Grażyna Milarska
TEMAT: System wychowawczy Janusza Korczaka
Życie i twórczość Janusza Korczaka
System wychowawczy J. Korczaka
Bibliografia
Janusz Korczak prawdziwe nazwisko Henryk Goldszmit. Urodził się w Warszawie w 1878r. Po uzyskaniu dyplomu lekarza przez kilka lat pracował w szpitalu dla dzieci. W 1912r. założył Zakład Wychowawczy „Dom sierot” dla dzieci żydowskich, a sam przejął w nim funkcję dyrektora. Pracował w nim aż trzydzieści lat. Po I wojnie światowej był współzałożycielem drugiego zakładu dla dzieci polskich „Nasz dom”. Lekarz z zawodu, wychowawca z powołania, autor książek dla dzieci i dorosłych.
Swój talent pisarski i działalność praktyczną związał z pedagogiką. Piętnował i nazywał po imieniu najgroźniejsze plagi społeczne jakie nękały ludzi w ustroju kapitalistycznym: wyzysk, nędzę, bezrobocie, potworną śmiertelność dzieci, ograniczony dostęp do oświaty. Opublikował ponad 20 książek, 1000 artykułów w stu czasopismach. Poświęcił się całkowicie sprawie dziecka.
Pragnął „zorganizować społeczeństwo dziecięce na zasadach sprawiedliwości, braterstwa, równych praw i obowiązków”. Tej teorii był wierny do tragicznej śmierci w 1942r. w hitlerowskim obozie, gdzie poniósł śmierć ze „swoimi” dziećmi.
Dociekania Korczaka na temat istoty dzieciństwa doprowadziły go do generalnego poglądu, że dziecko jest człowiekiem, tylko trochę mniejszym, o inny zasobie doświadczenia i innej grze uczuć. Jest to jednak człowiek, który nie może pozostać biernym statystą, lecz musi pełnić rolę autentycznego współtwórcy i rzeczoznawcy własnego życia. Dziecko jest zdolne do spełnienia takiej roli, jeśli przyzna się mu odpowiednie prawa. Dlatego też Korczak stał się wielkim propagatorem „pedagogiki praw dziecka”, domagając się m. In. Praw dziecka do szacunku, prawa do radosnego dzieciństwa, prawa do życia i współdecydowania o własnych losach. Wcielenie tych praw w życie wymagało ostrej walki polemicznej oraz nowatorstwa, połączonego nawet z pewnym ryzykiem. Obserwując życie dzieci formułuje w dziele „Jak kochać dziecko” własny dekalog należytych im praw:
Prawo dziecka do śmierci
Prawo dziecka do dnia dzisiejszego
Prawo dziecka, by było tym, czym jest”
Już za życia był uznawanym autorytetem społecznym. Owiany legendą jako bezgraniczny opiekun i przyjaciel dzieci. Po męczeńskiej śmierci stał się międzynarodowym symbolem obrońcy praw dziecka.
Jako praktyk posiadał gruntowną znajomość rozwoju dziecka, jego aspektów somatycznych, psychicznych i społecznych. Na podstawie prowadzonej przez lata pracy badawczej i obserwacji w książce: „Jak kochać dziecko” stworzył własną koncepcję i własny system wychowawczy.
W swojej teorii wychowawczej podważał gmach szkolnej, mało użytecznej wiedzy, ładowanej mechanicznie do mózgów dzieci. Rysował obraz zupełnie innej szkoły, nowego układu stosunków między dorosłymi a dziećmi, między społeczeństwem a instytucjami powołanymi do wychowania. W swoich rozważaniach , jak i w codziennym działaniu troszczył się oto, by jego wychowankowie wyrastali na ludzi o szerokich horyzontach myśli i wiedzy, by potrafili sami doskonalić swoje charaktery i dostosowywać swoje potrzeby i pragnienia do potrzeb i pragnień swoich współtowarzyszy. Wierzył w szlachetność i solidarność ludzką.
Za ważne uważał budzenie zainteresowań, kształcenie woli i umiejętności panowania nad sobą w różnorodnych sytuacjach, wyrabianie odpowiedzialności i inicjatywy. Kultura i uczestnictwo w niej stwarzały ogromne możliwości w wychowaniu dzieci i młodzieży, prowadząc do ich możliwie najwyższego rozwoju osobowego, w tym samokształcenia i samowychowania. Rozwój osobowości związany był z kształtowaniem właściwej postawy wobec kultury duchowej i materialnej, społecznej, i osobistej.
Swoją teorie praw dziecka widział w kilku płaszczyznach: dziecko jako całość w jego ciągłości; dziecko w kontekście jego życia; dziecko w jego dynamice rozwojowej; dziecko w zmieniającym się środowisku społecznym. Był przeciwny wszelkim karom cielesnym i przemocy względem dziecka, uważa że nie są one żadnymi metodami wychowawczymi, a postępowanie takie nie odniesie pożądanego skutku. Korczak nigdy nie zapomniał o nagrodach, które są przecież naturalną potrzebą każdego dziecka. Stanowił je cukierek, uśmiech, pochwała. Nadawał w praktyce prawa dzieciom i nawoływał do ich respektowania przez dorosłych. Jako pierwszy z polskich pedagogów potraktował dzieci nie tylko jako godnych uwagi przedmiot dociekań psychologicznych lecz również jako kategorię społeczną.
Analizując sytuację w rodzinie, na koloniach, w zakładzie wychowawczym wykazał, że dziecko pragnie żyć własnym życiem i ma do tego prawo. Jest ono wytrwałym badaczem, które skalą swojej wrażliwości przerasta ludzi dorosłych. Korczak wykazał również, że kontakt z dzieckiem pojedynczym jak i zbiorowością dziecięcą wymaga zrozumienia ich reakcji, przeżyć i dążeń .
Charakteryzując i analizując z perspektywy czasu system wychowawczy Janusza Korczaka, należałby zwrócić szczególną uwagę na te elementy, które dotąd nie straciły znaczenia i które powinny znaleźć miejsce w każdym nowocześnie pojętym systemie wychowania. Czyli wykonywanie z dużą precyzją i konsekwencją całego kompleksu zabiegów, mających na celu prawidłowy rozwój dziecka i troskę o stan jego zdrowia(racjonalne żywienie, czystość osobistą, i czystość pomieszczeń, możliwość wypoczynku, sen, ruch na świeżym powietrzu). W systemie wychowawczym Korczaka odnajdujemy też cały kompleks poczynań wychowawczych, których celem jest zaspokojenie nie tylko fizycznych, ale i psychicznych potrzeb dziecka. Przede wszystkim zapewnienie dziecku zapewnienia poczucia stabilności życiowej, a jednocześnie poczucia całkowitego bezpieczeństwa, a także wyrobienie w nim przekonania, że nic mu nie grozi w zakładzie- ani „twarda łapa” czy kaprys wychowawcy, ani silniejsi rówieśnicy. Korczak dbał również o zaspokojenie potrzeb emocjonalnych swoich podopiecznych(n.in.potrzeby bliskości, ciepła, życzliwości, intymności).Realizował to między innymi za pomocą takich form jak opieka starszych wychowanków nad nowo przybyłymi.
Korczak stworzył system, który całym swoim układem życia, całą organizacją pobudzał do stałej pracy nad sobą, do stałego wysiłku, by stać się lepszym.
Inspiracje i doświadczenia Korczaka wniosły bardzo wiele do naszego systemu wychowawczego. Stał się wzorem moralnym, symbolem autentycznego przejęcia się losem istot najbardziej bezbronnych i pokrzywdzonych, jakimi są niewątpliwie dzieci. Tym cenniejsze są idee Korczaka, gdyż nie tylko zostały przelane na papier, ale przede wszystkim były wcielane w życie przez samego autora. Przez wiele lat krok za krokiem szukał lepszych, skuteczniejszych, bardziej humanitarnych dróg wychowania i tego właśnie możemy i powinnyśmy uczyć się od Janusza Korczaka.
Należy pamiętać, że nowatorskie poszukiwania Korczaka przypadły na okres, w którym dominowały jeszcze ponure tradycje sierocińców, ochronek, przytułków, które nie starały się zapewnić dzieciom nawet minimum godnego życia. Na tle tych placówek system stworzony przez Korczaka był głęboko humanitarny, uwzględniający postulaty i osiągnięcia najnowszej wiedzy o dziecku i jego potrzebach. Jego idea społeczeństwa dziecięcego wprowadzana była w życie w oparciu o dialog między dorosłymi i dziećmi. Organizacja życia w zakładzie wypracowana była wspólnie i opierała się na zasadzie poszanowania praw, co stwarzało bariery dla anarchii, samowoli, chronienia słabszych przed terrorem silniejszych, zapewniało poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji życiowej.
Kończąc rozważania o systemie wychowawczym Janusza Korczaka zacytuję Jego słowa o których zawsze staram się pamiętać: „Wychowawca we wszystkich drobnych i ważnych sprawach musi sam decydować, jak wie i umie, a co najważniejsze jak może”.
Bibliografia
J. Korczak „Jak kochać dziecko”, Agencja Wydawnicza W-wa 1992,
J. Korczak „Pisma wybrane” tom I i II , Nasza Księgarnia W-wa 1984,
Bożena Matyjas „Aktywność kulturalna dzieci i młodzieży w teorii i praktyce pedagogicznej Janusza Korczaka”, WSP Kielce 1996
S. Badora „Z zagadnień pedagogiki opiekuńczej”, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Prof. St. Tarnowskiego, Tarnobrzeg 2006r.
I. Pyrzyk „Prekursorzy pedagogiki opiekuńczej”, Wyd. Marszałek, Toruń 2001r.
S. Wołoszyn „ Myśl pedagogiczna w XX stuleciu”, Dom Wydawniczy „Strzelec”, Kielce 1998r.
Zdzisław Dąbrowski „Pedagogika opiekuńcza w zarysie”, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2000r.