Renesans w polskiej architekturze:
wpływy włoskie i niderlandzkie (Gdańsk, Lwów),
rodzimość,
1502 – oprawa architektoniczna nagrobku Jana Olbrachta – pierwsze dzieło polskiego renesansu,
mieszanie się końcowej fazy renesansu z manieryzmem, na pocz. XVII z barokiem (synkretyzm), renesans zależy od władcy i czasów.
Faza I:
1500-1545,
wpływy włoskie (Kraków, Małopolska),
Wawel, Brzeg – reguła pałacu miejskiego, czteroskrzydłowy, amfiladowy układ pomieszczeń, galerie arkadowe,
Brzeg – manieryzowanie formy, zbędna dekoracja manierystyczna (tonda); uniwersytecki dwór pełen ludzi sztuki (Piastowie Śląscy)
Wawel – rodzimość (stropy drewniane kasetonowe, ganki), ze względu na amfiladowy system użytkowania ogrzewania wzdłuż arkadowych galerii (komunikacja) piece kaflowe – wejścia do pomieszczeń z nimi,
forma pałacu miejskiego przeniosła się z Italii; zaadoptowana do kamienic (czteroskrzydłowe z dziedzińcem, np. Kraków, ul. Kanoniczna 21); w gotyku zabudowa szachownicowa (kamienica, ogród, kamienica, ogród) potem właśnie czteroskrzydłowa.
Faza II:
ratusze wieżowe (wieża centralna) – nie jest to cecha włoska; płaski dach, wieża w fasadzie – cecha niderlandzka; np. ratusz w Poznaniu (Jan Baptysta Quadro); cechy włoskie: zespół lóż arkadowych – horyzontalne, komunikacyjne,
attyka (murek ponad lico zasadniczych ścian, wieńczy i dekoruje) – już w starożytnym Rzymie; element wieńczący w bardzo powściągliwie dekorowanym renesansie niderlandzkim; w Polsce bardzo rozwinięto attyki (Sukiennice, Kazimierz nad Wisłą),
specjalność polska – nadmiar dekoracji,
attyka zamknięta fryzem w jaskółczy ogon (pochodzi z architektury drewnianej),
płotek - blanki (Pałac Myszkowskich),
ratusz w Brzegu – szczyty niderlandzkie,
synkretyzmy,
Niepołomice – zamek obronny – Zygmunt August – linia zamków do Wilna,
zamek w Warszawie – zamek Książąt Mazowieckich; przebudowa – Zygmunt August (bastion, ślady sali rotundowej),
ratusz w Tarnowie – złoty podział, przewagę ma attyka zamknięta fryzem, rodzima zabudowa, centralna,
polski, niderlandzki manieryzm – jarmarczny, rubaszny, przesadzony.
Faza III:
manierystyczna,
wprowadzanie palazzo in fortezza (pałac zaczyna mieć formę twierdzy, połączony z rezydencją),
wraz z I fazą baroku polskiego,
pałac w Baranowie – Santi Gucci,
zwielokrotnianie ornamentu,
w pachach (!!!) arkad forma wychodząca od rozet – guzy gucciowskie (zgniecione pączki z marmoladą, takie pffffrrrll),
pałac Biskupów Kieleckich – manieryzm (wczesny barok) - ten sam czas, różne nazwy,
Arsenał w Gdańsku – Obberghen – niderlandyzm, zdwojone portale, brak symetrii, zróżnicowane kolory, wokół okulusa ornament, wygląda jak kowalski, ale jest kamienny, wstęgowy, z kołkami, z Niderlandów – ornament okuci owy, rollwerk,
brama wyżynna – Gdańsk,
kamienica – Gdańsk,
kamienica celejowska – Kazimierz Dolny – manierystyczna dekoracja,
nurt rodzimy: modrzewiowe dwory prowincjonalne z gankami (4-kolumnowy portyk); sień na przestrzał; II poł. XVI w., I poł. XVII w. (końcowa faza renesansu) – alkierze,
bezwieżowe świątynie,
nurt lubelsko-kaliski (sklepienia z siatką stiukową, na kolebce z lunetami): Fara w Kazimierzu nad Wisłą, Lubelska, Zamoyska,
zamki naskalne – Pieskowa Skała - rodzimy, brak wpływów; na wzgórzu kamiennym; dośrodkowy, basztowy; obramowania okienne, dekoracja, wyposażenie – renesans włoski; wewnątrz arrasy a nie obrazy.