Andrzej Kuśniewicz, Król Obojga Sycylii - streszczenie
Powieść zaczyna się od słów: „Można by zacząć tak” a następnie podaje autor cztery fragmenty- propozycje:
Były raz dwie siostry - Elżbieta i Bernadetta oraz ich brat - Emil;
28 VII 1914 r. monitor rzeczny cesarsko-królewskiej marynarki „Bodrog” oddał pierwszy strzał w kierunku Belgradu. Dwóch oficerów stojących na wyspie odległej od Panceva o kilometr obserwowało przez lornetki serbski brzeg Dunaju;
Na rogu Kiralyi utca w mieście Fehertemplom (inaczej Bela Crkva lub Ungarisch Weisskirchen) była winiarnia;
Znalezienie na Cygańskim Przedmieściu zwłok młodej Cyganki.
Fakty powyższe wydają się niepowiązane ze sobą w logiczną całość, ale tak nie jest. Każdy z nich zaistniał w ściśle realnym czasie i utrwalił się. Niczego nie można odrzucić ani zmienić. Nie jest wykluczone, że gdyby zabrakło którejkolwiek cząstki, bieg wydarzeń późniejszych mógłby się zmienić.
Paralelność faktów w czasie (wszystkie 28 VI o godz. 10.10) - technika symultaniczna.
W Sarajewie zamach na Arcyksięcia Ferdynanda;
W Fehertemplom pierwszy szwadron 12 c. k. pułku ułanów powracał z rannych ćwiczeń, oficerowie postanowili udać się do winiarni.
W Trieście w hotelu „Quarnero” Emil R. jeszcze w cywilu ma zamiar pisać - coś w rodzaju eseju na niesprecyzowane tematy. Patrzy w okno - akacja.
Cyganka Marika Huban śpi na przedmieściu Fehertemplom (trzyma jedną ręką korale na szyi).
Te fakty są obiektywnie błahe, subiektywnie w danej chwili jedynie ważne, bo dzieją się realnie w momencie spełnienia, są nieodwracalne. Nie da się nic pomiąć - wszystkie tworzą nierozłączną całość, każdy składnik jest tak samo ważny.
Stwierdzeniem: „A zatem powtarzamy” wprowadza się historię sióstr i Emila. Ich ojciec - Emanuel R. (wzięty adwokat w Grazu, potem w Wiedniu) najstarszą Elżbietę spłodził w nocy po operetce i szampańskiej kolacji, średniego Emila - w dzień rocznicy urodzin cesarza w hotelu „Klomser” 18 VIII 1892 r. - w kawiarni mecenas widział zaloty kawalera do kelnerki, a potem, będąc z żoną wyobrażał sobie, że jest ona tamtą dziewczyną (a to chamisko!). Emil był więc niejako dzieckiem o podwójnym charakterze. Najmłodsza córka została poczęta w codziennych okolicznościach (ciekawe co to znaczy;)), jej lekki niedorozwój ustąpił, ale pozostała bierna i ślamazarna (Detta). Elżbieta nazywana Lieschen urządzała z siostrą „zabawy” - w salonie ich domu w Wiedniu (tu narrator zastanawia się jaka muzyka ma dobiegać z sąsiedztwa - uważano, że Emil był podobny do Schuberta - więc niech będzie Schubert). Elżbieta kazała siostrze udawać krowę czy baranka - Emil był obserwatorem. Narrator zapowiada, ze nastąpi ciąg dalszy historii. Nadmienia, że w czasie realnym, dziejącym się aktualnie tj. koniec lipca/sierpień 1914 - Detta wyszła za mąż za bankowca, ma córeczkę Ethel.
Następnie jest mowa o winiarni przy Kiralyi, którą przejęła po Supiciciu wdowa po nim Supicić Erzsika, zwana per Bózsi - 28 VII 1914 r. będący tu oficerowie dowiadują się od niej o zamordowaniu Cyganki. Około 11.00 oficerowie opuszczają winiarnię, idą do koszar. Za nimi Wachmistrz żandarmerii Vilajcić Istvan - ten podąża na miejsce, gdzie znaleziono zwłoki (chciałby, żeby okazało się, że to wypadek - byłby. Wachmistrz jest wrogo nastawiony do stacjonujących w mieście oficerów - to oni są przyczyną niemoralnych przestępstw.
Historia pułku - od marca 1854 r., stacjonował w różnych miejscach monarchii, honorowi patroni to: Ferdynand II - Król Obojga Sycylii (KOS), Franciszek II Burbon - ostatni Król Obojga Sycylii (gdy Emil ogląda jego portret w kasynie oficerskim, myśli, że obojnakość w nazwie państwa zawiera w sobie poczucie rozpadu, ich monarchia nazywa się austro-węgierska (on sam jest także niejako rozdwojony). Od 1859 generał kawalerii Gagern, od 1902 - generał kawalerii von Bothmer. Emil zostaje zmobilizowany. Patrzy przez koszarowe okno - w myślach obrazy jakichś bitew (klęska pod Solferino, obraz Wierieszczagina „Pobojowisko Plewny”). Emil ma przeczucia, nie dotyczą one wojny, są jego własne, prywatne. Ale ma też zastępczą sytuację:pręgowane morskie tygrysy mórz chińskich, wymyślił symfonię mórz żółtych, dżunglę tygrysich lian wodnych. Powraca do niego muzyka, wizje ogrodu, fiołków, OperyWiedeńskiej wraz z fiołkowoperłową suknią Pani Marty Jacobi (to małżeństwo było zaprzyjaźnione z rodzicami Emila). Myśli te spontanicznie przenoszą się na El. (Elżbietę). Usiłuje uciec od obrazów-przyrównań. Muzykę należy odbierać w oderwaniu od jakichkolwiek analogii, wrażenia poddać oczyszczeniu, np. muzykę Bacha z opery, z tamtego wieczoru.
Emil wraz z kolegą z Wiednia - Zdenkiem Kocourkiem wybrał pułk Ułanów w Fehertemplom tuż nad granicą serbską, choć mógł zostać bliżej Wiednia. Przed laty służył w tym pułku jego dziadek, bohater spod Solferino, gdzie zginął. Solferino oznacza klęskę, katastrofę, zgon. Emil szukał legendy.
Z koszar pisał list do matki (zaczyna się na chwilę narracja w 1 os.). Emil i Zdenek oglądają obrazy w kasynie oficerskim (bitwa pod Montebello i Solferino), czytają kronikę pułku.
Wracamy do Elżbiety - kiedyś dostała ona od chrzestnej, radczyni Jacobi suknię w kolorze solferino (ciemny fiolet nasiąknięty krwią). Emil patrzył na nią i myślał, że to symboliczny wyrok na nich oboje, uświadomił sobie własną odrębność wynikającą z tego, że kiedy powiadał się ojcu jezuicie Corneliusowi Blattowi zatajał źródło grzechu śmiertelnego. Żył ( chodząc w mundurku konwentu jezuitów) w zgodzie z tym stanem potępienia już za życia. Problem grzechu Emila wciąż wraca w jego wspomnieniach. Emil porównuje swoje imię do takiego Rousseau.
Zwrot narracji do przełomu1899/1900 naznaczonego piętnem dekadencji. Pani Ethel lubiła przebierać swoje dzieci z okazji różnych imprez np. przedstawień na urodzinach kogoś z rodziny. Emil był wróżką, św. Cecylią, a Lieschen - paziem, czarownicą. Emil miał zeszyt oprawiony w zielony półskórek - pamiętnik, a raczej szkicownik, w którym znajdowały się próby utworów na fortepian lub skrzypce. Emil wspomina (znów narracja 1-os., cudzysłów) że kiedyś wraz Lieschen popłynęli na wyspę. Gdy ona stała na rufie, Emil patrzył na nią i był pełen podziwu: „umrzeć, patrząc wciąż na nią”. Podobne uczucia wzbudzał w nim widok jej na koniu. Nie wiemy dokładnie co stało się na wyspie. Byli tylko we dwoje, leżeli obok siebie, Lieschen głaszcze ich ręce źdźbłem trawy. W Emilu budzi się dziwne, nieokreślone uczucie do siostry - oczarowanie a może miłość (?). Od tamtego czasu prześladuje go obraz katafalku nakrytego czarnym całunem. Przypomina mu się wtedy obraz Bocklina „Wyspa umarłych”.
Znów narracja 3-os. Przez Fehertemplom przejeżdża pociąg wiozący żołnierzy - oficerowie idą do lokalu matki Rózsa (burdel) - pijatyka, wspomnienia, nad ranem ojciec Korinat Geza tańczy czardasza na stole. O świcie, gdy żołnierze, podkomisarz Bogatowić pracuje nad sprawą cyganki, osoby mało ważnej w znaczeniu obiektywnym i publicznym, istotnej i jedynej dla niej samej. 15-letnia piękna Marika Huban przechadzała się po Przedmieściu, wyłudzała papierosy od żołnierzy, spała z nimi, kradła ze straganów.
Miesiąc temu - 28 VI zabito arcyksięcia. Do umierającego wezwano jezuitę, ojca Antoniego Puntiganna (jego nazwisko kojarzy się z marką piwa, którą stale pije rodzina R.).
Lekarz 12 pułku opowiada w winiarni czego dowiedział się o śmierci Cyganki - w gliniance ktoś chwycił ją od tyłu za drut, na który nawleczone były koraliki i ciągnął po ziemi.
Emil, Zdenek i porucznik Willy Kottfuss (stary znajomy Emil spod Wiednia) idą do glinianki. Zdenek - dziennikarz i poeta jest pełen rezygnacji. Jadąc tutaj nocą, widział „białą damę”, która wróży śmierć.
Tymczasem na stację wjeżdża kolejny transport wojskowy.
Emil młodości czytał Nietzschego „Tako rzecze Zaratustra…”. Był pod silnym wpływem siostry. Kiedyś w górach miał pokusę strącić ją w przepaść i skoczyć samemu - byłoby to podobne do Heloizy i Abelarda lub Romea i Julitty... Nie wiedział dokadnie czego chciał, ale w odpowiednim momencie przyszła matka a on myślał o prawdziwym „gotyku śmierci alpejskiej”. Swoje uczucia próbuje zapisać w formie wiersza: Odciąłem rękę, siostro moja, / Żebym nie miał czym zepchnąć Cię w przepaść. / Wypaliłem sobieźrenice, żeby nie grzeszyć wzrokiem / Odrąbałem Twoje oba ramiona, / Byś mnie nie przygarnęła nimi na wieczne potępienie.
To lato całe nazywa pierwszym autentycznie i świadomie grzesznym. Pisanie, choć świadomy jest jego nikłej wartości, w chwili pisania napawało go szczęściem i uniesieniem.
W 1909 r. Emil był w sanatorium w Meranie i tam zaczął pisać pamiętnik - zielony kajet. Wspomina wakacje z rodzicami. Latem 1910 r. decyduje poświęcić się sztuce (ma ambicje stworzenia dzieła-syntezy muzyki, słów i obrazów). W 1911 r. po maturze porzuca zamiar studiów prawniczych. Rok 1912 spędza w Eger w szkole oficerskiej jako jednoroczny ochotnik i tu poznaje Zdenka.
W 1913 r. Elżbieta powiadamia go o swoich zaręczynach z Edmundem von S. - oficerem marynarki wojennej, śledzi reakcję Emila, ale ten na szczęście wiedział o tym wcześniej od matki, więc tryska humorem. Jest jednak uprzedzony do Edmunda.
W tym czasie do urzędu pocztowego w Wiedniu przychodzi Alfred Redl - szef pruskiego sztabu. Zatrzymał się w hotelu „Klomser”, w tym samym pokoju, gdzie poczęto Emila. Gdy Emil stoi w otwartym oknie hotelu „Miramare”, dwaj agenci zabijają Redla.
!914 r. - W komisariacie trwa śledztwo w sprawie Cyganki. Wykluczono gwałt, być może to sprawa polityczna (Cyganka mogła być serbskim agentem). Bogatowić aresztuje kilku Cyganów - złodziei.
Narracja znów wraca do zielonego zeszytu (1 os.). Narrator opisuje eksperymenty Elżbiety na siostrze. W rzeczywistości Detta jest jednak tylko narzędziem, bo złośliwej i perwersyjnej Elżbiecie chodzi o Emila. Elżbieta stoi na Dettą, każe jej czołgać się po trawniku, zakwitnąć, łaskocze ją listkiem, napawa się niezdrowym podnieceniem płynącym ze strachu Detty przed trzmielem. Emil w pewnym momencie nie wytrzymuje. Detta dostaje drgawek ze strachu a Emil ucieka za turecki bez. Lieschen go bacznie obserwuje z daleka, a może ukryta za krzakiem widzi wszystko dokładnie. Emil masturbuje się i to prawdopodobnie na oczach Elżbiety podekscytowanej tym. Emil spowiada się, ale nie wyznaje księdzu grzechu. Nie chce popełnić świętokradztwa, więc wyjmuje ukradkiem hostię. Zakopuje ją w ogrodzie, potem chowa w pudełku, ale wyśledziła go Elżbieta - oboje zjadają hostię, profanują ją. (Jest to 1904).
Tymczasem z Fehertemplom wyjeżdżają transporty żołnierzy, trwa wojna z Serbią. Prawami wojny został objęty także lokal matki Rózsy - 3 panienki: Erika, Klara, Ilonka zabawiają panów oficerów, stałych bywalców, bo wkroczyli tu także ci z obrony krajowej.
Emil i Zdenek przechadzają się po stacji. Dyskutują nad końcem XIX w. - dla Zdenka rozpoczął się on w chwili zburzenia Bastylii, a skończył może już w 1857 r. „Kwiatami zła” Baudelaire'a. Dla Emila - to dopiero ta wojna jest końcem wieku.
Bogatowić przesłuchuje Cyganów. Jano, który znalazł zwłoki mówi, że Marika pokłóciła się ze swoim kochankiem Lupa i dlatego to Jano poprosiła o opiekę. Chciała zarobić dwie korony na szal. Wyszła z winiarni z jakimś młodym bardzo, szczupłym wojskowym oficerem. Podkomisarz nie lubi oficerów i jest zadowolony. Na liście podejrzanych zostaje mu tylko trzech, .m.in Emil,ale wojskowi w czasie wojny nie mogą być pociągani do odpowiedzialności. Podkomisarz, aby zamknąć sprawę, obarcza tym morderstwem serbskiego popa - rzekomo niebezpiecznego szpiega.
Emil pisze list do Elżbiety zaczynający się od słów „Najdroższa” - ciągle widzi jej oczy, w jego życiu nie było nikogo poza nią, teraz zupełnie się załamał. Nigdy nie wyśle tego listu. Jego strzępy wyrzuca przez okno pociągu wiozącego go na front. Wyrzuca także zielony kajet - pamiętnik. Gdy pociąg przejeżdża przez most Emil wyskakuje z niego, ale nikt tego nie zauważy. Rozmyte przez wodę kartki kajetu znajdują serbscy żołnierze.
2