Międzynarodowa Ochrona Praw Człowieka

ONZ-owski system ochrony praw człowieka

1. Magna Charta Libertatum (Wielka Karta Wolności(1215r.) wydana przez Jana bez Ziemi à źródło prawa konstytucyjnego w Wielkiej Brytanii)

2. Petition of Rights (1628r.) - dokument uchwalony przez angielski parlament, skierowany do króla Karola I àzakaz więzienia kogokolwiek bez podstawy prawnej, zabezpieczenie obywateli przed nadużyciami wojska

3. Habeas Corpus Act (1679r.) – ustawa angielska wydana za rządów króla Karola II (Ustawa w celu lepszego zabezpieczenia wolności obywatela i zapobieżenia uwięzieniom na terytoriach zamorskich) à zakazywała organom państwa aresztowania obywatela bez zezwolenia sądu)

4. Bill of Rights (1689r.) - W trzynastu punktach wyliczała podstawowe nadużycia władzy, popełnione przez dynastię Stuartów. Jednocześnie przy każdym z tych punktów sformułowano nowe zasady prawne, które odnosiły się do uprawnień monarszych.

Postanowienia:

à król nie mógł wykonywać prawa suspensy (czyli zawieszania ustaw parlamentu wobec wszystkich osób) bez zgody parlamentu;
à bezwzględny zakaz udzielania dyspensy (czyli uchylania ustaw parlamentu w odniesieniu do niektórych osób bądź czynności);
à król nie mógł nakładać podatków bez zgody parlamentu;
à zakaz utrzymywania stałej armii w czasie pokoju;
à poddani mogli odtąd wnosić petycje w sprawach zarówno publicznych, jak i prywatnych;
à postulat częstszego zwoływania sesji parlamentu oraz wprowadzenie wolności słowa oraz debat;
à zniesiono restytuowany przez Jakuba II Sąd Wysokiej Komisji;
à postulat powoływania na sędziów przysięgłych ludzi uczciwych, którzy nie są stronnikami monarchy.

5. Karta Praw Wirginii z 12 czerwca 1776r. - uchwalona 12 czerwca 1776 r. w kolonii brytyjskiej w Ameryce Północnej, Wirginii. Została ona napisana przez George'a Masona i opierała się na zasadach wyznawanych przez Johna Locke'a, zgodnie z którymi prawa człowieka stanowią fundament istnienia państwa.

6. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela - uchwalona 26 sierpnia 1789 r. przez Konstytuantę.

I. Zasady organizacji państwa:
-suwerenność narodu francuskiego
-trójpodział władzy (wzorowana na podziale Monteskiusza)

II. Wolności i prawa obywatelskie (fundamentalne i nienaruszalne):
- wolność fizyczna i duchowa (wolność słowa i wyznania)
- prawo własności
- bezpieczeństwo
- opór przeciwko wszelkim formom ucisku
- równość wobec prawa i sądu
- nietykalność osobistą
- równy dostęp do urzędów i stanowisk

System oparty na Karcie Nardów Zjednoczonych

Komisja Praw Człowieka -> na podstawie art.68 KNZ i w oparciu o rezolucję z 16 grudnia 1946r. przez Radę Gospodarczą i Społeczną.

Rada Praw Człowieka -> organ pomocniczy Zgromadzenia Ogólnego ONZ działający od 15 marca 2006r.

Skład: 47 członków, wybieranych w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów ZO ONZ

Afryka - 13 państw,

Azja – 13 państw,

Ameryka Łacińska i Karaiby – 8 państw,

Europa Wschodnia – 6 państw,

Europa Zachodnia i reszty świata – 7 państw

Siedziba: Genewa

Kadencja: 3 lata, co roku odnawiana 1/3 składu

Biuro Rady Praw Człowieka: 1 Przewodniczący i 4 Wice-Przewodniczących

Polska – 2007-2010; 2013-2016,

Remigiusz Henczel – Przewodniczący w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2013 r.

Mechanizmy ochronne:

• Procedury specjalne:

1. Mandaty krajowe (14)

1) Special Rapporteur on the situation of human rights in Belarus (2012)

2) Special Rapporteur on the situation of human rights in Eritrea (2012)

3) Independent Expert on the situation of human rights in Mali (2013)

4) Independent Expert on the situation of human rights in Central African Republic (2013)

1. Mandaty tematyczne (37)

1) Independent expert on the promotion of a democratic and equitable international order (2011)

2) Special Rapporteur on the promotion of truth, justice, reparation & guarantees of non-recurrence (2011)

3) Working Group on transnational corporations and other business enterprises (2011)

4) Independent Expert on the issue of human rights obligations relating to the enjoyment of a safe, clean, healthy and sustainable environment (2012)

5) Independent Expert on the enjoyment of all human rights by older persons (2013)

• Procedura skargowa (procedura 1503)

Komitet Doradców (Advisory Committee) – grupa 18 ekspertów stanowiących swoiste zaplecze intelektualne, której celem jest badanie wybranych przez Radę zagadnień z zakresu praw człowieka i proponowanie odpowiednich rozwiązań.

Powszechny przegląd okresowy (Universal Periodic Review)

Systemy Traktatowe

1)      Międzynarodowa konwencja o likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej (1965)

2)      Międzynarodowy Pakt Praw Osobistych i Politycznych (1966)

a) Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (1966)

c) Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskiego i Politycznego
w Sprawie Zniesienia Kary Śmierci (1989)

3) Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych (1966)

4)      Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (1981)

a) Protokół Dodatkowy do Konwencji w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet (2000)

5)      Konwencja przeciwko torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu (1987)

6)      Konwencja o prawach dziecka (1990)

a) Protokół Dodatkowy o Udziale Dzieci w Konfliktach Zbrojnych (2002)

b) Protokół Dodatkowy o Sprzedaży Dzieci, Dziecięcej Prostytucji i Dziecięcej Pornografii (2002)

c) Protokół Dodatkowy w sprawie procedury rozpoznawania skarg (2012)

7)      Konwencja o Ochronie Praw Wszystkich Migrantów Pracowników i Członków ich Rodzin (2003)

Komitet Praw Człowieka

KPCz - formalnie niezależny od ONZ (mimo ścisłej współpracy w wielu sprawach)

- podstawa prawna: 1) powołaniaà art.28 MPPOiP, kadencja rozpoczęła się 1.01.1977r.

2) działaniaà MPPOiP, Protokół Fakultatywny, Reguły postępowania

- sesje zwyczajne trzytygodniowe: 2 (lipiec i październik) – w Genewie(siedziba Biura Wysokiego Komisarza ONZ ds. Praw Człowieka), 1(marzec)-w Nowym Jorku

- skład: art.28:

Powołuje się Komitet Praw Człowieka. Składa się on z 18 członków i sprawuje funkcje określone poniżej.

Komitet składa się z obywateli Państw-Stron niniejszego Paktu, którzy są ludźmi o wysokim poziomie moralnym i uznanych kwalifikacjach w dziedzinie praw człowieka; należy przy tym wziąć pod uwagę przydatność udziału w pracach Komitetu pewnej liczby osób posiadających doświadczenie prawnicze.

Członkowie Komitetu są wybierani i sprawują swoje funkcje we własnym imieniu.

art.29: Członkowie Komitetu są wybierani w tajnym głosowaniu z listy osób, które odpowiadają wymaganiom określonym w art. 28 i które zostały zgłoszone w tym celu przez Państwa-Strony niniejszego Paktu.

Każde z Państw-Stron niniejszego Paktu może zgłosić nie więcej niż 2 osoby. Osoby te będą obywatelami Państwa zgłaszającego.

Ta sama osoba może być zgłaszana ponownie.

Kompetencje KPCz

• Rozpatrywanie sprawozdań składanych przez państwa na podstawie art. 40 MPPOiP

• Rozpatrywanie skarg osób indywidualnych na naruszenie ich praw składane w oparciu o Protokół Fakultatywny

• Rozpatrywanie skarg międzypaństwowych na podstawie art. 41 MPPOiP

• General Comments/Uwagi Ogólne

Sprawozdania Państw

• Stanowią jedyną obligatoryjną procedurę kontrolną.

• System sprawozdań:

1. przygotowanie raportu,

2. jego prezentacja,

3. uwagi końcowe,

4. realizacja zaleceń ciał traktatowych.

• Rodzaje sprawozdań:

1. Pierwotne – przedstawione w ciągu roku od wejścia w życie Paktu

2. Okresowe – w praktyce okresy te wynoszą od 3 do 5 lat.

Skarga indywidualna

• W procedurze kontrolnej wyróżnić można cztery etapy:

1) postępowanie przygotowawcze,

2) analiza przesłanek dopuszczalności skargi zakończona decyzją Komitetu,

3) analiza zarzutów zakończona „poglądem” w kwestii naruszeń praw człowieka,

4) „egzekwowanie” od państwa wykonania zaleceń Komitetu.

• Komitet, po zapoznaniu się z zaleceniem Specjalnego Sprawozdawcy, może podjąć decyzję o:

1) kontynuowaniu gromadzenia informacji,

2) niedopuszczalności skargi,

3) dopuszczalności skargi.

Przesłanki dopuszczalności skargi

• Właściwość skargi ratione personae

  • Jednostka àofiara bezpośrednia, pośrednia, potencjalna?

  • Organizacja?

  • Osoba prawna?

  • Grupa osób?

  • Pełnomocnik: osoba fizyczna czy osoba prawna?

• Właściwość skargi ratione loci

  • Moment naruszenia praw

  • Jurysdykcja personalna i terytorialna (art.2 PF)?

  • Czy państwo ponosi odpowiedzialność za naruszenia praw człowieka dokonane przez własnych funkcjonariuszy działających na terenie innego państwa?

• Właściwość skargi ratione temporis

• MPPOiP nie przewiduje żadnych terminów

• Właściwość skargi ratione materiae

• skarga dotyczy naruszenia praw, które nie są ustanowione w Pakcie,

• skarga jest sprzeczna z Paktem,

• zarzut dotyczy naruszenia postanowienia Paktu, którego skuteczność względem danego państwa została wyłączona w drodze zastrzeżenia,

• skarga jest nie udokumentowana lub źle uzasadniona,

• wstępne badanie skargi nie potwierdza naruszenia żadnego prawa,

Przesłanki dopuszczalności skargi

• art.3 PF

• skarga zawiera zarzuty błahe,

• zarzuty nie mają żadnego związku z treścią Paktu,

• autor w sposób obsesyjny stara się wykorzystać mechanizm kontroli nie mając do tego merytorycznych podstaw.

Pozytywny zbieg międzynarodowych procedur kontrolnych

• art.5 ust.2 lit.a

• ta sama sprawa jest w toku przed innym organem międzynarodowym

Wyczerpanie wewnętrznych środków odwoławczych

• art.5 ust.2 lit.b

• Zasada subsydiarności

• Środki „dostępne” i „skuteczne”

Konwalidacja skargi

• Niewyczerpanie środków odwoławczych

• Pozytywny zbieg procedur międzynarodowych

• Skarga indywidualna

• Pogląd Komitetu (view, constatation)

àdecyzje podejmowane większością głosów (art. 39 ust.2 MPOiP)

àOpinii indywidualne

• Komitet stwierdzając, iż państwo pogwałciło postanowienia Paktu, posługuje się następującą klauzulą: wymienia inkryminowane działania lub fakty oraz te przepisy Paktu, które zostały naruszone. Natomiast sugestie formułowane pod adresem zainteresowanego państwa są różnorodne w zależności od konkretnej sytuacji. Oto przykłady.

Komitet uważa, że „Państwo ma obowiązek podąć natychmiastowe środki w celu:

a) zagwarantowania autorowi skargi skutecznego środka odwoławczego dla ochrony przysługującego mu (na podstawie art. 10 Paktu) prawa do humanitarnego traktowania,

b) zapewnienia uwięzionemu odpowiedniej pomocy medycznej,

c) przekazania autorowi skargi kopii niniejszego poglądu,

d) zagwarantowania, iż w przyszłości tego typu naruszenia nie będą miały miejsca”

Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka

organ ONZ powołany w grudniu 1993 roku z inicjatywy działaczy organizacji pozarządowych, głównie Human Rights Watch oraz Amnesty International, podczas Światowej Konferencji Praw Człowieka w Wiedniu w celu sprawniejszej koordynacji działań ONZ w zakresie dotyczącym praw człowieka. Od 2008 r. - Navanethem Pillay (Republika Południowej Afryki)

Mr. Sergio Vieira de Mello, Brazil, 2002-2003

Kompetencje:

Promocja międzynarodowej współpracy w dziedzinie praw człowieka,

Wzmocnienie implementacji zobowiązań,

Reagowanie na poważne naruszenia praw człowieka,

Działanie na zapobiegania poważnym naruszeniom,

Pomoc krajom znajdującym się na drodze do demokracji,

Koordynacja działalności na rzecz praw człowieka w systemie Narodów Zjednoczonych,

Dostosowywanie instytucji ONZ i ich działań do zmieniających się potrzeb

• Rada Europy

• Działa na podstawie Statutu Rady Europy przyjętego w Londynie 5 maja 1949 r. (w pałacu św. Jakuba) przez Belgię, Danię, Francję, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Norwegię, Szwecję, Wielką Brytanię i Włochy.

• Cel: osiągnięcie większej jedności między jej członkami, aby chronić i wcielać w życie ideały i zasady, stanowiące ich wspólne dziedzictwo, oraz aby ułatwić ich postęp ekonomiczny i społeczny

• Środkiem służącym umacnianiu jedności między państwami jest zagwarantowanie praw człowieka i podstawowych wolności.

• Siedziba: Strasburg

• Języki robocze: angielski i francuski

• Członkowie: 47 państw, w tym: Armenia, Azerbejdżan, Cypr, Gruzja, Rosja, Turcja.

• Obserwatorzy: Izrael (ZP);
  Stany Zjednoczone, Japonia i Stolica Apostolska (KM);
  Kanada i Meksyk (ZP i KM)

• Białoruś – od 1992 do 1997 miała status specjalnego gościa.

• Instytucjonalne gwarancje ochrony praw człowieka w systemie RE
  Organy główne RE

• Komitet Ministrów

• Główny organ decyzyjny RE

• Skład: ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich.

• Kompetencje:

1) zawieranie konwencji i umów,

2) przyjmowanie przez rządy wspólnej polityki odnośnie do poszczególnych spraw;

3) formalny nadzór nad egzekucją krajową wyroków ETPCz,

4) udział w procesie analizy sprawozdań państwa oraz w rozpoznawaniu skarg kolektywnych (na gruncie EKS)

• Zgromadzenie Parlamentarne

• Organ deliberujący i konsultacyjny w stosunku do KM RE

• Skład (art.26): przedstawiciele parlamentów krajowych państw członkowskich (od 2 do 18, w zależności od populacji; Polska ma 12 miejsc) – parlamentarzyści są grupowani we frakcjach politycznych, a nie w reprezentacjach swoich parlamentów narodowych.

• Kompetencje: obraduje nad sprawami należącymi do jego kompetencji, określonych w Statucie, i przekłada swoje ustalenia KM w formie zaleceń.

• Instytucjonalne gwarancje ochrony praw człowieka w systemie RE
  Organy główne RE

• Sekretariat wraz z Sekretarzem Generalnym RE

• Najwyższy urząd administracyjny organizacji zapewniający jej regularną obsługę w zakresie codziennej biurokracji.

• Jest powoływany przez Zgromadzenie Parlamentarne RE na okres 5 lat;

• Kompetencje:

Reprezentuje organizację w stosunkach zewnętrznych oraz pozostaje w bieżącym kontakcie z państwami członkowskimi, od których przyjmuje określone notyfikacje i do których kieruje stosowne zawiadomienia.

• Komisarz Praw Człowieka RE

• Organ ten został utworzony w 2000 r. przez Komitet Ministrów RE

• Kompetencje:

1) działalność promocyjna na rzecz edukacji praw człowieka oraz informacyjna w tym zakresie,

2) współpraca z innymi międzynarodowymi i krajowymi organami ochrony praw człowieka,

3) Odbywanie wizyt monitorujących stan przestrzegania praw człowieka w poszczególnych krajach członkowskich

4) Składa coroczne sprawozdanie ze swej działalności przed KM i ZP.

• Pozytywizacja Praw Człowieka w systemie Rady Europy

• Pozytywizacja Praw Człowieka w systemie Rady Europy

Protokoły o charakterze proceduralno-organizacyjnym:

Nr 11: wszedł w życie w 1998; zastąpił protokoły nr 2,3,5,8,9 i 10

• zlikwidował Europejską Komisję Praw Człowieka,

• zmodyfikował skład, kompetencje i funkcjonowanie ETPCz,

• pozbawił Komitet Ministrów prawa do merytorycznego zajmowania się skargą jednostki przeciwko państwu.

Nr 14: wszedł w życie w 2010 r.

• wprowadza nowe kryterium dopuszczalności skarg indywidualnych kierowanych do ETPCz (art. 12)i określa tryb rozpatrywania tych skarg

• ma zwiększyć możliwości filtracyjne ETPCz w stosunku do spraw błahych i uprościć procedurę rozpoznawania spraw powtarzających się.

• Pozytywizacja Praw Człowieka w systemie Rady Europy

• Pozytywizacja Praw Człowieka w systemie Rady Europy

Specjalne standardy

• Europejska Konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu (1987 r.)

• Europejska konwencja o przysposobieniu dzieci (1967 r.)

• Zrewidowana Europejska Konwencja o przysposobieniu dzieci (2008 r.)

• Europejska Konwencja o wykonywaniu praw dzieci (1996 r.)

• Konwencja o kontakcie z dziećmi (2003 r.)

• Konwencja o ochronie dzieci przed wyzyskiem seksualnym oraz wykorzystywaniem seksualnym (2007 r.)

• Konwencja Ramowa o ochronie mniejszości narodowych (1995 r.)

• Europejska konwencja o ekstradycji (1957 r.) + protokoły dodatkowe

• Konwencja o ochronie osób w związku z automatycznym przetwarzaniem danych osobowych (1981 r.)

• Konwencja o prawach człowieka i medycynie (1997 r. + protokoły dodatkowe)

• Konwencja Rady Europy o przeciwdziałaniu handlowi ludźmi (2005 r.)

• Europejski Trybunał Praw Człowieka

• Powołany w 1950, rozpoczął funkcjonowanie w 1959 r.(po podpisaniu deklaracji o uznaniu obowiązkowej jurysdykcji ETPCz przez 8 państwo)

• ETPCz nie jest organem odwoławczym od wyroków sądów krajowych

• siedziba à Strasburg

• Do 1998 r. oprócz ETPCz funkcjonowała Europejska Komisja Praw Człowieka

• Liczba sędziów: 47 osób

• Państwo-strona Konwencji może przedstawić kandydaturę sędziego, który nie jest jego obywatelem

Polskimi sędziami byli dotychczas: Jerzy Makarczyk (1992–2002), Leszek Garlicki (2002–2012) i Krzysztof Wojtyczek (od 1 listopada 2012)

• Sędziowie:

1. z wyboru – czyli wybierani przez Zgromadzenie Parlamentarne RE

2. Ad hoc – zastępują sędziów z wyboru w razie, gdy ci ostatni nie są zdolni do zasiadania w Izbie, zostali wyłączeni lub zwolnieni.

• Wybór sędziów:

àPaństwo-strona przedstawia ZP RE listę 3 kandydatów

àSędziowie muszą być osobami o najwyższym poziomie moralnym, mieć kwalifikacje do sprawowania wysokiego urzędu sędziowskiego lub być prawnikami o uznanej kompetencji.

Kadencja sędziego trwa 9 lat (bez prawa reelekcji) lub do dnia ukończenia przez sędziego 70 lat.

Sędziowie Trybunału zaszeregowani są według zasady pierwszeństwa: Przewodniczący i Wiceprzewodniczący, a po nich wg. daty wyboru pozostali sędziowie.

• Europejski Trybunał Praw Człowieka

• Członkowie Trybunału zasiadają we własnym imieniu

• Sędziowie nie mogą prowadzić żadnej działalności politycznej, administracyjnej czy zawodowej niedającej się pogodzić z niezawisłością, bezstronnością oraz innymi wymaganiami wynikającymi z piastowania urzędu w pełnym wymiarze czasu

• Przesłanki wyłączenia sędziego - sędzia nie może wziąć udziału w rozpatrywaniu sprawy jeżeli:

• Wiąże się z nią jego osobisty interes (w tym małżeński, rodzicielski lub innej bliskiej rodziny), wynikający z relacji osobistych lub zawodowych, stosunku zależności wobec którejś ze stron.

• Uczestniczył w tej sprawie wcześniej jako pełnomocnik, adwokat lub doradca strony czy osoby zainteresowanej wynikiem sprawy bądź jako członek sądu krajowego, międzynarodowego, komisji śledczej lub w jakimkolwiek innym charakterze.

• Publicznie wyraził opinię (pisemnie, za pośrednictwem mediów, poprzez działania publiczne lub w inny sposób), która może wpłynąć negatywnie na jego bezstronność.

• Z każdego innego powodu, na uzasadnionych podstawach, można kwestionować jego niezależność i bezstronność.

• Europejski Trybunał Praw Człowieka

• Zgromadzenie Plenarne Trybunału – łącznie wszyscy sędziowie, w tym składzie Trybunał załatwia jedynie sprawy administracyjne (art. 26 EKPC), nie rozpatruje w tym składzie skarg wniesionych do Trybunału;

• Wielka Izba Trybunału – 17 sędziów, w tym składzie Trybunał rozpatruje skargi przekazane przez izbę Trybunału (na podst. art. 30 EKPC) oraz rozpatruje "odwołania" od orzeczeń izb (art. 43 EKPC);

• Panel Wielkiej Izby – 5 sędziów, decyduje czy Wielka Izba Trybunału zajmie się rozpatrzeniem "odwołania" złożonego na podstawie art. 43 EKPC;

• Izba Trybunału – 7 sędziów (tymczasowo skład może być ograniczony do 5 sędziów), podstawowy skład, w jakim Trybunał rozpatruje merytorycznie skierowane do niego skargi;

• Komitet Trybunału – 3 sędziów, rozpatruje skargę merytorycznie zamiast Izby, jeśli tkwiące u podstaw sprawy zagadnienie dotyczące wykładni lub stosowania Konwencji lub jej Protokołów jest już przedmiotem ugruntowanego orzecznictwa Trybunału;

• Sędzia zasiadający jednoosobowo – bada dopuszczalność skargi złożonej do Trybunału; sędzia ten nie może pochodzić z kraju, przeciwko któremu wniesiono skargę.