Rzecznik Praw Obywatelskich to jednoosobowy organ władzy państwowej. Urząd ten powstał w Polsce z dniem 1 stycznia 1988 roku. Działalność Rzecznika reguluje Konstytucja RP i ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich.
Rzecznik, któremu pomagają jego zastępcy oraz Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, stoi na straży wolności, praw człowieka i obywatela. Kontroluje, a także podejmuje stosowne czynności, jeśli stwierdzi, że z powodu celowego działania lub zaniedbania przez organa, organizacje albo instytucje zobowiązane do przestrzegania i realizacji wolności człowieka i obywatela nastąpiło naruszenie prawa oraz zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. Należy się zwrócić do Rzecznika Praw Obywatelskich w przypadku wykorzystania wszystkich możliwości załatwienia sprawy we właściwym trybie i niewątpliwego stwierdzenia rzeczywistego naruszenia wolności lub praw obywatelskich. Rzecznik jest ograniczony zakresem jego kompetencji, jego interwencje są uzależnione od wyników analizy okoliczności sprawy i ustalenia, faktycznego naruszenia prawa oraz tego, iż okoliczności istotnie wymagają ingerencji Rzecznika.
Rzecznik wypełnia 4 funkcje:
prewencyjną
diagnostyczną
kontrolną
kreującą
Rzecznika powołuje w formie uchwały Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy 35 posłów. Na uchwałę zatwierdzającą wybór Senat ma czas 1 miesiąca od dnia przekazania przez Marszałka Sejmu uchwały Sejmu. Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca oznacza wyrażenie zgody. W wypadku odmowy zatwierdzenia przez Senat Sejm powołuje na stanowisko Rzecznika inną osobę.
Kadencja Rzecznika trwa 5 lat i liczona jest od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem. Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem więcej niż przez dwie kadencje. Rzecznik pełni swoje obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowego Rzecznika.
Sejm odwołuje Rzecznika przed upływem okresu, na jaki został powołany, jeżeli:
zrzekł się wykonywania obowiązków
stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności lub upadku sił – stwierdzonych orzeczeniem lekarskim
Rzecznik sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu
Złożył niezgodne z prawą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu
Najwyższa Izba Kontroli to instytucja państwowa, podlegająca bezpośrednio Sejmowi i prowadząca kontrole w państwie. W zakresie NIK-u jest m.in. kontrolowanie działalności organów państwa, NBP, osób prawnych działających na rzecz państwa, organizacji państwowych. Głównym zadaniem prowadzonych przez NIK kontroli jest dostarczanie Sejmowi i opinii publicznej informacji o działaniach państwa, które są oceniane pod kątem: legalności, gospodarności, celowości oraz rzetelności. Szczególną, konstytucyjną rolę zajmuje opinia NIK w procedurze zatwierdzania przez Parlament sprawozdania budżetowego rządu.
Na czele Najwyższej Izby Kontroli stoi chroniony immunitetem prezes, wybierany przez Sejm RP za zgodą Senatu na 6-letnią kadencję. Instytucja zorganizowana jest z 16 delegatur regionalnych oraz 15 departamentów.