania bogactwami naturalnymi.

Wszystkie wymienione regulacje mają charakter podstawowy, jednocześnie zdają się jednak podkreślać dążenie do jak najmocniejszego zaakcentowania niezależności i suwerenności każdego z państw wchodzących w skład organizacji międzynarodowej, której zadaniem jest ochrona wolności i praw.

Oprócz wymienionych praw możemy wskazać na szeroką grupę praw kolektywistycznych sensus largo. Są to te uprawnienia mogące być realizowane przez społeczności jednostek, z których część traktowana jest jako odrębne podmioty prawa( osoby prawne). Społeczności takie mają postać korporacji o charakterze: terytorialnym( np. samorząd terytorialny), zawodowym( np. samorząd lekarski), gospodarczym( np. samorząd rzemieślniczy). Wspólnoty te działają w ramach samorządów tworzących samoistnie lub w następstwie wprowadzenia konkretnych regulacji prawnych, których istota sprowadza się do samodzielnego wykonywania przez określoną grupę społeczną wydzielonej sfery kompetencji państwa, najczęściej dotyczących spraw związanych ze specyfiką działalności tej grupy.

Niewątpliwie do praw kolektywnych w szerokim ujęciu należą również te, których adresatem jest rodzina. Pojęcie rodziny w szerokim rozumieniu rozciąga się na osoby pozostające w faktycznym trwałym związku, prowadzące wspólne gospodarstwo domowe, utrzymujące i wychowujące dzieci. Pod pojęciem rodziny rozumie się także osoby samotnie wychowujące dziecko lub dzieci. Najmniejszą wspólnotą, która także staje się podmiotem ochrony i zawiązanych z nią gwarancji, jest małżeństwo.

14. Prawa i wolności nienaruszalne( niederegowalne) oraz wzruszalne( deregowalne).

Prawa nienaruszalne nie mogą być w jakikolwiek sposób ograniczane bądź zawieszane, nawet w sytuacjach nadzwyczajnych, w których zagrożone może być bezpieczeństwo państwa i jego obywateli.

Do kategorii praw nienaruszalnych zalicz się:

• prawo do życia,

• zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania,

• zakaz niewolnictwa i poddaństwa,

• zakaz karania za czyn niebędący przestępstwem w momencie jego popełnienia,

• prawo do podmiotowości prawnej,

• wolność sumienia i wyznania,

• wolność myśli,

• zakaz więzienia za długi.

W RP o prawach niederegowalnych możemy mówić w kontekście art. 233, ust.1 Konstytucji RP:,, Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego i wyjątkowego nie może ograniczać wolności i praw określonych w art. 30 (godność człowieka), art. 34 i art. 36 (obywatelstwo), art. 38 (ochrona życia), art. 39, art. 40 i art. 41 ust. 4 (humanitarne traktowanie), art. 42 (ponoszenie odpowiedzialności karnej), art. 45 (dostęp do sądu), art. 47 (dobra osobiste), art. 53 (sumienie i religia), art. 63 (petycje) oraz art. 48 i art. 72 ( rodzina i dziecko).

Prawa wzruszalne mogą być uchylone, ograniczone lub zawieszone w stosowaniu.

15. Wertykalne obowiązywanie praw i wolności.

Wertykalne obowiązywanie praw i wolności dotyczy stosunków, jakie powstają między człowiekiem a władzą publiczną i jej reprezentantami. Wskazana płaszczyzna obejmuje również stosunki, do jakich dochodzi między innymi podmiotami prawnymi działającymi w oparciu o przepisy prawa prywatnego a władza publiczną. Regulacja konstytucyjna odnosząca się do pozycji prawnej jednostki ma uniemożliwiać państwu i jego organom podejmowanie działań, które prowadziłyby do sprzecznej z prawem ingerencji w sferę dóbr chronionych oraz wskazywać w jakich sytuacjach i na jakiej podstawie jednostka może domagać się określonego działania ze strony państwa.

16. Horyzontalne obowiązywanie praw i wolności.

Płaszczyzna wzajemnych stosunków zachodzących między podmiotami( osobami fizycznymi oraz między nimi a osobami prawnymi prawa prywatnego) nazywana jest płaszczyzną horyzontalną lub tzw. trzecim działaniem praw konstytucyjnych.

Płaszczyzna horyzontalna dzieli się na trzy koncepcje:

• I koncepcja negująca- wyklucza możliwość obowiązywania horyzontalnego obowiązywania i dopuszcza tylko układ wertykalny.

• II koncepcja bezpośredniego horyzontalnego obowiązywania- Właściwą tendencją jest dążenie do coraz mocniejszego akcentowania horyzontalnego obowiązywania praw i wolności. Takie rozumienie skutkuje tym, że prawa konstytucyjne stają się normami podstawowymi, kształtującymi funkcjonowanie państwa, społeczeństwa i jednostki, odnosząc się jednocześnie ,,do wszystkich wariantów stosunków między tymi podmiotami”.

• III koncepcja pośredniego horyzontalnego obowiązywania- prawa i wolności konstytucyjne identyfikowane są jako podstawa interpretacji treści pozostałych norm, w tym ujęciu są to normy typowo cywilno- prawne.

17. Osoby prawne i inne podmioty jako adresaci konstytucyjnych praw i wolności.

Osoby prawne i inne podmioty prawa prywatnego.

W przeważającej mierze akty prawa krajowego bezpośrednio wskazują człowieka i obywatela jako adresata gwarantowanych w nich praw i wolności. Poszczególne akty prawa wewnętrznego( konstytucje), wskazując na adresata praw i wolności, w zasadzie nie odwołują się do pojęcia ,,każdy człowiek” czy ,,każda osoba”. Najczęściej posługują się pojęciami: ,,każdy”, ,,wszyscy”, ,,nikt”.

Podział koncepcji dotyczących tego, czy adresatem praw i wolności są wyłącznie osoby fizyczne, czy też mogą nimi być również osoby prawne i inne podmioty- jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.

I KONCEPCJA

Wyklucza możliwość powoływania się przez osoby prawne oraz inne jednostki organizacyjne prawa prywatnego na gwarantowane konstytucyjnie prawa człowieka, gdyż podmioty te mają charakter wyłącznie instytucjonalny, ich funkcjonowanie oparte jest na odmiennych regułach prawa.

II KONCEPCJA

Uznaje możliwość powoływania się na gwarantowane prawa i wolności przez osoby prawne prawa prywatnego, mające na względzie ochronę osób fizycznych tworzących lub wchodzących w skład tych podmiotów prawa.( w RP przyjmuje się ową koncepcję za podstawową).

III KONCEPCJA

Przyjmuje, że inne aniżeli osoby fizyczne podmioty prawa mogą bez żadnych przeszkód korzystać z gwarantowanych konstytucyjnie praw jednostki, jeżeli z istoty konkretnych uprawnień nie wynika, że mogą realizowane wyłącznie przez człowieka. Do kategorii takich uprawnień zalicza się:

• Wolność działalności gospodarczej,

• Prawo do sądu i związanych z nim uprawnień,

• Wolność przemieszczania się,

• Wolność słowa,

• Wolność pozyskiwania i rozpowszechniania informacji,

• Zakaz cenzury prewencyjnej,

• Wolność działania partii politycznych,

• Wolność zrzeszania,

• Wolność zgromadzeń,

• Prawo dostępu do informacji publicznej,

• Prawo do wynagrodzenia szkody,

• Prawo do zaskarżania orzeczeń sądowych i innych decyzji organów publicznych,

• Prawo do składania petycji, skarg, wniosków,

• Prawo do skargi konstytucyjnej,

• Prawo do własności,

• Prawo do dziedziczenia,

• Prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych, wyższych i zakładów gospodarczych,

• Prawo do wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich.

Osoby prawne i inne podmioty prawa publicznego.

Samo państwo, a także i wiele tworzonych przezeń podmiotów, posiada osobowość prawną- są to tzw. osoby prawne prawa publicznego. Zwrot ,,publiczna” najczęściej łączony jest z całą administracją obejmującą również podmioty posiadające osobowość prawną, tj. samorząd terytorialny, publiczne szkoły wyższe, przedsiębiorstwa państwowe. Jednak do administracji publicznej zalicza się również podmioty, które jedynie wykonują funkcje zlecone administracji publicznej.

Osoby prawne prawa publicznego, które wykonują władztwo publiczne za pomocą różnego rodzaju nakazów i zakazów zabezpieczonych sankcjami prawnymi, nie będą mogły żądać ochrony na podstawie odwołania do gwarantowanych konstytucyjnie praw... WYJĄTKI:

• Gdy osoby prawne prawa publicznego podejmują działania pozawładcze na płaszczyźnie czynności cywilnoprawnych i gospodarczych- traktowane są jako osoby prawne prawa prywatnego.

• Związany jest z tymi sytuacjami, w których konstytucja przyznaje określonej osobie prawa publicznego konkretne prawo wprost zastrzeżone dla tego podmiotu, np. autonomia szkół wyższych, samodzielność samorządu terytorialnego podlegająca ochronie prawnej.

Inne podmioty będące adresatami konstytucyjnych praw i wolności.

Jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Ochronie podlegają osoby fizyczne tworzące takie jednostki.

18. Zasady i przesłanki ograniczeń wolności i praw jednostki.

Do powszechnie uznanych przesłanek ogólnych uzasadniających ograniczanie poszczególnych wolności i praw zalicza się:

• Bezpieczeństwo państwa,

• Bezpieczeństwo publiczne,

• Ochronę dobrobytu gospodarczego kraju,

• Ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom( porządek publiczny),

• Ochronę zdrowia i moralności,

• Ochronę wolności i praw osób trzecich.

Wprowadzenie ograniczeń ze względu na wymienione wyżej przesłanki obwarowane jest koniecznością spełnienia następujących wymogów:

• Nakazu przestrzegania zasady ścisłej interpretacji klauzul,

• Nakazu wprowadzania ograniczeń wyłącznie w drodze demokratycznych procedur tworzenia prawa powszechnie obowiązującego,

• Nakazu podania treści ograniczeń do wiadomości publicznej,

• Niezbędności- okoliczności uzasadniające wprowadzenie ograniczeń wolności i praw musza mieć charakter rzeczywisty i bezpośredni,

• Nakazu przestrzegania przez państwo zasady proporcjonalności- ocenia się, czy ingerencja władcza była przydatna, niezbędna i najmniej uciążliwa.

Osobiste przesłanki różnicowania zakresu realizacji gwarantowanych wolności i praw.

W literaturze przedmiotu dzieli się ograniczenia praw jednostki na osobiste, immanentne i systemowe. Przesłanki osobiste związane są z określeniem zakresu podmiotowego praw i wolności, a więc sprecyzowania, jakim kategoriom osób przysługują. Do przesłanek osobistych zaliczamy:

- Obywatelstwo

Właściwym terminem na określenie szczególnego statusu jednostki w stosunkach wewnętrznych jest pojęcie obywatelstwa. Ono właśnie ma podkreślić istnienie szczególnej więzi prawnej łączącej jednostkę z konkretnym państwem, wyrażającej się przyznaniem jej zdolności do realizacji na jego terytorium pełni praw publicznych, choć także nałożeniem na nią specyficznych obowiązków. Z obywatelstwem łączy się pojęcie zwierzchnictwa personalnego- obywatel danego kraju niezależnie od miejsca w którym się znajduje, ma obowiązek przestrzegać prawa ojczystego oraz dochować mu wierności. Natomiast zwierzchnictwo terytorialne dotyczy uznania w stosunku do wszystkich osób i podmiotów znajdujących się na terytorium danego państwa jego jurysdykcji, a więc władztwa w zakresie decydowania o ich sytuacji prawnej. Odnosi się nie tylko do osób posiadających obywatelstwo danego kraju, ale tez wszystkich innych, niezależnie od ich statusu prawnego.

1. Obywatelstwo krajowe

Modelowo wyróżnia się dwie zasady nabywania obywatelstwa krajowego: zasada prawa krwi oraz prawa ziemi.

Pierwsza z nich odwołuje się do konstrukcji, w której decydujące znaczenie ma obywatelstwo rodziców dziecka. Jeżeli są oni obywatelami jednego państwa, to niezależnie od miejsca, w którym rodzi się dziecko, uzyskuje ono obywatelstwo tego państwa, którego obywatelami są jego rodzice.

Natomiast druga z nich za podstawę uznania za obywatela przyjmuje fakt urodzenie się dziecka na terytorium danego państwa.

W systemach krajowych zasady te najczęściej występują obok siebie, przy czym jednej z nich zawsze przyznaje się charakter podstawowy, drugiej zaś posiłkowy.

2. Status prawny cudzoziemca.

Za cudzoziemca uważa się każdą osobę, która nie posiada obywatelstwa państwa, na który się znajduje. W wąskim znaczeniu jest to osoba, która posiada co najmniej jedno obywatelstwo państwa trzeciego. Osoba taka, przebywając na terytorium danego państwa, którego nie jest obywatelem, ma obowiązek przestrzegania prawa tego państwa. Oczywiście jej pobyt musi być odpowiednio zalegalizowany.

3. Status prawny bezpaństwowca

Bezpaństwowcem jest osoba nie posiadająca obywatelstwa jakiegokolwiek państwa. Ich sytuacja prawna regulowana jest zgodnie z postanowieniami Konwencji o statusie bezpaństwowca z 28 IX 1954 oraz Konwencji o ograniczeniu przypadków bezpaństwowości z 28 VIII 1961. co do zasady przyjmuje się, że ustawodawstwa krajowe powinny zmierzać do jak najbardziej ograniczonego zróżnicowania praw obywateli oraz osób tego obywatelstwa nieposiadających. Apatrydzi stale zamieszkujący określone terytorium państwowe powinni być wiec traktowani w sposób jak najbardziej zbliżony d obywateli.

4. Status prawny uchodźcy

O status uchodźcy może się ubiegać osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, albo która nie ma żadnego obywatelstwa i znajdując się, na skutek podobnych zdarzeń, poza państwem swojego dawnego stałego zamieszkania, nie może lub nie chce z obawy przed prześladowaniami powrócić do tego państwa.

Postępowanie o nadanie statusu uchodźcy wszczyna się n wniosek złożony osobiście przez cudzoziemca. Jeżeli wnioskodawca spełnia wszystkie warunki, a przy tym stale przebywa poza granicami terytorium państwa, którego jest obywatelem przyznaje się mu status uchodźcy, zapewniając miejsce pobytu, wydając dokumenty tożsamości oraz podróży.

• Obywatelstwo Unii Europejskiej

Pod pojęciem obywatela Unii rozumiemy każda osobę posiadającą narodowość( przynależność państwową) państwa członkowskiego. Obywatelstwo Unii jest więc:

• Więzią personalną między Unią a osobą fizyczną,

• Więzią wzajemną- obywatele mają prawo korzystania z uprawnień uznanych w traktacie i obowiązek postępowania zgodnie z jego przepisami, a Unia ma obowiązek poszanowania praw i wykonywania przyjętych dla ich zabezpieczenia.

• Stosunkiem prawnym akcydentalnym oznaczającym, że nie zastępuje obywatelstwa państw członkowskich, lecz jedynie je uzupełnia.

• Stosunkiem zależnym od obywatelstwa krajowego.

• Więzią pozorną- nie jest ważne, czy i jakie warunki stawia państwo członkowskie w związku z nadaniem obywatelstwa- ważne jest samo zaliczenie osoby do nationals tego państwa.

• Osiągnięcie określonego wieku

Istniejące systemy prawne wprowadzają regulacje ustanawiające konkretne granice czasowe, których przekroczenie staje się równoznaczne z uznaniem pełnej zdolności do czynności prawnych, tym momentem jest osiągnięcie pełnoletności. Brak pełnej zdolności do czynności prawnych nie jest równoznaczne z wyłączeniem podmiotowości w zakresie ochrony praw i wolności. Osoby te są zaliczane do odrębnej kategorii- dzieci. Po osiągnięciu pełnoletności przesłanką ograniczenia zakresu przyznanych praw może być fakt ubezwłasnowolnienia lub częściowego ubezwłasnowolnienia, czyli stwierdzenia, że konkretna osoba nie jest w stanie świadomie i swobodnie kierować swoi postępowaniem i ponosić za nie odpowiedzialność.

• Płeć

Płeć zawsze była i zapewne jeszcze długo będzie przesłanką zróżnicowania zakresu gwarancji i realizacji pewnej kategorii uprawnień. Część z nich ma charakter kulturowy, np. w niektórych państwach muzułmańskich.

W państwach kultury zachodniej istnieje wiele prawnych gwarancji mających na celu wyeliminowanie dyskryminacji ze względu na kryterium płci.

• Status prawny osoby należącej do określonego rodzaju służby publicznej.

• Przynależność jednostki do określonej mniejszości narodowej( religijnej, etnicznej).

Immanentne ograniczenia praw i wolności

Są to samoistne- wynikające z istoty użytych do skonkretyzowania wolności i praw jednostki pojęć i zwrotów- granice wyznaczające zakres możliwych do realizacji zachowań jednostki w ramach treści każdej z gwarantowanych wartości. Ustalenie tych granic wyznacza dopuszczalną ingerencje państwa i innych podmiotów w dobra chronione.

Systemowe ograniczenia praw i wolności jednostki

W systemie prawa stanowionego istotnym elementem wpływającym na rangę określonego prawa jednostki jest rodzaj aktu prawnego, w którym następuje potwierdzenie tego uprawnienia. Z tego punktu widzenia najważniejszym z nich jest konstytucja. Brak odpowiedniej regulacji konstytucyjnej może skutkować węższym zakresem ochrony przyznawanej jednostce.

W razie zaistnienia szczególnych sytuacji wyjątkowych( instytucja prawa wewnętrznego) może dojść do systemowego ograniczenia praw i wolności człowieka.

19. Ochrona praw i wolności jednostki.

Pod tym pojęciem należy rozumieć ogół środków raz działalność mającą na celu zapewnienie i realizacje praw. Ochrona praw jednostki przez organy między- i ponadnarodowe lub wewnętrzne w poszczególnych państwach może przybierać różne formy. Wyróżniamy wśród nich:

• Ochronę represyjną- mamy z nią do czynienia wtedy, gdy nastąpiło naruszenie praw jednostki lub norm prawnych ich dotyczących i jednostka wzywa odpowiedni organ do ochrony jej praw. Organ ten w ramach swoich kompetencji orzeka sankcję wobec tego, kto naruszył prawa jednostki( np. ukaranie, odszkodowanie, nakazanie przywrócenia stanu poprzedniego).

• Ochronę prewencyjną- ochrona ta występuje jeśli jednostka wzywa odpowiedni organ aby podjął on działania mające na celu zapobieganie naruszeniu jej praw lub zmniejszenie niebezpieczeństwa ich naruszenia. Dzięki tej formie ochrony praw jednostki, których treść nie jest w pełni zdefiniowana uzyskują konkretny kształt zmian.

Według austriackiego badacza tego zagadnienia F. Ermacory wyróżnia się:

• Ochronę praw człowieka w wąskim tego słowa znaczeniu- jest to suma środków prawnych lub o charakterze quasi prawnych, które państwo stworzyło i stosuje aby zapewnić realizację praw człowieka proklamowanych i ujętych w normach prawnych.

• Ochronę praw człowieka w szerokim tego słowa znaczeniu- obejmuje ona każdy środek w danym systemie społecznym, który oddziaływuje na system polityczny w kierunku zapewnienia realizacji praw człowieka( są to środki o różnych charakterze- materialne, polityczne, oświatowe, itp.)

Różne formy działalności podejmowanej w ramach ochrony praw jednostki są ze sobą wzajemnie połączone, posiadają równocześnie pewien zakres autonomii. Można je łączyć w układy uporządkowane według określonych kryteriów. Tak powstałe układy określa się mianem systemów ochrony wolności i praw jednostki. Kryterium pomocnym przy wyodrębnianiu poszczególnych systemów może być płaszczyzna na jakiej podejmowana jest działalność mająca na celu zapewnienie i realizację praw jednostki. Można więc w oparciu o nią mówić o następujących systemach ochrony praw jednostki:

• Wewnątrzpaństwowy/ system wewnętrzny/

• Ponadnarodowy

• Międzynarodowy.

Systemy te oddziaływują wzajemnie na siebie wpływając na powstawanie nowych regulacji prawnych, ewolucje orzecznictwa sądowego, itp. Oczywiste jest, iż z jednej strony prawo międzynarodowe wpływa na wizerunek i treści aktów normatywnych i decyzji dotyczących praw jednostki podejmowanych przez organy wewnętrzne poszczególnych państw, czy tez na prawo i decyzje organów o charakterze ponadnarodowym. Z kolei standardy przyjmowane w prawie wewnętrznym oddziaływują na rozwiązania przyjmowane w aktach prawa międzynarodowego, czy ponadnarodowego oraz działalność organów między i ponadnarodowych.

W systemie ochrony biorą udział/ skrótowo/:

• Najważniejsza jest Konstytucja RP( zawarte są w niej podstawowe prawa i wolności)

• Jednym z organów stosujących postanowienia konstytucji jest parlament

• Organami orzekającymi zgodność z konstytucją są sądy powszechne

• Najwyższym organem do rozstrzygania sporów konstytucyjnych jest TK

• Do systemu ochrony praw i wolności człowieka należy Rzecznik Praw Obywatelskich

• Można tu wspomnieć o rozwoju międzynarodowego prawa praw człowieka, np. prawo humanitarne.

Podmiotem ochrony praw i wolności będzie zawsze człowiek- osoba fizyczna. Ze względu jednak na możliwość różnego zakresu realizacji praw jednostki na terenie danego kraju, spowodowanego głównie istnieniem praw obywatelskich, należy wyróżnić podmioty ochrony praw w zależności od statusu jaki dany podmiot na terenie danego kraju zajmuje. Wyróżniamy tutaj następujące statusy:

• Obywatel- każdy, kto posiada obywatelstwo danego kraju, nabyte w sposób właściwy dla danego kraju,

• Cudzoziemiec- każdy, kto nie posiada obywatelstwa danego kraju, posiadając obywatelstwo innego,

• Bezpaństwowiec- osoba, która nie posiada żadnego obywatelstwa,

• Uchodźca- osoba, która posiada obywatelstwo innego kraju, jednak ze względu na zagrożenie życia, zdrowia lub bytu w państwie ojczystym, ubiega się o opiekę w państwie trzecim.

Nadmienić należy, że niektóre kraje dopuszczają dla swoich obywateli obywatelstwo mnogie( podwójne, potrójne). Polska nie uznaje wielokrotnego obywatelstwa Polaków.

20. Gwarancje praw i wolności jednostki.

Gwarancja to ogół instytucji, środków i procedur stworzonych w celu zagwarantowania pełnej realizacji przyznanych jednostkom uprawnień, utworzonych w celu realizacji praw i wolności oraz ochrony przed naruszeniami. Gwarancje dzielą się na:

1. materialne:

• w państwach realnego socjalizmu był to ogół czynników i środków warunkujących w danym systemie społecznym realizacje praw jednostki

• w państwach zachodnioeuropejskich wyczerpują się one w zapewnieniu wszystkim minimum egzystencji, w której nikt nie jest za biedny ani za bogaty.

• formalne- to całokształt środków prawnych o charakterze instytucjonalnym, które państwo stworzyło i stosuje dla zapewnienia realizacji praw jednostki; podział:

• pośrednie- stwarzają możliwości oddziaływania jednostek na państwo( prawa polityczne) lub określają zasady funkcjonowania i organizacji organów państwowych, aby ułatwić realizacje praw jednostki( niezawisłość sądów).

• bezpośrednie- mają za zadanie zapewnić pełną realizacje praw jednostki( rzecznicy, sadownictwo powszechne).

Inny podział przedstawił L. Wiśniewski:

1. gwarancje ustrojowe- obejmują najważniejsze zasady konstytucyjne mające wpływ na ustrój i zabezpieczenie praw jednostki.

2. gwarancje prawno- instytucjonalne:

• są to reguły obowiązujące w procesie normatywnego kształtowania praw i wolności obywatelskich

• system ochrony i kontroli przestrzegania praw i wolności

• normy i instytucje gwarantujące dochodzenie praw i wolności obywatelskich w postępowaniu administracyjnym i sądowym

3. gwarancje społeczne i moralne- są to instytucje społeczne i stany faktyczne stymulujące przestrzeganie norm moralnych i prawnych.

4. gwarancje materialne- obejmują dobra materialne umożliwiające jednostce korzystanie z przysługujących jej praw.

21. Środki ochrony wolności i praw jednostki.

Odpowiednie działania, mające na celu stworzenie sprawnego systemu ochrony praw człowieka zarówno w porządkach krajowych, jak i na płaszczyźnie regulacji międzynarodowych zainicjowano po II wojnie światowej.

Środki ochrony to nic innego jak szczególne gwarancje respektowania i ochrony przysługujących jednostce uprawnień i swobód. Przez to pojęcie rozumiemy z jednej strony ogół wartości i zasad wyznaczających działalność podmiotów władzy publicznej oraz wzajemne stosunki między jednostkami( znaczenie materialne, z drugiej zaś ogół instytucji, organów i procedur prawnych stworzonych w celu zagwarantowania poszanowania i ochrony przed naruszeniami wartości uznawanych za prawa człowieka w postaci nieuzasadnionej( nielegalnej) ingerencji zarówno ze strony władzy publicznej, jak też innych jednostek( znaczenie formalne).

Wartości i zasady odwołują się do: dobra wspólnego, godności ludzkiej, dobra, piękna, personalizmu, solidarności, wolności, sprawiedliwości, równości, subsydiarności.

Niemniejsze znaczenie mają podstawowe zasady ustroju, umieszczone zazwyczaj w pierwszych artykułach konstytucji. Założenia ustrojowe tworzą podstawę oceny działalności państwa. Dlatego istotne znaczenie ma odwołanie się do zasad: suwerenności narodu, bezpośredniego stosowania przepisów konstytucji, pluralizmu, poszanowania prawa międzynarodowego, poszanowania własności i swobód jednostek oraz państwa prawa.

Wynikiem działań ustawodawcy w sferze gwarancji i ochrony praw jednostki musi być, po pierwsze: stworzenie systemu instytucji i mechanizmów prewencyjnych, których celem jest zapobieganie naruszeniom, po drugie procedur umożliwiających jednostce wyeliminowanie zagrożeń, które mogą zaistnieć lub już zaistniały, oraz mających na celu doprowadzenie do stwierdzenia ewentualnych szkód i krzywd wyrządzonych jej w wyniku działań lub zaniechań podjętych z naruszeniem gwarantowanych jej praw, po trzecie wreszcie procedur zapewniających jednostce możliwość wyegzekwowania należnych jej form zadośćuczynienia( instytucje wykonawcze).

Ustawodawstwa konstytucyjne konkretyzują pewną kategorię uprawnień jednostki, które tworzą tzw. bezpośrednie środki ochrony wolności i praw. Do nich zalicza się przede wszystkim:

• Prawo do sądu i prawo żądania naprawienia wyrządzonej szkody,

• Prawo do zbadania zgodności normy prawnej z konstytucją,

• Prawo do wystąpienia z wnioskiem o udzielenie ochrony przez wyspecjalizowany organ ochrony.

22. Prawo do sądu i rola sądów w ochronie praw jednostki.

Prawo do sądu jest jedną z najstarszych i podstawowych gwarancji ochrony wolności oraz praw. Jego realizacja ma na celu doprowadzenie do rozstrzygnięcia sporu prawnego między dwoma( lub więcej) podmiotami. Obowiązkiem państwa jest więc stworzenie odpowiedniej struktury organizacyjnej zapewniającej sprawne działanie wymiaru sprawiedliwości oraz zagwarantowanie wykonania wyroków wydawanych w konkretnych sprawach. W tym ujęciu sądy staja się instytucją, która w bezstronny i obiektywny sposób, opierając się na jasno wskazanych podstawach prawnych swojego działania, zapewnia jednostce ochronę przed ewentualnymi naruszeniami gwarantowanych uprawnień( funkcja prewencyjna) lub rozstrzyga o konieczności naprawienia już wyrządzonej szkody albo krzywdy( funkcja represyjna).

Podstawowymi organami powołanymi do zapewnienia ochrony praw jednostki przed ich naruszeniami przez państwo lub inne jednostki w zakresie sporów cywilnoprawnych, a także karnych, są sądy powszechne.

Sądy powszechne rozstrzygają konkretną sprawę sądową, ze skutkiem dla niej. Ochrona ma więc wymiar jednostkowy, rozstrzygnięcie wywołuje skutki w sferze sytuacji prawnej uczestników zaistniałego sporu.

W niektórych systemach prawnych( USA, Kanada, Australia) sądy powszechne mogą jednak orzekać w trybie spornego postępowania o niestosowaniu aktów władzy ustawodawczej i wykonawczej z powodu naruszenia przez nie konstytucji, a więc także gwarantowanych przez nią praw podstawowych. Kontrola ma więc charakter zdekoncentrowany- każdy sąd ma prawo badać konstytucyjność; uniwersalny- przedmiotem postępowania może być badanie zgodności z konstytucja każdego aktu prawnego lub działania z zakresu administracji publicznej; konkretny- rozstrzyga się o zgodności w odniesieniu do zawisłej przed sądem sprawy indywidualnej; względny- orzeczenie sądu o ewentualnej niekonstytucyjności aktu wywołuje skutki prawne tylko w zakresie rozstrzyganej sprawy.

Wyrok sądu nie może być uchylony bądź zmieniony ani przez parlament, ani przez organy władzy wykonawczej.

Oprócz sądów powszechnych działać mogą sądy szczególne, do których zalicza się przede wszystkim sądy administracyjne. Najskuteczniejszym rozwiązaniem jest przyznanie sądom administracyjnym uprawnień obejmujących prawo do rozstrzygania wszystkich sporów publicznoprawnych. Modelowo więc sądy te powinny posiadać kompetencje:

• Skarga na milczenie administracji, czyli uchylania się od podjęcia wymaganych przez prawo działań,

• Rozpatrywania skarg uprawnionych podmiotów w stosunku do władczych aktów administracyjnych,

• Badania zgodności przepisów prawa miejscowego z ustawą,

• Różnego rodzaju czynności z zakresu administracji publicznej, dotyczące przyznania, stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa.

23. Skarga na przewlekłość postępowania sądowego.

17.09.2004 weszła w życie ustawa o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym (w tym również do przeprowadzenia i ukończenia postępowania egzekucyjnego) bez nieuzasadnionej zwłoki. Strona, która będzie niezadowolona z tempa postępowania sądowego lub egzekucyjnego będzie mogła złożyć skargę. Strona może złożyć skargę gdy stwierdziła, że doszło do naruszenia prawa strony do przeprowadzenia i zakończenia bez nieuzasadnionej zwłoki sprawy egzekucyjnej lub innej sprawy dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego. Przewlekłość postępowania występuje w chwili, gdy trwa ono dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej, dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego. Oceniania będzie terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd w celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do istoty lub czynności podjętych przez sąd lub komornika sądowego w celu przeprowadzenia i zakończenia sprawy egzekucyjnej albo innej sprawy dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego, uwzględniając charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej jej zawiłości, znaczenie dla strony, która wniosła skargę.

Ocena, czy czas trwania postępowania mieści się w rozsądnym terminie, będzie dokonywana m.in. na podstawie takich kryteriów jak:
- złożoność sprawy
- znaczenie sprawy dla interesów skarżącego

- zachowanie skarżącego
- zachowanie organu sądowego
Każde z tych kryteriów będzie rozpatrywane osobno a następnie sąd będzie dokonywał oceny ich skumulowanego efektu.
Gdzie należy wnieść skargę:

Skargę należy wnieść do sądu przełożonego nad sądem, przed którym toczy się postępowanie. Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed sądem apelacyjnym lub Sądem Najwyższym - właściwy do jej rozpoznania jest Sąd Najwyższy. Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym lub Naczelnym Sądem Administracyjnym - właściwy do jej rozpoznania jest Naczelny Sąd Administracyjny.
Sądem właściwym do rozpoznania skargi dotyczącej przewlekłości postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego jest sąd okręgowy, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja lub wykonywane są inne czynności /w przypadku sądu okręgowego-sąd apelacyjny/, a gdy egzekucja lub inne postępowanie dotyczące wykonania orzeczenia sądowego prowadzone jest w dwu lub więcej okręgach - sąd, w okręgu którego dokonano pierwszej czynności.
Kto może wnieść skargę:

Uprawnionym do wniesienia skargi jest:
1) w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe - strona;
2) w postępowaniu w sprawach o wykroczenia - strona;
3) w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary - strona lub wnioskodawca;
4) w postępowaniu karnym - strona oraz pokrzywdzony, nawet jeśli nie jest stroną;
5) w postępowaniu cywilnym - strona, interwenient uboczny i uczestnik postępowania;
6) w postępowaniu sądowo-administracyjnym - skarżący oraz uczestnik postępowania na prawach strony;
7) w postępowaniu egzekucyjnym oraz w innym postępowaniu dotyczącym wykonania orzeczenia sądowego - strona oraz inna osoba realizująca swoje uprawnienia w tym postępowaniu.
Co powinna zawierać skarga:

Strona zamierzająca złożyć skargę nie musi korzystać z pomocy profesjonalisty /adwokata, radcy prawnego/. Powinna pamiętać, że musi ona zawierać ( w przypadku gdy skarga nie będzie zawierała poniższych wymagań, zostanie odrzucona bez wzywania strony do jej uzupełnienia):
- żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie, której skarga dotyczy;
- przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie.
Może ona /w imię interesów skarżącego/ zawierać żądanie wydania sądowi rozpoznającemu sprawę zalecenia podjęcia w wyznaczonym terminie odpowiednich czynności oraz zasądzenie sumy pieniężnej, którą przyznaje sąd od Skarbu Państwa. Wypłaty dokonuje sąd prowadzący postępowanie, w którym nastąpiła przewlekłość postępowania, ze środków własnych tego sądu.
Ponadto strona której uwzględniono skargę może w odrębnym postępowaniu dochodzić naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa albo solidarnie od Skarbu Państwa i komornika.
Skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania, wnosi się w toku postępowania w sprawie. Jeśli strona spóźni się z jej wniesieniem, ma ona możliwość dochodzić swoich praw na podstawie Kodeksu cywilnego o naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości, po prawomocnym zakończeniu postępowania co do istoty sprawy.
Można wystąpić z nową skargą w tej samej sprawie po upływie 12 miesięcy, a w sprawie egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego po upływie 6 miesięcy, od daty wydania przez sąd orzeczenia uznającego skargę za bezzasadną.
Składając skargę należy się liczyć z stałą opłatą w wysokości 100 zł w przypadku uwzględnienia skargi opłata zostaje zwrócona. Jeśli skargę wniosło kilka osób, każda z nich uiszcza opłatę oddzielnie. Sąd wydaje orzeczenie w terminie dwóch miesięcy, licząc od daty złożenia skargi.

24. Instytucja skargi konstytucyjnej.

Z punktu widzenia jednostki najważniejsza kompetencją jest przyznanie jej możliwości zainicjowania postępowania, którego celem staje się rozstrzyganie o zgodności przepisów lub aktów stosowania prawa z konstytucją( prawo do skargi konstytucyjnej).

Zarzut podnoszony w skardze może dotyczyć zatem bądź niekonstytucyjności normy stanowiącej podstawę rozstrzygnięcia o prawach lub wolnościach, bądź niekonstytucyjności samego rozstrzygnięcia o prawach lub wolnościach wydanego w konkretnej sprawie.

W zakresie skargi konstytucyjnej wyróżnić możemy następujące jej modele:

1. Model o szerokim zakresie podmiotowym i przedmiotowym( Niemcy, Szwajcaria):

• Skarga może być skierowana zarówno przeciwko aktom generalnym, leżącym u podstaw rozstrzygnięcia indywidualnego, jaki i aktom indywidualnym organów administracji publicznej, wyrokom sądów powszechnych i administracyjnych, orzeczeniom sądów konstytucyjnych państw związkowych( Niemcy), bezczynności organów państwowych, a nawet bezczynności ustawodawcy,

• Prawo do skargi mają zarówno osoby fizyczne( obywatele i nieobywatele), jak i osoby prawne prawa cywilnego, a pod pewnymi warunkami także osoby prawne prawa publicznego.

2. Model skargi o szerokim zakresie podmiotowym i wąskim zakresie przedmiotowym:

• Zakres podmiotowy szeroki, podobnie jak w pierwszym modelu( myślnik 1)

• Zakres przedmiotowy występuje w dwóch wariantach:

1. Skarga skierowana wyłącznie przeciwko aktom indywidualnym, tj. aktom stosowania prawa( Słowacja),

2. Skarga skierowana tylko przeciwko aktom ogólnym leżącym u podstaw rozstrzygnięcia indywidualnego( Polska).

3. Model skargi służących ochronie pewnych kategorii praw określonych w konstytucji.

Zasadniczo bezpośrednim skutkiem postępowania skargowego, w którym doszło do stwierdzenia niekonstytucyjności konkretnej regulacji prawnej, jest jej eliminacja z systemu prawa. Nie zawsze jest to jednak równoznaczne z uchyleniem rozstrzygnięcia wydanego na takiej podstawie. Można mówić o mocy wstecznej lub następczej orzeczenia wydanego przez organ kontroli konstytucyjności prawa.

Chcąc zainicjować postępowanie przed właściwym organem, zainteresowana jednostka musi wykazać, że jej skarga spełnia przesłanki materialne i formalne. Do pierwszych z nich zalicza się:

• Interes osobisty- występujący musi wykazać, że naruszenie praw dotyczy go bezpośrednio, a ponadto, że usunięcie tych naruszeń wpłynie na jego sytuację,

• Interes prawny- występujący musi wykazać, że naruszenie dotyczy gwarantowanych konstytucyjnie praw, umożliwiających mu dochodzenie ochrony,

• Interes realny- występujący musi wykazać, że już doszło do rzeczywistego naruszenia, a powstały skutek ma charakter negatywny,

• Spełnienie wymogów wynikających z zasady subsydiarności: występujący musi wykazać, że przed odwołaniem się do skargi wykorzystał wszelkie dostępne w konkretnym systemie prawnym środki dochodzenia w swoich praw; wyjątkiem w tym zakresie jest sytuacja, w której uprawniony może wystąpić ze skargą na bezczynność organów( Niemcy), jak również wówczas, gdy nie istnieją odpowiednie środki ochrony i procedury umożliwiające przeprowadzenie odpowiedniego toku instancyjnego.

Przesłanki formalne dotyczą terminu, w jakim możliwe jest wystąpienie ze skargą, oraz pisemnej formy skargi wskazującej, które z praw podstawowych występującego z nią podmiotu zostało naruszone i w jaki sposób dokonano naruszenia, wraz z odpowiednim uzasadnieniem przedstawianych twierdzeń oraz potwierdzającym je materiałem dowodowym( akta sprawy i inne dokumenty).

Oprócz instytucji skargi konstytucyjnej w rozmaitych jej wariantach występują jeszcze inne środki ochrony o bardziej lub mniej zbliżonym do niej charakterze. Do nich zaliczyć można:

• Wniosek indywidualny, np. w Austrii, który można wykorzystać w sytuacji naruszenia przez ustawę lub rozporządzenie praw jednostki gwarantowanych jej w konstytucji lub ustawach,

• Skargę sądową, np. w Meksyku i Argentynie,

• Amparo sądowe, np. w Hiszpanii ochronie podlega tylko pewna kategoria wolności i praw zamieszczonych od art.14 do 29 konstytucji, czyli tzw. prawa zasadnicze,

• Szczególne środki odwoławcze, np. w Portugalii.

25. Ombudsman i inne pokrewne instytucje ochrony.

Istniejący specjalny organ, którego celem jest zapewnienie jednostce pomocy zarówno w zakresie ochrony przed naruszeniami przez organy państwa i jego funkcjonariuszy, jak i dochodzenie swoich praw oraz zadośćuczynienia w razie ich naruszenia. Organ ten różnie jest nazywany( np. Adwokat Ludowy, Rzecznik Praw Obywatelskich, Parlamentarny Rzecznik Praw Obywatelskich, Parlamentarny Komisarz ds. Administracji, Parlamentarny Rzecznik Praw Mniejszości Narodowych i Etnicznych, Obrońca Ludu, Mediator). Pojęciem zbiorczym odnoszącym się do tego typu instytucji jest ombudsman.

Wyróżnia się ombudsmanów jako organ jednoosobowy( np. Polska) albo swoistego rodzaju ciało kolegialne( np. Austria). Ze względu na terytorialny zakres działania istnieją ombusmani o charakterze międzynarodowym( np. w UE) oraz krajowi( np. Szwecja), regionalni( np. Włochy), a także lokalni( np. Anglia).

Ze względu na zakres możliwych do podjęcia spraw ombusdman może mieć uniwersalny charakter, co jest równoznaczne z możliwością podjęcia i rozpatrzenia przez niego każdej sprawy indywidualnej( np. Polska), oraz wyspecjalizowany; ten ostatni powołany jest to analizy rodzajowo i najczęściej enumeratywnie określonych kwestii( np. Niemcy- tylko w sprawach wojskowych).

Ze względu na inicjowanie postępowania przed tym organem, można wyodrębnić ombudsmana, do którego bezpośrednio wystąpić może każdy zainteresowany( Szwecja. Polska), oraz takiego, który zajmuje się konkretną sprawą po wcześniejszym zakwalifikowaniu jej przez odrębne instytucje lub podmioty( np. parlamentarzyści- Anglia, Francja). Mimo tych wszystkich odmienności przyjmuje się, że istnieje pewna grupa cech charakteryzujących specyfikę działania tego organu. Zalicz się do niej:

• Samodzielność i niezależność, zapewniającą ombudsmanowi swobodę działania wolną od organizacyjnej i funkcjonalnej podległości innym organom, dodatkowo wzmocnioną przez przyznanie mu szczególnej ochrony, oparcie jego urzędowania na zasadzie kadencyjności;

• Kompleksowość ochrony- ombudsman ma możliwość przyjmowania i rozpatrywania spraw indywidualnych, w których zarzuca się naruszenie gwarantowanych konstytucyjnie uprawnień. Wyjątkową kompetencją jest jednak możliwość inicjowania przez ombudsmana postępowań mających na celu stwierdzenie niekonstytucyjności aktów normatywnych;

• Powszechność- każda jednostka ma możliwość zwrócenia się do ombudsmana;

• Kompetencje mają charakter monitorujący i inicjujący, przeprowadza postępowania mające jedynie doprowadzić do ustalenia, czy doszło do popełnienia naruszeń bez jednoczesnego upoważnienia do władczego zastępowania rozstrzygnięć innych podmiotów;

• Bezpłatność postępowania przed ombudsmanem, jak również bezpłatność w zakresie podejmowania działań w razie uzyskania przekonania o naruszeniu praw konkretnej jednostki;

• Bezinstancyjność- ombudsman jest jednolitym organem w tym sensie, że nie ma możliwości odwołania się od jego postanowień.

Jego rola jest ograniczona do sprawowana kontroli nad działalnością wszystkich istniejących instytucji państwowych w sferze respektowania przez nie praw i wolności człowieka. Ombudsman może jednak zainicjować odpowiednie postępowanie przed innymi organami państwowymi, jak również uczestniczyć w nim na prawach strony( np. Polska).

Do organów ochrony zaliczyć trzeba również działające w wielu państwach instytucje zajmujące się ochroną danych osobowych jednostki. Przedmiotem ich zainteresowania jest właściwe pozyskiwanie, gromadzenie, przechowywanie, przetwarzanie i dysponowanie informacjami, zebranymi najczęściej przez różnego rodzaju organy i instytucje publiczne na temat swoich obywateli lub innych osób i podmiotów przebywających na terytorium konkretnego państwa. Maja one charakter organów jednoosobowych i ogólnokrajowych( np. Polska, Włochy) lub regionalnych albo lokalnych( np. Australia). Podejmować mogą działania kontrolne i nadzorcze.

Do wyspecjalizowanych organów ochrony należą również działający w różnych formach i postaciach rzecznicy, inspektorzy, kontrolerzy, koncentrujący swe działania w sferze ochrony praw konsumentów, ubezpieczonych, rodzin, kobiet itp. Najczęściej mają kompetencje kontrolne. Ich celem jest monitorowanie przestrzegania [spraw konkretnej grupy osób. Zdarza się również, że umocowani są do podejmowania wiążących rozstrzygnięć w przypadku stwierdzenia naruszeń mających na celu przywrócenie stanu zgodnego z prawem.

26. Samoobrona jednostki przed naruszeniami praw i wolności przez inne jednostki.

27. Pośrednie mechanizmy ochrony gwarantowanych praw i wolności.

Do pośrednich instytucji i mechanizmów ochrony praw i wolności jednostki zaliczamy te, które nie są kwalifikowane wprost jako środki ochrony. Będzie to więc działalność, w wielu przypadkach związana z realizacją konkretnych uprawnień, która ze względu na swój charakter umożliwia jednostce i innym podmiotom oddziaływanie na sposób postępowania albo charakter rozstrzygnięć podejmowanych przez władze publiczne, funkcjonariuszy je reprezentujących lub inne podmioty uczestniczące w wykonywaniu zadań publicznych.

Pośrednie mechanizmy kontroli przestrzegania gwarantowanych praw i wolności mają zróżnicowanych charakter. Możemy do nich zaliczyć:

• Media,

• Wyspecjalizowane instytucje i organizacje społeczne( pozarządowe),

• Procedury dostępu do informacji publicznej,

• Instytucje demokratycznego oddziaływania jednostki na władze publiczne,

• Pozasądowe procedury rozstrzygania sporów.

• Rola mediów

Działalność mediów związana jest nieodłącznie z wolnością słowa oraz zakazem cenzury( prewencyjnej). Rola środków masowego przekazu( radio, telewizja, a także elektroniczne środki przekazu, z których najbardziej znany jest Internet), we współczesnym świecie jest olbrzymia. Niekiedy nazywa się je wręcz czwartą władzą. Ich działalność polega na pozyskiwaniu i rozpowszechnianiu informacji. Media odgrywają niepoślednią rolę w kształtowaniu opinii publicznej. Opinia ta- będąca wyrazem woli większości społeczeństwa- ma przełożenie na wiele działań podejmowanych przez organy władzy publicznej.

2. Rola organizacji pozarządowych

Różnego rodzaju organizacje pozarządowe o wiele szybciej i skuteczniej prowadzą działalność, mającą na celu walkę o poszanowanie praw człowieka. Do zakresu ich funkcjonowania należy nie tylko zbierania informacji o przestrzeganiu praw człowieka, ale także inicjowanie czynności, których celem jest wpływanie demokratycznymi metodami na podejmowanie decyzji przez organy państwowe oraz pomoc jednostkom, ze względu na nieświadomość lub niemożność niebędących w stanie samodzielnie bronić swoich praw. Z punktu widzenia oenzetowskich rozwiązań wyróżnić można organizacje pozarządowe, którym przyznaje się status konsultacyjny generalny, specjalny, oraz znajdujące się wyłącznie na liście tego typu organizacji. Do najbardziej znanych organizacji o charakterze międzynarodowym możemy zaliczyć:

• Amnesty International,

• Komitety Helsińskie,

• Międzynarodową Komisję Prawników,

• Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża,

• Międzynarodowy Komitet Czerwonego Półksiężyca,

• Lekarze bez Granic.

W Polsce do tego typu organizacji zaliczamy:

• Polski Czerwony Krzyż,

• Polską Akcję Humanitarną,

• Amnesty International Polska,

• Centrum Praw Kobiet,

• Komitet Helsiński i Helsińską Fundację Praw Człowieka.

• Dostęp do informacji publicznej

Ma to na celu urzeczywistnienie zasad jawności działania struktur publicznych, a co za tym idzie umożliwienie każdemu zainteresowanemu uzyskanie nie tylko interesujących go informacji, a także stworzenie mu płaszczyzny indywidualnego monitorowania działalności służb i podmiotów publicznych. W niektórych państwach uprawnienie to stało się prawem podmiotowym, pozwalającym jednostce na występowanie z roszczeniem, którego realizacja spotkać się musi z pożądanym działaniem państwa i jego struktur.( Polska, Szwecja).

4. Instytucje demokratycznego oddziaływania jednostki na władze publiczne

Do instytucji takich zaliczyć trzeba różnorodne formy działania, pozwalające na przedstawienie postulatów lub szerzej swojego stanowiska( negatywnego albo pozytywnego) wobec zamierzeń lub decyzji organów władzy publicznej. Do nich zaliczyć możemy przede wszystkim wolność zgromadzeń. Jest to swoboda, umożliwiająca jednostce działającej z innymi osobami wspólne wyrażenie swojego zdania lub stanowiska w określonej sprawie. Największy wpływ oddziaływania na funkcjonowanie państwa i jego organów ma organizacja zgromadzeń publicznych, tzn. takich, które odbywają się na otwartej przestrzeni i są dostępne nieokreślonej imiennie grupie osób. Do instytucji, które umożliwiają oddziaływanie na podmioty władzy publicznej w zakresie realizacji i respektowania gwarantowanych w danym systemie uprawnień, zaliczyć trzeba również instytucje petycji, skarg i wniosków. Współcześnie prawo do petycji jest identyfikowane z uprawnieniem jednostki, grupy jednostek lub innego podmiotu do przekazania organom władzy publicznej pewnych informacji, które w założeniu mają wpłynąć na podjęcie przez te organy następczych i pożądanych z punktu widzenia wnoszącego działań. Z petycją można wystąpić w interesie własnym lub zbiorowym. Dopuszczalna jest również sytuacja, w której występujący działa w imieniu innej osoby, wtedy jednak powinien on czynić to w ramach uprzedniego umocowania, tj. zgody bezpośrednio zainteresowanego ewentualnym działaniem uprawnionego organu, do którego wpłynęła petycja. Przyjmuj się, że petycja powinna mieć formę pisemną, podobnie jak skarga i wniosek. Dopuszcza się jednak możliwość ustnego zgłaszania różnego rodzaju uwag o charakterze skarg i wniosków, które utrwalane są w dokumentach przez urzędników przyjmujących zgłoszenie. W niektórych państwach wprowadza się odrębne zapisy kreujące tzw. prawo do krytyki instytucji publicznych oraz prawo do odwołania przedstawiciela wadliwie wykonującego swoje obowiązki. Pod pojęciem prawa do wystąpienia ze skargą rozumie się najczęściej uprawnienie jednostki, grupy jednostek do wystąpienia zawierającego w swej treści krytykę określonych zachowań, praktyk lub zjawisk bezpośrednio lub pośrednio dotykających występującego, skierowanego do podmiotu będącego za nich odpowiedzialnym lub do jednostki nadrzędnej nad nim. Pod pojęciem prawa do zgłoszenia wniosku rozumie się najczęściej uprawnienia jednostki, grupy jednostek do wystąpienia, którego celem jest przedstawienie propozycji usprawnienia funkcjonowania podmiotów, do których jest skierowany albo też do zmiany istniejącego stanu prawnego lub faktycznego.

5. Pozasądowe procedury rozwiązywania sporów między jednostkami

Trudno wskazać jeden model tego typu postępowania utożsamianego ze specjalną procedurą pozasądową wiązaną z pojęciem alternatywnych metod rozstrzygania sporów. Jest to szeroka grupa mechanizmów umożliwiających rozstrzygnięcie sporu między stronami, które nie tylko sprawdzają się w zakresie rozstrzygania klasycznych spraw cywilnych i gospodarczych, ale umiejętnie dopasowują się do wyzwań wynikających z nowych zdobyczy technologii. Do modeli alternatywnych mechanizmów rozstrzygania sporów należą:

• Obiektywna ocena- strony godzą się na skorzystanie z pomocy neutralnego eksperta w danej dziedzinie. Rolą eksperta jest oszacowanie całości sprawy i przygotowanie podstaw możliwych rozstrzygnięć z uwzględnieniem kosztów i czasu ich osiągnięcia.

• Prywatne osądzanie- strony określają osobę( lub grupę osób), która ma, opierając się na przedłożonych dokumentach, przygotować rozstrzygnięcie sporu.

• Konferencja pojednawcza- metoda ta stosowana jest zazwyczaj jako ostatnia szansa na przedsądowe rozstrzygnięcie sporu, często wręcz wynika z decyzji sądu lub z zapisów ustawowych obligujących strony do przeprowadzenia postępowania pojednawczego.

• Negocjacje- polegają na wspólnym poszukiwaniu rozwiązania przez strony oraz ich przedstawicieli w toku kolejnych spotkań.

• Mediacje- procedura w tym przypadku prowadzona jest przez osobę neutralną- mediatora; działania podejmowane przez mediatora zmierzają do przyjęcia przez strony ugody jako sposobu rozwiązania sporu.

• Arbitraż.

28. Miejsce umów międzynarodowych w systemie prawa wewnętrznego RP.

Konstytucja z 1997 r. jest pierwszą polską konstytucją, która wprost odnosi się do zagadnienia skuteczności norm prawa międzynarodowego w polskim prawie wewnętrznym. Z przepisu art. 91 ust. 1 Konstytucji wynika, że ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. W rezultacie umowa międzynarodowa uzyskuje podwójny charakter, tj. pozostaje źródłem prawa międzynarodowego, a zarazem normy tej umowy wchodzą do krajowego porządku prawnego i są stosowane jako prawo wewnętrzne. Postanowienia umowy międzynarodowej po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw stają się prawem bezpośrednio obowiązującym, co oznacza, że wynikają z nich prawa i obowiązki dla konkretnych adresatów w krajowym obrocie prawnym, mogące stać się podstawą roszczeń i odpowiedzialności, a wszystkie organy władzy publicznej mają obowiązek ich stosowania. Obowiązek tan dotyczy jednostek tylko tzw. umów samowykonalnych, których postanowienia nadają się do bezpośredniego stosowania.

Przepis art. 91 ust. 2 Konstytucji wprowadził zasadę, iż umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażona w ustawie( lub w referendum- art.90 ust.3 Konstytucji) maja pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. Oznacza to, że w razie kolizji między ustawą a umową międzynarodową musi zostać zastosowana ta druga, niezależnie od chwili uzyskania mocy obowiązującej. Zasada stosowania pierwszeństwa umowy międzynarodowej przed ustawa nie dotyczy jednak umów ratyfikowanych w trybie prostym, tj. bez uprzedniej akceptacji w formie ustawy.

Ze standardów prawa wspólnotowego wynika obowiązek dostosowania wszystkich przepisów prawa krajowego do prawa UE, co odnosi się w równym stopniu do postanowień Konstytucji. Polska jest państwem, które ratyfikowało zdecydowaną większość międzynarodowych umów tworzących tzw. prawo praw człowieka.

29.Zakres regulacji wolności i praw jednostki w Konstytucji RP.

Regulacja konstytucyjna poświęcona tej problematyce jest bardzo rozbudowana. Przede wszystkim została ujęta w rozdziale II Konstytucji. Jednak przepisy odnoszące się bezpośrednio do statusu jednostki zawarte SA również we wstępie( preambule), rozdziale I( Rzeczpospolita) oraz XI(Stany nadzwyczajne). Tak szerokie zainteresowanie było podyktowane kilkoma względami. Z jednej strony dążono do zaakcentowania nowej demokratycznej formuły państwa, z drugiej zaś strony starano się stworzyć jak najbardziej rozbudowany katalog praw podstawowych przyjmując, że ich wyartykułowanie w Konstytucji zapewni gwarancje ich realizacji.

Konstytucyjne ujęcie praw i wolności nie jest jednak jednolite. Już sam tytuł rozdziału II- Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela- jest źródłem wielu wątpliwości interpretacyjnych:

- po pierwsze, ustawodawca wskazuje, że podmiotem wolności i praw jest wyłącznie osoba fizyczna.

- po drugie, stara się kierować potrzebą wyraźnego wolności rozumianej jako sfera niezależności jednostki, wolna od ingerencji zewnętrznych, od prawa umożliwiającego jednostce wystąpienie z roszczeniem wobec państwa.

- po trzecie, dokonuje wyraźnego podziału na wolności i prawa przysługujące „każdemu” oraz te, które przynależą wyłącznie obywatelom.

- po czwarte, obok sfery uprawnień wskazuje na istnienie konstytucyjnych obowiązków identyfikowanych z nakazanym lub zakazanym sposobem zachowania się jednostki, wyznaczonym przez treść normy prawnej.

Pobieżna analiza samego tytułu oraz postanowień zawartych rozdziale II, prowadzić może do wniosku o istnienie wielu nieścisłości terminologicznych, będących źródłem problemów interpretacyjnych. Dlatego w każdym przypadku odwoływania się do wolności i praw człowieka konieczne jest przeprowadzenie analizy obowiązujących regulacji konstytucyjnych, a także ustawowych. Dopiero wtedy można otrzymać zadawalającą odpowiedź na wiele pytań dotyczących charakteru i znaczenia poszczególnych postanowień odnoszących się do statusu jednostki w RP.

Wątpliwości budzi przyjęta w Konstytucji przedmiotowa klasyfikacja praw i wolności, poprzedzona wskazaniem zasad ogólnych (przewodnich) statusu jednostki (art. 30-37). Opiera się ona na wyodrębnieniu:

Praw i wolności osobistych (art.38-56)

- praw i wolności politycznych (art.57-63)

- praw i wolności ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych (art. 64-73)

Odrębnie Konstytucja formułuje katalog środków ochrony( art.77-81) oraz podstawowych obowiązków jednostki(rt.82-86).

30.Obywatelstwo polskie i jego znaczenie dla realizacji praw i wolności na terytorium RP.

Do poj. obywatela Konstytucja odwołuje się wprost jedynie w niektórych postanowieniach. Jest ich stosunkowo niewiele , w stosunku do pozostałych, których adresatem jest : „każdy”, „nikt”, „ cudzoziemiec”, „ dziecko”. To pojęciowe odróżnienie daje podstawę wyodrębnienia pewnych praw i wolności, których adresatami są wyłącznie obywatele. Ich katalog przedstawia się następująco:

- wolność tworzenia i członkostwa w partii politycznej (art.11)

- prawo dostępu do służby publicznej(art. 60)

- prawo do uzyskiwania informacji na temat osób pełniących funkcje publiczne, z którym wiąże się prawo dostępu do dokumentów i wstępu na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów oraz prawo do rejestracji dźwięku lub obrazu z takich posiedzeń(art. 61)

- prawo do udziału w referendum( art..62)

- prawa wyborcze obejmujące wybory do Sejmu, Senatu, wybory prezydenckie i samorządowe(art. 62)

- prawo do zabezpieczenia społecznego(art.67)

- prawo do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (art.68)

- prawo inicjatywy ustawodawczej(art.118 ust.3)

Oprócz wymienionych praw i wolności istnieją ponadto szczególne-zastrzeżone na rzecz obywateli-gwarancje materialne, mające na celu zapewnienie szczególnej ochrony osobom związanym z państwem więzią obywatelstwa. Do tych gwarancji zaliczamy:

- zakaz arbitralnego pozbawiania obywatelstwa polskiego (art. 34 ust.2)

- prawo do opieki ze strony Rzeczypospolitej Polskiej w czasie pobytu poza granicami kraju( art.36)

- zakaz pozyskiwania, gromadzenia i udostępniania przez władze publiczne innych niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym informacji o obywatelach (art. 51 ust. 2)

- żądanie sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą (art. 52 ust.4)

- zakaz wydalenia obywatela polskiego z terytorium RP (ART. 52 UST.4)

- zakaz wydania obywatela polskiego państwu trzeciemu (ekstradycja- art.55)

Możemy wyróżnić katalog obowiązków, których adresatami są wyłącznie obywatele RP:

- obowiązek wierności RP i troska o dobro wspólne (art. 82)

- obowiązek obrony ojczyzny (art. 85)

Zakres wymienionych praw i wolności nie ogranicza się wyłącznie do uprawnień o charakterze politycznych, czyli tych, które umożliwiają czynne uczestnictwo jednostki w sprawowaniu władzy państwowej. Obejmują one również sferę uprawnień dotyczących ekonomicznego i kulturalnego statusu jednostki.

Grupy praw i wolności, które mogą być realizowane wyłącznie przez obywatela polskiego:

- wolność tworzenia i członkostwa w partii politycznej

- prawa wyborcze (wybory do Sejmu, Senatu, prezydenckie)

- prawo do inicjowania i udziału w referendum ogólnokrajowego

- prawo do ogólnokrajowej obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej

- prawo dostępu do służby publicznej.

Pozostałe praw mogą być realizowane przez osoby nie posiadające obywatelstwa polskiego. Ustawodawca rozszerza bowiem ich zakres podmiotowy, co zgodnie z art. 37 ust. 2 Konstytucji RP, zgodnie z którym ustawa może określać wyjątki dotyczące zakresu realizacji praw i wolności przez cudzoziemców przebywających na terytorium Polski. Jeżeli brak jest takowych wyłączeń, nie ma możliwości różnicowania statusu obywatela i cudzoziemca nawet wtedy, gdy językowe brzmienie Konstytucji prowadziłoby do odmiennych wniosków. Jedynym bezpośrednim wyłączeniem jest określone w art. 56 Konstytucji zastrzeżenie, w myśl którego cudzoziemiec w zakresie ubiegania się o uzyskanie na terytorium RP azylu lub statusu uchodźcy nie może skorzystać z prawa do skargi konstytucyjnej.

W związku z wejście44m Polski do UE dotychczasowe rozumienie zwrotu „obywatel polski” uległo pewnej zmianie. Ustawodawca polski uznał bowiem, ze realizacja niektórych zastrzeżonych wyłącznie dla obywateli polskich praw możliwa będzie również przez inne osoby- w tym obywateli UE. Nie dokonał jednak zmiany Konstytucji, pozostawiając bezpośrednie odesłanie do obywatela polskiego.

31. Rzecznik Praw Dziecka i jego rola w zakresie ochrony praw dzieci.

Oprócz RPO w Konstytucji RP (art. 72 ust. 4) wymienia się jeszcze4 jeden organ powołany do stania na straży praw i wolności człowieka. Cechą charakterystyczna jest przyjęcie, ze jego działalność nakierowana jest na ochronę praw tylko pewnej kategorii osób, tj. dzieci. RPD, podejmując działania mające na celu ochronę dóbr dziecka, musi mieć na uwadze zapewnienie mu pełnego i harmonijnego rozwoju, a także konieczność poszanowania odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców.

W ujęciu modelowym RPD podejmuje działania w zakresie ochrony praw dziecka z własne4j inicjatywy. W praktyce działania te mają charakter następczy i są inicjowane drogą różnego rodzaju zawiadomień, których przedmiotem jest zgłoszenie naruszenia lub podejrzenia naruszenia praw lub dobra dziecka.

Kompetencje RPD są bardzo skromne. W początkowym etapie badania konkretnej sprawy może on jedynie zwrócić się do organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji o złożenie wyjaśnień i udzielenie niezbędnych informacji, a także udostępnienie akt i dokumentów, w tym zawierających dane osobowe. Jeżeli poczynione ustalenia potwierdzają, że prawa lub dobra dziecka zostały naruszone albo są zagrożone naruszeniem, RPD może zwrócić się do właściwych organów, w tym RPO, organizacji lub instytucji, o podjęcie na rzecz dziecka działań z zakresu i8ch kompetencji.

32. Pojęcie międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka.

Przez poj. Systemu ochrony praw człowieka rozumie się w doktrynie „ogół środków oraz działalność mającą na celu zapewnienie i realizację praw człowieka”. Chodzi tu zatem o różnego rodzaju formy działalności i procedury podejmowane w zakresie ochrony praw jednostki, łączące się w pewne układy uporządkowane wg określonych kryteriów. Układy te tworzą systemy ochrony praw jednostki, które ze względu na zakres terytorialny, tj. terytorium, na którym podejmowana jest działalność nakierowana na ochronę praw i wolności, dzielą się na systemy: wewnętrzne (krajowe)poszczególnych państw, system międzynarodowy( w tym system uniwersalny i systemy regionalne) oraz specyficzny system ochrony praw jednostki funkcjonujący w ramach UE.

Nie ulega wątpliwości, że poszczególne systemy oddziaływają na siebie. Oddziaływanie to jest najczęście4j dwustronne. Prawo międzynarodowe wpływa na standardy ochrony praw jednostki przyjmowane w systemach wewnątrz państwowych, powoduje też b. często podwyższenie poziomu ochrony gwarantowanej w prawie krajowym bądź przyjęcie regulacji dotąd nie istniejących. Na kształt prawa wewnętrznego wpływ ma w dużym stopniu praktyka działania organów i instytucji międzynarodowych. Niemniej jednak standardy ochrony w prawie krajowym są często wyższe aniżeli w aktach prawa międzynarodowego. Te bowiem ustalają pewne minimum ochrony praw i wolności, poniżej którego nie można już zejść.

33. Zakres obowiązywania prawnomiędzynarodowych norm dotyczących praw człowieka.

Poj. zakresu obowiązywania norm o prawach jednostki odnosi się do kwestii granic ich obowiązywania w ujęciu podmiotowym, przedmiotowym, czasowym oraz terytorialnym.

Zakres podmiotowy określa krąg podmiotów, które mogą powołać się na normy dotyczące praw jednostki, a więc korzystać z ochrony gwarantowane przez te normy. Zasadniczo naturalnym podmiotem norm o prawach jednostki są osoby fizyczne. Ze względu jednak na charakter niektórych praw, a także wymogi obrotu gospodarczego, zarówno na gruncie prawa wewnętrznego, jak i międzynarodowego, ochroną obejmuje się również podmioty zbiorowe.( osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej).

Zakres przedmiotowy określa rodzaj stosunków społecznych objętych ochroną norm o prawach jednostki. Zakres tych stosunków manifestuje się w przejętym katalogu praw i wolności jednostki ( zakres gwarantowanych praw i wolności). Zakres czasowy określa czas obowiązywania norm o prawach jednostki, a zakres terytorialny odnosi się do terytorium, na którym te normy obowiązują( np. państwa danego regionu).

W prawie międzynarodowym zakres obowiązywania norm o prawach człowieka odnosić należy odrębnie do norm o charakterze uniwersalnym oraz regionalnym. Odrębnie należy potraktować także normy prawa obowiązujące w ramach UE.

34. Pojęcie uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka.

System ochrony praw człowieka funkcjonujący w ramach ONZ nazywany jest mianem powszechnego lub uniwersalnego. Uniwersalność systemu ONZ ma kilka aspektów. Jeden odnosi się do zasięgu terytorialnego i oznacza, że obejmuje on swoim zasięgiem- w przeciwieństwie do systemów regionalnych- cały świat. Drugi aspekt powszechności tego systemu to pewien wspólny system wartości, który legł u podstaw jego stworzenia. Jest to zatem przedmiotowy aspekt tego systemu oenzetowskiego oznaczający, że obejmuje on swoim zakresem wszystkie podstawowe kategorie praw człowieka. Aspekt podmiotowy owej uniwersalności oznacza, że system ten obejmuje wszystkie państwa członkowskie ONZ. Niewątpliwie wskaźnikiem uniwersalności jest postrzeganie ich roli w rozwiązywaniu problemów współczesnego świata. „ Uniwersalność praw człowiek zawiera imperatyw wrażliwości na ich naruszenie, gdziekolwiek by miało ono miejsce”.

System ochrony praw człowieka oparty jest na dwóch filarach:

- system polityczny - oparty został pierwotnie na Karcie Narodów Zjednoczonych oraz Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka , a głównym organem promocji i ochrony praw człowieka w tym systemie jest Komisja Praw Człowieka i jej wyspecjalizowane organy

- system traktatowy - oparty jest on na wielostronnych umowach międzynarodowych, powołujących do życia osobne komitety nadzorujące realizację Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka oraz innych konwencji praw człowieka.

Odrębny filar systemu ochrony ONZ tworzą wyspecjalizowane agendy ONZ: UNESCO, WHO, UNICEF, FAO.

35. Akty stanowiące podwaliny ONZ- owskiego systemu ochrony praw człowieka.

Karta Narodów Zjednoczonych

Symboliczną datą, która zapoczątkowała proces określany mianem internacjonalizacji praw człowieka, jest 26.06.1945r., a więc chwila utworzenia ONZ. Karta Narodów Zjednoczonych, której stronami SA państwa ONZ, stanowiła wyrażenie zgody społeczności międzynarodowej na przyjęcie odpowiedzialności za przestrzeganie podstawowych praw człowieka. Karta stanowiła punkt wyjścia dalszego rozwoju międzynarodowej ochrony praw człowieka. Już w preambule Karta odwołuje się do podstawowych praw człowieka, godności, wolności jednostki, równości kobiet i mężczyzn oraz narodów wielkich i małych, a także postępu społecznego oraz poprawy warunków życia i większej wolności. W art. 1 celów Karta wymienia: popieranie i zachęcanie do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie. Ze względu na problemy z uzyskaniem zgody wszystkich stron Karty na wypracowanie konkretnych ustaleń, nie zawiera ona katalogu praw człowieka. Karta zobowiązywał jednak w art. 55 wszystkich członków ONZ do „ współpracy z Organizacja indywidualnie i zbiorowo nad osiągnięciem celów”, do których należy także ochrona praw człowieka. Karta otworzyła zatem drogę do szerokiej współpracy państw w zakresie upowszechniania praw człowieka. Za jej sprawa ochrona praw człowieka przestała należeć wyłącznie do kompetencji wewnętrznej poszczególnych państw.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

Uchwalona 10.12.1948 w Paryżu, była pierwszym aktem ujmującym w kompleksowy sposób prawa jednostki w systemie ONZ. Społeczność międzynarodowa gotowa już była na sformułowanie konkretnego, a co istotne -szerokiego zakresu przedmiotowego praw człowieka. Nie doszło jednak do przyjęcia dokumentu mającego moc obowiązującą w znaczeniu normy prawa międzynarodowego. W założeniach twórców Deklaracja miała stymulować dalsze prace ONZ w dziedzinie praw jednostki, stąd też jej rolą miało być nałożenie na państwa zobowiązań moralno-politycznych, skłaniających do respektowania jej postanowień. Miała być też dyrektywą do działalności prawotwórczej poszczególnych państw. Postanowienia Deklaracji wywarły ogromny wpływ na treść konstytucji wielu państw oraz akty prawa międzynarodowego dotyczące praw jednostki, a zwłaszcza konwencje regionalne. Deklaracja nijako zyskała moc wiążącą. „ Normy Deklaracji stały się normami powszechnego prawa międzynarodowego nie dlatego, że pewne zawarte w nich prawa noszą charakter przyrodzony, gdyż większość proklamowanych tam praw nie nosi takiego charakteru; stały się takimi normami w wyniku recepcji norm Deklaracji do prawa wewnętrznego i obowiązującego prawa międzynarodowego, a nadto ze względu na uniwersalne uznanie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka”. W założeniu normy te mają obowiązywać erga omnes , a więc nie tylko między państwami, lecz w społeczeństwach. Świadczy o tym, że powinny być przestrzegane na wszelkich terytoriach, bez względu na ich status prawny, a także dotyczyć każdego. Cechą charakterystyczną Deklaracji jest również to, że w chwili jej uchwalania nie była pomyślana jako pełny i zamknięty katalog jednoznacznie zdefiniowanych praw jednostki- lecz miała jedynie ukierunkować dalsze prace ONZ.

36. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka.

Uchwalona 10.12.1948 w Paryżu, była pierwszym aktem ujmującym w kompleksowy sposób prawa jednostki w systemie ONZ. Społeczność międzynarodowa gotowa już była na sformułowanie konkretnego, a co istotne -szerokiego zakresu przedmiotowego praw człowieka. Nie doszło jednak do przyjęcia dokumentu mającego moc obowiązującą w znaczeniu normy prawa międzynarodowego. W założeniach twórców Deklaracja miała stymulować dalsze prace ONZ w dziedzinie praw jednostki, stąd też jej rolą miało być nałożenie na państwa zobowiązań moralno-politycznych, skłaniających do respektowania jej postanowień. Miała być też dyrektywą do działalności prawotwórczej poszczególnych państw. Postanowienia Deklaracji wywarły ogromny wpływ na treść konstytucji wielu państw oraz akty prawa międzynarodowego dotyczące praw jednostki, a zwłaszcza konwencje regionalne. Deklaracja nijako zyskała moc wiążącą. „ Normy Deklaracji stały się normami powszechnego prawa międzynarodowego nie dlatego, że pewne zawarte w nich prawa noszą charakter przyrodzony, gdyż większość proklamowanych tam praw nie nosi takiego charakteru; stały się takimi normami w wyniku recepcji norm Deklaracji do prawa wewnętrznego i obowiązującego prawa międzynarodowego, a nadto ze względu na uniwersalne uznanie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka”. W założeniu normy te mają obowiązywać erga omnes , a więc nie tylko między państwami, lecz w społeczeństwach. Świadczy o tym, że powinny być przestrzegane na wszelkich terytoriach, bez względu na ich status prawny, a także dotyczyć każdego. Cechą charakterystyczną Deklaracji jest również to, że w chwili jej uchwalania nie była pomyślana jako pełny i zamknięty katalog jednoznacznie zdefiniowanych praw jednostki- lecz miała jedynie ukierunkować dalsze prace ONZ.

Zakres przedmiotowy Deklaracji Wśród praw i wolności sformułowanych w Deklaracji wyodrębnić można kilka ich grup:

- osobiste - ujęte jako prawa fundamentalne

- polityczne -ujęte jako Rawa obywatelskie

- prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne.

PRAWA I WOLNOŚCI OSOBISTE:

- prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa

- zakaz niewolnictwa, tortur lub okrutnego, nieludzkiego albo poniżającego karania lub traktowania

- prawo do uznawania osobowości prawnej

- równość wobec prawa i prawo do jednakowej ochrony prawnej

-prawo do ochrony sądowej w razie pogwałcenia podstawowych praw przyznanych przez prawo wewnętrzne

- zakaz arbitralnego pozbawienia wolności lub wygnania z kraju

- prawo do rzetelnego sądu

- zasada domniemania niewinności

- prawo do publicznej rozprawy

- prawo do obrony

- zasada nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege

- prawo do prywatności, poszanowania życia rodzinnego, tajemnicy korespondencji, honoru i dobrego imienia,

- prawo do swobodnego poruszania się i zamieszkania

- prawo do opuszczenia państw i powrotu

- prawo do ubiegania się o azyl

- prawo do małżeństwa

- równe prawa małżeńskie kobiety i mężczyzny

- prawo własności, wolność myśli, sumienia i wyznania.

PRAWA I WOLNOŚCI POLITYCZNE:

- prawo do obywatelstwa, wolność słowa

- wolność zgromadzeń i stowarzyszeń

- prawo do udziału w rządzeniu krajem oraz dostępu do funkcji publicznych i demokratycznych wyborów.

PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE

- prawo do pracy, do słusznego wynagradzania za pracę, ochrony przed bezrobociem, tworzenia i przystępowania do związków zawodowych

- prawo do urlopu i wypoczynku

- prawo do godziwego poziomu życia, opieki lekarskiej, zabezpieczenia społecznego

- prawa matki i dziecka do opieki i pomocy

- prawo do nauki

- prawo do kultury

Organy i formy kontroli przestrzegania postanowień Deklaracji:

Nie posiadając mocy obowiązującej, Deklaracja nie przewiduje żadnych środków kontroli realizacji swoich postanowień i pozostawia państwom swobodę w doborze metod, ustalania zakresu i tempa ich wykonania. Realizacją zadań związanych z przestrzeganiem praw jednostki zajmują się w ramach ONZ różne organy. Wśród nich można wyróżnić takie, dla których jest to tylko jedna z wypełnianych funkcji( np. Rada Bezpieczeństwa ONZ), dla innych zaś ochrona praw jednostki jest zasadniczym przedmiotem działalności ( Rada Społeczno-Gospodarcza i Wysoki Komisarz ds. Praw Człowieka).

1. Zgromadzenie Ogólne ONZ

2. Rada Społeczno-Gospodarcza

3. Komisja Praw Człowieka

4. Wysoki Komisarz ds. Praw Człowieka

37. Traktatowe systemy praw człowieka działające w ramach ONZ.

Systemy traktatowe ONZ działają w ramach 7 konwencji ONZ:

1. Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych wraz z dwoma Protokołami Dodatkowymi,

2. Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych,

3. Konwencja przeciwko torturom i okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu,

4. Międzynarodowej konwencji o likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej,

5. Konwencji w sprawie wszelkich form dyskryminacji kobiet wraz z Protokołem Dodatkowym,

6. Konwencji o prawach dziecka wraz z dwoma Protokołami Dodatkowymi,

7. Konwencja o ochronie praw pracowników migrujących i członków ich rodzin.

W ramach 7 konwencji międzynarodowych uchwalonych w ramach ONZ przewidziano specjalne mechanizmy kontrolne, mające na celu zagwarantowanie ich realizacji i przestrzegania.

Do podstawowych celów organów kontrolnych(tzw. komitetów ekspertów), działających na podstawie wymienionych dokumentów międzynarodowych należy m.in.

- interpretacja traktatów poprzez system sprawozdań i skarg indywidualnych

- przyjmowanie komentarzy ogólnych rekomendacji w celu wskazywania na problemy o zasadniczym charakterze

- pomoc państwom- stronom w identyfikacji naruszeń praw człowieka,

- prowadzenie dialogu z państwami sprawie ochrony praw człowieka,

Informowanie międzynarodowej opinii publicznej o sytuacji w dziedzinie praw człowieka i mobilizowanie jej do przeciwdziałania zagrożeniom. Ważną rolę odgrywają także konwencje ONZ, które nie przewidują specjalnych mechanizmów kontroli przestrzegania ich postanowień:

- Konwencja w sprawie niewolnictwa,

- Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa,

- Konwencja dotycząca statusu uchodźców wraz z Protokołem Dodatkowym.

38. Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych.

Prawom tzw. pierwszej generacji został poświęcony Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, otwarty do podpisu 16.12.1966( wszedł w życie 23.03.1976).

Zakres przedmiotowy Paktu w dużej mierze opiera się na katalogu praw i wolności sformułowanych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Wzbogaca ja jednak o zakaz pozbawiania wolności w razie niemożności wywiązania się ze zobowiązań umownych, nakaz humanitarnego traktowania z poszanowaniem przyrodzonej godności osób pozbawionych wolności, prawa osób należących do mniejszości etnicznych, religijnych lub językowych do własnej kultury, języka i religii. W pakcie brakuje prawa do ubiegania się o azyl oraz gwarancji ochrony praw własności. Do praw osobistych oprócz wymienionych należą: prawo do życia, zakaz tortur, okrutnego lub poniżającego traktowania czy karania, zakaz niewolnictwa, poddaństwa i pracy przymusowej, prawo do wolności bezpieczeństwa osobistego, prawo do swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania, prawa cudzoziemców związane z wydaleniem z danego kraju, prawo do podmiotowości prawnej, prawo do nienaruszalności życia prywatnego, rodzinnego, mieszkania i korespondencji oraz czci i dobrego imienia, wolności myśli, sumienia i wyznania, wolność słowa, prawo do zawarcia małżeństwa i ochrony rodziny, prawo dziecka do ochrony, nazwiska i obywatelstwa, równość wobec prawa i prawo do jednakowej ochrony prawnej.

Do praw politycznych Pakt zalicza zaś: prawo do udziału w życiu publicznym i demokratycznych wyborów, wolność zgromadzeń, stowarzyszeń, tworzenia i przystępowania do związków zawodowych.

39. Petycje indywidualne w systemie uniwersalnym.

W ramach systemu ONZ istnieje kilka różnych mechanizmów rozpatrywania skarg jednostki. Są to mechanizmy polityczne oraz quasi sądowe. Podstawowym mechanizmem politycznym jest tzw. System 1503, utworzony w 1970r. i oparty na rezolucji 1503 Rady ds. Społecznych i Ekonomicznych. W ramach tej procedury skargi pochodzące od jednostek są analizowane przez Biuro Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka oraz przesyłane danemu państwu w celu udzielenia odpowiedzi. Na tym etapie odejmowane są też niekiedy przez Podkomisję ONZ ds. Popierania i Ochrony Praw Człowieka interwencje w imieniu skarżącego. Podkomisja dokonuje oceny skargi i stwierdza, czy istnieją podstawy do postawienia państwu zarzutu praktyki określanej jako masowe i powszechne naruszanie praw człowieka. W razie stwierdzenia jej istnienia sprawa przedstawiona jest Komisji Praw Człowieka. Procedura ta ma charakter powszechny, co oznacza, że dostępna jest dla wszystkich, niezależnie od tego, czy dany kraj wyrazi na to zgodę. W jej rezultacie nie można jednak spodziewać się konkretnych rozwiązań prawnych problemu, a jedynie wywierania nacisku politycznego na państwa.

Tak zwany quasi-sądowy tryb rozpatrywania skarg indywidualnych przez tzw. komitety ekspertów przewidziany jest przez pięć traktatów międzynarodowych dotyczących praw człowieka. Do takich komitetów należą: Komitet Praw Człowieka, którego kompetencją jest rozpatrywanie petycji indywidualnych na podstawie Protokołu Fakultatywnego do MPPOiP, Komitet Przeciwko Torturom, Komitet ds. Eliminacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet oraz Komitet Ochrony Praw Pracowników Migrujących i Członków ich Rodzin.

Skargi są instytucją fakultatywną , co oznacza, że Komitet Praw Człowieka przyjmuje wyłącznie skargi dotyczą państw-stron Protokołu Dodatkowego do MPPOiP, który tworzy mechanizm rozpatrywania skarg jednostek. Z chwilą przystąpienia do Protokołu państwa uznają właściwość Komitetu do przyjmowania i rozpatrywania skarg indywidualnych, przy czym Komitet może przyjmować i rozpatrywać petycje pochodzące jedynie od jednostek podległych jedynie jurysdykcji państwa, które ratyfikowało Protokół.

Właściwości skargi rationae loci- Komitet przyjmuje i rozpatruje skargi pochodzące wyłącznie od osób podległych jego jurysdykcji

Warunki dopuszczalności skargi rationae materiae. Komitet bada czy:

- skarga nie jest anonimowa

- pochodzi od osoby będącej ofiarą naruszenia praw zawartych w Pakcie

- nie jest nadużyciem prawa do skargi

- wreszcie czy nie jest niezgodna z postanowieniami Paktu.

Warunki dopuszczalności skargi rationae personae:

- interes osobisty- jednostka powinna stwierdzić, że naruszenia praw zawartych w MPPOiP dotyczy jej osobiście

-interes prawny-jednostka występująca z petycją musi stwierdzić, że został naruszony jej interes prawny, a więc zostały naruszone jej prawa gwarantowane w MPPOiP

-interes aktualny - tj. naruszenie praw jednostki występującej z petycją musi być realne, a nie hipotetyczne.

40. Międzynarodowy Pakt Praw Społecznych, Gospodarczych i Kulturalnych.

Został otwarty do podpisu 16.12.1966 r., wszedł zaś w życie 3.01.1976r. Przyczyną opracowania drugiego paktu praw człowieka był spór, jaki istniał między państwami członkowskimi ONZ (tj. między krajami zachodnimi a krajami byłego bloku socjalistycznego), dotyczący charakteru prawnego praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych, zaliczanych do tzw. drugiej generacji.

Poza prawem narodów do samostanowienia Pakt ten obejmuje: prawo do pracy, prawo do sprawiedliwych i korzystnych warunków pracy, w tym godziwego wynagrodzenia i odpoczynku, prawa związków zawodowych i ich członków, prawo do zabezpieczenia i ubezpieczenia społecznego, opieki nad rodziną, dziećmi i młodzieżą, prawo do odpowiedniego poziomu życia, prawo do korzystania z najwyższego osiągalnego poziomu ochrony zdrowia, prawo do nauki, prawo do kultury. W MPPESiK jest mowa o podjęciu odpowiednich kroków „ w celu stopniowego osiągnięcia pełnej realizacji praw”.

W maju 1986 roku na mocy decyzji Rady Społeczno- Gospodarczej został utworzony Komitet Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych( składa się z 18 ekspertów wybieranych przez Radę na 4 lata w tajnym głosowaniu). KPESiK nie jest z formalnego punktu widzenia organem traktatowym, ponieważ nie został utworzony na podstawie postanowień Paktu. System kontroli przewidziany przez MPPESiK oparty jest wyłącznie na sprawozdaniach państw-stron Paktu dotyczących podjętych środków oraz postępu dokonanego w zakresie przestrzegania praw objętych w Pakcie.

41.Europejska Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania.

Konwencja została otwarta do podpisu 10.12.1984 r., weszła zaś w życie 26.06.1987 r.. Pierwszą rezolucję poświęconą zagadnieniu tortur i innego okrutnego, nieludzkiego traktowania lub karania. Zgromadzenie Ogólne ONZ wydało w 1973r. (3059, XXVIII), drugą w 1974r. (3218, XXIX). Rezolucją z 9.12.1975r. (3452, XXX) Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Deklarację o ochronie każdej jednostki przed torturami i innymi karami lub traktowaniem niehumanitarnym, nieludzkim lub poniżającym. W tym samym dniu wydano rezolucję(3453, XXX), a rok później rezolucję 31/85 z 16.12.1976 r., w której zwrócono się do rządów oraz organizacji międzyrządowych i pozarządowych zajmujących się problematyka praw człowieka o nadanie możliwie największego rozgłosu postanowieniom deklaracji z 1975r. Rok 1977 przyniósł cztery kolejne rezolucje dotyczące działań przeciwko torturom (32/62, 32/63, 32/64, 32/65 z 8.12.1977r.). W 1981r. utworzony został przez Zgromadzenie Ogólne dobrowolny fundusz ONZ na rzecz ofiar tortur.

Ze względu na praktyki, z jakimi mamy do czynienia w wielu krajach świata, zakaz poddawania torturom, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu został w systemie ONZ sformułowany w dwóch ważnych aktach, tj. w MPPOiP wśród innych praw i wolności oraz- odrębnie w Konwencji z 1984r. Ta ostatnia uznaje tortury za przestępstwo w świetle prawa karnego i zobowiązuje państwa-strony do podjęcia na obszarze ich jurysdykcji wszelkich koniecznych środków w celu zapobieżenia im. Konwencja stwierdza przy tym, że żadne wyjątkowe okoliczności nie mogą usprawiedliwiać stosowania tortur.

Termin „tortury” zdefiniowany został przez Zgromadzeni Ogólne ONZ już w 1975r. we wspomnianej Deklaracji o ochronie przed torturami. W porównaniu z Deklaracja Konwencja utrzymała zasadniczy kształt definicji, wiążąc pojęcie tortur z nadużyciem władzy dokonanym w określonym celu. Ujęła jednak pojęcie tortur szerzej poprzez dodanie dwóch celów działania sprawcy: przymuszenia oraz szeroko pojętej dyskryminacji. Wprowadziła też oprócz kategorii funkcjonariusza kategorię osoby działającej w charakterze publicznym, przy czym torturami są nie tylko czyny popełnione przez podmioty bezpośrednio, ale też za ich namową, zgodą lub przyzwoleniem.

W konsekwencji wg art. 1 Konwencji tortury „oznaczają każde działanie, którym jakiejkolwiek osobie umyślnie zadaję się ostry ból lub cierpienie fizyczne bądź psychiczne w celu uzyskania od niej lub od osoby trzeciej informacji lub wyznania, w Elu ukarania jej za czyn popełniony przez nią lub osobę trzecią, albo o którego dokonanie jest ona podejrzana, a także w celu zastraszenia lub wywarcia na nią nacisku albo osobę trzecią, lub w jakimkolwiek innym celu wynikającym z wszelkiej formy dyskryminacji, gdy taki ból lub cierpienie powodowane SA przez funkcjonariusza państwowego lub przez osobę w charakterze urzędowym, lub z ich polecenia za wyraźną lub milcząca zgodą. Określenie to nie obejmuje bólu lub cierpienia wynikających jedynie ze zgodnych prawem sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie przypadkowo”.

W Konwencji nastąpiło ponadto bardzo wyraźne rozróżnienie postanowień dotyczących tortur oraz innych form nieludzkiego traktowania. Istotne przy tym jest, że tortur dotyczy pierwszych 15 artykułów, a dopiero art.. 16 zawiera całokształt postanowień dotyczących innych form nieludzkiego traktowania. Wynika to z faktu, że Konwencja nakierowana była przede wszystkim na walkę z torturami.

Organem powołanym do nadzorowania przestrzegania Konwencji jest Komitet przeciwko Torturom. Składa się on z 10 ekspertów o nieposzlakowanej moralności, posiadających uznaną wiedzę w dziedzinie praw człowieka i występujących w imieniu własnym którzy wybierani są na okres 4 lat w tajnym głosowaniu.

Komitet odbywa dwie regularnie sesje rocznie- w razie potrzeby może być zwołana sesja nadzwyczajna. Corocznie Komitet przedkłada państwom-stronom oraz Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ raport ze swojej działalności, prowadzonej w celu stosowania Konwencji. Konwencja przewiduje fakultatywną możliwość wyrażania zgody na poddanie się systemowi skarg międzypaństwowych( art.21) oraz indywidualnych( art.22).

42. Międzynarodowa Konwencja w sprawie wszelkich form dyskryminacji rasowej.

W dniu 7 marca 1966 roku otwarta została do podpisu w Nowym Jorku Międzynarodowa konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej. Po zaznajomieniu się z powyższą Konwencją Rada Państwa uznała ją i uznaje za słuszną z zastrzeżeniem, że Polska Rzeczpospolita Ludowa nie uważa się za związaną postanowieniami artykułu 22 tej Konwencji; oświadcza, że wymieniona Konwencja jest przyjęta, ratyfikowana i potwierdzona, oraz przyrzeka, że będzie niezmiennie zachowywana.

W niniejszej Konwencji wyrażenie "dyskryminacja rasowa" oznacza wszelkie zróżnicowanie, wykluczenie, ograniczenie lub uprzywilejowanie z powodu rasy, koloru skóry, urodzenia, pochodzenia narodowego lub etnicznego, które ma na celu lub pociąga za sobą przekreślenie bądź uszczuplenie uznania, wykonywania lub korzystania, na zasadzie równości z praw człowieka i podstawowych wolności w dziedzinie politycznej, gospodarczej, społecznej i kulturalnej lub w jakiejkolwiek innej dziedzinie życia publicznego.”

Zgodnie z podstawowymi obowiązkami określonymi w artykule 2 niniejszej Konwencji Państwa Strony Konwencji zobowiązują się wydać zakaz dyskryminacji rasowej we wszelkich jej formach i wyeliminować ją oraz zagwarantować wszystkim bez różnicy rasy, koloru skóry, pochodzenia narodowego bądź etnicznego równość wobec prawa, a zwłaszcza korzystanie z następujących praw:

(a) prawa do równego traktowania przed sądami i wszystkimi innymi organami wymiaru sprawiedliwości;

(b) prawa do osobistego bezpieczeństwa i do ochrony przez państwo przed przemocą lub naruszeniem nietykalności cielesnej bądź przez urzędników państwowych, bądź przez jakąkolwiek jednostkę, grupę lub instytucję;

(c) praw politycznych, w szczególności prawa do udziału w wyborach - do głosowania i do kandydowania - na zasadzie powszechnego i równego prawa wyborczego, do uczestniczenia w rządzie, jak również w kierowaniu sprawami publicznymi na wszystkich szczeblach oraz prawa do równego dostępu do służby publicznej;

(d) innych praw obywatelskich, w szczególności:

(i) prawa swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania w obrębie granic państwa;

(ii) prawa do opuszczenia jakiegokolwiek kraju, również własnego, oraz powrotu do swego kraju;

(iii) prawa do obywatelstwa;

(iv) prawa do zawierania małżeństwa i do wyboru małżonka;

(v) prawa do własności, zarówno indywidualnie, jak i wespół z innymi;

(vi) prawa do dziedziczenia;

(vii) prawa do wolności myśli, sumienia i wyznania;

(viii) prawa do wolności poglądów i wypowiadania ich;

(ix) prawa do wolności pokojowych zgromadzeń i do zrzeszania się;

(e) praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, w szczególności:

(i) prawa pracy, swobodnego wyboru zatrudnienia, sprawiedliwych i zadowalających warunków pracy, do ochrony przed bezrobociem, do równej płacy za równą pracę, do sprawiedliwego i zadowalającego wynagrodzenia;

(ii) prawa do tworzenia związków zawodowych i należenia do nich;

(iii) prawa do mieszkania;

(iv) prawa do publicznej ochrony zdrowia, opieki lekarskiej oraz ubezpieczeń społecznych i świadczeń socjalnych;

(v) prawa do oświaty i szkolenia zawodowego;

(vi) prawa do równego udziału w działalności kulturalnej;

(f) prawa dostępu do wszystkich miejsc i urządzeń przeznaczonych do publicznego użytku, takich jak transport, hotele, restauracje, kawiarnie, teatry i parki.

Państwa Strony Konwencji zapewnią za pośrednictwem właściwych sądów krajowych i innych instytucji państwowych wszystkim osobom podległym ich jurysdykcji skuteczną obronę i środki ochrony przeciwko wszelkim aktom dyskryminacji rasowej, naruszającym wbrew postanowieniom niniejszej Konwencji prawa człowieka i podstawowe wolności, jak również zagwarantują im prawo dochodzenia przed tymi sądami słusznego i odpowiedniego odszkodowania lub zadośćuczynienia za wszelkie szkody poniesione w wyniku tego rodzaju dyskryminacji.

Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej ustanowiony na podstawie Konwencji był pierwszym organem traktatowym powołanym do kontroli przestrzegania praw człowieka. Rozpatruje on sprawozdania państw( obligatoryjna forma kontroli), ponadto ma kompetencje do rozpatrywania skarg międzypaństwowych i skarg indywidualnych( mechanizmy kontrolne o charakterze fakultatywnym).

43. Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa.

Zagadnienie zbrodni ludobójstwa pojawiło się w związku z okrucieństwem II wojny światowej. Odpowiedzą na nie było utworzenie tuż po wojnie Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze, którego zadaniem było osądzenie zbrodniarzy wojennych. Nad uchwaleniem konwencji dotyczącej zbrodni ludobójstwa prace w ONZ trwały od 1946r.- zakończyły się 9.12.1948r. z chwilą otwarcia do podpisu Konwencji (weszła w życie 12.01.1951r.). Zaznaczyć też trzeba, że kontynuacja starań międzynarodowej społeczności w zakresie efektywnego karania zbrodni ludobójstwa było uchwalenie w listopadzie 1968r. Konwencji o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni wobec ludzkości. Zgodnie z jej postanowieniami, zbrodnie, o których mowa w Konwencji z 1948r., nie ulegają przedawnieniu „bez względu na datę ich popełnienia”.

Zaznaczyć należy także, że w dniach 26-28.01.2004r. odbywało się w Sztokholmie Międzynarodowe Forum pt. „Zapobieganie ludobójstwu; zagrożenia i odpowiedzialność”, w którym uczestniczyli przedstawiciele 58 państw. Co istotne, Forum było pierwszą międzynarodowa konferencja poświeconą zapobieganiu zbrodni ludobójstwa od 1948r., tj. od przyjęcia Konwencji, i ostatnią z cyklu międzynarodowych konferencji dotyczących ochrony praw człowieka. Efektem Forum było przyjęte przez przedstawicieli 55 państw Deklaracji Sztokholmskiej Forum Międzynarodowego 2004, w której przywołując odpowiedzialność społeczności międzynarodowej za zwalczanie zbrodni ludobójstwa, czystek etnicznych, rasizmu, antysemityzmu, islamofobii i ksenofobii, wyrazili zaniepokojenie powtarzającymi się przypadkami ludobójstwa, masowych mordów i czystek etnicznych w historii najnowszej oraz powszechnie obecną bezkarność takich zbrodni, a także powzięli stosowane zobowiązania w celu zapobiegania im.

Konwencja stanowi, że ludobójstwo, popełnione zarówno w czasie pokoju, jak i podczas wojny, stanowi zbrodnię w obliczu prawa międzynarodowego, a państwa-strony zobowiązują się zapobiegać mu i karać za jego popełnienie. Ludobójstwem w rozumieniu Konwencji są wszelkie czyny dokonane w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych. Do tych czynów Konwencja zalicza: zabójstwo członków takiej grupy, spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy, rozmyślne stworzenia członkom grupy warunków życia, obliczonych na całkowite lub częściowe wyniszczenie psychiczne, stosowanie środków mających na celu wstrzymanie urodzin w obrębie tej grupy, przymusowe przekazywanie dzieci członków tej grupy innej grupie.

Karze podlegać ma przy tym nie tylko ludobójstwo, ale też zmowa w celu jego popełnienia, podżeganie, usiłowanie oraz współudział. Karani mogą być wszyscy sprawcy wymienionych czynów, niezależnie od pełnionych funkcji.

Konwencja nie została wyposażona w żadne skuteczne mechanizmy kontroli przestrzegania jej postanowień. Pozostawiła sądzenia osób oskarżonych o popełnienie zbrodni ludobójstwa właściwym trybunałom państw, na obszarze popełnienia tych czynów, bądź międzynarodowemu trybunałowi karnemu, pod warunkiem, że jego kompetencje w tym zakresie przyjmą państwa- strony Konwencji. Funkcję tę pełni obecnie Stały Międzynarodowy Trybunał Karny, którego Statut zatwierdzony został w 1998 r. w Rzymie. Ponadto dla osądzenia winnych ludobójstwa w Ruandzie oraz byłej Jugosławii powołane zostały rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ międzynarodowe trybunały karne.

44. Efektywność ONZ-owskiego systemu ochrony praw człowieka.

Do mocnych stron tego systemu zaliczamy: uniwersalność systemu w aspekcie podmiotowym, przedmiotowym i terytorialnym; wypracowanie uniwersalnego standardu ochrony praw człowieka; ogromny dorobek ONZ dotyczący praw człowieka; pozytywny wpływ międzynarodowej presji na powszechna współpracę międzynarodową państw na rzecz ochrony praw człowieka. Do wad natomiast zaliczyć możemy: upolitycznienie struktur ONZ; przedkładanie przez państwa własnych interesów; słabość systemu monitorowania przestrzegania poszczególnych traktatów międzynarodowych z dziedziny praw człowieka; ograniczone środki finansowe przeznaczone na skuteczna ochronę praw człowieka.

Paradoks systemu ONZ polega na tym, że często jego wady w pewnych okolicznościach stawały się jego atutami. Wskazać można jednak też sytuacje odwrotne.

Najprostszym choćby przykładem jest fakt, iż ONZ jest organizacją zrzeszającą ogromną liczbę państw(191). Z jednej strony nadaje to Organizacji wymiar uniwersalny, z drugiej zaś znacznie utrudnia osiągniecie zgody, wypracowanie kompromisu lub uzyskanie większości niezbędnej do podjęcia decyzji, zwłaszcza jeśli dotyczyć ma ona niezwykle delikatnej materii, jaką jest ochrona praw człowieka. Pozytywnie należy ocenić powstanie i rozwój licznych procedur oraz struktur opartych na Karcie ONZ oraz innych traktatach, a w szczególności tzw. komitetów ekspertów monitorujących przestrzeganie praw człowieka w państwach będących stronami traktatów dotyczących praw jednostki. Należą tu omówione wyżej: Komitet Praw Człowieka, Komitet Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych, Komitet ds. Eliminacji Dyskryminacji Rasowej, Komitet ds. Eliminacji Dyskryminacji Kobiet, Komitet Przeciwko Torturom, Komitet Praw Dziecka oraz Komitet Ochrony Praw Pracowników Migrujących i Członków ich Rodzin. Z drugiej jednak strony zbyt wiele mechanizmów i procedur w ramach ONZ nieuchronnie prowadzi do spadku ich znaczenia. Proponuje się w związku z tym powołanie jednego organu kompetentnego do nadzorowania przestrzegania wszystkich traktatów uniwersalnych.

Słabość ONZ systemu ochrony praw człowieka ONZ powoduje, że jest on marginalizowany, zwłaszcza tam, gdzie sprawnie funkcjonują mechanizmy regionalne. Dotyczy to przede wszystkim europejskiego systemu praw jednostki. Dowodem na to jest choćby fakt, że wiele państw europejskich nadaje EKPC rangę ustawy konstytucyjnej, czego nie robi w stosunku do Paktów Praw Człowieka.

Zapobieżeniu osłabieniu wiarygodności ONZ służyć mają reformy, jakie postuluje się już od jakiegoś czasu. O konkretnych propozycjach usprawnienia funkcjonowania organów traktatowych oraz procesu rozpatrywania sprawozdań państw pisaliśmy wcześniej. Wystarczy wspomnieć o propozycjach wzmocnienia organów pomocniczych, np. Sekretariatu Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka, Podkomisji ds. Promocji i Ochrony Praw Człowieka, a także wzmacniania systemu ostrzegania w ramach ONZ. Kofi Annan wezwał w 1998 r. do uczynienia XXI w. wiekiem prewencji. Utworzono Centrum Praw Człowieka przy Urzędzie Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka,

Na temat efektywności dyskutowano na Światowej Konferencji zorganizowanej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w Wiedniu w 1993 r. Dyskusje prowadza także: Komitet Praw Człowieka, Komitet ds. Eliminacji Dyskryminacji Kobiet. Na potrzebę zmian funkcjonowania systemu traktatowego wskazuje także rezolucja Zgr. Nar. ONZ z 20.12.2002r. (nr 57/300): Wzmocnić ONZ: agenda dalszych zmian. Jednym z największych wyzwań jest rozwiązanie problemów masowych naruszeń praw człowieka.

45.Przedmiot i zasady działania Międzynarodowego Trybunału Karnego.

Pierwszy w historii ludzkości stały sąd międzynarodowy powołany do sądzenia pojedynczych osób oskarżanych o popełnienie najcięższych zbrodni, które miały miejsce po lipca 2002 roku. Funkcjonuje na podstawie Statutu Rzymskiego, wynegocjowanego i przyjętego na przełomie czerwca i lipca 1998 r. w siedzibie Organizacji ds. Wyżywienia i Rolnictwa ONZ (FAO) w Rzymie.

MTK sądzi następujące zbrodnie:

1. ludobójstwo (na podst. definicji zaczerpniętej z konwencji o ściganiu zbrodni ludobójstwa z 1948)

2. zbrodnie przeciwko ludzkości (definicje zaczerpnięte ze statutów trybunałów: norymberskiego, haskiego dla byłej Jugosławii oraz trybunału w Arushy)

3. zbrodnie wojenne na podstawie: konwencji genewskich o ochronie ofiar wojny (1949) wraz z protokołami dodatkowymi (1977), deklaracje haskie o zakazie używania pocisków z gazami oraz rozszerzających się lub spłaszczających w ciele ludzkim (1899), IV konwencji haskiej o zasadach wojny lądowej (1907), protokołu o zakazie używania broni chemicznej i gazowej (1925)

4. agresja (ale rozpatrywanie spraw z tego punktu jest zawieszone do czasu wypracowania jasnej definicji terminu "agresja")

Trybunał może sądzić wyłącznie osoby fizyczne i tylko za czyny popełnione po wejściu w życie statutu lub po jego przyjęciu przez dane państwo. Wśród zbrodni objętych jurysdykcją Trybunału w żadnym miejscu nie została wymieniona zbrodnia terroryzmu, chociaż można w drodze wykładni odpowiednich przepisów Statutu (art. 7 Statutu MTK) uznać, że stanowi ona szczególnego rodzaju przypadek zbrodni przeciwko ludzkości. Warto podkreślić, że zbrodnia terroryzmu celowo została pominięta w czasie negocjacji na konferencji rzymskiej, gdyż nie było zgodności co do definicji zbrodni terroryzmu między państwami. W obawie przed konfliktem mogącym udaremnić przyjęcie Statutu MTK, zrezygnowano z dyskusji nad zbrodnią terroryzmu. Należy pamiętać, że Statut MTK został wynegocjowany w 1998 r. czyli przed zamachami 11 września 2001.

Ze względu na to, że część państw, które podpisały Statut Rzymski, nie ratyfikowało go(USA, Izrael),lub też go w ogóle nie podpisało (Chiny, Rosja), istnieje spore zagrożenie, że Międzynarodowy Trybunał Karny straci swój praktyczny sens. Aktualnie prokurator Trybunału (Luis Moreno Ocampo) prowadzi postępowanie w sprawie zbrodni objętych jurysdykcją Trybunału, które miały miejsce w Demokratycznej Republice Konga, w Ugandzie, w Republice Środkowoafrykańskiej i w Sudanie.

Obecnie funkcjonujący Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości z siedzibą w Hadze jest organem ONZ predestynowanym do rozstrzygania sporów między państwami, a nie do sądzenia pojedynczych osób za zbrodnie międzynarodowe.

Prawo kierowania spraw do Trybunału mają:

• państwa-strony statutu rzymskiego

• prokurator MTK

• Rada Bezpieczeństwa

Rada Bezpieczeństwa może na 12 miesięcy zablokować każde postępowanie, z możliwością przedłużenia tego okresu nieograniczoną liczbę razy. Państwo przystępujące do statutu może przez 7 lat nie uznawać jurysdykcji trybunału w odniesieniu do zbrodni wojennych. Trybunał działa zgodnie z zasadami norymberskimi. Maksymalna możliwa kara to 30 lat pozbawienia wolności lub dożywocie. W przypadku odmowy współpracy ze strony państwa, Trybunał może poskarżyć się na nie zgromadzeniu państw-stron statutu rzymskiego lub Radzie Bezpieczeństwa (ale tylko jeśli to ona wniosła daną sprawę).

Organy

• Prezydium

• Wydział Przygotowawczy

• Wydział Orzekający

• Wydział Odwoławczy

• Urząd Prokuratora

• Sekretariat

46. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Konwencja weszła w życie 5. 07. 1953 roku.

Katalog praw i wolności jednostki sformułowany w EKPC obejmuje: prawo do życia, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej, prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, prawo do rzetelnego procesu sądowego, zakaz karania bez podstawy prawnej, prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność wyrażania opinii, wolność zgromadzania się i stowarzyszania, prawo do zawarcia małżeństwa, prawo do skutecznego środka odwoławczego, zakaz dyskryminacji, ograniczania działalności politycznej cudzoziemców.

W Protokole nr 1 gwarantuje się: prawo do własności, prawo do nauki, prawo do wolnych wyborów. W Protokole nr 4 zaś: zakaz pozbawiania wolności za długi, prawo do swobodnego poruszania się, zakaz wydalania obywateli, zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców. Protokół nr 6 dotyczy zniesienia kary śmierci. W Protokole nr 7 sformułowano gwarancje proceduralne dotyczące wydalania cudzoziemców, prawo do odwoływania w sprawach karnych, prawo do odszkodowania za bezprawne skazanie, zakaz podwójnego sądzenia lub karania, równość małżonków. Protokół nr 13 dotyczy wprowadzania bezwzględnego zakazu kary śmierci.

Szczególne znaczenie EKPC oraz protokołów dodatkowych wynika z rozbudowanego mechanizmu kontroli respektowania gwarantowanych w Konwencji praw i wolności. Z orzecznictwa ETPC wynika, że „w odróżnieniu od klasycznych traktatów międzynarodowych Konwencja zawiera coś więcej niż tylko wzajemne zobowiązania między państwami-stronami. Tworzy ona poza tym sieć dwustronnych zobowiązań, obiektywnych obowiązków, które-mówiąc słowami preambuły -korzystają ze zbiorowego zagwarantowania”.

Celem Konwencji jest jednak ustalenie minimum wymogów co do podstawowych praw i wolności. Oznacza to, że norma krajowa, zapewniająca większą ochronę aniżeli analogiczne postanowienia konwencyjne ma pierwszeństwo stosowania.

Formy kontroli przestrzegania postanowień Konwencji:

-skargi państw

-skargi indywidualne

Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu - europejski organ sądownictwa międzynarodowego powołany do kontroli i przestrzegania praw człowieka.

Orzeka w sprawach praw człowieka zapisanych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Wbrew potocznym wyobrażeniom Trybunał nie jest organem Rady Europy, tak jak są nimi Zgromadzenie Parlamentarne, Komitet Ministrów, czy Sekretarz Generalny. Jest on wyłącznie organem Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Oznacza to, że został on utworzony na mocy tej Konwencji oraz, że to ta Konwencja i dołączone do niej protokoły określają jego kompetencje i sposób funkcjonowania.

W skład Trybunału wchodzą wybitni znawcy problematyki ochrony praw człowieka w Europie. W Konwencji przyjęto zasadę, że sędziowie rekrutują się po jednym z każdego państwa-strony Konwencji. Wybierani są oni przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy na sześcioletnią kadencję, po upływie której otwarta jest dla nich możliwość reelekcji. W okresie sprawowania funkcji wymaga się od nich niepodejmowania jakichkolwiek działalności, która mogłaby narazić na szwank ich niezależność, bezstronność czy utrudnić wykonywanie obowiązków sędziowskich w pełnym wymiarze czasu. W Trybunale sędziowie zasiadają we własnym imieniu. Mimo, że kandydatów na sędziów proponują poszczególne państwa-strony Konwencji, sędziowie po wyborze nie reprezentują swojego państwa, nie mogą też przyjmować od niego instrukcji.

Formalnie wyroki wydaje Trybunał. Nie oznacza to jednak, iż cały skład Trybunału zajmuje się każdą sprawą. Wręcz przeciwnie, rozpatrując skargę jednostki Trybunał nigdy nie działa in pleno lecz zajmuje się nią w węższym składzie jako 3-osobowy komitet, 7-osobowa izba względnie 17-osobowa Wielka Izba.

Formami kontroli przestrzegania postanowień Konwencji są: skargi państw( każde państwo- strona może wnieść skargę do Trybunału, jeśli uważa, że inne państwo- strona naruszyło postanowienia Konwencji); skargi indywidualne( skarga dla swej skuteczności musi spełniać przewidziane w Konwencji przesłanki formalne i materialne).

47. Skarga indywidualna do ETPCz.

W postępowaniu przed ETPC w sprawie skargi indywidualnej wyodrębnić można kilka etapów:

1.Złożenie skargi przez skarżącego. Na tym etapie kontakt skarżących odbywa się za pośrednictwem Kancelarii Trybunału, która udziela skarżącym wszelkich niezbędnych informacji, w szczególności udostępnia wzór skargi.

2.Skarga jest przydzielana właściwej Izbie, która rejestruje skargę i kieruje ją do wyznaczonego sędziego sprawozdawcy. Ten decyduje, czy skargą powinien zająć się Komitet trzech sędziów, czy też powinna zostać skierowana bezpośrednio do Izby w celu jej rozpatrzenia.

3.W przypadku skierowania jej do Komitetu trzech sędziów może on, uznać ją na zasadzie jednomyślności za niedopuszczalną lub skreślić z listy spraw, jeżeli taka decyzja może być podjęta bez dalszego rozpatrywania. Decyzja Komitetu jest ostateczna. W braku jednomyślności decyzję podejmuje Izba.

4. Jeżeli Komitet nie był jednomyślny sprawę przejmuje Izba. Przed Izbą toczy się ustna część postępowania. Izba podejmuje decyzję zarówno co do dopuszczalności skargi, jak i jej przedmiotu. Izba rozstrzyga w tych sprawach odrębnie, chyba że Trybunał w wyjątkowych przypadkach postanowi inaczej.

5. Decyzja Izby skutkuje podjęciem decyzji na rzecz polubownego załatwienia sprawy. Po osiągnięciu takiego rozwiązania Trybunał skreśla skargę z listy spraw.

6. Ustna część postępowania odbywa się na rozprawie. Rozprawy są publiczne, chyba że Trybunał zdecyduje inaczej.

7. W każdym czasie przed wydaniem wyroku Izba może się zrzec swojej właściwości na rzecz Wielkiej Izby.

8. Postępowanie przed Izbą kończy się wydaniem orzeczenia.

9.Wyrok staje się ostateczny z upływem 3 miesięcznego terminu.

10. Nad wykonaniem ostatecznych wyroków czuwa Komitet Ministrów Rady Europy.

Przedmiotem skarg indywidualnych były najczęściej sprawy związane z :

- przewlekłością postępowania sądowego w poszczególnych państwach

- naruszeniem prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy

- prawami osób uwięzionych

- stosowaniem kar cielesnych

- przypadkami podsłuchu telefonicznego i naruszenia tajemnicy korespondencji

- statusem prawnym dzieci pozamałżeńskich

- prawami imigrantów

- wolnością wyrażania poglądów, wolnością prasy

- prawem własności, ekstradycją, ochroną danych osobowych.

48. Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych.

Konwencja o ochronie mniejszości narodowych została otwarta do podpisu 10.11.1994r. (weszła w życie 01.02.1998). Dyskusje nad potrzebą sformułowania standardów dotyczących ochrony praw mniejszości narodowych trwały w łonie Rady Europy od połowy lat 90.

Konwencja jest pierwszym prawnie wiążącym aktem międzynarodowym dotyczącym ochrony praw mniejszości narodowych. Pewną wadą jest to, że nie definiuje pojęcia mniejszości narodowej, stwierdzając tylko w art. 1, że ochrona mniejszości narodowych oraz praw i wolności osób należących do nich stanowi integralną część międzynarodowej ochrony praw człowieka i jako taka wchodzi w zakres współpracy międzynarodowej. W art. 3 Konwencji stwierdza ponadto, że każda osoba należąca do mniejszości narodowej ma prawo do swobodnej decyzji o przynależności do niej bez związanych z tym jakichkolwiek niekorzystnych skutków. Raport wyjaśniający do Konwencji wprowadza jednak pewne ograniczenia swobody samookreślania się, podkreślając, że nie oznacza prawa jednostki do arbitralnego wyboru przynależności do jakiejkolwiek mniejszości narodowej. Subiektywny wybór jednostki ma łączyć się bowiem z kryteriami obiektywnymi istotnymi dla jej tożsamości.

Konwencja nie formułuje konkretnych praw i wolności, lecz tylko pewne zasady, do których respektowania zobowiązują się państwa-strony. Daje ona zatem państwom-stronom pewien margines swobody oraz możliwość stopniowej realizacji jej postanowień w prawie wewnętrznym. Jednocześnie stwierdza się w Konwencji, że osoby należące do mniejszości narodowych mogą korzystać z praw i wolności wynikających z zasad zawartych w niej indywidualnie lub wspólnie z innymi.

Wśród zasad, do których przestrzegania zobowiązane są państwa-strony, a których wynikają określone prawa i wolności osób należących do mniejszości narodowych, wymienić należy:

- zagwarantowanie równości wobec prawa oraz jednakowej ochrony prawnej i przyjęcie odpowiednich środków w sferze życia ekonomicznego, społecznego, politycznego i kulturalnego

- tworzenie warunków do utrzymania i rozwijania zasadniczych elementów tożsamości o9sób należących do mniejszości narodowych (kultura, język, religia, tradycje, dziedzictwo kulturowe) oraz powstrzymywanie się od działań oraz praktyk asymilacyjnych wbrew ich woli

- poszanowanie wolności zgromadzeń, stowarzyszania się, wolności wyrażania opinii, wolności myśli, sumienia i religii

Respektowanie prawa do uzewnętrzniania religii lub przekonań, prawa do zakładania instytucji, organizacji i stowarzyszeń religijnych

- respektowanie wolności wyrażania poglądów, prawa do informacji, środków przekazu; na tyle, na ile jest to możliwe zgodne z prawem tworzenie własnych środków przekazu

Respektowanie prawa do swobodnego posługiwania się językiem mniejszości narodowej zarówno, zarówno prywatnie, jak i publiczne, ustnie i pisemnie, a także na tyle, na ile jest to możliwe i rzeczywiście potrzebne, zwłaszcza na terenach zamieszkałych tradycyjnie lub w znaczącej liczbie przez osoby należące do mniejszości narodowej- w stosunkach z władzami administracyjnymi

- zobowiązanie do podjęcia starań mających umożliwienie używania, w rejonach zamieszkałych przez znaczącą liczbę osób należących do mniejszości narodowej i zgodnie z obowiązującym prawem, nazw lokalnych w języku mniejszości

- podejmowanie badań w sferze oświaty i badań naukowych w celu szerzenia wiedzy o kulturze, historii, języku i religii mniejszości narodowych oraz zobowiązanie do popierania równego dostępu do oświaty na wszystkich poziomach

- respektowanie prawa do zakładania i prowadzenia własnych, prywatnych instytucji oświatowych i szkoleniowych

- uznanie prawa do nauki własnego języka mniejszości oraz uczenia się- jeśli jest na to zapotrzebowanie w tym języku

- zobowiązanie do tworzenia warunków niezbędnych do rzeczywistego uczestniczenia w życiu kulturalnym, społecznym i gospodarczym, a także w sprawach publicznych

- powstrzymywanie się od dokonywania zmian w proporcjach ludności w rejonach zamieszkałych przez mniejszości narodowe

- respektowanie prawa do nawiązywania i utrzymywania kontaktów transgenicznych z osobami, z którymi istnieje więź etniczna, kulturalna, językowa, religijna lub wspólne dziedzictwo

- podejmowanie starań w celu nawiązywania dwu- i wielostronnych porozumień z innymi państwami w celu zapewnienia ochrony osób należących do mniejszości narodowych.

Konwencja nakłada także pewne obowiązki należące do mniejszości narodowych( respektowanie prawa wewnętrznego oraz praw innych osób, należących do większości lub innych mniejszości narodowych). Zakazuje angażowania w jakąkolwiek działalność sprzeczną z podstawowymi zasadami prawa międzynarodowego, takimi jak: suwerenna równość, integralność terytorialna oraz polityczna niezależność państw.

Konsekwencją przyjęcia Konwencji jest zmiana istoty ochrony mniejszości narodowych. Polega ona na zakazie dyskryminacji, prawie korzystania z ogółu praw przyznanych obywatelom, wymaga od państwa specjalnych działań pozwalających osobom należącym do mniejszości narodowych na zachowanie i rozwój swojej tożsamości. Zakres obowiązywania Konwencji ograniczony jest do osób posiadających obywatelstwo danego państwa. Z tego względu nie mogą się powoływać na nią pracownicy- migranci oraz inne grupy osób niebędących obywatelami danego państwa. Nadzór nad przestrzeganiem Konwencji został powierzony Komitetowi Ministrów RE.

Podstawą systemu nadzorowani są informacje dotyczące implementacji Konwencji (sprawozdania), składane przez państwa okresowo lub na prośbę Komitetu Ministrów.

49. Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny: Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie wraz z Protokołem Dodatkowym.

Konwencja została otwarta do podpisu i ratyfikacji 04.04.1997 (weszła w życie 01.12.1999). Jest ona uzupełniona dwoma protokołami dodatkowymi. Droga prowadząca do uchwalenia Konwencji oraz jej motywy przedstawione zostały w Sprawozdaniu wyjaśniającym do Konwencji, przygotowanym w ramach Komitetu Kierowniczego ds. Bioetyki.

Jest to pierwsza, jak dotąd próba określenia w tak szerokim zakresie zarówno klasycznych problemów biomedycyny, jak i odnoszących się do współczesnej biotechnologii. Po drogie, Konwencja należy do kategorii instrumentów prawnych, a nie deklaracji, zaleceń czy postulatów. Po trzecie, Konwencja zakłada stopniowy rozwój regulacji szczegółowych w poszczególnych dziedzinach przez uzupełnienie jej postanowień protokołami dodatkowymi. Po czwarte, Konwencja bioetyczna jest jedną z nielicznych Konwencji Rady Europy, która została otwarta na ratyfikację przez inne kraje, w tym pozaeuropejskie. Tym samym może się stać impulsem do tworzenia się uniwersalnego wzorca rozwiązań w dziedzinie biomedycyny.

Ważną cechą Konwencji jest jej semiimperatywność , polegająca jedynie na określeniu minimalnego progu ochrony praw jednostki, który nie może być naruszony przez regulacje prawa wewnętrznego. Modyfikacje postanowień Konwencji są dopuszczalne w prawie krajowym, o ile prowadzą do podwyższenia standardów ochrony.

Preambuła do Konwencji wyraża troskę o spożytkowanie postępu biologii i medycyny na trzech płaszczyznach: jednostki, społeczeństwa oraz całego gatunku ludzkiego. Zakres przedmiotowy Konwencji najogólniej określa jej art. 1, wskazujący na chronione przez nią wartości, którymi są: godność i tożsamość osoby ludzkiej, zasada niedyskryminacji, poszanowania integralności jednostki oraz innych podstawowych wolności w sferze zastosowań biologii i medycyny.

Otwarty już został do podpisu Drugi Protokół , dotyczący transplantacji ludzkich organów i tkanek, z 24.01.2002r, nawiązujący do art. 13, którego ideą przewodnią jest „ochrona istoty ludzkiej w jej godności, tożsamości i integralności.”

Kolejnymi zasadami przyjętymi w Konwencji są: zasada prymatu istoty ludzkiej nad wyłącznym interesem społeczeństwa lub nauki, zasada równego dostępu do opieki medycznej, wymóg uzyskania swobodnej i świadomej zgody osoby poddanej interwencji medycznej.

Podstawowym założeniem Konwencji jest ochrona osoby ludzkiej przed ewentualnymi nadużyciami dokonanymi za pomocą technik medycznych i biologicznych.

Konwencja nie przewiduje żadnych szczególnych środków kontroli przestrzegania jej postanowień, zobowiązując jedynie państwa strony Konwencji do zapewnienia właściwej ochrony sądowej w celu zapobiegania albo szybkiego zaprzestania bezprawnego naruszania praw i zasad w niej określonych. Konwencja w art. 32 powołuje do życia Europejski Komitet Kierowniczy ds. Bioetyki Rady Europy.

50. Pojęcie praw podstawowych i praw obywateli państw członkowskich UE.

Prawa podstawowe -to te które stanowią podstawę wspólnoty międzynarodowej. Rousseau uznawał prawo do wolności. Lock do własności i do życia. „Prawa człowieka” i „prawa podstawowe” są pojęciami tożsamymi. Przy czym-jak wskazuje się w literaturze- prawa człowieka przybierają postać praw podstawowych w ramach wspólnotowego porządku prawnego, natomiast na zewnątrz Unii używany jest raczej termin „prawa człowieka”.

Powstaje jednak pytanie, czy prawa obywateli państw członkowskich można uznać za prawa człowieka. Do nich należą: wolność poruszania się i osiedlania na terenie państw członkowskich, prawa wyborcze do Parlamentu Europejskiego i zgromadzeń lokalnych, prawo do korzystania z opieki dyplomatycznej i konsularnej, prawo petycji. Zaznaczyć trzeba jednak, że niektóre prawa obywateli UE przysługują także obywatelom państw trzecich. Dotyczy to prawa do petycji, przysługującego nie tylko obywatelom państw członkowskich, ale także wszystkim osobom fizycznym i prawnym zamieszkałym lub posiadającym swoją statutową siedzibę w państwie członkowskim. To samo odnosi się do prawa skargi do RPO.

Na płaszczyźnie regulacji międzynarodowych wszystkie gwarantowane w nich prawa uznaje się za podstawowe. Nie dochodzi więc do zróżnicowania charakteru prawnego gwarantowanych uprawnień. Odmienna praktyka ma natomiast miejsce w niektórych uregulowaniach konstytucyjnych.

Przyczyn zaliczania praw do podstawowych jest wiele. Jedna zakłada, że o zaklasyfikowaniu pewnych uprawnień decyduje szczególnie istotne ich znaczenie, determinujące byt pozostałych uprawnień, a co za tym idzie status jednostki w państwie. Inna przyjmuje, że prawami podstawowymi są tylko te, które mają charakter pierwotny względem państwa. Szeroka grupa pozostałych koncepcji stanowi różnorodną mozaikę oglądów, zmierzających do uznania za podstawowe tylko pewne wartości- z ich punktu widzenia najważniejsze.

O uprawnieniach podstawowych można bez wątpienia mówić wtedy, gdy zostają one wprost wyartykułowane w tekście konstytucji.

Prawa obywatelskie UE realizowane mogą być niezależnie od tego, czy osoba posiadająca takie obywatelstwo przebywa na terytorium własnego kraju, czy na terytorium innego państwa członkowskiego. Zasada ta spowodowała, że ustawodawstwa krajowe musiały zostać dostosowane do standardów ukształtowanych przez regulacje unijne. Stworzenie konstrukcji obywatelstwa unijnego doprowadziło do tego, że w zasadzie status osoby posiadającej obywatelstwo Unii nie będzie odbiegał od statusu obywatela innego państwa-członka UE, na którego terytorium przebywa.

51.Sądowa kontrola praw podstawowych w UE.

Dwoma europejskimi organami o charakterze sądowym są Trybunał sprawiedliwości oraz Sąd I Instancji. Na początku TS istniał jako Trybunał Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali.

Trybunał Sprawiedliwości stoi na straży praw podstawowych, a źródłem jego inspiracji normatywnej są: wspólne tradycje konstytucyjne państw członkowskich oraz dokumenty międzynarodowe dotyczące praw człowieka

TS jest organem kolegialnym, permanentnym, a nie sesyjnym. Miejscem obrad jest siedziba TS( Luksemburg), ale możliwe jest odbycie jednego lub więcej posiedzeń w innym miejscu. Trybunał orzeka w sprawach spornych i niespornych. We wszystkich przypadkach orzeka w pierwszej instancji, a stosunku do orzeczeń Sądu I Instancji stanowi instancję odwoławczą. TS pełni funkcję sądu międzynarodowego, sądu konstytucyjnego, sądu administracyjnego i sądu prascy. Sąd pierwszej instancji jest organem stosunkowo nowym. Powołany został do życia decyzją Rady 24.10.1988r., wydana na podstawie Jednolitego Aktu Europejskiego. Zasadą jest, że Sąd I Instancji orzeka w izbach. W sprawach pracowniczych orzekają w składach 3-osobowych, a w pozostałych w 5-osobowych. Ze względu na powagę lub zawiłość sprawy sąd może orzekać w pełnym składzie.

Od orzeczenia Sądu I Instancji służy odwołanie do TS, wnoszone w ciągu 2 miesięcy od ogłoszenia wyroku sądu. Europejskie prawo wspólnotowe wyposaża osoby fizyczne i prawne w środki ochrony dochodzenia ich praw przed instytucjami sądowymi, tj. ETS oraz SPI. Podmiotom tym przysługują określone w traktatach założycielskich rodzaje powództw służących ochronie przed naruszeniami ich uprawnień, zaistniałych przede wszystkim w działalności organów i instytucji UE. ETS ani SPI nie są natomiast właściwe do rozstrzygania sporów między jednostkami oraz między jednostkami a państwami członkowskimi. Środki sądowej kontroli można podzielić na pośrednie i bezpośrednie.

Do środków bezpośrednich należą określone w traktatach powództwa do Sądu I Instancji, do których wniesienia jednostki mają legitymację. Do środków pośrednich zaliczamy zaś te, w przypadku których legitymację czynną posiadają podmioty inne aniżeli osoby fizyczne i prawne, ale te ostatnie mogą, dla ochrony swoich praw, wywierać wpływ na wszczęcie postępowania. Należą tu dwa mechanizmy: postępowanie o wydanie orzeczenia wstępnego wszczynane na wniosek sądu krajowego w związku z toczącą się przed nim sprawą oraz skarga na naruszenie prawa przez państwo członkowskie, do której wniesienia legitymacja przysługuje Komisji Europejskiej. Do najważniejszych rodzajów powództw, do których wniesienia legitymację posiadają jednostki (osoby fizyczne lub prawne) należą:

• Skargi o unieważnienie aktu prawnego

• Skargi na zaniechanie działań przez Instytucje Wspólnot Europejskich

• Skargi odszkodowawcze

• Skargi w sprawach pracowniczych

• Skarga odwoławcza do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości od orzeczenia Sądu I Instancji.

52. Pozasądowa ochrona praw jednostki przed instytucjami i organami Wspólnot Europejskich.

• Prawo petycji do Parlamentu Europejskiego

Prawo do składania petycji mają, oprócz obywateli UE, osoby fizyczne i prawne zamieszkałe lub mające siedzibę na obszarze państwa członkowskiego UE. Petycje mogą być wnoszone zarówno indywidualnie, jak i przez grupy uprawnionych podmiotów. Prawo petycji nie jest actio popularis, stąd istnieje wymóg, by kwestia będąca przedmiotem petycji dotyczyła osobiści podmiotu lub grupy podmiotów składających petycję. Powinna być ona złożona w formie pisemnej i zawierać dane osoby składającej. Prawo wspólnotowe nie formułuje żadnych innych przesłanek formalnych. W konsekwencji petycja może być przesyłana w formie listu, jak i za pośrednictwem faksu lub poczty elektronicznej. Jak wynika z TUWE, przedmiot petycji może dotyczyć spraw objętych zakresem działalności Wspólnoty. Regulamin PE rozszerza jednak regulację traktatów, stanowiąc, że prawo to obejmuje kwestie pozostające w kompetencji UE. Stanowisko doktryny kwestii dopuszczalności objęcia podmiotem petycji także zagadnień II i III filaru jest podzielone. Ostatecznie kwestie te rozstrzygnie praktyka.

Procedura rozstrzygania petycji jest dwuetapowa. Pierwszy etap obejmuje badanie dopuszczalności petycji przez Komisję ds. Petycji. Drugi etap to merytoryczne rozpatrzenia petycji, którego elementem może być np. przeprowadzenie przesłuchań, wizji lokalnych. Zakres uprawnień Komisji nie jest szczególnie szeroki. Może Ina dla zaprezentowania swojego stanowiska przygotować raport dotyczący przedmiotu petycji, wnioskować o podjęcie rezolucji przez Parlament Europejski albo przekazanie jej sprawozdania do Komisji Europejskiej lub Rady Ministrów.

• Prawo skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich UE

Ombudsman mianowany jest po każdych wyborach przez PE na czas jego kadencji. Może zostać odwołany przez ETS wyłącznie z inicjatywy PE w sytuacji, gdy przestał spełniać warunki konieczne do wykonywania obowiązków lub dopuścił się poważnego uchybienia. Rzecznikiem może być jedynie osoba posiadająca obywatelstwo UE oraz pełnię praw cywilnych i politycznych. Musi ponadto gwarantować niezależność oraz mieć kwalifikacje do zajmowania najwyższych funkcji sądowych lub stanowiska RPO w państwie członkowskim, którego jest obywatelem. Reelekcja jest dopuszczalna.

Zakres podmiotowy prawa skargi do Rzecznika jest taki sam jak w przypadku prawa do petycji do PE. Także skargi mogą być wnoszone zarówno indywidualnie, jak i przez grupy uprawnionych podmiotów. Skargę można składać bezpośrednio do Ombudsmana lub za pośrednictwem członka PE. Podmiot wnoszący nie musi wykazać, że sprawa będąca przedmiotem skargi dotyczy go osobiście. Skarga do Ombudsmana może dotyczyć przypadków złego zarządzania w działalności instytucji i organów Wspólnot z wyjątkiem ETS i Sądu I Instancji w zakresie sprawowania funkcji sądowych.

• Prawo skarg do Komisji Europejskiej

-Skarga na naruszenie zasad dobrej administracji

Przewiduje ją kodeks dobrej administracji Komisji Europejskiej. Prawo do skargi przysługuje osobom fizycznym i prawnym. W kodeksie brakuje jednak wyczerpującego określenia procedury rozpatrywania skargi, a zwłaszcza formy udzielenia na nią odpowiedzi. Wiadomo jedynie, że powinna się ona zakończyć w terminie 2 miesięcy, a w razie ponownego zwrócenia się ze skargą w ciągu 1 miesiąca. Prawo do skargi na wadliwe działanie administracji przewiduje ponadto kodeks administracji przyjęty przez Trybunał Obrachunkowy.

- Skarga w związku z naruszeniem prawa wspólnotowego przez państwo członkowskie

Komisji Europejskiej, jako instytucji stojącej na straży przestrzegania prawa UE, przysługuje prawo skargi do ETS na państwo członkowskie naruszające zobowiązania wynikające z prawa wspólnotowego. Przez zobowiązania wynikające z prawa wspólnotowego należy rozumieć zobowiązania wynikające z prawa pierwotnego (traktaty), jak i prawa wtórnego oraz umów międzynarodowych wiążących Wspólnoty. Jakkolwiek prawo skargi do ETS przysługuje wyłącznie Komisji Europejskiej, jednak wszczęcie postępowania przez Komisję może być rezultatem skarg osób fizycznych na naruszenia prawa wspólnotowego przez państwa członkowskie. Skarżący nie musi wykazać, iż sprawa będąca przedmiotem skargi dotyczy go osobiście. Skargi akie nie stanowią odrębnego mechanizmu dochodzenia uprawnień osób fizycznych, mogą jednak w konsekwencji stwierdzenia przez ETS naruszenia prawa wspólnotowego być podstawą wystąpienia do sądu krajowego z roszczeniem odszkodowawczym. ETS, rozpatrując skargę Komisji Europejskiej może albo ją oddalić, albo zobowiązać państwo, którego skarga dotyczy, do zaprzestania prawa wspólnotowego.

- Skarga w zakresie: prawa antytrustowego, pomocy publicznej oraz praktyk handlowych(np. dumpingowych, subwencyjnych)

Oprócz tzw. Horyzontalnych skarg do Komisji Europejskiej na naruszenie prawa wspólnotowego przez Państwo członkowskie, wyróżnić należy także skargi sektorowe(wertykalne). Są to skargi na naruszenie wybranych postanowień prawa UE, np. prawa antymonopolowego, praktyk w handlu międzynarodowym. W tych dziedzinach prawo skarg osób fizycznych i prawnych do Komisji Europejskiej pełni dwojaką funkcję. Po pierwsze, są one istotnym źródłem informacji o naruszeniach prawa wspólnotowego w zakresie prawa antymonopolowego, prawa konkurencji oraz pomocy publicznej, po drugie, stanowią mechanizm dochodzenia uprawnień przez podmioty poszkodowane w wyniku takich naruszeń. Przesłanką wnoszenia skarg sektorowych przez osoby fizyczne i prawne jest wykazanie uzasadnionego interesu prawnego oraz objęcie zakresem skargi wymienionych wyżej materii prawa wspólnotowego.

53. Pozaeuropejskie regionalne systemy ochrony praw człowieka.

1. Afrykański system ochrony praw człowieka.

2. Interamerykański system ochrony praw człowieka.

3. System ochrony praw człowieka w ramach Ligi Państw Arabskich.

4. Ochrona praw człowieka w krajach azjatyckich.

Ad. 1

W 1963r., podczas konferencji w Addis Abebie, państwom afrykański udało się doprowadzić do kompromisu w sprawie utworzenia jednej wspólnej dla nich regionalnej organizacji międzynarodowej- Organizacji Jedności Afrykańskiej (OJA). Organizacja ta, na podstawie podpisanego w 2000r. w Lome Aktu Konstytucyjnego, została przekształcona w Unię Afrykańską.

Jednym z podstawowych celów Unii, podobnie jak wcześniej OJA, jest upowszechnianie i ochrona praw człowieka i ludów w zgodzie z Afrykańską Kartą Praw Człowieka i Ludów i innymi instrumentami ochrony.

Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów przyjęta została jeszcze przez Konferencję Szefów Państw i Rządów OJA w 1981r. Treść Karty w dużym stopniu nawiązuje do przyjętych na gruncie ONZ regulacji traktatowych, choć można też zaobserwować wpływ rozwiązań przyjętych w europejskim systemie regionalnym.

Do najważniejszych wartości poddanych ochronie zaliczyć trzeba: prawo do ochrony godności, zakaz dyskryminacji, równość wobec prawa, prawo do równej ochrony prawnej, prawo do zachowania integralności fizycznej i psychicznej jednostki, zakaz stosowania wszelkich form eksploatacji i poniżania człowieka- w szczególności niewolnictwa, handlu niewolnikami, tortur, okrutnego i nieludzkiego albo poniżającego karania lub traktowania.

Do praw i wolności osobistych Karta zalicza: wolność i bezpieczeństwo osobiste, zakaz samowolnego zatrzymania lub aresztowania, prawo do sadu, prawo do odwołania się, domniemanie niewinności, prawo do obrony, poszanowanie zasady nullum crimen sine lege, wolność sumienia i wyznania oraz wolnego praktykowania religii, wolność przemieszczania się, wolność wyboru miejsca zamieszkania, prawo do azylu, zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców, wolność słowa. Katalog praw i wolności jest równie obszerny i obejmuje: prawo do informacji, wolność zrzeszania się, wolność zgromadzeń, prawo do udziału w życiu publicznym- w tym prawa wyborcze, prawo dostępu do służby publicznej, prawo dostępu do własności publicznej.

Do praw i wolności ekonomicznych, socjalnych oraz kulturalnych należą: prawo do własności, prawo do pracy, prawo do korzystania z najlepszego osiągalnego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego, prawo do nauki, wolność uczestnictwa w życiu kulturalnym kraju, prawa rodziny, zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji kobiet, prawa do szczególnej opieki osób w podeszłym wieku oraz osób niepełnosprawnych.

Organy kontroli przestrzegania postanowień Karty:

- Komisja Praw Człowieka

Podstawowym zadaniem Komisji jest rozpatrywanie sprawozdań państw. Ponadto do jej zadań należy popieranie praw człowieka i ludów afrykańskich. Zadania te realizuje przez: działalność edukacyjno-szkoleniową, organizowanie seminariów, sympozjów, konferencji, wspieranie narodowych i lokalnych instytucji zajmujących się prawami człowieka. Komisja uprawniona jest także do interpretacji wszystkich postanowień Karty na prośbę państwa członkowskiego, instytucji Unii lub innej afrykańskiej instytucji uznanej przez Unię.

- Afrykański Trybunał Praw Człowieka

Trybunał nie zastępuje działania Komisji, lecz podobnie jak ona, wykonuje funkcje ochronne. Trybunał ma kompetencje do rozpoznania wszelkich spraw i sporów przekazanych mu oraz dotyczących interpretacji i wykonywania postanowień Karty, a także wszelkich innych instrumentów związanych z prawami człowieka i ratyfikowanych przez zainteresowane państwa.

Formy kontroli przestrzegania postanowień Kart:

- sprawozdania państw

- skarga międzypaństwowa

- skarga indywidualna

Ad. 2

System interamerykański funkcjonuje w ramach Organizacji Państw Amerykańskich, utworzonej w 1948 na podstawie Karty OPA, przyjętej w Bogocie 30.04.1948. Oprócz Karty system amerykański tworzy także Amerykańska Deklaracja Praw i Obowiązków Człowieka, przyjęta 02.05.1948 na IX Konferencji Międzyamerykańskiej. Charakter prawny Deklaracji od momentu jej uchwalenia uległ zmianie. Przyjęta jako dokument pozbawiony mocy prawnej, z czasem zaczęła być traktowana jako akt wiążący. Przyczyniło się do tego utworzenie w 1959r. Międzyamerykańskiej Komisji Praw Człowieka oraz fakt, że Deklaracja zawiera katalog 27 praw i obowiązków, mimo że została przyjęta w formie uchwały. Najważniejszym dokumentem systemu amerykańskiego, będącego jego trzonem, jest Amerykańska Konwencja Praw Człowieka, uchwalona w San Jose 22.11.1969 (weszła w życie w 1978r.) wraz z Salwadorskim Protokołem Dodatkowym do niej z 17.11.1988, który uzupełnił Konwencję o prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne.

Katalog praw sformułowanych Deklaracji nie różni się zasadniczo od innych dokumentów ONZ lub Rady Europy. Obejmuje ona: wolności indywidualne, prawa i wolności publiczne, prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne. Wymienić należy m.in.: prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa, równość wobec prawa, prawo do stałego miejsca zamieszkania oraz swobodnego przemieszczania się, prawo do słusznej rozprawy, prawo do ochrony przed niesłusznym aresztowaniem, prawo do narodowości, wolność wyznania, wyrażania opinii, zrzeszania się oraz zgromadzania, prawo do prywatności, prawo do własności, prawo do zdrowia, prawo do wykształcenia, prawo do korzystania z pożytków kulturalnych, prawo do pracy, prawo do wypoczynku, prawo do zabezpieczenia społecznego.

Novum jest natomiast regulacja obowiązków: wobec społeczeństwa, rodziców wobec dzieci oraz dzieci wobec rodziców, kształcenia się , udziału w głosowaniu, posłuszeństwa wobec prawa, służby wspólnocie i narodowi, współpracy na rzecz socjalnej pomocy wzajemnej, płacenia podatków oraz pracy dla zapewnienia środków do życia.

Katalog praw i wolności obejmuje natomiast: prawo do życia prawo do osobowości prawnej, prawo do ludzkiego traktowania, prawo do słusznej rozprawy, zasadę legalności i nieretroakcji, prawo do odszkodowania, prawo do prywatności, wolność myśli, sumienia i wyznania, prawa do rodziny, prawa dziecka, prawo do obywatelstwa, prawo do własności itd.

Protokół z San Salwador przewiduje następujące prawa ekonomiczne, społeczne i kulturalne: prawo do pracy, zabezpieczenia społecznego, zdrowia, ochrony środowiska, pożywienia, nauki, dobrodziejstw kultury, opieki nad rodziną. Odrębnie gwarantuje prawa dzieci, osób starszych oraz niepełnosprawnych.

Organy kontroli przestrzegania postanowień Konwencji:

Utworzona w 1959r. Międzyamerykańska Komisja Praw Człowieka oraz Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka, utworzony w 1978r.. Podstawą działania Komisji jest Karta z Bogoty, a Trybunału Amerykańska Konwencja Praw Człowieka.

Formy kontroli przestrzegania postanowień Konwencji:

- skargi indywidualne

- skargi państwowe

Ad. 3

Wyodrębnienie arabskiego systemu ochrony wolności i praw jednostki wiąże się z powstaniem regionalnej organizacji zrzeszającej państwa arabskie- Ligi Państw Arabskich. Została ona utworzona na podstawie paktu podpisanego 22.03.1945. Zrzesza 22 państwa muzułmańskie, w większości z kontynentu afrykańskiego. Siedzibą LPA jest Kair. Organem uchwałodawczym jest Rada Ligi Państw Arabskich. Pozostała struktura Ligi jest dość mocno rozbudowana.. Wyodrębniono w niej kilkadziesiąt różnego rodzaju organów, komitetów i podkomisji. Do najważniejszych z nich zaliczyć trzeba: Radę Gospodarczą, składającą się z ministrów państw członkowskich odpowiedzialnych za sprawy gospodarki lub ich przedstawicieli, Radę Wspólnej Obrony, w której zasiadają ministrowie spraw zagranicznych i ministrowie obrony, oraz Sekretariat Generalny, odpowiedzialny za kierowanie bieżącą polityką Ligi.

W zasadzie powstanie LPA nie było przez długi czas wiązane z kwestią ochrony praw człowieka. Wręcz przeciwnie cele były zdecydowanie odmienne, nakierowane na podkreślenie odrębności państw muzułmańskich i obronę ich niezależności wobec państw trzecich, przede wszystkim zaś Izraela.

Dopiero 03.09.1968 r. Rada Ligi Państw Arabskich przyjęła rezolucję nr 2443, na mocy której utworzono Regionalną Stałą Arabską Komisję Praw Człowieka. Kompetencje Komisji mają charakter ogólnikowy i pozbawiony mocy prawnej. W zasadzie może się ona zajmować wszystkimi problemami ochrony praw człowieka.

Zakres przedmiotowy Arabskiej Karty Praw Człowieka

Przede wszystkim akt ten wskazuje na zasady, do jakich odwoływać się mają państwa członkowskie w zakresie realizacji postanowień dotyczących wolności i praw jednostki. Są to zasady: Karty ONZ, Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowych Paktów oraz Kairskiej Deklaracji Praw Człowieka w Islamie. W Karcie podkreśla się istnienie praw każdego człowieka do samookreślenia i rozwoju(art.1), bez dyskryminacji między mężczyzną a kobietą (art.2), zakaz ograniczania i derogacji tego aktu( art.3), niedopuszczalność ponownego sądzenia za ten sam czyn i prawnego statusu zbrodni i kary (art.4).

Środki ochrony regionalnej:

Państwa członkowskie zobowiązane są do przedstawiania Komitetowi raportów z zakresu realizacji postanowień Karty:

- raport początkowy rok podejściu w życie Kart

- raporty okresowe co 3 lata

- raporty zawierające odpowiedzi państw na pytania Komitetu.

Ad. 4

Praktycznie azjatycki system ochrony praw człowieka nie istnieje. Azja jest bowiem jednym z niewielu regionów świata, gdzie nie funkcjonuje żaden regionalny mechanizm ochrony praw człowieka, choć ich naruszenia przybierają różne formy i są może poważniejsze aniżeli w innych regionach świata.

Przyczyn tego stanu rzeczy jest wiele. Wskazać należy przede wszystkim na destabilizację państw azjatyckich. W jej wyniku władze wielu krajów tego regionu kontrolują środki masowego przekazu, ograniczają prawo zrzeszania się, manipulują informacjami i ograniczają do nich dostęp.

Rozwojowi mechanizmów kontroli nie sprzyja ubóstwo i niedorozwój ekonomiczny państw azjatyckich. Problemem społecznym jest analfabetyzm, niewola za długi praca przymusowa, w tym praca dzieci, prostytucja dziecięca., zróżnicowanie narodowościowe, językowe i kulturowe.

Ważną przesłanką wpływająca na specyficzne podejście do praw człowieka w krajach azjatyckich, jest odmienne aniżeli w państwach Zachodu pojmowanie jednostki i jej wolności, obcość zachodnich tradycji prawa, inne funkcje państwa oraz inny stosunek do niego, niższy poziom aspiracji politycznych Azjatów.

Dla azjatyckiej koncepcji praw jednostki jest kolektywistyczne pojmowanie jednostki, polegające na przyjęciu tezy o dominacji grupy nad jednostką.

54. Obowiązki jednostki.

Obowiązek to nakaz lub zakaz określonego postępowania, podjęcia działania lub powstrzymania się przed jego realizacją. Obowiązek prawny to ten sam nakaz lub zakaz określonego postępowania, którego przesłanki określone są przez normę prawną. Z punktu widzenia jednostki musi być bezwzględnie ustanowiony w regulacji ustawowej.

Obowiązki jednostki:

• klasyczne powinności jednostki wobec państwa

Art. 82,86 Konstytucji RP

- obowiązek przestrzegania prawa RP

- obowiązek troski o dobro wspólne i wierności( rozróżnia się go na dwóch płaszczyznach: biernej- dotyczy także cudzoziemców, oznacza obowiązek powstrzymywania się od działania przeciwko dobru państwa; czynnej- dotyczy wyłącznie obywateli, oznacza obowiązek podejmowania działań na rzecz dobra danego państwa)

- obowiązek ponoszenia ciężarów publicznych, w tym podatków

- obowiązek obrony ojczyzny, obowiązek służby wojskowej

- obowiązek ochrony środowiska- ma charakter powszechny, jest on skonkretyzowany przez uchwalenie ustawy o ochronie środowiska

• te obowiązki, które immanentnie zostają powiązane z przysługującymi jej prawami

- obowiązek nauki i nauczania

- wolność wyboru zatrudnienia i jego miejsca

- obowiązek pracy

• te, które wynikają z zakazów określonego zachowania się

- obowiązek powstrzymania się przed zadawaniem tortur, nieludzkim traktowaniem, stosowaniem kar cielesnych, przeprowadzaniem eksperymentów

- zakaz niewolnictwa, poddaństwa

• obowiązki o charakterze programowym

- obowiązek poszanowania godności, dobra, piękna

- nakaz solidaryzmu

55. Obowiązki obywatelskie.

Obowiązki obywatelskie nałożone są wyłącznie na obywatela RP.

- obowiązek wierności RP

- obowiązek lojalności

- obowiązek obrony ojczyzny

- powszechny obowiązek służby wojskowej

- obowiązek mobilizacji powszechnej

12

---