XIX wiek
1 faza:
Comte: Francja, POZYTYWIZM: nauka powinna opierać się na faktach; rozważał tematy pożyteczne, starał się uzyskać wiedzę pewną, uważał, że pracuje pozytywnie; jego filozofia opierała się na tym, że o faktach psych. Nie posiadamy wiedzy; Świat przeszedł przez 3 fazy: 1. teologiczna (odwołanie do ducha) 2. metafizyczna 3. pozytywna ( najwyższy stopień rozwoju myśli ludzkiej). Nauka rejestruje fakty i ustala nowe prawa, powinna opierać się na doświadczeniu, musi tworzyć hipotezy w oparciu o rozumowanie. Naukę podzielił na: 1. Abstrakcyjną (ogólne prawa rządzące przyrodą) 2. konkretną (zespoły faktów dane w doświadczeniu); dla filozofii nie ma odrębnego terenu badawczego, może ona jedynie syntetyzować dorobek nauk fizykalnych. Pozytywizm nie mówił o Bogu.
John St. Mill: Anglia, EMPIRYZM: istnieją 2 rodzaje filozofii: 1. empirystyczna (wszystko co wiemy o świecie opiera się na dośw.) 2. aprorystyczna (opiera się na intuicji i ideałach); logikę należy uporządkować i opracować w oparciu o empiryzm; krytykował dotychczasową teorię poznania, nie przyjmujemy prawa przyczynowości; substancja=wrazenie; materia=stała możliwość odbierania wrażeń; etyka=podstawa hedonizmu.
Fauerbach: Niemcy, NATURALIZM: głosił filozofie materialistyczna; byt pojmował jako jednostkowe rzeczy a idee tworzą czyste abstrakcje; byt nie jest zależny od myśli; miarą prawdy były zjawiska; teoria poznania: sensualistyczna, w zmysłach kryje się cała tajemnica praw wiedzy; nic poza przyroda i człowiekiem nie istnieje; przyroda jest materialna; człowiek jest tym co je; na 1 miejscu stawiał człowieka, który jest częścią przyrody, a skoro nie ma nic poza nią to człowiek powinien kierować się popędami; zwalczał idee wieczności i nieśmiertelności; religia: naturalistyczna, człowiek tworzy Boga, bo dla niego Bóg to wyobrażenia i pragnienia ludzkie przekształcone w ludzkie istoty; religia ma znaczenie w młodości, później ważne jest wykształcenie i kultura;
Herbart: Niemcy, REALIZM: poznanie opiera się na dośw. (mające za przedmiot same rzeczy i świat uporządkowane czasowo i przestrzennie); usiłował uwolnić metafizykę od sprzeczności; rzecz jest jednością i mnogością, jest skończona i podzielona w nieskończoność i chcą się uwolnić od tego prowadzając pojęcie realiów (bytów); nasza wiedza o bycie dotyczy stosunków jakie zachodzą między jakościami. Psychologie pojmował jako cześć metafizyki; życie psych. Polega na utrzymaniu w świadomości wyobrażeń; złożone stany psychiczne to kombinacja prostych wyobrażeń; prawo apercepcji: wyobrażenia są zależne od innych nagromadzonych wyobrażeń w świadomości, od przeszłości świadomości; determinizm: jedne wyobrażenia determinują drugie; uczucia i popędy są zjawiskami wtórnymi; Etyka i estetyka w duchu determinizmu; podporządkował etykę estetyce; pedagogika oparta na etyce (wskazaniu celu wychowania) i psychologii (wskazaniu środków wychowania).
Marks & Engels: MATERIALIZM DIALEKTYCZNY: byt kształtuje świadomość; sprzeciwiali się metafizyce idealistycznej; stali się filarem ruchu rewolucyjnego; zastosowali prawa dialektyki do rozwoju materii; idealizm: duch istnieje nie zależenie od materii, oznacza utożsamienie myśli z bytem, nasze postrzeganie tworzy rzeczywistość; niemechanistyczne postaci materii są jej wyrazem; Przyroda ma 4 właściwości: 1. składa się z rzeczy wzajemnie ze sobą spojonych 2. jest w ciągłym ruchu, przemianie, rozwoju 3. wytwarza nowe jakości 4. motorem jej rozwoju jest walka zewnętrznych przeciwieństw; metafizyka: nauka bytu 1-ego; dialektyka: zmienność bytu. Byt kształtuje świadomość; życie materialne warunkuje społeczny rozwój; czynniki społeczne zajmują naczelne miejsce przed jednostką; musi się ona podporządkować społeczności, czynniki gospodarcze decydują o normach życia duchowego; filozofia marksistowska służyła polityce proletariatu.
Lewica Heglowska: INDYWIDUZALIZM I ELITARYZM
Max Stirner: odrzucił wszelkie normy i wartości ograniczające człowieka; odrzucił istnienie Boga, państwa, narodu, rodziny, prawa moralne i wiary, bo krępują one wolność ludzką; realny jest tylko człowiek; należy być egoistą; żadne nakazy nie mają podstaw; miłość nie może być nakazem; miara wszystkiego jestem ja sam.
Thomas Carlyle: w filozofii był samoukiem; zajmował się interpretacją i oceną życia ludzkiego; każda rzecz ma 2 oblicza: materialne (dostępne wszystkim) i idealne (ukryte); pod zewnętrzną powłoką kryje się wewnętrzna jaźń człowieka, objaw Boga; przyroda to objaw ducha Bożego; przeciwnik utylitaryzmu i hedonizmu, twierdząc, że tylko ludzkie morale mogą dobrze działać; moralność= aktywnośc+energia; wysoko cenił wiarę; jednostki mają miejsce uprzywilejowane przed masą; prawo do pracy maja ludzie lepsi, silniejsi; słabsze narody powinny oddawać silniejszym ziemie itp.
Filozofia wiary
John Newman, Soren Kierkegaard: w miejsce przyrody stawiali Boga i człowieka; indywidualizm rzeczy i abstrakcyjność poznania; istnieją tylko indywidualne bytu, wszystko inne to gra cienia.
2 faza:
Spencer: EWOLUCJONIZM: stworzył ewolucyjną teorię pochodzenia zjawisk, która zakłada: 1. wszystko podlega rozwojowi i przemianom 2. przemiany dokonują się stale i stopniowo 3. przemiany dokonują się wedle jednego kierunku i prawa. Umysł tak samo jak organizm formułuje się zależnie od otoczenia; umysł to wytwór rozwoju potrzebny nam do zachowania życia.
Pearson: Anglia, SCJENTYZM: ujemny stosunek do religii i metafizyki; nauka ma dotyczyć rzeczywistości bezpośrednio dostępnej; rzeczywistość składa się z wrażeń; nauka ma służyć wolnej myśli; unikał haseł związanych z nadprzyrodzonością; metafizyka i filozofia są niepotrzebne; był za emancypacją Kobiet; człowiek jest sumą swoich rodziców i przodków, miejsca i czasu itp., wszystko jest w świecie jasne, zrozumiałe, podlega jednym prawom, ma jedną naturę.
NEOKANTYZM
Helmholtz, Liebmann, Fisher: za naczelne hasło przyjmowali rzeczy same w sobie- jaźń; agnostycyzm: jesteśmy w stanie dotrzeć do ujęcia własnej świadomości. Dualizm świata; poznanie nie może wyjść poza granice dośw.; krytyka poznania; kantyzm= empiryzm+ aprioryzm.
Wilhelm Wundt: Niemcy, METAFIZYKA: w Lipsku założył pierwsza pracownie psychologiczną; nauczył Amerykanów metody laboratoryjnej; głosił WOLUNTARYZM: naczelne miejsce woli we władzy człowieka; filozofia- pogląd na świat, zaspokaja potrzebę umysłu; wyróżnił filozofię natury i filozofię człowieka: etyka, estetyka i filozofia religii.
Renouvier: Francja, METAFIZYKA: filozofia neokrytyczna, łączna z filozofią Kanta; FENOMENIZM: uważał, że istnieją tylko fenomeny, zjawiska, nie ma nic poza nimi; istnieje sposób poznania bezwzględnego bytu: sposób© sprzeczności i wiary; wiara- poprzez nią dochodzimy do istnienia Boga i nieśmiertelności duszy.
Hipolit Taine: HUMANISTYKA POZYTYWIZMU: fakty istnieją tylko dla naszego wzroku; zajmował się faktami i prawami psychologicznymi; psychologie traktował atomistycznie; umysł- potok wrażeń i impulsów; autor swoistej teorii kultury; jednostka jest czynnikiem kultury i dziejów; historie traktował psychologicznie, rozwija się skokowo; dzieła sztuki winny być odtworzeniem natury (NATURALIZM). Wywarł wpływ na uczonych francuskich (E. Zola).
Renan: SCEPTYCYZM POZYTYWIZMU: charakteryzował się tym, że utracił wiarę w naukę. Można wyróżnić 3 tezy: 1. nic pewnego nie wiemy o świecie 2. warto zajmować się tylko człowiekiem 3. należy Cieszyc się pozytywnymi aspektami życia (HEDONIZM). Istnieje absolutna prawda i dobro pojmowane w sposób religijny; dopatrywał się złudzenia w nauce; zajmując się historią stwierdził, że wiele jest w niej błędów i fikcji; dotychczasowe dowody na istnienie Boga były niewystarczające; wszystkie zjawiska należą do jednego przyrodzonego porządku; niepewność nie wymaga dowodu; człowiek powinien być wierny wobec zjawisk; postawa amoralna i hedonistycza; każdy wybiera drogę jaka mu odpowiada; sensu życia upatrywał w dobrobycie ogółu; atakował wiarę i religię; religia to sprawa czysto ludzka, ale nie ma dla niej miejsca w obrazie naukowym, nie jest wymysłem kapłanów.
3 faza:
OPOZYCJA W TEORII PRZYRODOZNAWSTA
Boutroux, Poincare: fakty i prawa to tylko konwencje; KONTYNGENTYZM: brak związków koniecznych między zjawiskami; nie możliwa jest czysto mechaniczna teoria świata;; prawa nie mają związków koniecznych bo są zależne od przyrody i umysłu je tworzącego; umysł może je formować tak lub inaczej; SA jego osobistym dziełem sztuki. KONWENCJONALIZM: prawa naukowe nie są obiektywne, twierdzenia i teorie to konsekwencje ekonomii myślenia.
OPOZYCJA WŚRÓD HUMANISTÓW
Dilthey: nauki przyrodnicze to nie to samo co humanistyczne, różnią się przedmiotem; za nauką humanistyczną uważał psychologię opartą na metodzie opisowo-analitycznej; nauki humanistyczne mają 3 rodzaje twierdzeń: o faktach, o prawach, wartościujące; rzeczywistość dotycząca człowieka jest nam bardziej znana niż przyroda; poznanie przyrodnicze dotyczy tylko zjawisk; poznanie humanistyczne dotyczy samej rzeczywistości; irracjonalizm- dzieje są zjawiskiem żywym.
Windelband: nauki przyrodnicze to nie to samo co humanistyczne, różnią się metodą badania; nauki humanistyczne ustalają prawa, a przyrodnicze fakty; humanistyczne mają charakter ogólny a przyrodnicze szczegółowy.
Rickert: twierdził, że różnica między naukami humanistycznymi a przyrodniczymi leży zarówno w przedmiocie i w metodzie; wyróżnił nauki: o kulturze (to co zostało wytworzone przez człowieka), o naturze (to co powstaje).
Spranger, Troeltsch: współczesnej filozofii brakuje filozofii ducha; duch jest przedmiotem dośw. Wewnętrznego (FENOMENOLOGIA), kultura oprócz El. Materialnych i psych. Posiada El. Duchowe; poprzez wydarzenia zrozumiesz ludzi.
Emerson: USA, IDEALIZM: stawiał wyżej wartości duchowe od materialnych; podłożem była duchowa wiara w jedność świata.
IDEALIZM ANGLOSASKI
Bradley: EMPIRYCZNY IDEALIZM: dialektyka służyła do burzenia fałszywej koncepcji o świecie; rzeczywistość cechuje jedność, całość, harmonia, a gdzie tego nie ma to dysharmonia- dotyczy zjawisk; wszędzie występują sprzeczności; dokąd sięga dośw. Tam jest strefa umysłu, poza duchem nie ma i nie może być rzeczywistości.
Ward: PLURALISTYCZNY IDEALIZM: świat jest ograniczony; przyroda ma cechy organiczne, indywidualne, psychiczne. SPIRYTUALIZM. Świat składa się z wielu indywidualnych bytów; drugim ogniwem jego filozofii był teizm- Bóg daje światu jedność.
Koniec XIX wieku:
OPOZYCJONIŚCI
Franz Brentano: życiorys: Austriak, ale rodzina włoska; pierwotnie ksiądz, później profesor; utracił wzrok, ale do końca życia doskonalił swe dzieła. Zerwał z kościołem - chrystianizm deistyczny.
Poglądy: nie ma sprzeczności między myślą a dośw.; filozofie należy opierać na psychologii (dośw. Introspekcyjne) i etyce. Przeżycia to treści od aktów, które inni psychologowie odrzucali. Zaprzeczył, że świadomość składa się z barw i dźwięków, to akty widzenia i słyszenia stanowią o świadomości. Psychologie podzielił na 2 działy: 1. opisujący- ogólne i syntetyczne wyjaśnianie życia psychicznego 2. wyjaśniający. Wspólna cecha to INTENCJONALNOŚC- człowiek w poznaniu kieruje się do jakiś przedmiotów. Każdy byt w akcie psych. Jest skierowany ku czemuś; tylko akty są intencjonalne i psychiczne, przedmioty aktów nie; akty są immanentne a przedmioty aktów transcendentne; przedmiotem aktów psych. mogą być tylko rzeczy konkretne, realne. Nie ma uczucia i woli- to to samo. Psychologia jest w stanie rozwiązać trudne zagadnienia filozof. Bo w dośw. Wewnętrznym człowiek odczytuje fakty. HF to dzieje myśli ludzkiej. Wywarł wpływ na fenomenologie, teorie przedmiotów i filozofie opisową.
Nietzsche: życiorys: Niemiec polskiego pochodzenia; często krytykował Niemców, że są spóźnieni w rozwoju o 200lat i nigdy tego nie nadrobią. Popadł w chorobę psych.
Poglądy: opierał się na Schopenhauerze; bezwzględna prawda jest niemożliwa- relatywizm poznawczy; nasz umysł fałszuje rzeczywistość. Prawdy to złudzenia i przenośnie, bo deformuje je rzeczywistość. Pojęcia ogólne zawierają najmniej prawy; wszelkie wartości moralne nie mogą być obiektywne, moralność jest uzależniona od natury człowieka. Przeciwnik współczesnej etyki. Wprowadził zasady oparte na wartości silnego. Równość to upadek, a samolubstwo bogatych to świętość.
Polska:
Szkoła Główna w Warszawie
Akademia Umiejętności w Krakowie
Uniwersytet we Lwowie
Ad.1
Henryk Struve: byt jest jednolity, świadomy, rozumny, celowo rozumiejący; świat realny- rzeczywisty. Bóg to centralna świadomość, dusza świata; człowiek jest ograniczony przez duchową i materialną organizacje świata. Dusza zna świat idealny wewnętrzny materialny zewnętrzny.
Pozytywizm: praca organiczna, praca u podstaw: A. Świętochowski, Adolf Dydasiński, Julian Okorowicz…
Filozofia XX wieku.
do I wojny światowej
z krytycyzmu do pozytywizmu
skrajny pozytywizm
1 faza:
William James: Amerykanin; PRAGMATYZM: oznacza zbliżenie filozofii do życia; filozofia wtedy jest prawdziwa jeśli sprawdza się w praktyce. Do filozofii doszedł przez psychologie. Świadomość to proces ciągły; jaźń nie może być sumą wyobrażeń - to jedność przepływającego strumienia, uważał świadomość za dziedzictwo poprzednich pokoleń, dzięki temu wyposażona jest w instynkty; działanie jest pierwotne, a myśl i uczucia wtórne. Religia to przekonanie, że nie wszystko jest próżnością. Nie ma wiedzy bez wiary. Prostota zbliża do Boga bardziej. PLURALIZM: rzeczywistość składa się z wielości bytów, są od siebie wzajemnie uzależnione (synechizm) ale nie od całości (tychizm).
Bergson: francuz, laureat Nagrody Nobla; INTUICJONIZM: wystąpił przeciw nauce i poznaniu potocznemu; poznanie intelektualne deformuje rzeczywistość; intelekt deformuje: 1. unieruchamia w rzeczach to co zmienne i ruchome 2. rozkłada rzeczy na części 3. upraszcza rzeczy i ujednostajnia 4. ujmuje rzeczy ilościowo 5. mechanizuje rzeczy 6. relatywizuje rzeczy (określa każdą rzecz przez odniesienie do innej). Nasza wiedza i rzeczywistości nie odzwierciedla jej, to wiedza pozorna, symboliczna, znak. Odrzucił intelekt! Jeśli posiadamy wiedzę to dzięki intuicji! Intuicja ujmuje rzeczy bezpośrednio, a intelekt pośrednio. Sięga do rzeczy wewnętrznie, indywidualnie; rzeczywistość jest żywa, dynamiczna, nie mieszcząca się w żadnych schematach. Istnieje jaźń głęboka. Odwrócił pogląd o funkcjach umysłu ludzkiego dysocjacja ma większa rangę niż asocjacja. Wrażenia i wyobrażenia to 2 różne światy. Przyroda jest niczym jaźń: różnorodna i ciągle rozwijająca się. Rozwój jest samorzutny i twórczy. Zakwestionował determinizm: człowiek wolny jest w swym działaniu.
2 faza: (chyba)
FENOMENOLOGIA
Edmund Husserl: krytykował psychologizm; Rozróżnił akt psychiczny od przedmiotu aktu; prawdy logiczne nie są realnymi przedmiotami, traktowane są na wzór platońskich idei; chciał stworzyć system oparty na nieskruszonych fundamentach, którym nie mogła być psychologia dlatego stworzył fenomenologie. Miała stwierdzać to co oczywiste i pewne, badać zjawiska; transcendentalna redukcja miała eliminować wszystko co niepewne; w spostrzeżeniach dane są rzeczy i stany rzeczy (fenom); oczywiste są prawdy matematyki i logiki; posługuje się kartezjańską intuicją- zasada zasad, umysł jest zdolny do zrozumienia świata; poznanie- akt bierny umysłu; intuicja- ujmowanie bezpośrednio praw jednostkowych i ogólnych, intuicja: racjonalna/irracjonalna; realne są przedmioty istniejące nie zależnie od naszej świadomości; fenomenologia potwierdzała istnienie i poznanie rzeczywistości nadprzyrodzonej.
Brytyjska i Amerykańska Szkoła analityczna. REALIZM
Uniwersytet Cambridge: E. Moore, B. Russel, Whitehead: istnieją materialne rzeczy nie zależnie czy je ktoś postrzega; umysł odbiera ich odbicia, ujmuje zjawiska Rzeczy; odwoływali się do zasady przyczynowości; realizm bezpośredni: umysł wchodzi w bezpośredni kontakt z rzeczami. Dane zmysłowe istnieją realnie, a rzeczy to subiektywne konstrukcje. Monistyczny realizm.
*Russel: wyszedł od realizmu pełnego I przeszedł do częściowego; przedmioty to konstrukcje umysłu; świat psychiczny jest zatomizowany; świat ma 2 aspekty ale 1 substancję; umysł to miejsce gdzie spotykają się działania różnych przedmiotów: neutralizm. Spirytualizm: idee są realne.
Uniwersytet Oxford: J.C. Wilson (angielski Sokrates): dane zmysłowe to subiektywne reakcje; umysł ma odmienną naturę niż rzeczy materialne: dualistyczny realizm.
Santayana: REALIZM MATERIALISTYCZNY: świat realny to królestwo materii; istnieją wieczne esencje, z których niektóre realizowane są w materii; królestwo ducha- niezrealizowana esencja.
3 faza:
Filozofia Europejska XX wieku.
NIEMCY. EGYZSTENCJALIZM
Martin Heidegger: odchodzi od fenomenologii na egzystencjalizm; mówi o dziejowym znaczeniu Niemiec; istota nie zależy od istnienia; skrytykował pogląd, że istota określa istnienie, że właściwości rzeczy wyłaniają się z istoty bytu. Istota powinna być stała, niezmienna. A skoro jej nie ma to nie ma nic w przedmiotach, co miałoby jakieś dla nich znaczenie. Kluczem do poznania rzeczy jest zrozumienie ich bytowania: 1. egzystencja bytu ludzkiego- byt konkretny, pierwszy, zaangażowany w byciu na zewnątrz w teraź.; 2. egzystencja ludzka jest świadoma. Człowiek jest świadom swego istnienia; 3. istnienie ludzkie jest działaniem, jego czyny, działanie człowieka skłania go do ujmowania się; 4. jesteśmy zespoleni ze światem i innymi ludźmi i to powoduje trwogę; nie jest ona powodowana konstrukcją człowieka, nie da się jej zlokalizować, jest wszechobecna; Ta trwoga powoduje izolacje, skazuje nas na samotność, ku śmierci; wszystko co nas otacza to wymysł: bóg, idee; Istnieje tylko trwoga i istnienie ludzkie osaczone przez nicość.
Karol Jaspers: studiował prawo a później medycynę; zajmował się patologią w psychologii; podkreśla wartość rozumu; odwołuje się do wiary filozoficznej a nie religijnej; da Zein posiada początek i koniec; ważność tezy realizmu- zasadnicza postawa realnego myślenia leży w konkretnych istnieniach.
FRANCJA. EGZYSTENCJALIZM
Jean Paul Sartre: prorok egzystencjalizmu; podmiot ma świadomość samego siebie, to byt dla siebie; istnieje ono o tyle świadome jest sobie samo w sobie; człowiek jako byt dla siebie jest wewnętrznie rozdarty bo jest świadom siebie (rejestruje) i swojej świadomości (kontroluje). Konflikt to: 1. rozstęp między ideałem a świadomością; ciągły niedosyt, stan równowagi nigdy nie zostaje osiągnięty 2. antagonizm to walka bytu i nicości; bytem jest to co osiągnięte a nicość to ideał 3. problem alienacji: stosunek między bytem a nicością= stosunkowi między świadomością siebie i świadomości; człowiek, który posiadł wszystko, okazuje się ze to z niego znika; staje się bytem w sobie, rzeczą między rzeczami. Dwoistość bytu. 4. cała sytuacja w świecie jest fałszywa, mamy możliwość między porażką a sukcesem, wiecznym niezaspokojeniem a reifikacją. Tego człowiek nie może znieść bo chce być bytem dla siebie i jednocześnie w sobie. Człowiek tworzy sobie boga, którym sam nie może się stać. 5. człowiek jest wolnością; tylko to co jest może podlegać determinacją; skazany jest na wolność i odpowiedzialny za nią 6. stosunki międzyludzkie są antagonistyczne. Człowiek jako byt dla siebie jest wolny a jako byt dla innych uzależniony.
Gabriel Marcel: egzystencjalizm chrześcijański; istnienie ma korzenia w dobrowolnym akcie stworzenia; dobro łagodzi świętą grozę, jaką przynosi tajemnica; Wyróżnia 3 poziomy: 1. poziom egzystencji: doświadczenie przeżywane w życiu, ale niewyjaśnione i niezrozumiałe 2. refleksja, która uwyraźnia to, co człowiek doświadcza w życiu 3. filozofia konkretna: ukazuje bezpośredniość bytu. Poziomy ontologiczne: 1. bezpośrednia egzystencja ludzka 2. posiadanie 3. partycypacja. Kocham więc jestem.