Elwira Nawracała

nauczyciel nauczania zintegrowanego

Zespół Szkół Ogólnokształcących i Sportowych

Szkoła Podstawowa Nr 10

w Zielonej Górze

PROGRAM ZAJĘĆ

DYDAKTYCZNO - WYRÓWNAWCZYCH

Z ELEMENTAMI

TERAPII PEDAGOGICZNEJ

„Mów dziecku, że jest dobre,

że może, że potrafi ……..”

Janusz Korczak

Zielona Góra 2007 r.

Spis treści

Wstęp .……………….…………………………………………………… Cele ogólne i szczegółowe ……………………………………….……… Metody i formy realizacji ..………………………………………………. Wstępna diagnoza …………………………………………...................... Treści - zadania edukacyjne i zestawy ćwiczeń ……......……………….. Kontrola i ocena osiągnięć uczniów ……………………………………... Ewaluacja programu ……………………………………………………... Literatura …………………………………………………………………. Załączniki …………………………………………………………………

Strona 3 9 12 16 18 35 36 37 38

1. WSTĘP I ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE

Kiedy kończy się przedszkole, przed rodzicami i ich pociechami rozpoczyna się kolejny etap w ich życiu. Na plan dalszy odchodzi zabawa, rozpoczyna się systematyczna praca, której efektem końcowym powinno być osiągnięcie jak najlepszych wyników.

W pracy zbiorowej Hanisz J., Grzegorzewskiej E., Ocena opisowa rozwoju ucznia, ćwiczenia wspomagające i sprawdziany - WSiP 2005 r. uczeń kończący klasę III szkoły podstawowej powinien osiągnąć następujące STANDARDY OSIĄGNIĘĆ UCZNIA w zakresie:

ROZWOJU FIZYCZNEGO:

• Wykonywanie prostych zadań ruchowy zgodnie z poleceniem nauczyciela.

• Umiejętne uczestnictwo w zabawach, grach i innych dziecięcych formach aktywności ruchowej z zachowaniem obowiązujących reguł.

• Dostrzeganie różnorodności substancji w najbliższym otoczeniu w trosce

o bezpieczeństwo własne i środowiska.

• Dbałość o zdrowie, higienę ciała, porządek i czystość najbliższego otoczenia.

• Bezpieczne korzystanie z urządzeń technicznych i środków transportu.

• Rozpoznawanie sygnałów alarmowych o niebezpieczeństwie.

• Bezpieczne poruszanie się po drogach. Rozpoznawanie zagrożeń wynikających

z zachowań własnych i innych ludzi oraz szukanie pomocy.

ROZWOJU SPOŁECZNO - EMOCJONALNEGO:

• Stosowanie podstawowych środków artystycznych z różnych dziedzin sztuki - literatury, muzyki, plastyki, tańca, teatru, filmu - w wyrażaniu własnych myśli

i uczuć.

• Odnajdywanie w kulturze rodzinnej i regionalnej źródeł wartości.

• Dostrzeganie związku pomiędzy zachowaniem, a uczuciami własnymi i innych.

• Stosowanie zasad współżycia w klasie, w szkole.

• Obcowanie z literaturą i sztuką dostępną dziecku - wzorowanie się na bohaterach pozytywnych.

• Organizowanie własnej pracy - plan dnia, tygodnia.

ROZWOJU INTELEKTUALNEGO:

• Mówienie, słuchanie, czytanie, pisanie z wykorzystaniem elementarnych zasad pisowni.

• Świadome użycie języka.

• Wybieranie spośród dostępnych dziecku komunikatów medialnych.

• Matematyzowanie sytuacji konkretnych; rozwiązywanie nietrudnych zadań tekstowych.

• Posługiwanie się liczbami i działaniami w praktyce.

• Stosowanie algorytmów pisemnych (mnożenie i dzielenie przez liczbę jednocyfrową do 10.000); proste obliczenia pamięciowe.

• Obliczenia dotyczące kalendarza, zegara, długości, ciężaru, pieniędzy.

• Rozpoznawanie podstawowych kształtów geometrycznych.

Spośród wszystkich uczniów, którzy rozpoczynają naukę w szkole, dzieci z ogólnie opóźnionym rozwojem umysłowym stanowią niewielki procent, natomiast znacznie więcej spotykamy dzieci z częściowo opóźnionym rozwojem. Mówimy wówczas o zaburzeniach parcjalnych, deficytach fragmentarycznych.

Zakłócenia funkcji percepcyjno- motorycznych i ich integracji wywołują specyficzne kłopoty w opanowaniu umiejętności czytania i pisania, a w okresie nauki późniejszej manifestują się też innymi charakterystycznymi objawami. Dla określenia rodzaju poszczególnych trudności funkcjonują trzy pojęcia: dysleksja, dysortografia i dysgrafia.

• Dysleksja jest to zaburzenie w opanowaniu umiejętności czytania, polegająca na niemożności powiązania dźwięków z prawidłowo rozpoznaną literą. Dysleksja wyraża się w zniekształcaniu odczytywanych wyrazów, przestawianiu kolejności liter

w wyrazie, opuszczaniu i dodawaniu liter podobnych wzrokowo, trudnościach

w rozumieniu i zapamiętywaniu treści czytanego tekstu.

• Dysortografia jest to zaburzenie poprawności pisania polegające na występowaniu

w pisaniu błędów ortograficznych i innych, takich jak opuszczanie, dodawanie

i przestawianie liter w wyrazach, mylenie liter będących odpowiednikami głosek

zbliżonych słuchowo i wzrokowo, łączna lub rozdzielna pisownia wyrazów,

stosowanie dużej lub małej litery , opuszczanie drobnych elementów liter.

• Dysgrafia jest to zaburzenie strony graficznej pisma - wzmożona męczliwość ręki, wolne tempo pisania, litery zniekształcone, chwiejne, różnej wielkości, liczne skreślenia poprawki, pismo trudne do odczytania.

Dysleksja czy dysortografia jako specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu są stosunkowo dobrze znane.

• Dyskalkulia to zaburzenie w nauce liczenia u dzieci o normalnej inteligencji, zaburzenie to towarzyszy często dysleksji i tak jak ona wynika z trudności w zorganizowaniu przestrzeni. Dyskalkulia rozwojowa jest to strukturalne zaburzenie zdolności matematycznych, mających swe źródło w genetycznych lub wrodzonych nieprawidłowościach tych części mózgu, które bezpośrednim anatomiczno - fizjologicznym podłożem dojrzewania zdolności matematycznych zgodnie z wiekiem. Jest to zaburzenie występujące bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych funkcji umysłowych.

Wyróżnić można różne rodzaje dyskalkulii rozwojowej: werbalną, praktognostyczną, graficzną, ideognostyczną, operacyjną, czynnościową i przestrzenną.

     

• Dyskalkulia werbalna - to zaburzenie umiejętności słownego wyrażania pojęć

i zależności matematycznych np. nazywanie cyfr i liczebników, symboli działań,

oznaczanie liczby i kolejności przedmiotów.

• Dyskalkulia praktognostyczna dotyczy manipulacji konkretnymi czy narysowanymi przedmiotami np. palcami, piłkami, kostkami, patyczkami, itp. Manipulacje matematyczne obejmują liczenie przedmiotów oraz porównywanie wielkości lub ilości (bez ich dodawania). Osoba nie jest w stanie wskazać, który z dwóch patyczków jest cieńszy, grubszy lub identyczny.

• Dyskalkulia graficzna to niezdolność zapisywania symboli matematycznych.

W stopniu lekkim dziecko nie może napisać liczb dwu lub trzycyfrowych i pisze je

niezgodnie z poleceniem, przy czym lekceważy zera lub wymyśla własne sposoby

zapisu np. 1383 jako 1000,3000, 80, 3, lub 384 czy 30804.

• Dyskalkulia ideognostyczna to niezdolność rozumienia pojęć i zależności matematycznych oraz wykonywania obliczeń w pamięci.

• Dyskalkulia operacyjna to zaburzona zdolność wykonywania operacji matematycznych. W tym rodzaju dyskalkulii występuje zaburzenie operacji np. wykonywania dodawania zamiast mnożenia, odejmowania zamiast dzielenia, czy też zastępowania skomplikowanych czynności prostszymi.

Przyczyny występowania trudności dyslektycznych są uzależnione od:

• dysharmonii rozwojowych;

• podłoża emocjonalnego;

• mikrouszkodzeń układu nerwowego;

• uwarunkowań genetycznych.

Tak, więc dysleksją określa się zespół zaburzeń percepcji: wzrokowej, słuchowej, ruchowej oraz pamięci i uwagi, z którymi wiążą się trudności w nauce.

Do charakterystycznych objawów zaburzeń w sferze emocjonalno - społecznej zaliczymy:

• nadmierną drażliwość;

• niekontrolowaną impulsywność;

• brak wiary we własne możliwości, apatia;

• pojawiają się reakcje nieadekwatne do sytuacji;

• agresję wobec rówieśników - słowną, fizyczną;

• nieśmiałość, unikanie kontaktu z grupą;

• nadmierne zwracanie na siebie uwagi;

• wycofywanie się z różnych sytuacji zadaniowych;

• niedokończone prace;

• brak systematyczności;

• pochopność w podejmowaniu decyzji;

• od euforii do przygnębienia;

• zbędne ruchy;

• łatwo się rozpraszają, mają problemy z koncentracją uwagi.

Do charakterystycznych objawów zaburzeń w sferze poznawczej dotyczących zaburzeń percepcji wzrokowej zaliczymy:

• trudności w rozpoznawaniu szczegółów na obrazku;

• ubogi opis obrazka, słaba spostrzegawczość;

• prace plastyczne ubogie w szczegóły;

• trudności z odtwarzaniem wzorów graficznych;

• mylenie liter podobnych pod względem graficznym;

• występowanie pisma lustrzanego;

• opuszczanie litery lub cząstek wyrazowych;

• przestawianie liter w wyrazach;

• uporczywe głoskowanie lub sylabizowanie wynikające z trudności szybkiego rozpoznawania struktur graficznych;

• trudności z zapamiętaniem graficznego schematu wyrazu;

• brak czujności ortograficznej;

• trudności ze scalaniem słowa - brak syntezy;

• problemy z przepisywaniem;

• zgadywanie podczas czytania lub uczenie się czytania na pamięć;

• słabą pamięć wzrokową.

Do charakterystycznych objawów dotyczących zaburzeń percepcji słuchowej zaliczymy:

• trudności w przeprowadzeniu analizy wzrokowej - wyodrębnianie słów z potoku mowy;

• trudności w przeprowadzeniu analizy głoskowej - wyodrębnianie ze słów głosek oraz ustalenie miejsca każdej głoski w słowie;

• trudności w przeprowadzeniu analizy fonemowej - dotyczy fonemów dźwięcznych

i bezdźwięcznych oraz w opozycji s- c, sz - s, cz - c, sz - cz, r - l;

• łączenie przyimków z rzeczownikami, opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów;

• opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter, np.: dugi, dułgi - długi, ctrna - cytryna, albubum - album;

• trudności w dokonywaniu syntezy wyrazu;

• popełnianie błędów w pisaniu wyrazów ze znakami miękkimi: i - j oraz ą - om, ę - em;

• trudności w uczeniu się piosenek i wierszy;

• podczas czytania nie uwzględnia znaków przestankowych;

• występowanie agramatyzmów;

• unikanie zabaw i ćwiczeń rytmicznych;

• kłopoty w zapamiętywaniu materiału uszeregowanego w sekwencje np.: dni tygodnia, miesiące, szeregi cyfrowe;

• problemy w zapamiętywaniu trudniejszych wyrazów, nazwisk;

• nie rozumie poleceń nauczyciela;

• ubogi zasób słów;

• trudności z wypowiadaniem się.

Do charakterystycznych objawów dotyczących zaburzeń funkcjonowania analizatora kinestetyczno - ruchowego zaliczymy:

• niechęć do zabaw ruchowych i zręcznościowych;

• pismo mało czytelne;

• zaburzona szybkość ruchów rąk;

• nieprawidłowy chwyt narzędzia do pisania;

• nieprawidłowe napięcie mięśniowe: za mocne, za słabe;

• częste poprawianie, zmazywanie;

• ruchy chaotyczne;

• małą precyzję ruchów rąk;

• zaburzenia koncentracji uwagi;

• nie potrafi w sposób kontrolowany i dokładny wykonać ruchów docelowych;

• prace plastyczne charakteryzują się niskim poziomem graficznym.

Do charakterystycznych objawów dotyczących zaburzeń procesu lateralizacji zaliczymy:

• oburęczność - posługuje się raz jedną, raz drugą ręką;

• ogólną niezręczność całego ciała;

• pismo lustrzane;

• mylenie liter i cyfr o podobnym kształcie, a innym ułożeniu w przestrzeni: b - d,

b - p, d - g, u - n, m - w, 6 - 9, itp.;

• inwersja dynamiczna - przestawianie kolejności liter i cyfr, zmiana kolejności sylab

w wyrazach;

• przestawianie kolejności słów, opuszczanie wiersza w tekście;

• brak sprawności manualnej;

• kłopoty w przyswajaniu i operowaniu pojęciami w zakresie stosunków przestrzennych;

• zakłócenia w orientacji w stronach swojego ciała.

Do charakterystycznych objawów dotyczących zaburzeń w orientacji przestrzennej zaliczymy:

• trudności z orientacją w schemacie swojego ciała i w otoczeniu;

• trudności w określeniu miejsca przedmiotów w przestrzeni i ich wzajemnego położenia;

• trudności z właściwym rozplanowaniem rysunku, zakłócenia proporcji;

• na skutek mylenia kierunków występuje przestawienie i opuszczenie liter, sylab, linijek druku;

• mylenie liter różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej (p - g, b - d)

i poziomej (w - m, n - u, d - g, b - g);

• niewłaściwe rozplanowanie znaków graficznych w zeszycie;

• mylenie kierunku zapisu;

• trudności w rozumieniu treści zawierającej pojęcie stosunków przestrzenno - czasowych i struktur gramatyczno - logicznych;

• trudności z odróżnianiem kierunków (góra - dół, prawa - lewa strona).

Uczniowie wykazujący wyżej wymienione objawy powinni zostać przebadani przez psychologa lub pedagoga i poddani terapii. Reedukacja oznacza pracę wyrównawczą

z dziećmi dyslektycznymi. Ma ona na celu wyrównanie braków w rozwoju psychomotorycznym dziecka oraz opanowanie przez nie podstawowych umiejętności czytania i pisania, by umożliwiło im to dalszą naukę w szkole.

Zajęcia przeprowadzane są raz w tygodniu, w zależności od potrzeb dodatkowo, poza planem lekcji. Praca na zajęciach wyrównawczych oparta jest na jednostce metodycznej, traktowanej twórczo - dostosowując ją do aktualnych potrzeb dziecka wg J. Jastrząb. Obejmuje ona następujące etapy pracy:

1. Ćwiczenia na materiale bezliterowym (rozpoczęcie zajęć). Np. ćwiczenia z zakresu percepcji wzrokowej: składanie pociętego obrazka wg wzoru lub ćwiczenia z zakresu percepcji słuchowej: odtwarzanie słyszanych struktur rytmicznych za pomocą odpowiedniego układu klocków. (Wykorzystać tutaj można: układanki PUS, mozaiki, „dyktanda graficzne”, ćwiczenia z zakresu kinezjologii edukacyjnej, labirynty, odgadywanie dźwięków, sztafety wyrazowe, sylabowe, skojarzenia i szereg innych ćwiczeń usprawniających zaburzone analizatory).

2. Sprawdzenie stopnia opanowania uprzednio opracowanego materiału literowego. Wprowadzenie modyfikacji w układzie ćwiczeń np. wyrazy, które wcześniej były czytane pojedynczo, są w dalszym ciągu tak odczytywane, ale w układzie loteryjki wyrazowej, natomiast pojedynczo pisane wyrazy są wpisywane w tekście z lukami.

3. Ćwiczenia na materiale bezliterowym służące realizacji różnorodnych celów: korekcyjnych, relaksacyjnych, stymulujących. Np. zamalowywanie konturowych obrazków dla jednych dzieci jest ćwiczeniem korektywnym, dla innych usprawniającym lub odprężającym.

4. Zajęcia w czytaniu i pisaniu, podczas których trzeba wprowadzić coś nowego, np. po wyrazach wielosylabowych lub położyć nacisk na doskonalenie techniki czytania i pisania.

5. Zmiana rodzaju ćwiczeń - odprężające, relaksowe, tylko nieznacznie usprawniające, bądź stymulujące np. zagadki, ćwiczenia rytmiczne, układanki wg wzoru, gra w domino, loteryjka itp..

6. Ćwiczenia końcowe o charakterze podsumowującym, sprawdzającym uzyskane efekty z poprzednich ćwiczeń i zajęć aktualnych. Stanowią one sprawdzian nabytych umiejętności, a także stopnia uaktywnienia poszczególnych funkcji i związków między nimi.

W zajęciach wyrównawczych zamierzam wykorzystać pomoce dydaktyczne wykonane technologią komputerową - program graficzny COREL, podręczniki, ćwiczenia do zajęć wyrównawczych.

2. CELE OGÓLNE I SZCZEGÓŁOWE

W czasie ćwiczeń reedukacyjnych realizuje się następujące działania terapeutyczne:

• usprawnianie zaburzonych procesów psychomotorycznych;

• usuwanie wad wymowy - praca z logopedą szkolnym;

• ćwiczenia sprawności czytania i pisania;

• oddziaływania psychoterapeutyczne ogólnie uspokajające, a równocześnie aktywizujące dziecko do nauki.

W czasie nauki bardzo ważna jest akceptacja rodziców dla starań dziecka, oraz systematyczne uczęszczanie dziecka na zajęcia reedukacyjne. Rodzic po przeprowadzonym badaniu w poradni powinien otrzymaną opinię o stwierdzonej dysfunkcji u swojego dziecka zanieść do szkoły — a nauczyciel jest zobowiązany na wniosek poradni obniżyć wymagania edukacyjne i dostosować je do możliwości ucznia.

Cele ogólne:

- wyrównywanie zaburzeń rozwoju umysłowego w zakresie:

• koordynacji wzrokowo - ruchowej;

• sprawności manualnej;

• analizy i syntezy;

• orientacji przestrzennej;

• słuchu fonematycznego;

• rozwoju mowy;

- rozwój umiejętności czytania i pisania;

- wyrównywanie trudności w zakresie edukacji matematycznej;

- współpraca z rodzicami w zakresie:

• planowania zadań domowych i ćwiczenia umiejętności pod kierunkiem nauczyciela;

• ujednolicenia metod postępowania w zakresie pomocy dydaktycznej i wychowawczej;

• tworzenia prawidłowej atmosfery: życzliwości, miłości i zrozumienia;

• ułożenia prawidłowego harmonogramu dnia - stałych pór odrabiania lekcji, wypoczynku, snu i posiłków;

• zmiany postaw rodziców, szczególnie tych niewydolnych wychowawczo, wskazując na pozytywne cechy osobowości dziecka.

Cele szczegółowe:

Możemy wyróżnić III etapy pracy z dzieckiem dyslektycznym. W zależności od tego, na jakim etapie pracy jesteśmy, stosujemy różnorodne ćwiczenia.

I ETAP

Obejmuje ćwiczenia na materiale bezliterowym, które dotyczyć będą:

• rozwijania ogólnej sprawności ruchowej i manualnej;

• usprawniania funkcji wzrokowej i orientacji przestrzennej;

• usprawniania koordynacji wzrokowo - ruchowej;

• usprawniania funkcji słuchowej.

II ETAP

Ćwiczenia na materiale literowym, których celem będzie pomoc dzieciom dyslektycznym w eliminowaniu specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu poprzez:

• usprawnianie funkcji poznawczych, szczególnie w zakresie analizy i syntezy.

III ETAP

Ćwiczenia doskonalące umiejętności poprawnego czytania i pisania poprzez eliminowanie błędów ortograficznych i związanych ze specyfiką polskiej pisowni. Na tym etapie należy ćwiczyć:

• tempo czytania i pisania;

• umiejętność czytania cichego i głośnego;

• umiejętność czytania ze zrozumieniem;

• technikę poprawnego pisania pod względem graficznym.

Pracując z dziećmi mającymi trudności w nauce dążymy, aby na zakończenie nauki w klasach nauczania zintegrowanego osiągnął jak najlepsze wyniki.

I tak w zakresie:

- edukacji polonistycznej uczeń:

• przestrzega zasad kulturalnego słuchania oraz zasad kulturalnego prowadzenia rozmowy z osobami dorosłymi i kolegami;

• zwraca uwagę na poprawne posługiwanie się językiem polskim;

• układa i czyta z poznanych liter sylaby i wyrazy jednosylabowe i wielosylabowe;

• różnicuje pojęcia: litera, głoska, sylaba, wyraz, zdanie;

• zna kolejność liter w alfabecie i wykorzystuje ją praktycznie;

• wyodrębnia zdania w języku mówionym i pisanym, zna rolę czasownika w zdaniu;

• wyróżnia zdania oznajmujące, pytające, rozkazujące;

• umie rozmieścić tekst na stronicy;

• pisze płynnie, czytelnie i estetycznie;

• przepisuje bezbłędnie tekst;

• pisze poprawnie z pamięci i ze słuchu wyrazy w ramach poznanego i utrwalonego słownictwa;

• czyta głośno - poprawnie i płynnie - teksty przeznaczone dla dzieci;

• czyta ze zrozumieniem teksty literackie oraz proste teksty informacyjne;

• wyodrębnia wydarzenia w tekstach i historyjkach obrazkowych;

• potrafi wskazać na związek tekstu z ilustracjami;

• rozpoznaje rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki.

- edukacji matematycznej uczeń:

• ustala liczebność zbiorów i porównuje używając znaków: >, =, <;

• posługuje się liczbą w aspekcie kardynalnym, porządkowym i miarowym;

• liczy w przód i w tył: od danej liczby po 1, pełnymi dziesiątkami, pełnymi setkami;

• nazywa i pisze cyfry: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9;

• zapisuje cyframi liczby w zakresie 10000 i odczytuje napisane liczby;

• potrafi wskazać w danej liczbie jedności, dziesiątki i setki;

• umie zapisać liczbę w postaci sumy setek, dziesiątek i jedności;

• sprawnie wykonuje dodawanie i odejmowanie pamięciowe w zakresie 100;

• stosuje tabliczkę mnożenia w zakresie 100 i odpowiednie przypadki dzielenia;

• umie obliczyć proste przypadki dodawania i odejmowania w zakresie 1000;

• sprawdza poprawność wykonywanych działań za pomocą działań odwrotnych;

• wykonuje dzielenie z resztą w zakresie 100 i potrafi je sprawdzić;

• wykonuje dodawanie i odejmowanie sposobem pisemnym w zakresie 1000;

• wykonuje mnożenie sposobem pisemnym liczby trzycyfrowe przez liczbę jednocyfrową;

• rozwiązuje jednodziałaniowe zadania tekstowe i łatwe zadania złożone, w tym takie zadania uwzględniające porównywanie różnicowe i ilorazowe;

• posługuje się nazwami dni tygodnia i miesięcy;

• wykonuje proste obliczenia zegarowe i kalendarzowe;

• umie zmierzyć długość przedmiotów;

• rozpoznaje podstawowe figury geometryczne.

- edukacji przyrodniczej uczeń:

• odróżnia rośliny zielne od krzewów i drzew;

• potrafi określić warunki konieczne do życia roślin;

• rozróżnia rodzaje krajobrazu;

• zna przeszłość swojej miejscowości;

• rozróżnia ssaki, ptaki i owady;

• pomaga zwierzętom w różnych porach roku;

• umie wymienić i podać charakterystyczne cechy pór roku;

• rozróżnia po owocach drzewa owocowe;

• rozpoznaje warzywa po korzeniach, owocach, kwiatach i liściach, zna ich nazwy i części jadalne;

• wyróżnia części ciała człowieka;

• wykorzystuje zmysły do poznania świata;

• posługuje się praktycznie mapą i wskazuje na niej większe miasta, rzeki, stolicę Polski, region, w którym mieszka;

• zna godło, flagę, hymn narodowy, stolicę naszego kraju;

• dba o poszanowanie tradycji oraz wytworów kultury narodowej.

- edukacji społecznej uczeń:

• ma poczucie szacunku, odpowiedzialności za zdrowie i bezpieczeństwo własne i innych;

• dostrzega konieczność szukania pomocy w sytuacji zagrożenia i wypadku;

• kształtuje prawidłowe postawy ciała, uświadamia znaczenie przyjmowania poprawnej pozycji podczas zajęć i w ciągu całego dnia;

• rozwija indywidualne cechy zgodne z jego możliwościami i zainteresowaniami;

• zna podstawowe zasady, reguły i przepisy dotyczące gier zespołowych;

• wyrabia nawyki czynnego wypoczynku, udziału w życiu klasy;

• dostrzega różnice między ludźmi, kształtuje wyrozumiałość, otwartość i tolerancję;

• odkrywa własną odrębność i niepowtarzalność.

3. METODY I FORMY REALIZACJI

Powszechnie stosowane metody nauki czytania i pisania efektywne w odniesieniu do większości uczniów, w stosunku do dzieci dyslektycznych zawodzą. Uczniowie ci odstają coraz wyraźniej od przeciętnego poziomu klasy i podczas, gdy ich koledzy zaznajamiają się już np.: z zasadami ortograficznymi, oni wciąż jeszcze mozolą się nad rozróżnianiem liter i głosek podobnych.

      Wiele kontrowersji budzi samo zakwalifikowanie ucznia już jako dyslektyka. Przyjmuje się, iż dyslektykami są osoby, które spełniają następujące kryteria:

• wiek - do końca trzeciej klasy szkoły podstawowej dzieci powinny opanować, a później doskonalić umiejętność czytania i pisania;

• prawidłowe widzenie i słyszenie;

• brak zaburzeń neurologicznych;

• prawidłowy lub wyższy niż przeciętny poziom rozwoju intelektualnego;

• dydaktyczne - dziecko jest uczone obowiązującymi metodami nauczania;

• społeczne - dziecko rozwija się w środowisku stymulującym jego rozwój poznawczy.

Dzieci dyslektyczne mają specyficzne trudności w czytaniu:

• czytanie „niepewne”, „wymuszone”, szczególnie, gdy dziecko czyta głośno;

• częste błędy w czytaniu; pomijanie wyrazów lub ich dodawanie, zniekształcanie wyrazów i odczytywanie innych, podobnych wyrazów;

• pomijanie linii lub odczytywanie jej ponownie;

• częste gubienie miejsca, w którym dziecko czyta;

• niepewność w czytaniu, szczególnie krótkich wyrazów wyglądających podobnie, np. on-no, od-do;

• trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntetyzowaniu sylab w wyrazy we właściwym porządku (sylaby często są gubione); pomijanie interpunkcji;

• przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens (tworzenie anagramów);

• trudności w wyszukiwaniu najistotniejszych myśli w danym fragmencie tekstu;

• niewłaściwe łączenie liter;

• trudności w przyswojeniu tabliczki mnożenia.

Również u dzieci dyslektycznych możemy zaobserwować specyficzne trudności

w pisaniu, takie jak:

• słaby poziom prac pisemnych w porównaniu z odpowiedziami ustnymi;

• prace pisemne na niskim poziomie graficznym i estetycznym: liczne przekreślenia, poprawki;

• trudności w różnicowaniu liter: p - b, p - g, n - u, m - w;

• nieprawidłowy dobór liter do głosek podobnych fonetycznie, czego przyczyna tkwi w niewłaściwej i powszechnie stosowanej metodzie nauki czytania i pisania efektownej w odniesieniu do większości uczniów, w stosunku do dzieci dyslektycznych zawodzi. Uczniowie ci odstają coraz wyraźniej od przeciętnego poziomu klasy i podczas, gdy ich koledzy zaznajamiają się już np. z zasadami ortograficznymi, oni wciąż jeszcze mozolą się nad rozróżnianiem liter i głosek podobnych względem siebie( t - d, b - p, m - n );

• mylenie nazw "litera - głoska" ( l - el, m - em, k - ka );

• nieprawidłowe stosowanie małych i wielkich liter;

• trudności w rozróżnianiu wyrazów podobnie brzmiących ( las - lis );

• pomijanie, dodawanie, czy też niewłaściwe umiejscowienie liter lub wyrazów;

• zapisywanie wyrazu na różne sposoby;

• mylenie liter l - t podczas pisania oraz czytania;

• nieprawidłowe rozmieszczenie pracy pisemnej na kartce, brak marginesów;

• gubienie wątku podczas zapisywania opowiadania;

• brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji.

Sposoby pracy z dziećmi z dysleksją

W pracy z dzieckiem dyslektycznym najbardziej skuteczne jest uczenie polisensoryczne: jednoczesne zaangażowanie wielu zmysłów: słuchu, wzroku i kinestezji. Maksymalnie wykorzystać należy te zmysły, które funkcjonują prawidłowo z jednoczesnym ćwiczeniem tych słabszych.

Dzieci dyslektyczne nie powinny wykonywać następujących czynności:

• Czytać głośno w obecności całej klasy, ponieważ potęguje to napięcie emocjonalne, w wyniku czego dzieci te czytają gorzej. Mogą czytać głośno wówczas, gdy opanowały zadany tekst w domu lub w czasie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych.

• Czytać zbyt długich czytanek - należy wyznaczyć pewną część do czytania głośnego w celu doskonalenia techniki czytania.

• Pisać dyktand (nauczyciel powinien zastąpić je, szczególnie w początkowym okresie nauki, pisaniem z pamięci).

Z kolei nauczyciel nie powinien w pracy z dzieckiem dyslektycznym:

• Stosować rywalizacji i stawiać za wzór zdolniejsze dzieci, którym dziecko dyslektyczne nie jest w stanie dorównać.

• Omawiać błędów w obecności całej klasy.

W pracy z dzieckiem dyslektycznym powinniśmy pamiętać o tym, aby:

• Stosować na przemian czytanie głośne i czytanie ciche utworów ze sprawdzaniem zrozumienia tekstu.

• Utrwalać i powtarzać wiadomości przy każdej nadarzającej się okazji w ciągu dnia.

• Polecać pisanie ołówkiem w większej liniaturze, szczególnie w początkowym okresie nauki szkolnej.

• Przy ocenie prac pisemnych z języka polskiego nie brać pod uwagę błędów dyslektycznych, które mogą znacznie ją obniżyć (oceniać treść). Na ogólną ocenę z języka polskiego powinny mieć wpływ wszystkie osiągnięcia w tym przedmiocie.

Należy usuwać wyrazy niepoprawnie napisane tak, by uczeń nie przyswajał sobie w pamięci wzrokowej ich wadliwego obrazu graficznego poprzez:

• Całkowite zamazanie wyrazów z błędem i napisanie ich u góry w sposób poprawny.

• Naklejanie pasków poprawnie napisanych wyrazów w miejsce wyrazów z błędem.

• Zaznaczanie na marginesie liczby słów błędnie napisanych. Dzieci same je znajdują poprzez porównanie z tekstem poprawnie napisanym.

Pomoc dzieciom dyslektycznym to między innymi:

• Stosowanie wielu ćwiczeń grafomotorycznych doskonalących technikę pisania (przepisywanie rodzi awersję do pisania).

• Częste sprawdzanie zeszytów i poprawności zapisów prac domowych, by wyeliminować zniekształcenia informacji.

• Prowadzenie słownika wyrazów trudnych.

• Czuwanie nad uaktywnianiem dzieci w czasie lekcji i dodatkowych zajęć poprzez stosowanie atrakcyjnych pomocy dydaktycznych i przerw relaksacyjnych.

• Częste sprawdzanie wiadomości ustnych.

• Dostosowanie wymagań do praktycznych możliwości dziecka, mając na uwadze poziom trudności ucznia.

• Stosowanie słowników ortograficznych podczas klasówek i wypracowań.

• Stosowanie różnego rodzaju wzmocnień - zachęt, pochwał.

• Organizowanie sytuacji zapewniających przeżycie sukcesu w celu uzyskania wiary we własne siły.

• Otoczenie opieką i wsparciem ze strony klasy, z jednoczesnym powierzaniem ról możliwych do spełnienia.

• Uczenie sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych.

• Ćwiczenie odporności psychicznej.

• Uczenie właściwych zachowań w sytuacjach napięć agresywnych jako reakcji obronnych na niepowodzenia.

• Stosowanie indywidualnych wymagań w zakresie podawania nowego materiału i odpowiednich informacji.

• Stała współpraca i wymiana informacji między szkołą a domem.

Powyższe zagadnienia dotyczące sposobów pracy z dzieckiem dyslektycznym opracowano za: W. Turewicz, Organizacja pracy korekcyjno - kompensacyjnej, [w:] Jak pomóc dziecku z dysortografią, ODN Zielona Góra 2000 r.

Nauczyciel - wychowawca, pedagog, logopeda, rodzic pracujący z dzieckiem dyslektycznym powinien w swojej pracy kierować się dekalogiem autorstwa prof. dr hab. M. Bogdanowicz. Oto on:

"Dekalog dla nauczycieli dzieci dyslektycznych"

NIE

• Nie traktuj ucznia jak chorego, kalekiego, niezdolnego, złego lub leniwego.

• Nie karz, nie wyśmiewaj w nadziei, że zmobilizujesz go do pracy.

• Nie łudź się, że „sam z tego wyrośnie”, „weźmie się w garść”, „przysiądzie fałdów” lub, że ktoś go z tego „wyleczy”.

• Nie spodziewaj się, że kłopoty ucznia pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczą się do czytania i pisania i skończą się w młodszych klasach szkoły podstawowej.

• Nie ograniczaj uczniowi zajęć pozalekcyjnych, aby miał więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń i pracy nad sobą.

TAK

• Staraj się zrozumieć swojego ucznia, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec pogłębianiu się jego trudności szkolnych i wystąpieniu wtórnych zaburzeń nerwicowych.

• Spróbuj, jak najwcześniej, zaobserwować trudności ucznia: na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skonsultuj problemy dziecka ze specjalistą (psychologiem, logopedą, pedagogiem, a w razie potrzeby z lekarzem).

• Aby jak najwcześniej pomóc uczniowi:

• bądź w kontakcie z poradnią, wykorzystuj wyniki badań i zalecenia specjalistów zawarte w opinii psychologicznej,

• ustal kontrakt pomiędzy tobą, rodzicami i dzieckiem, który określa reguły współpracy: dziecko uczyń odpowiedzialnym za pracę nad sobą, rodziców za pomaganie dziecku, a nauczyciela za bycie doradcą,

• Zaobserwuj podczas codziennych lekcji, co najskuteczniej pomaga dziecku,

• Bądź w stałym kontakcie z jego nauczycielem - terapeutą i, korzystając z jego wskazań, włączaj w zajęcia dydaktyczne potrzebne dziecku ćwiczenia.

• Opracuj program indywidualnych wymagań wobec ucznia dostosowany do jego możliwości i wkładu pracy. Oceniaj go na podstawie odpowiedzi ustnych i treści prac pisemnych. Nie każ mu czytać głośno przy całej klasie. Pozwól mu korzystać ze słownika i daj więcej czasu na zadania pisemne. Dyktanda i prace pisemne oceniaj jakościowo (opisowa ocena błędów) pod warunkiem systematycznej pracy, znajomości reguł ortografii i korekty błędów w zeszytach. Nagradzaj za wysiłek i pracę, a nie za jej efekty.

• Bądź życzliwym, cierpliwym przewodnikiem ucznia w jego problemach.

4. WSTĘPNA DIAGNOZA

Nauczyciel rozpoczynając pracę z nową grupą uczniów - klasą powinien na początku swojej pracy dokonać wstępnej diagnozy rozwoju społeczno - emocjonalnego dziecka zwracając uwagę na jego zachowania związane z przystosowaniem do szkoły, do nauki, do kolegów.

Z poczynionych obserwacji nauczyciel może wywnioskować, czy dziecko rozpoczynające naukę w szkole jest przystosowane, czy też jest mało lub nieprzystosowane do podjęcia nauki w szkole. Uczniowie, którzy mają problemy w nauce są głównymi kandydatami do wzmożonej pracy wychowawczo - dydaktycznej. Celem lepszego poznania dziecka, które ma problemy w nauce lub zachowaniu nauczyciel - wychowawca powinien nawiązać ścisły kontakt z jego nauczycielem z przedszkola oraz nawiązać bliski kontakt z jego rodzicami.

Dziecko przystosowane do nauki w szkole, o którym możemy powiedzieć, iż osiągnął dojrzałość szkolną charakteryzuje się określonymi wskaźnikami. Są to:

• Dziecko chętnie przychodzi do szkoły, bez problemu odłącza się od rodziców, opiekunów.

• Samodzielnie się rozbiera i ubiera.

• Samodzielnie załatwia potrzeby fizjologiczne.

• Dba o czystość i wygląd zewnętrzny.

• Wykazuje zainteresowanie nauką.

• Wykonuje zadania polecone przez nauczyciela i doprowadza je do końca. Pracuje wytrwale.

• Dba o swoje rzeczy, lubi porządek.

• Łatwo nawiązuje kontakty z kolegami.

• Współpracuje i współdziała z innymi. Wykazuje własną inicjatywę, ma ciekawe pomysły.

• Podporządkowuje się wymaganiom, przestrzega norm postępowania.

• Jest spokojny, zrównoważony, uśmiechnięty.

• Jest troskliwy i opiekuńczy wobec innych, staje w obronie pokrzywdzonych.

• Jest ustępliwy i łagodny wobec innych.

• Wyjaśnia i tłumaczy zachowanie swoje i innych, jeżeli stały się one przyczyną konfliktów.

Natomiast dzieci nieprzystosowane lub mało przystosowane, które rozpoczęły naukę szkolną charakteryzują się następującymi wskaźnikami. Są to:

• Nie chce chodzić do szkoły, boi się, płacze, nie chce zostać bez opiekuna.

• Wymaga pomocy przy ubieraniu się.

• Nie sygnalizuje potrzeb fizjologicznych, nie ma nawyków higienicznych.

• Nie troszczy się o swój wygląd, często jest brudny.

• Nie interesuje się nauką.

• Nie kończy rozpoczętych zdań. Ma trudności w podporządkowaniu się poleceniom. Zamiast wykonywać zadanie - bawi się; gdy efekt pracy nie podoba mu się - niszczy go.

• Nie dba o swoje rzeczy, nie sprząta przyborów; ociąga się z wykonaniem poleceń.

• Jest onieśmielone, skrępowane, boi się kolegów, nauczycieli.

• Unika współpracy, niechętnie współdziała lub odmawia współpracy. Często przebywa sam.

• Narzuca innym swoją wolę i domaga się spełnienia swoich wymagań.

• Obraża się i gniewa. Sprzeciwia się innym, niechętnie i z oporem podporządkowuje się.

• Jest obojętny wobec kłopotów innych.

• Często jest agresywny i kłótliwy, zaczepia, powoduje bójki.

• Przejawia poczucie wyższości, wydaje polecenia, rządzi innymi.

• Nie przyznaje się do winy; uważa, że zawsze ma rację.

Powyższe wskaźniki zostały przedstawione w oparciu o: J. Hanisz, E. Grzegorzewska, S. Łukasik, H. Petkowicz -Ocena opisowa i sprawdzian osiągnięć ucznia WSiP Warszawa 2001 r.

Przeprowadzając wstępną diagnozę ucznia w klasie I wykorzystałam w zależności od przedmiotu diagnozy, różne metody badań. I tak w diagnozowaniu rozwoju funkcji percepcyjno - motorycznych sprawności manualnych zastosowałam następujące metody:

• obserwacji czynności samoobsługowych, rysowania, malowania;

• analizy wytworów takich jak: rysunek człowieka, wzory literopodobne, litery, cyfry, teksty pisane przez dziecko, wzory figur geometrycznych H. Spionek, pisanie wyrazu „domek”.

Percepcję wzrokową sprawdzałam czy jest prawidłowa lub zaburzona za pomocą:

• wzorów figur geometrycznych H. Spionek, układania obrazka z części - puzzle, pisania wielkich i małych liter, pisania cyfr i znaków matematycznych, przeprowadziłam analizę błędów w czytaniu i pisaniu.

W diagnozowaniu percepcji słuchowej posłużyłam się:

• metodą badań I. Styczek - wykorzystując test do badania poziomu analizy i syntezy słuchowej wyrazów. Przeprowadziłam analizę błędów w przepisywaniu, w pisaniu z pamięci, ze słuchu oraz dokonałam analizy błędów w czytaniu.

W diagnozowaniu mowy zwróciłam uwagę na posiadany zasób słownictwa, czy dziecko ma wady wymowy (przeprowadzono badania diagnostyczne przez logopedę szkolnego) oraz zwróciłam uwagę na sposób jego wypowiadania się. Metody jakie wykorzystałam to:

• obserwacja dziecka w różnych sytuacjach połączona z wypowiedzią dziecka;

• historyjki obrazkowe;

• obrazki sytuacyjne.

W diagnozowaniu myślenia wykorzystałam:

• układanie obrazka z części - puzzle;

• porównywanie obrazków;

• klasyfikowanie przedmiotów, obrazków, figur geometrycznych;

• obrazki i historyjki obrazkowe;

• obserwacja wykonywanych czynności.

V. TREŚCI - ZADANIA EDUKACYJNE I ZESTAWY ĆWICZEŃ

Prowadząc zajęcia wyrównawcze z dziećmi musimy pamiętać o przestrzeganiu kilku ważnych zasadach. Ich przestrzeganie doprowadzić może do zaobserwowania widocznych pozytywnych efektów pracy nie tylko przez nauczyciela, rodzica, ale przede wszystkim ucznia, który z chęcią będzie dalej pracował, ponieważ sam zauważy pozytywne zmiany. Podstawowymi zasadami zajęć wyrównawczych, terapeutycznych będzie:

• Ćwiczenia powinny być prowadzone pod kontrolą osoby dorosłej.

• Należy przeprowadzać je systematycznie.

• Dziecko wykonuje każdorazowo tylko jedno ćwiczenie danego typu.

• Proponując dziecku ćwiczenia, trzeba przestrzegać zasady stopniowania trudności. Także w wykonaniu rysunku powinno się uwzględniać stopień trudności (opis rysunku, wodzenie palcem po linii od początku do końca, rysowanie mazakiem po folii, rysowanie kredką po śladzie, uzupełnianie rysunku według pomysłów dziecka).

• Gotową pracę dziecka należy wyeksponować, np. powiesić w widocznym miejscu w sali zajęć wyrównawczych.

• Warto gromadzić wszystkie wykonane przez dzieci prace - założenie teczek pracy dziecka.

Podstawowe zasady prowadzenia zajęć terapeutycznych przedstawione zostały w oparciu o: Dominik E., Już w szkole. Radzę sobie coraz lepiej. A - Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 2004 r.

PROPOZYCJE DOSTOSOWANIA ĆWICZEŃ SPRAWNOŚCI MANUALNEJ DO WYBRANYCH ASPEKTÓW ZABURZEŃ

Opóźnienie lub zaburzenie funkcji	Ćwiczenia korekcyjno - wyrównawcze
Zaburzone napięcie mięśniowe - silne napięcie mięśniowe - słabe napięcie mięśniowe Skutki - pismo brzydkie, nieczytelne, mało precyzyjne	Ćwiczenia rozluźniające, relaksacyjne, ćwiczenia rozmachowe. Malowanie farbami na dużych płaszczyznach (kartony, gazety, szary papier), dużym pędzlem w pozycji stojącej, później siedzącej z zachowaniem kierunku od lewej do prawej i z góry na dół. Zamalowywanie dużych konturowych rysunków, malowanie obrysowywanych dłoni, konturów ciała. Malowanie form kolistych, falistych, literopodobnych, liter. Ugniatanie piłeczek, krążków. Modelowanie z użyciem mas: gliny, plasteliny, ciastoliny, masy solnej. Malowanie plasteliną. Stemplowanie palcem, pieczątkami z drewna, korka, ziemniaka, gumy.
Zaburzona precyzja i koordynacja wzrokowo - ruchowa Skutki trudności: - w łączeniu elementów liter w całość - w łączeniu liter w sylaby - w pisaniu w liniach	Ćwiczenia motoryki dużej rąk, dłoni, palców. Ćwiczenia usprawniające rozwój percepcyjno - motoryczny. Montowanie konstrukcji z gotowych elementów, klocków, krążków, koralików, patyczków. Układanie obrazków z części. Dopasowywanie przedmiotów o różnych kształtach do identycznych otworów. Nawlekanie koralików o różnych wielkościach otworów i różnych kształtach. Haftowanie, przewlekanie sznurków przez otworki w tekturkach. Wydzieranie, naklejanie wydzieranek. Wycinanie po linii prostej, falistej form geometrycznych, rysunków konturowych, liter, sylab, wyrazów z makulatury. Rysowanie kredą, patyczkiem, palcem, pisakiem, kredką, ołówkiem. Kreślenie linii poziomych, pionowych, falistych, zamkniętych. Obrysowywanie szablonów. Rysowanie linii w polach i bez ograniczenia pola. Rysowanie po liniach - pogrubianie konturów. Rysowanie labiryntów. Kopiowanie rysunków przez kalkę, folię. Kalkowanie i kopiowanie wzorów. Zamalowywanie i zakreskowywanie rysunków konturowych kredkami. Łączenie kropek. Rysowanie według wzoru, według instrukcji słownej, z piosenką. Pisanie wzorów literopodobnych, liter po śladach, na tackach z piaskiem, palcem, patyczkiem, kredką, ołówkiem, kredkami, pisakami, na czystych kartach, a następnie w liniach. Samodzielne pisanie liter z zachowaniem kierunku pisania, miejsca rozpoczynania litery, łączenia poszczególnych elementów. Pisanie sylab z zachowaniem łączenia.
Wolne tempo Skutki - niepełny zapis lekcji - brak zapisu pracy domowej - opuszczanie wyrazów w dyktandach - pisanie mniejszej ilości tekstu w ograniczonym czasie (klasówki, sprawdziany)	Ćwiczenie dłoni, rąk, palców w różnych układach ze stopniowym zwiększaniem szybkości. Ćwiczenia w zakreskowywaniu rysunków w coraz szybszym tempie. Kreślenie znaków literopodobnych na kartkach bez liniatury w coraz szybszym tempie. Pisanie liter jednym ruchem, płynne, swobodne, początkowo na kartkach bez liniatury, a następnie w liniach. Szybkie pisanie sylab z uwzględnieniem połączeń. Ćwiczenie szybkości pisania wyrazów i zdań.

PROPOZYCJE DOSTOSOWANIA ĆWICZEŃ PERCEPCJI WZROKOWEJ DO WYBRANYCH ASPEKTÓW ZABURZEŃ

Opóźnienie lub zaburzenie funkcji	Ćwiczenia korekcyjno - wyrównawcze
Zaburzone spostrzeganie kształtów Skutki - trudności w zapamiętywaniu kształtów liter i figur geometrycznych rzadko występujących, o skomplikowanych kształtach (F, G, H, Ł).	Dobieranie takich samych obrazków. Wskazywanie obrazków, które nie pasują do pozostałych. Dobieranie obrazków do ich konturów. Segregowanie obrazków w grupy tematyczne. Dobieranie figur geometrycznych o różnych kolorach, wielkości, kształcie, grubości. Wyszukiwanie obrazków, figur, liter wśród innych, w tle, w tekście nakładających się na siebie (domina, loteryjki, puzzle, karty typu Piotruś, gry edukacyjne, programy komputerowe). Zapamiętywanie trudnych kształtów, nazywanie, rysowanie.
Trudności dostrzegania różnic i podobieństw (opuszczanie lub dodawanie elementów) Skutki - mylenie liter l - ł, l - t, m - n, o - a, a - ą, s - ś, n - ń, z - ź, c - ć, dz - dź, L - Ł, P - B, F - T - mylenie znaków: . i :, + i -, = i -	Wskazywanie, zaznaczanie przedmiotów i ich elementów na obrazkach. Porównywanie obrazków różniących się szczegółami - wskazywanie różnic, dorysowywanie brakujących elementów. Rysowanie przedmiotów według instrukcji słownej. Dobieranie takich samych liter. Wyszukiwanie liter napisanych różnymi kolorami, o różnej wielkości, grubości, czcionce, położeniu, ukrytych w tle, nałożonych na siebie. Zaznaczanie mylonych liter w różnych tekstach: podkreślanie, przekreślanie, kolorowanie, otaczanie kółkiem. Głośne nazywanie liter w trakcie wykonywanej czynności. Wyszukiwanie sylab w tekście, podkreślanie ich, falbankowanie. Wycinanie liter z gazet, stemplowanie, lepienie z plasteliny, malowanie farbami. Tworzenie plansz, albumików z trudnymi literami, sylabami, wyrazami. Rysowanie kształtów liter ołówkiem, pisakami z nazywaniem ich, śpiewaniem. Pisanie liter, z którymi dzieci mają trudności, dorysowywanie brakujących elementów do liter według instrukcji słownej. Czytanie i pisanie sylab wyrazów z literami, które dziecko myli - przepisywanie, pisanie z pamięci i ze słuchu.
Zaburzona orientacja przestrzenna Skutki Inwersja statyczna - trudności w rozpoznawaniu, czytaniu i pisaniu liter, cyfr i znaków: p - b, d - g, n - u, m - w, 6 - 9, + i x, ( i ), < i > - pismo lustrzane E - 3, L - 2 Inwersja dynamiczna - trudności w rozpoznawaniu położenia przedmiotów w stosunku do siebie - przestawianie liter, cyfr i znaków: do - od, ul - lu, kto - kot - tok - tko, 13 - 31, ( 13 - 13), licznik - mianownik	Ćwiczenia w orientacji w schemacie ciała i w przestrzeni. Układanie kompozycji z klocków według wzorów przestrzennych. Dobieranie obrazków, figur geometrycznych o takim samym lub różnym położeniu. Dobieranie części obrazka do całości. Układanie obrazków, liter i figur geometrycznych z części. Układanie kompozycji przestrzennych z kółeczek, patyczków, obrazków przedstawiających przedmioty w różnym położeniu. Rysowanie kompozycji geometrycznych, labiryntów według wzoru i instrukcji słownej. Wyszukiwanie figur geometrycznych, liter, znaków wśród innych o podobnym kształcie, lecz innym położeniu. Dobieranie takich samych liter. Wyszukiwanie określonej litery, cyfry, znaku wśród innych podobnych o różnym ułożeniu w przestrzeni. Dorysowywanie kolejnych figur i liter w różnym położeniu według ustalonej sekwencji. Wskazywanie zmian w położeniu liter, cyfr i znaków. Wyszukiwanie, zaznaczanie i czytanie liter, sylab, wyrazów w tekście. Pisanie liter, sylab, wyrazów i zdań z trudnymi literami. Układanie wzorów przestrzennych z patyczków, kółek, listków, figur geometrycznych. Dobieranie obrazków według takich samych układów przestrzennych. Układanie przedmiotów, obrazków, liter według instrukcji słownej: nad, pod, przed, za, na dole, po prawej, po lewej. Układanie pocztówek według wzoru. Uzupełnianie sekwencji czasowych i przestrzennych. Układanie kolejności zdarzeń - historyjki obrazkowe. Dobieranie takich samych sylab, liczb. Czytanie ze zrozumieniem.

PROPOZYCJE DOSTOSOWANIA ĆWICZEŃ PERCEPCJI SŁUCHOWEJ DO WYBRANYCH ASPEKTÓW ZABURZEŃ

Opóźnienie lub zaburzenie funkcji	Ćwiczenia korekcyjno - wyrównawcze
Zaburzenia słuchu fonemowego Skutki - trudności w identyfikacji i wymawianiu poszczególnych dźwięków	Wady wymowy powinny być korygowane przez logopedę. Do ćwiczeń wstępnych należy dobrać odpowiednie wyrazy zgodnie z wymową. Zestawy wyrazów znajdziemy w poradnikach logopedycznych oraz w książkach pomocniczych do nauki języka polskiego Prawidłowe, wzorowe, czyste wymawianie głosek przez nauczyciela. Powtarzanie głosek przez dziecko. Powtarzanie głosek o podobnym brzmieniu w zestawieniach. Dobieranie obrazków do głosek i głosek do obrazków. Dobieranie liter do głosek i głosek do liter.
Zaburzona analiza i synteza słuchowa Skutki - trudności w rozpoznawaniu głosek w nagłosie, wygłosie i śródgłosie - trudności związane z pisaniem i przestawianie głosek w różnych położeniach	Odtwarzanie rytmu i wiązanie go z układem przestrzennym. Rozpoznawanie głosek - samogłosek i spółgłosek w nagłosie, wygłosie i śródgłosie na podstawie nazw obrazków. Segregowanie, wyróżnianie, eliminowanie przedmiotów według podanej głoski. Dobieranie wyrazów do podanej głoski. Wybieranie, wskazywanie, podawanie przedmiotów, rysunków w czynnościach zabawowych. Wyodrębnianie kolejnych głosek. Łączenie głosek w słowa. Ćwiczenia analizy słuchowej wyrazów Zestawianie obrazka ze schematem budowy dźwiękowej wyrazu. Modelowanie wyrazu za pomocą liter, a następnie nakrywek. Wskazywanie miejsca głoski na schemacie, usuwanie głoski. Podawanie liczby głosek w wyrazie i wyrazu na podaną liczbę głosek (liter). Analiza wyrazów w mowie głośnej i cichej. Ćwiczenia syntezy słuchowej Tworzenie sylab. Czytanie sylab w krótkich ekspozycjach. Tworzenie wyrazów za pomocą rebusów. Uzupełnianie sylab początkowych i końcowych w wyrazach. Tworzenie wyrazów z sylab, czytanie wyrazów sylabami, później całościowo. Podział wyrazów na sylaby. Zaznaczanie sylab w wyrazach falbankowaniem. Tworzenie wyrazów z pierwszych (ostatnich) głosek nazw obrazka, a następnie bez obrazka. Przekształcanie wyrazów przez zmianę głosek w różnych położeniach, np. rak - mak - maj - masz - mam. Wyodrębnianie wyrazu ukrytego w innym wyrazie. Tworzenie wyrazów z różnych głosek i liter. Pisanie sylab, wyrazów na podstawie słuchowego rozpoznawania głosek.
Trudności w czytaniu i pisaniu - głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych - syczących i szumiących - i - j - ę - en - em, ą - om - on - nieprawidłowe zmiękczenia - błędy ortograficzne	Dobranie odpowiedniego podręcznika pomocniczego dostosowanego do rodzaju błędów. Ćwiczenie percepcji wzrokowej, słuchowej i sprawności manualnej na etapie litery i głoski, sylaby, wyrazu i zdania, dostosowane do konkretnej trudności. Ćwiczenia w czytaniu głośnym w krótkich ekspozycjach oraz czytaniu cichym. Przepisywanie, pisanie z pamięci i pisanie ze słuchu wyrazów, zdań z trudnymi głoskami. Do pracy z dzieckiem potrzebne są zestawy obrazków, wyrazów, zdań, tekstów dostosowanych do konkretnej trudności. Dla uatrakcyjnienia ćwiczeń można zastosować rebusy, krzyżówki, zagadki, prace z ciekawymi tekstami, tworzenie własnych tekstów. Książki pomocnicze z ćwiczeniami opracowane dla dzieci, zalecane i zatwierdzone przez MENiS możemy polecić rodzicom i dzieciom do indywidualnej pracy korekcyjno - wyrównawczej.

Powyższe propozycje dostosowania ćwiczeń sprawności manualnej, percepcji wzrokowej oraz percepcji słuchowej do wybranych aspektów zaburzeń przedstawione zostały w oparciu o: Hanisz J., Grzegorzewska E., Ocena opisowa rozwoju ucznia - ćwiczenia wspomagające i sprawdziany, Wydawnictwo WSiP Warszawa 2005 r.

Etap terapii właściwej dotyczącej rozwoju umiejętności czytania i pisania oraz wyrównywania innych trudności w zakresie języka polskiego będzie obejmował:

1. Po zapoznaniu z pewnym zasobem liter, układanie i czytanie sylab i wyrazów jednosylabowych i wielosylabowych.

2. Poznanie dźwiękowe i graficzne struktury wyrazów- różnicowanie pojęć: litera, głoska, sylaba, wyraz, zdanie. Analiza głoskowo - literowo - sylabowa wyrazów, tworzenie schematów budowy dźwiękowej wyrazu i zdania przy pomocy kolorowych nakrywek, odtwarzanie struktur graficznych za pomocą innych elementów przestrzennych (patyczków, kółek) i dźwiękowo - ruchowych.

3. Ćwiczenie umiejętności przepisywania. Stosowanie urozmaiconych form, np. przepisywanie z podkreślaniem trudniejszych wyrazów i uzupełnianiem niektórych brakujących liter, wyrazów.

4. Kształcenie umiejętności pisania z pamięci po uprzednim ułożeniu trudniejszych wyrazów z liter ruchomego alfabetu i analizy głoskowo - literowo - sylabowej tych wyrazów. Samodzielne sprawdzenie dokonanego zapisu.

5. Po dłuższym okresie pisania z pamięci, ćwiczenia pisania ze słuchu o charakterze ćwiczącym z odpowiednimi objaśnieniami, analiza trudniejszych wyrazów.

6. Ćwiczenia ortograficzne i stylistyczne, wprowadzenie słownictwa i zasad ortograficznych. Próby ujęcia treści w zdania. Układanie podpisów jedno i kilkuzdaniowych do obrazków.

7. Doskonalenie graficznej strony pisma. Przykład szczegółowych technik korekcyjnych, ułożenie kształtów liter z kolorowego drutu, ulepienie z plasteliny, obrysowanie szablonów liter. Rozbicie litery na poszczególne jej elementy i próby łączenia w całość.

8. Praca nad płynnością i poprawnością czytania - likwidowanie nawyku literowania. Czytanie „we dwoje” z dorosłym. Głos dorosłego reguluje tempo czytania.

9. Kształcenie nastawienia na rozumienie treści czytanego tekstu, opowiadanie po czytaniu, wiązanie czytania z innymi rodzajami działalności dziecka - rysowanie, malowanie.

10. Kształcenie umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem, rozsypanki sylabowe, wyrazowe, zdaniowe, dobieranie podpisów do obrazków, przyporządkowywanie dłuższych tekstów do obrazków. Uzupełnianie luk w tekście.

Wyrównywanie trudności z matematyki powinny objąć:

1. Ćwiczenia rozwijające stosunki przestrzenne. Analizowanie wzajemnego położenia przedmiotów słownie i w działaniu: wyżej - niżej, najwyżej - najniżej, dalej - bliżej, na prawo - na lewo, nad - pod, za - przed, przy - obok, między - na brzegu, na zewnątrz, na wewnątrz.

2. Wyodrębnianie cech wielkościowych i ich porównywanie (wysoki - niski, dłuższy - krótszy, duży - mały, większy - mniejszy, największy - najmniejszy, wysoki - niski, szeroki - wąski, gruby - cienki).

3. Zapoznanie z prostymi figurami geometrycznymi, rozpoznawanie ich w otoczeniu, rysowanie ich, układanie figur z patyczków, odręcznie i według szablonu.

4. Pojęcie liczby od 1 do 10. Porównywanie liczb, malejący i rosnący ciąg liczbowy.

5. Dodawanie i odejmowanie liczb w zakresie 10 z wykorzystaniem konkretów, tabelek, grafików, drzewek, choinek, słoneczek.

6. Doskonalenie dodawania i odejmowania w zakresie 20 bez przekroczenia progu.

7. Dodawanie i odejmowanie z przekroczeniem progu dziesiątkowego.

8. Mnożenie w zakresie 30 jako dodawanie jednakowych składników oraz dzielenie jako działanie odwrotne.

9. Wdrażanie do układania i rozwiązywania prostych zadań tekstowych. Pomoce: układanki, patyczki, kostki, komponowanie różnych ornamentów i szlaczków z figur, tabelki na dodawanie, drzewka, choinki, słoneczka, grafy, zabawy i gry dydaktyczne.

Oddziaływanie leczniczo - wychowawcze o charakterze terapii zmierzające do wyrównania zaburzeń systemu nerwowego oraz do kształtowania korzystnych postaw osobowościowych powinno polegać na:

1. Pracy korekcyjno - kompensacyjnej zorganizowanej tak, żeby dziecko było nie tylko odbiorcą, ale wykonawcą coraz bardziej samodzielnym, wykształcenie w nim postawy twórczej.

2. Stworzeniu warunków do zmniejszania ruchów niezorganizowanych, przedłużenia okresów koncentracji uwagi. Nauczeniu zachowania w sytuacjach dla dziecka trudnych.

3. Dla wyeliminowania urazów związanych z trudnościami w czytaniu i pisaniu, należy zintensyfikować charakter zabawowy zajęć, żeby dziecko kojarzyło zajęcia z przyjemnością i rozrywką , niż z nauką - stopniowo zmniejszać udział aspektu zabawowego.

4. Stosowaniu przerwy w pracy, wprowadzając ćwiczenia relaksacyjne, stosowaniu pochwały w celu zachęcenia do pracy, przeciwdziałaniu męczliwości dziecka.

5. Zapewnieniu aktywnego udziału w zajęciach i zabawach, ułatwieniu nawiązania kontaktu z rówieśnikami.

W pracy z dzieckiem mającym problemy w nauce, ważna nie tylko jest współpraca z rodzicem, opiekunem dziecka, ale również współpraca z poradnią psychologiczno - wychowawczą. Psycholog lub pedagog z poradni w ramach pracy nad dzieckiem mającym trudności w nauce przekazuje rodzicom różne zalecenia w zależności od deficytów jakie posiada dane dziecko. Poniżej przytoczę różne wskazówki - ćwiczenia dotyczące pracy z dzieckiem nie tylko w szkole, ale również w pracy w domu pod opieką rodzica:

• Rozwijanie funkcji analizatora słuchowego.

• Zasady stosowane w przypadku dzieci leworęcznych.

• Jak pomóc dziecku kształtować poczucie własnej wartości?

• Ćwiczenia w zakresie analizy i syntezy wzrokowej.

• Zestaw ćwiczeń usprawniających koordynację wzrokowo - ruchową oraz poprawiających sprawność manualną do pracy z dzieckiem w domu.

ROZWIJANIE FUNKCJI ANALIZATORA SŁUCHOWEGO

W opanowaniu czytania i pisania decydującą rolę odgrywa umiejętność analizy i syntezy dźwiękowej wyrazów, której podstawowym warunkiem jest odpowiedni poziom słuchu fonetycznego.

Dziecko wstępujące do klasy I ma wprawdzie rozwinięty słuch fonetyczny, który rozwija się od najmłodszych lat życia, ale nie zawsze osiąga poziom do opanowania złożonego procesu, jakim jest nauka czytania i pisania. Przedstawione ćwiczenia mają podnieść poziom słuchu fonetycznego, a tym samym przygotować dziecko do umiejętności analizy i syntezy słuchowej wyrazu. Obserwacje wykazują, że synteza głoskowa jest dla dzieci bardzo trudna, natomiast lepiej sobie radzi z syntezą słuchową. Na wzór niżej podanych ćwiczeń nauczyciel może zaprojektować podobne, w zależności od własnej sytuacji omawianej tematyki. Ćwiczenia te należy często wplatać w tok zajęć o charakterze zabawowym.

Przykładowe ćwiczenia:

Analiza zdań:

- Miś je miód.

- Mama gotuje obiad.

- Moja piłka jest czerwona.

- Kotek pije mleko. itp.

Powtórz te zdania;

• policz, ile słów słyszysz w tym zdaniu?

• jakie słowo słyszysz na początku zdania?

• jakie słowo słyszysz na końcu zdania?

Analiza sylabowa wyrazu: mama, mucha, krowa, zegarek, kapusta, mieszkanie.

Analiza głoskowa wyrazu:

samogłoska na początku wyrazu: Ela, Ola, oko, ucho, ule, osa, igła, itp.;

spółgłoska na początku wyrazu: dom, kot, las, lato, szafa, rak, itp.;

samogłoska na końcu wyrazu: osa, ule, domy, ryba, itp.;

spółgłoska na końcu wyrazu: dom, kot, rok, ząb, kit, itp.

4. Synteza sylabowa wyrazu: so - wa, lal - ka, ja - go - dy, ko - le - ga, itp.

5. Synteza głoskowa wyrazu: n - o - s, o - k - n - o, l - a - s, r - o - k, w - .ó - z - e - k

6. Dopowiadanie ostatniej sylaby wyrazów: kre…, lal…., ry…, długo…, itp.

1. Porównywanie słuchowe wyrazów krótszych z dłuższymi: sto - stołek, lis -

lisek, słoń - słońce.

2. Zgadywanki typu:

na stole leży: klo - cek, o - łó - wek, g - u - m - k - a;

kto się nazywa, niech przyjdzie do mnie: Ka - sia, I - wo - na, To - mek, A - l - a,

M - a - g - d - a, J - u - r - e - k;

pokaż w sali taką rzecz: o - b - r - a - z - e - k, sz - a - f - a, s -t - ó -ł;

daj swojej koleżance: k - r - e - d - k - i, l - a - l - k - ę, k - l - o - c - e - k.

9. Ćwiczenia typu:

• podnieś do góry czerwone kółko, gdy usłyszysz wyraz z głosem „s”, np.: sala,

pole, Ola;

• klaśnij, jak usłyszysz wyraz z głosem „m”, np.: most, kreda, kot;

• czyje imię zaczyna się na B…, T….., R….;

• do kogo rzucę piłkę, powie wyraz zaczynający się na : „O”, „sz”, „R”.

Zabawa - „Zaproszenie”

Nauczycielka rozdaje dzieciom obrazki przedstawiające pojedyncze przedmioty. Następnie mówi: zapraszam obrazek, którego nazwa zaczyna się na sz, cz, r, k, lub inne. Zapraszam obrazek, którego nazwa posiada głoskę „o”, w którym przy wymawianiu słychać: r, sz, ż, ale nie na końcu i nie na początku. Dziecko posiadające taki obrazek, przychodzi na środek, pokazuje go wszystkim dla sprawdzenia oraz bardzo wyraźnie wymawia dany wyraz. Pozostałe dzieci określają, czy decyzja była prawidłowa.

Zabawa - „ Zamiana”

Nauczycielka z obrazkiem /przedmiotem/ w ręku mówi: zamienię swój obrazek na taki, którego nazwa zaczyna się na „s” lub kończy. Dziecko posiadające takie obrazki zmienia je z nauczycielem i gra dalej. Prowadzi ją kolejno osoba posiadająca obrazek /przedmiot/ z wywołaną i prawidłowo zaznaczoną głoską.

Zabawa - „Kto odchodzi”

Na środku sali staje troje dzieci z obrazkiem lub przedmiotem. Odchodzi to dziecko, które posiada obrazek o nazwie rozpoczynającej się na inną głoskę niż pozostałe. Każde z wybranych wymawia wyraźnie nazwę przedmiotu oraz wymienia głoskę początkową. Pozostałe dzieci oceniają prawidłowość odpowiedzi oraz określają, kto powinien odejść.

Zabawa - „Zbieranie”

Wybrane dziecko chodzi między kolegami i zbiera od nich te obrazki, których nazwy zaczynają się lub kończą na podaną przez nauczyciela głoskę. Podstawą do zabranie obrazka jest wyraźne wymówienie jego nazwy przez dziecko, które trzyma obrazek. Po zebraniu wszystkich sprawdzamy, kto wygrał /nie popełnił błędu przy zbieraniu obrazków/.

Zabawa - „Sklep”

Urządzamy sklep. Wolno kupować tylko takie przedmioty, którego nazwa zaczyna się lub kończy na podaną przez nauczyciela głoskę.

Zabawa - „Imiona”

Nauczycielka na tablicy - stoliku umieszcza jakiś przedmiot. Mogą podejść tylko te dzieci, których imiona zaczynają się taką głoską, jak nazwa przedmiotu.

Zagadki

Nauczycielka mówi: zaczyna się na „p” - do jedzenia, lub zaczyna się na „sz” - stoi na sali. Dzieci odgadują i same wymyślają podobne zagadki.

ZASADY STOSOWANE W PRZYPADKU DZIECI LEWORĘCZNYCH -

na podstawie książki Marty Bogdanowicz - Leworęczność u dzieci.

Właściwa postawa wobec leworęczności.

Nie należy nadmiernie koncentrować uwagi na dziecku tylko z tej racji, że jest ono leworęczne. Ważne jest stworzenie właściwej atmosfery, aby dziecko nie czuło się ani gorsze od innych, ani szczególnie uprzywilejowane.

Wczesna diagnoza.

Dziecko z tendencją do posługiwania się lewą ręką należy obserwować od czasu wczesnego dzieciństwa, wszechstronnie usprawniać, a w okresie 5 - 6 roku życia poddać badaniom diagnostycznym.

Właściwa decyzja co do programu postępowania z dzieckiem leworęcznym.

Przy podejmowaniu stosujemy zasadę nie zachęcania do posługiwania się prawą

ręką dzieci:

• oburęcznych i leworęcznych;

• o wczesnych przejawach lateralizacji i silnym stopniu przewagi lewej ręki;

• mało sprawnych motorycznie (szczególnie o obniżonej sprawności motorycznej ręki prawej);

• opóźnionych w rozwoju umysłowym;

• dzieci, u których występują zaburzenia zachowania towarzyszące leworęczności, takie jak np. jąkanie, reakcje nerwicowe;

• dzieci, u których obserwuje się podczas pisania prawą ręką tendencje do pisania zwierciadlanego;

• dzieci, które nie akceptują prób „przeuczania”.

Prawidłowa postawa dziecka leworęcznego podczas rysowania, pisania:

• dziecko siedzące przy stole powinno mieć obie stopy oparte o podłogę, oba przedramiona oparte o stół, plecy wyprostowane tak, by linia kręgosłupa była pionowa;

• tułów nie powinien opierać się o ławkę (stół), lecz znajdować się w pewnej odległości - zapewnia to swobodę ruchów rąk;

• dziecko leworęczne siedząc przy stole lub w ławce powinno mieć swego sąsiada po prawej stronie;

• najlepiej jest, gdy światło pada na zeszyt dziecka leworęcznego z przodu lub od strony prawej;

• w szkole, w klasie powinien zajmować rząd środkowy.

Właściwe położenie zeszytu (kartki).

Zeszyt powinien się znajdować w pewnej odległości od ciała dziecka leworęcznego,

a tym samym od dalszego brzegu stołu czy ławki, musi być ułożony na stole ukośnie, nachylony w prawą stronę.

Prawidłowy sposób trzymania ołówka, długopisu.

Ołówek powinien być trzymany w trzech palcach pomiędzy kciukiem i lekko zgiętym palcem wskazującym, opartym na palcu środkowym. Ręka trzymająca długopis powinna znajdować się w odległości około 2 cm od powierzchni papieru.

Prawidłowy układ dłoni, nadgarstka i przedramienia.

Dłoń wraz z nadgarstkiem stanowi przedłużenie przedramienia (układ liniowy), brzeg dłoni, nadgarstka i ramienia opierają się cały czas o stół i zeszyt, w którym dziecko rysuje (pisze) i przesuwają się podczas tych czynności.

Próby zmiany pozycji ręki należy zaniechać, jeżeli zauważy się opór dziecka

i zniechęcenie do zajęć graficznych lub, gdy wystąpią objawy wzmożenia napięcia mięśniowego i zwolnienie tempa pisania.

Właściwa organizacja ruchów podczas pisania.

Podczas nauki pisania dzieci leworęcznych wskazana jest:

• dbanie o prawidłowe kreślenie liter (inskrypcja) poprzez ćwiczenie pisania liter zgodnie z obowiązującym wzorem; wskazane jest więc wcześniejsze utrwalanie nawyków ruchowych polegających na kreśleniu linii pionowych z góry w dół i poziomych - od lewej ku prawej;

• trening w zakresie progresji dużej - płynnego przesuwania ręki od lewej do prawej krawędzi zeszytu zamiast manipulowania zeszytem, pomocne może tu być ułożenie zeszytu na lewo od dziecka, tak, aby jego ręka zmierzała ku osi ciała;

• wdrażanie dziecka do opanowania ruchów progresji małej, aby podczas pisania liter

i wyrazów, dłoń i przedramię cały czas pozostawały w kontakcie z zeszytem.

Kontrola i regulowanie napięcia mięśniowego.

Podczas rysowania, pisania napięcie mięśniowe ręki, przedramienia i ramienia, nadgarstka, dłoni i palców powinny być świadomie regulowane i kontrolowane.

U dzieci, które nie umieją regulować siły napięcia, obserwuje się albo zbyt silne, albo zbyt słabe napięcie mięśniowe. Słabe napięcie przejawia się jako słaby nacisk na ołówek i powoduje, że rysunki i pismo są mało czytelne. Ślad pozostawiony przez ołówek jest mało widoczny, a linie zwykle bywają niesprawne, drżące, cienkie.

Koordynacja ruchów obu rąk.

W przypadku dziecka leworęcznego wskazane jest ćwiczenie precyzji ruchów każdej z rąk oraz rozwijanie ich współdziałania ze sobą w trakcie wykonywania czynności wymagających ich współpracy.

Współdziałanie oka i ręki:

• usprawnianie współdziałania czynności ruchowych lewej ręki z funkcjami wzrokowymi poprzez ćwiczenia rozwijające koordynację wzrokowo - ruchową;

• rozwijanie współdziałania oka i ręki po tej samej stronie ciała;

• umożliwienie stałego śledzenia wzrokiem czynności rysowania (pisania) przez dziecko leworęczne.

JAK POMÓC DZIECKU KSZTAŁTOWAĆ POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI? -

wskazówki dla rodziców i nauczycieli

1. Poczucie własnej wartości rozwija się w atmosferze bezpieczeństwa, zaufania i więzi z innymi ludźmi. Dzieci potrzebują miłości, akceptacji oraz bezpiecznego miejsca, gdzie mogą być sobą, miejsca wolnego od krzywd i niebezpieczeństw.

2. Okazuj dziecku swoją miłość bez względu na to co robi i jak się zachowuje.

3. Zadbaj o kontakt dotykowy z dzieckiem. Właściwy sposób dotykania stymuluje poczucie więzi, które jest ważnym elementem poczucia bezpieczeństwa niezbędnego do rozwoju poczucia własnej wartości.

4. Dbaj o więź z dzieckiem wzbogaconą troskliwością i zrozumieniem.

5. Pomagaj dziecku w postrzeganiu jego unikalności jako zalety, a nie wady.

6. Podkreślaj pozytywy - w ocenie działań dziecka koncentruj się na tym, co jest robione właściwie.

7. Doceniaj jego wartość - dziel się z dzieckiem tym, co zauważasz w nim najlepszego

i godnego uznania.

8. Aby docenianie było skuteczne musi być konkretne. Wskazuj na specyficzną cechę

dziecka, praw komplementy na temat jego wyglądu, chwal osiągnięcia, doceniaj

wartości.

9. Zaufanie można budować poprzez stawianie realistycznych ograniczeń, poprzez

wysłuchanie opinii dziecka, a potem konsekwentnym i uczciwym egzekwowaniu wspólnie uzgodnionych ograniczeń. Podejście to pozwala odczuć dzieciom, że są ważne i cenione.

10. Zachęcaj dziecko do podejmowania ryzyka i uczenia się nowych umiejętności poprzez

wyrażanie uznania za każdy wysiłek w procesie poznawania nowego i osiągania

wyznaczonych celów.

11. Dotrzymuj słowa, obietnic i umów.

12. Nie krytykuj dziecka za niepowodzenia, ale pomagaj mu w dostrzeganiu lekcji zawartej

w każdym doświadczeniu. Nie moralizuj.

13. Namawiaj dziecko, aby dzieliło się najzwyklejszymi nawet doświadczeniami. Słuchaj

dziecko z uwagą, pomagaj rozpoznawać co jest pozytywne i istotne, dzięki czemu

dziecko może czuć się dojrzalsze.

14. Pomagaj dziecku stawiać zadania realne do osiągnięcia i formułować cele krótko

i długoterminowe.

15. Zachęcaj dziecko do posiadania marzeń i ich realizowania.

16. W rozwijaniu poczucia własnej wartości dzieci potrzebują pomocy dorosłych.

ĆWICZENIA W ZAKRESIE ANALIZY I SYNTEZY WZROKOWEJ

1. Porównywanie dwóch obrazków o tej samej treści - pozwala na stwierdzenie, czy są takie same, czy inne, co na nich jest innego lub inaczej narysowanego. Dziecko musi dokonać operacji w analizowaniu i ujmowaniu całości obrazka. Ćwiczy spostrzegawczość.

2. Porównywanie ze sobą dwóch przedmiotów o tym samym kształcie mających inne desenie. Dziecko ma dokonać porównania i powiedzieć, czym się różnią - w trakcie ćwiczeń, także wzbogaca się słownik dziecka.

3. Wyszukiwanie wśród różnych obrazków dwóch takich samych - jednakowych pod każdym względem (żarówki, kapelusze, flakony, dzbany, krzesełka itp.).

4. Odnajdywanie na obrazku dziewczynek, które są ubrane w ubranie zimowe i przyporządkowanie każdej z nich takiej samej dziewczynki w letnim ubranku.

5. Cztery pory roku. Na podstawie obrazka dziecko ma powiedzieć, jaka to jest pora roku i po czym ją poznaje. Następnie przyporządkowuje określonej porze roku odpowiednie obrazki, np.: wiosna - sadzenie roślin, fiołki, kwitnące drzewa; lato - kąpiące się dzieci, kwitnące słoneczniki, owoce na drzewie; jesień - opadłe liście, chryzantemy, latawiec, grabienie liści; zima - choinka świąteczna, dzieci na sankach, dokarmianie ptaków, nagie drzewa.

6. Odszukiwanie wśród różnych owoców takich samych jak obok (powtarzamy na warzywach, owadach, drzewach, kwiatach itp.).

7. Odszukiwanie takich samych pojazdów wśród różnych (różne samochody, pociągi).

8. Grupowanie przedmiotów według kolorów (czerwony, zielony, żółty, niebieski).

9. Kto czym pojedzie? Dzieci mają rozwiązywać zadanie w oparciu o obrazki. Na obrazku są samochody: duży ciężarowy obudowany drewnem, autobus, osobowy. Grupa dzieci z nauczycielką - autobusem, samotna dziewczynka na hulajnodze, towary i paki zostaną włożone dźwigiem do samochodu ciężarowego, zwierzęta pojadą dużym obudowanym samochodem.

10. Dobieranie części do całości. Nauczycielka podaje dziecku obrazek przedstawiający ruch wielkomiejski z brakującymi elementami. Dzieci porównują z rzeczywistością sytuację spotykaną na ulicach i na jezdniach w naszym mieście. Następnie dobierają do brakujących całości odpowiednią część.

11. Segregowanie rozrzuconych przedmiotów według ich przeznaczenia. Np.: spódnica, termometr, nożyce, strzykawka, klapki, sandały, filiżanki, podstawki, płaszcz, lekarstwo itp.

12. Łączenie przedmiotów w pary (co do czego pasuje), np.: maszynka do mięsa, odkurzacz, łyżeczka, mikser, froterka, szczoteczka, patelnia, imbryk, rożno, dywan, babka, kura, mięso, ziemniaki, śmietana, dżem.

13. Porządkowanie zbiorów - dzieci otrzymują obrazki przedmiotów zaliczonych do jednego zbioru. Wśród nich jest po jednym lub dwa ze zbioru innego, np.: (meble) - kot, (kwiaty) - piłka, (zwierzęta) - krzesło, (lampy) - nóż, (przybory do jedzenia) - latarka, (zabawki) - kwiat. Dzieci mają uporządkować zbiory (zmienić to co nie pasuje).

ZESTAW ĆWICZEŃ USPRAWNIAJĄCYCH KOORDYNACJĘ

WZROKOWO - RUCHOWĄ

ORAZ POPRAWIAJĄCYCH SPRAWNOŚĆ MANUALNĄ

DO PRACY Z DZIECKIEM W DOMU

1. Malowanie pędzlami o różnej grubości na dużych arkuszach szarego papieru (linie poziome, pionowe, koła, ślimaki, fale). Należy pamiętać, by linie były kreślone od lewej do prawej, oraz od góry do dołu.

2. Malowanie kawałkiem waty zamoczonej w farbie.

3. Wypełnianie książeczek do kolorowania oraz wzorów wykonanych stemplami.

4. Rysowanie i kolorowanie pisakami, kredkami świecowymi i ołówkowymi, węglem drzewnym.

5. Uzupełnianie niedokończonych przez dorosłego rysunków.

6. Kreślenie szlaczków i liter na stole posypanym mąką lub kaszką manną.

7. Zabawy z klamerkami do bielizny. Przyczepianie klamerek do krawędzi kartonowych figur, pudelek itp. Rzucanie klamerkami do celu, np. do plastikowego pojemnika.

8. Sortowanie - wrzucanie do odpowiednich pudelek: żołędzi, kasztanów, guzików, plastikowych lub kartonowych figur, liter i cyfr. Dobieranie ich według wielkości, kolorów, kształtów.

9. Wydzieranie z kolorowych czasopism i reklam rysunków produktów spożywczych i przyklejenie ich na kartkach z bloku kategoriami, np. owoce, warzywa, napoje itp.

10. Wydzieranie z gazet postaci ludzkich i przyklejanie ich na kartki, dorysowywanie innych rekwizytów.

11. Wydzieranie z tytułów artykułów (maja większą czcionkę liter) i układanie z nich wyrazów oraz wyrazów i układanie z nich zdań.

12. Lepienie różnego rodzaju wałeczków, placuszków i innych kształtów z ciasta na pierogi, z masy solnej, plasteliny, makaron.

13. Wyszywanie bez igły. Pomóc dziecku wykonać prosty rysunek na kartonie: koło, kwadrat, jabłuszko itp. Następnie dziurkaczem zrobić w nim dziurki, przez nie dziecko przewleka kolorową sznurówkę, tasiemkę, wykonując kontury rysunku.

14. Przeplatanie włóczki, żyłki przez wkładki do zlewozmywaka (plastikowa kratka).

15. Kompozycje ze sznurka lub kolorowej włóczki. Dziecko samodzielnie bądź przy pomocy dorosłego rysuje jakiś kształt, literę na kartce ołówkiem. Linię ołówka pociąga warstwą kleju, następnie nakłada na nią kolorowe nitki.

16. Rysowanie nitką. Na ciemnej kartce papieru dziecko układa mozaikę nitką. Gdy powstanie jakiś kształt, podkleja nitkę klejem, przyklejając ją do papieru przyciśnięciem palca.

17. Wodzenie palcem:

• po krawędzi stołu, talerza, książki;

• po linii narysowanej na kartce (prostej, falistej, pionowej, poziomej);

• po konturach dużych rozmiarów figur geometrycznych;

• po wzorach graficznych liter i cyfr.

• Kreślenie linii „po śladzie” pędzlem, kredką, mazakiem.

• Kopiowanie gotowych wzorów przez papier śniadaniowy lub kalkę techniczną.

• Wyścigi samochodowe. Rysujemy na kartce rozmaite (proste i bardziej skomplikowane) linie wyobrażające drogi. Powyżej i poniżej każdej drogi zaznaczamy miejsca, z których wyjedzie samochodów (będzie nim kredka w rękach dziecka). Musi on poruszać się wciąż w tej samej odległości od drogi, tak aby na nią nie wjechać).

• Rysowanie różnych labiryntów, torów wyścigowych, między którymi dziecko rysuje linie, tak aby nie „wypaść” z toru.

• Obrysowywanie różnych przedmiotów, np.: talerza, kubka, widelca itp.

• Nawlekanie koralików, makaronu na żyłkę.

• Budowanie z klocków.

• Wycinanie:

• cięcie frędzli - nacinanie brzegu kartki w równych odstępach;

• ścinanie rogów i brzegów;

• cięcie papieru na paski;

• cięcie wzdłuż narysowanej linii (prostej, falistej);

• wycinanie obrazków z gazet, czasopism - naklejanie ich na kartce i podpisywanie;

• wycinanie przedmiotów zawierających określoną głoskę, np.: c, s itp.

• Tworzenie budowli z pudełek od zapałek, czekoladek itp.

• Układanie wzorów liter, cyfr, figur z guzików, kasztanów, żołędzi.

• Układanie prostych kształtów (drzewko, domek) oraz liter i cyfr z zapałek.

• Formowanie liter z drutu, plasteliny, gliny.

• Zabawy stolikowe: pchełki, bierki, bilard stołowy, puzzle.

• Zabawy podczas spaceru do parku, lasu:

• rzucanie do celu, np.: szyszkami, kasztanami, kulkami śniegowymi;

• kreślenie patykiem na piasku różnych linii prostych, falistych, szlaczków, rysowanie liter, cyfr, figur geometrycznych;

• rysowanie kredą na chodniku.

1. KONTROLA I OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW

Udział uczniów w zajęciach dydaktyczno - wyrównawczych jest konsekwencją:

• przeprowadzenia wstępnej diagnozy rozwoju ucznia na początku roku szkolnego;

• otrzymania ewentualnych opinii z poradni psychologiczno - pedagogicznej;

• indywidualnych rozmów z rodzicami uczniów, skierowanie dzieci na badania.

Praca nauczyciela - ucznia na tych zajęciach zmierza do:

• usprawnienia i stymulowania funkcji percepcyjno - motorycznych;

• eliminowania błędów i braków w czytaniu i pisaniu oraz ćwiczenia umiejętności prawidłowego czytania i pisania;

• eliminowania i wyrównywania trudności w zakresie edukacji matematycznej;

• eliminowania luk w wiadomościach przewidzianych programem na szczeblu uczenia się dziecka;

• prawidłowego ukształtowania osobowości, między innymi w sferze emocjonalnej.

Ocena osiągnięć uczniów obejmuje:

• obserwację różnych zachowań dzieci w różnych sytuacjach zadaniowych

i społecznych;

• analizę wszelkich wytworów dziecka;

• wysiłek, który dziecko wkłada w zdobywanie wiadomości, umiejętności i sprawności;

• poprawność rozumowania przyczynowo - skutkowego;

• rozwój mowy dziecka, biorąc pod uwagę: sposób wymowy i komunikatywność, treść, rozwój zdań, zasób słownictwa, zastosowanie części mowy;

• rozmowa z uczniem;

• ścisła współpraca z rodzicami dziecka.

W przypadku otrzymania od rodzica opinii o stwierdzonej dysfunkcji u jego dziecka, dostosowuję wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych

i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom.

Rodzic otrzymuje ode mnie opracowane za: Roszkowska - Przetacznik M., Wtorkiewicz L., Ocenianie opisowe - diagnoza i motywacja, Kraków 2000 - Kryteria stosowane przy określaniu kompetencji na pierwszym etapie kształcenia w klasach I - III na poziomie i poniżej poziomu w zakresie kompetencji: językowych, matematycznych, artystyczno - technicznych, społeczno - przyrodniczych i nawyków przy pracy.

Pod koniec semestru, na koniec roku rodzic zostaje poinformowany o postępach swojego dziecka i ewentualnych wskazówkach do dalszej pracy w postaci oceny opisowej.

Ocena ta powinna dostarczyć rodzicom rzetelnej, szczegółowej informacji o ich dziecku na podstawie, której będą mogli w porę podejmować właściwe działania na rzecz jego dalszego, prawidłowego rozwoju.

Uczeń otrzymując ocenę opisową dowiaduje się o efektach swojej szkolnej aktywności i wskazówkach, jak pokonywać napotkane trudności. Ocena ta motywuje go do dalszego wysiłku, zachęca do samooceny oraz umacnia wiarę we własne możliwości.

Ocena opisowa dostarcza nauczycielowi informacji, na jakim poziomie rozwoju znajduje się uczeń w danym momencie edukacji oraz o tym, czy stosowany przez nauczyciela system pracy z uczniem jest efektowny.

Przez cały okres nauki nauczania zintegrowanego bardzo ważny jest ścisły kontakt wychowawcy z rodzicami szczególnie w zakresie:

• ujednolicenia metod postępowania w zakresie pomocy dydaktycznej i wychowawczej;

• zmiany postaw rodziców, szczególnie tych niewydolnych wychowawczo, wskazując na pozytywne cechy osobowości ich dziecka;

• tworzenia prawidłowej atmosfery: życzliwości, miłości i zrozumienia.

Najważniejszym efektem końcowym prowadzonych zajęć dydaktyczno - wyrównawczych będzie uzupełnienie luk w wiadomościach przewidzianych programem oraz wyrównanie braków celem podjęcia z powodzeniem nauki w klasach wyższych.

6. EWALUACJA PROGRAMU

Ewaluacja programu obejmować będzie:

• wypowiedzi i wytwory pracy uczniów;

• obserwację uczniów podczas zajęć;

• wyniki przeprowadzonej wstępnej diagnozy rozwoju dziecka;

• opinie uczniów z poradni psychologiczno - pedagogicznej;

• dostosowanie wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się;

• dostosowanie kryteriów stosowanych przy określaniu kompetencji na pierwszym etapie kształcenia w zakresie kompetencji językowych i matematycznych;

• współpraca z poradnią psychologiczno - pedagogiczną;

• wykorzystanie technologii komputerowej - program graficzny COREL do wykonywania pomocy dydaktycznych;

• współpraca z rodzicami - opiekunami dziecka w celu ujednolicenia metod postępowania w zakresie pomocy dydaktycznej i wychowawczej.

6. LITERATURA

Literatura wykorzystana do powyższego opracowania oraz do pracy z dziećmi mającymi trudności w nauce:

• Cichy D., Cywińska E. B., Frindt M., Janicka - Panek T., Małkowska - Zegadło H., Zielkowska L., Program nauczania zintegrowanego w klasach 1 - 3 szkoły podstawowej, Wydawnictwo JUKA Warszawa 1999

• Chmielewska E., Logopedia. Poradnik dla nauczycieli i rodziców. Zabawy logopedyczne i nie tylko, Wydawnictwo MAC Kielce 1997

• Czajkowska I., Herda K., Zajęcia korekcyjno - kompensacyjne w szkole, Wydawnictwo WSiP Warszawa 1989

• Franczyk A., Krajewska K., Zabawy i ćwiczenia na cały rok. Propozycje do pracy z dziećmi młodszymi o specjalnych potrzebach edukacyjnych, Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2005

• Gąsowska T., Pietrzak - Stępkowska Z., Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu, Wydawnictwo WSiP Warszawa 1994

• Handzel Z., Loteryjki sylabowe pomoc do ćwiczeń w nauce czytania i pisania, Wydawnictwo Harmonia Gdańsk 2004

• Hanisz J., Grzegorzewska E., Łukasik S., Petkowicz H., Ocena opisowa i sprawdzian osiągnięć ucznia, Wydawnictwo WSiP Warszawa 2001

• Hanisz J., Grzegorzewska E., Ocena opisowa rozwoju ucznia, ćwiczenia wspomagające i sprawdziany, Wydawnictwo WSiP Warszawa 2005

• Kołaczyńska M., Dymarska J., Osiągnięcia uczniów. Jak je badać? Plany wynikowe i sprawdziany kompetencji, Wydawnictwo WSiP Warszawa 2005

• Mickiewicz J., Wojak M., Ćwiczenia ułatwiające naukę czytania i pisania dla uczniów klas młodszych, Wydawnictwo TNOiK Toruń 1997

• Roszkowska - Przetacznik M., Wtorkiewicz L., Ocenianie opisowe - diagnoza i motywacja, Wydawnictwo Superstudium Magdaleny Przetacznik Kraków 2000

• Skibińska H., Praca korekcyjno - kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu. Materiały pomocnicze dla nauczycieli i studentów nauczania początkowego i wychowania przedszkolnego, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Bydgoskiej Bydgoszcz 2001

• Stępkowska Z., Kos B., Pomoce do nauki pisania, czytania i mówienia także dla dzieci dyslektycznych, część 2 Rozsypanki literowe, loteryjki obrazkowe sylabowo - wyrazowe, Wydawnictwo WSiP Warszawa 1995

• Zakrzewska B., I Ty będziesz dobrze czytać, Wydawnictwo WSiP 2000

• Zakrzewska B., I Ty będziesz dobrze pisać, Wydawnictwo WSiP 2000

STRONY INTERNETOWE wykorzystane do powyższego opracowania:

• www.literka.pl.

• www.interklasa.pl

• www.eduseek.pl

ĆWICZENIA wykorzystane w zajęciach wyrównawczych:

1. Brzózka J., Jasiocha A., Went W., Matematyka raz jeszcze. Ćwiczenia do zajęć wyrównawczych. Klasa 1, 2, 3, Wydawnictwo WSiP Warszawa 1999/ 2000

2. Dominik E., Już w szkole. Radzę sobie coraz lepiej A,B, C, D dla klasy I i II, III, Wydawnictwo Nowa Era 2004

3. Gacek B., Ćwiczenia rewalidacyjne dla klasy trzeciej, Wydawnictwo WSiP Warszawa 1996

4. Kosińska A., Ćwiczenia rewalidacyjne dla klasy drugiej, Wydawnictwo WSiP 1998

5. Kozyra B., Litwiniec A., To nie takie trudne! dla klas I - III, Wydawnictwo WSiP 2006

6. Polak A., Ćwiczenia rewalidacyjne dla klasy pierwszej, część 1 i 2, Wydawnictwo WSiP 1998

6. ZAŁĄCZNIKI

Załączniki, którymi posłużyłam się w przeprowadzeniu wstępnej diagnozy uczniów rozpoczynających naukę w klasie pierwszej:

1. Wzory literopodobne.

2. Wzory figur geometrycznych - H. Spionek.

3. Test do badań poziomu analizy i syntezy słuchowej wyrazów I. Styczek. Badanie dzieci z klasy I (r. szkol. 2004/ 2005, r. szkol. 2007/ 2008).

4. Badanie dzieci z klas II - IV (r. szkol. 2005/ 2006, 2006/ 2007, 2008/ 2009).

5. Obrazek sytuacyjny test S. Szumana.

6. Obrazek do badania poziomu analizy i syntezy wzrokowej ucznia.

7. Obrazki Mikołaja do wyszukiwania różnic - M. Zachorowskiej.

8. Wzory liter drukowanych, pisanych, wielkich i małych w kolejności ich wprowadzania, wzory cyfr i znaków matematycznych.

9. Test do badania techniki czytania głośnego dla uczniów klas I - VII J. Konopnickiego.

10. Próba tempa pisania wyrazu „domek” - E. Grzegorzewskiej.

11. Rysunek człowieka.

12. Diagnoza wstępna - D. Piwońskiej.

13. Test pomiaru szybkości czytania głośnego - W. Puśleckiego.

UWAGA:

Załączniki dostępne w pełnej wersji pracy - na płycie CD serwisu Publikacje edukacyjne www.publikacje.edu.pl

- 38 -

---