GRECJA

Zagadnienia ogólne

Pismo alfabetyczne – IX w. p. n.e

PAIDEIA – ideał, w jakim kierunku należy kształcić, system wychowania młodzieży

HOMOS i PHYSIS

ARRETE POLITIKE – umiejętność polityczna

Łac. Classis – wojsko (może być flota) – grupy, które hierarchicznie wystawiały wojsko

Łac. Proles – dziecko
proletariat – ‘dzieciowaci’

Klasyczne – normatywne, wzorcowe
Tekst klasyczny – kanon lektur, wystawiany w teatrze, ludzie się do niego odwołują

Likurg ateński – po klęsce pod Cheroneą buduje teatr Dionizosa, budynki użyteczności publicznej, tworzy kanon (który oznacza zjawisko klasyczności)

XVIII – XIX tworzy się pewien system periodyzacji

Świat i obraz świata starożytnych Greków

Kulturotwórcza (geograficzna i społeczna) „ruchliwość” starożytnych Greków

Grecja – warunki naturalne, krajobrazy, jako jednolitość kulturowa

Uniwersalizm kulturowy

Zbieżności kultury wysokiej i masowej

Sympozjon – uczta intelektualna

Jedna z głównych rozrywek – poznanie „pieśni najnowszej”

Ramy materialne:
1) Grecka poleis
2) bieda
3) Tranzytowe położenie Greków w ówczesnym świecie

Żyzne miejsca na mapie Grecji… (doliny leseńska, laudańska…)

Kształtowanie terenu – niekorzystne dla rolnictwa

„Bieda towarzyszką Hellady” – Herodot

Brak określonej drogi komunikacyjnej handlowej

Podział na lato i zimę wg. Możliwości żeglarskich (można i nie można pływać)

Żegluga głównym źródłem utrzymania

Komunikacja wyznaczona przez prądy morskie i wiatry

IZOTYHETA – obszar, na którym pada taka sama (pewna) ilość opadów

Bardzo niestabilny ekonomicznie świat

W Grecji jest bardzo mało ryb.

Czynnik kulturowo – wegetacyjny

Towary eksportowe:
-Oliwa i oliwki - Grecja jest wielkim eksporterem oliwy, z której można robić mydła, perfumy, przyprawy (ma wiele zastosowań)
- Grecka ceramika – kolejny towar eksportowy IX – VIII w. p. n. e (poszukiwane dobro kultury)
- Handel niewolnikami

XII wiek p.n.e – migracje ludów

Grecy cywilizowali się dwutorowo
Najazdy wielkich ludów morza  Imperium Hetytów /na obszarach Egiptu – Filistyni  emigrowanie Greków wraz z ludami  dialekty greckie

Sanktuaria panhelleńskie – Delfy, Delos, Olimp (1. Sanktuarium Apollona w Delos)

Podzielony świat starożytnych Greków

Proces wielkiej kolonizacji – Grecy „obsiadają” miejsca basenu Morza Śródziemnego VIII w.p.n.e

POLIS – greckie miasto-państwo IX w.p.n.e

Świat realny i wyobrażony starożytnych Greków

2 poł. V w. p. n. e – mapa wg. Herodota

OJKOUMENE – świat zamieszkany

Grecja – wielka wyspa, którą opływa wielka, rwąca rzeka, za którą uważano morze (OKEANOS)

Delfy – OLPHALOS (pępek świata)

Harmonia świata – budowa ciała odpowiada budowie świata

Im bardziej na wschód – łagodniejszy klimat, im dalej na zachód – ostrzejszy. Grecja – idealny, umiarkowany

Na wschodzie – ludy zniewieściałe (przez klimat), przez to brak ducha wolności
Surowy klimat zachodni – silniejszy charakter

Świat wyobrażony jako symetryczny i pewnego rodzaju kontrastowy

Ludy wschodu – należy podbić, są to NIEWOLNICY Z NATURY (Arystofates)

Kontynenty:
1) Europa – Dunaj
2) Azja
3) Liban – Nil

Symetryczne źródła rzek

Wyobrażenia o krańcach świata – im dalej od świata, który znają, tym większe bogactwa, których pilnują gryfy i gęsty śnieg na północy

Mitologia – podziemie jako zamek i rzeki, łąka szczęścliwości z wodą zapomnienia, Tartar, zamek Hadesa

Pojęcie czasu – luźne, przyroda, ogólne dane, brak instrumentów pomiaru czasu,
Brak lamp do oświetlenia otoczenia zewnętrzego – czas i światło słoneczne – najważniejsze dane starożytnego otoczenia
Cykl wegetacji

Kalendarz – 12 miesięcy, nazwa każdego pochodzi od nazwy najważniejszego święta religijnego obchodzonego w danym miesiącu
Każda polis ma osobny kalendarz (w Atenach – 2-3 kalendarze)
Kalendarz Prytanii – grupa, która co 10 dni podlega rotacji
kalendarz polityczny i kalendarz rytualny (10 miesięcy)

Grek „widzi przed sobą” przeszłość, bo ją zna, przyszłość ma „za sobą” bo jej nie zna (odwrotnie niż dziś)

TEMPHUS – czas

BENVENISTE

Augurowie – obserwacja lotów ptaków, z czego wróżą los. Rytuał oparty na przekonaniu, że cały świat jest oparty na namiocie rozpiętym nad nami (łac. Templum)

CHRONOS – jeden z modelów wyobrażenia czasu, konkretny, dający się mierzyć odcinek czasu

Klepsydra – upływ ludzkiego czasu

Przedstawienie ikonograficzne czasu: skrzydła – lotny, kosa, stary (broda) młodzieniec (ciało)

Chronos Kronos

AION – wieczność, wiek (bieg życia i pokolenia aż do wieczności)\

Postacie mityczne personifikujące czas:
- Aion
- pory roku Chorai

KAIROS – chwila, moment (nacechowana emocjonalnie), dobry moment czasu, czas właściwy, właściwa chwila
Bóg, personifikacja czasu, włosy długie i gęste z tyłu, łysy z przodu

Czas i mit – kanonowany Homer (nieciągła, nacechowana, abstrakcyjna wizja czasu)

Dzień przedstawiony w sposób emocjonalny

Człowiek składa się z członków, brak człowieka jako ciała, całości, konglomerat członków

V w. p. n e – Herodot napisał w „Dziejach”, że Homer i Hezjod dali kształt bogom

Homer – wychowawca Hellady

Teksty Homera w formie bezpośredniej i niezmiennej zostały przekazane do naszych czasów, co świadczy o statusie tych dzieł

Cykl epicki – krąg epicki  autorzy utworów dotyczących „Iliady” i „Odysei” dopisywali coś, czego centralnym punktem była właśnie Iliada i Odyseja w niezmienionej formie

Status dzieł religijnych kultury wynika ze znaczenia religijnego bądź rytualnego

Cykl epicki  dzieła, które nie zachowały się w całości były o wiele krótsze od Iliady i Odysei,a mimo tego nie zachowały się (w przeciwieństwie do Iliady i Odysei)

ILIADA I ODYSEJA:
- podzielona na 24 księgi, z których każda zaczyna się na kolejną literę alfabetu greckiego ; mniej więcej równej objętości
- brak magii, cudowności i baśni w Iliadzie, w Odysei jest to natomiast w opowieściach równych postaci, nie w ustach narratora – dystans Homera, KONSTRUKCJA INTELEKTUALNA
- religia u Homera – dystans między światem przedstawionym, a rzeczywistością, opowieści ditiologiczne – zdystansowane, świadomość relacji między przeszłością, a teraźniejszością
- grecki etos arystokratyczny (kultura elitarna, bardzo powszechna)
- przedmiotem zainteresowania Homera są najwybitniejsi spośród ludzi (herosi: Bellofont, Herakles, Heleager, Tezeusz, Edyp, itd.) Opowieście paradygmatyczne, dziś herosów już nie ma, co Homer wyraźnie podkreśla.

Aitiologia – opowieść , która przynosi tłumaczenie wydarzenia z przeszłości, które ma znaczenie i konsekwencje w teraźniejszości. Czasem jest to relacja pokazująca korzenie, wspólne pochodzenie bohaterów – może mieć konsekwencje polityczne i opowieść zmienia się w zależności od sytuacji politycznej i tego, co oczekuje się, żeby z niej wyniósł czytający (co ma zrozumieć)

ARETE – cnota (‘pierwszość’) – ‘zawsze być walecznym i zawsze przewyższać innych’ (wychowawca Ahillesa Foinix – będzie najlepszym herosem, bo będzie przewyższać innych na wojnie i w radzie, intelektualnie)

Iliada – Homer ostrzega przed niebezpieczeństwem arete, która w przypadku Ahillesa służy do niszczenia – powoduje HYBRIS (pychę)

Najmniejsze nieporozumienia prowadzą do wielkich konsekwencji, znaczących dla wielu.
W świecie bogów nie ma żadnych konsekwencji uczynionych czynów – beztroska, bogowie są wiecznie szczęśliwi, bo nie podlegają konsekwencjom swoich czynów.

Jak powstał heros?
1) rodzi się dziecko, które się wyróżnia
2) zdobywa sławę czyniąc ziemię dla ludzi lepszą
3) wpada w arete i hybris, za co karają go bogowie (zaślepienie)

Bellofont- chce dorównać bogom, na pegazie podąża na Olimp – zostaje strącony i okaleczony

Herakles - jako jedyny dostąpił chwały przebóstwienia z uwagi na zasługi, ale i przede wszystkim na wielkie cierpienie, jakiego doświadczył pod koniec życia ludzkiego

Heleager – hybris doprowadziła do tego, że miał zabić ukochanych braci swojej matki ze względu na kobietę; obrażony na swoich współobywateli nie pomaga w czasie oblężenia, w efekcie traci ukochaną żonę i życie, bo matka wrzuca szczapy drewne, od których zależy jego życie, do ognia (żona – Kleopatra * - gra słów, bo przyjaciel Achillesa – Patroklos); opowieść o Heleagru ma charakter paradygmatyczny

Paradygmat, egzemplum mitologiczne – my jesteśmy odbiorcami

Wielki paradygmat dla czytelników – niebezpieczeństwo arete, z czym się może równać ludzka hybris

Achilles nie posłuchał Foinixa  i tak zwycięża hybris

Czytelnik ma rozpoznać pewne cechy ludzkiej natury – nie jest to opowieść dydaktyczna, ale paradygmatyczna

SOFROSYNE – ‘rozsądek’ – odpowiednie wymierzanie, zrównoważenie pewnych cech ludzkiej natury, równowaga (ideał nieosiągalny/osiągalny za wielką cenę)

Opowieść o Beowifie, Pieśń o Rolandzie, Pieśń o Gilgameszu –dotycza jednego bohatera, ‘herosa’

Grupa herosów, która próbuje przekroczyć granice miedzy tym, co boskie, a tym, co ludzkie – MITOLOGIA  obsesje Greków sfery poprzedniej i granicznej niemożność przekroczenia tej granicy

Dzieje związku Greków z Homerem – konflikt

Archiloch – chęć parodiowania Homera, wyśmiewanie arete  później Homer staje się przedmiotem dyskusji  Stezychor – alternatywna wersja wojny trojańskeij / Ksenofanes z Kolofonii - SILLOI – ‘złośliwości’, parodiuje bogów homeryckich
Poprzez te dyskusje pokazuje się wielkie znaczenie dzieła Homera dla kolejnych pokoleń

Homer wychowawca, przez pokazanie różnych powyższych aspektów, uczy myślenia poprzez intelektualne konstrukcje i fabularyzację.

*Hilman Pary – znalezienie podobieństw do Homera w kulturze nadbałkańskiej

Homer żył w świecie, w którym znano pismo od co najmniej 100 lat

„Czara Nestora”

Homerydzi

Prawo Munro – Iliada i Odyseja nigdy się nie stykają, ściśle niezależne w opowieściach, fabule (więc mogą mieć jednego autora?)

BARBAROI – barbarzyńcy ‘ten, kto mówi niewyraźnie’

Co to znaczy być Grekiem?

• Izolowany świat starożytnych Greków

• Swojskość i obcość – kategorie kultury greckiej

• Grecy – jedność realna

• Jedność wyobrażona Hellenów

• Homer – wychowawca Hellady

Niemal cała SOFIA będzie dziedzictwem barbarzyńców.

Kadmos

Sposób myślenia przez analogię lub opozycję polarną

U Herodota poskreślenie przy opisywaniu barbarzyńców – odwrotności, zaprzeczenia czynów Greków („oni” – odwrotnie niż Grecy) – ANALOGIA

Kolejne kręgi przynależności Greków

ANTHROPOI

OIKUMENE

XENOI - obcy

1. PEILOI – swoi, przyjaciele, najmniejszy krąg przynależności, rodzina i przyjaciele
   Ksenofont. Sokrates.

Cele kariery politycznej (Sokratesa):
- zrobić dobrze najbliższemu kręgowi
- zaszkodzić wrogom
- służyć PATRIS (ojczyżnie)

Batbarzyńca – słaby, zniewieściały i jednocześnie interesujący i pociągający (egzotyczne piękno) i dziki, zwierzęcy, okrutny

HELLAS – greckość jako taka

Wszechachajowie – Grecy (brak określenia konkretnego kraju)

HELLADA – miejsce w Tesalii, gdzie są najpiękniejsze greckie kobiety. Później obszar pojęcia poszerza się pod koniec VI w.p.n.e i zaczyna określać ‘greckość’ jako całość

Rzeczywiste poczucie wspólnoty politycznej wśród Greków – wojny perskie

Argos – druga potęga wojskowa po Sparcie

Lata 30 i 40 IV w.p.n.e – myśliciele wzywali do wspólnych działań politycznych przeciw barbarzyńscom PANHELLENIZM

Izokrates – wzywa możnych greckiego świata (Ojca Aleksandra Wielkiego) do tego, by wspólnie wszyscy podjęli wyprawę przeciwko Persom, która ma przynieść Grekom wielokrotne korzyści : polityczne, materialne, kulturowe

Arystoteles – piewca ideologii panhellenizmu (wychowawca Aleksandra Wielkiego)

Rozdzielenie polityczne świata greckiego – słabość grecka, Sokrates chce to usunąć, żeby Grecja mogła zapanować nad OJKUMENE (nad wszystkim)

Panhellenizm – został zrealizowany przez Macedończyków, którzy przez Greków nie byli uważani formalnie za Greków

Greckie poczucie wspólnoty (Herodot „Dzieje” Wojna perska):
- pomścić zniszczenie posągów i świątyń bóstw
- hellenus – wspólny przodek (mityczna, eponimiczna wspólnota) wszystkich Greków, wspólnota krwi
- wspólne siedziby bogów, ofiary i obyczaje (sanktuaria panhelleńskie – Delfy, Olimpia…)

PAIDEIO – Grekiem jest ten, kto został w kulturze greckiej wykształcony, jest to wybór kulturowy

Lukiasz – pisarz, przykład kulturowego Greka, który formalnie nie był Grekiem (był Syryjczykiem) – hellenizm z wyboru

1. Opozycja: Grek – barbarzyńca

2. Opozycja : wolni – niewolnicy (DULOI i ELETHEROI) – dwa stany społeczne

Niewolnik – narzędzie ruchowe obdarzone mową

OIKOS – rodzina wraz z domem, ziemią, niewolnikami (łac. Familia)

3. Opozycja: mężczyzna – kobieta (głęboki patriarchat)

Kręgi przynależności mają charakter stopniujący się:

FILOI (swoi) – opiekują się bóstwami, za zbrodnie mszczą się erynie  POLITAI (obywatele) – bóstwa polityczne  XENOI (obcy, nie obywatel) – pozbawieni praw  BARBAROI (zwykle niewolnik)

Cnota umiejętności uszanowania XENOI

ASYLIA – prawo, że obywatele Aten mają szanować majątkowo obywateli Teb, po jego wprowadzeniu xenoi (Tebańczycy w Atenach) byli pod opieką państwa, a nie tylko boga

Kategorie przynależności do wspólnoty

Świat poleis i świat ethnos (plemion)

Demokracja – w zasadzie wszyscy mają takie same prawa polityczne
Oligarchia – pewne prawa są zastrzeżone dla elity
Poza tym – brak jako takiej różnicy utrojowej

1. Grecka poleis kwitnie na najtrudniejszych do życia terenach (nieurodzajnych itd.)

2. Grecka bieda

POLITES – mieszkaniec danej wspólnoty  dalej mieszkaniec miasta

DEMOS – wszyscy obywatele danej wspólnoty  z czasem TYLKO BIEDOTA

Demos może przybierać formę EKKLESSI

DIKASTERIA – różnego rodzaju sądy

BOULE – rada

ARCHAI – urzędy

Urzędnicy – bezpośredni kontakt z bogami

Na początku na urząd można było wybrać tylko tych urodzonych w jakimś elitarnym, specjalnym rodzie

3. Urzędy są zawsze kolegialne i kadencyjne (najczęściej jednorodne)

BOULE – Klejstenes – rada 500

ASTY – akropolis ,wieś

SYNOIKIZM – wspólne zamieszkanie

CHORA - miasto

Agora, obok przybytek bóstwa, mury miejskie

Ołtarz 12 bogów – prawo azylu (12 bogów olimpijskich)
serce rytualne wspólnoty – HESTIA

Asty Chora (nierozerwalny związek)

Rytualna procesja – ma utrwalić jedność rytualną całej ziemi

Obywatelem może być tylko ten człowiek, który ma ziemię

Każdy obywatel prowadzi wojnę na własny koszt.

Chora ateńska – obywatel jest jednocześnie mieszkańcem miasta i wsi
mobilność społeczna

SCHOLE=otium (czas wolny)

Problem niewoli za długi

Zjawisko wygnania – powszechne (dwa zwalczające się stronnictwa : to, które zwycięża bierze wszystko, łącznie z ziemią przeciwnika, pozbawiając go obywatelstwa , zatem przegrani udają się na wygnanie)

THES/THECI – wolni ludzie pracujący u kogoś na roli (parobkowie)

Solon chce stworzyć taki poziom majątkowy, aby powyżej parobków było miejsce we wspólnocie obywatelskiej.

Klejstenes przyjmie thetów do formy obywatelskiej nawet bez majątku.

Grecy czują się rodziną (ideologicznie); podział na grupy ‘pseudo-krewniacze’ FYLE (szczepy) i FRATRIA (braterstwo), DEMY (lokalne gminy)
Praktykując kulty pseudorodzinne Grecy twierdzą, że wywodzą się od jednego, wspólnego przodka

Charakter aspiracyjny i rytualny

Obywatele = państwo

Demos = poleis

Poleis nie posiada armii

Sędziowie, strategowie – wybierani na jakiś cza, co oznacza, że po skończeniu kadencji stają się zwykłymi obywatelami

Najwyższa władza ma charakter ludzki i oddolny, a nie boski i odgórny

Błaganie bogów ma charakter dyskursywny
Nawet wyrocznia nie ma autorytetu – dyskusja obywateli: jak zrozumieć boga?
*Temistokles i bitwa perska

METOJKOWIE – wolin rezydenci

Obywatel – najwyższy status człowieka (posiada PRAWA):
1) ten, kto się urodził w poleis
2) żeby metojk mógł zostać obywatelem musi odbyć się głosowanie ok 6000 obywateli (de facto wszyscy obywatele muszą się na to zgodzić)
3) tylko Ateńczyk może zawrzeć legalny związek małżeński i z tego związku: obywatel + obywatelka = legalne ateńskie dziecko
4) tylko obywatel ma prawo posiadać ziemię w Attyce
5) Obywatel nie płaci podatków (Metojk –tak!)
*wysokość podatku – 12 dniówek robotnika
Metojkowie zobowiązani są do służby wojskowej (przywilejem może być walka razem z obywatelami – za zasługi)

ATIMIA, TIMIA – zbiór kar za to, że zrobiło się coś na szkodę własnej poleis (zdrada demokracji, nie spłacenie długów – niektóre są dziedziczne; bardzo duży wachlarz kar- niektóre bardzo drastyczne):
 za zdradę demokracji odebranie miejsca na kultach rytualnych poleis (np. zakaz wstępu na agorę)
MIASMA – zdrada religijna – w przypadku złamania zasady, nie posłuchania kary
zakaz przemawiania w sądzie (pozbawienie czci obywatela) – odbieramy równość wobec wszystkich obywateli

Do 30 roku życia – nie mógł kształtować polityki swojej wspólnoty (mógł pójść na wojnę i w ten sposób włączyć się w politykę)
od 30 roku życia – można kandydować do BOULE, głos powinien być przyznawany po starszeństwie

Stawanie się Grekiem i wychowanie po grecku

Typ grupy społecznej – relatywny byt arystokratów

KAKOI – ‘ludzie źli, stanu nijakiego’, niearystokraci

ARISTOI

Sport – dziedzictwo greckie

Etos arystokratyczny: biesiada (sympozjon), sport, wojna

EFEBIA - system wychowania obowiązujący w miastach starożytnej Grecji, który poprzedzał przyjęcie do wspólnoty pełnoprawnych obywateli

AGON -  zawody rozgrywane w różnych dziedzinach (sport, poezja, muzyka, teatr) w ramach świąt religijnych

SYMPOZJON – biesiada, w której wszyscy są równi, składa się z rozmaitych konkursów (przede wszystkim intelektualnych)

DEIPNON – uczta
SYMPOZJON – picie

Elita – bardzo duża grupa społeczna

SYMPOZJARCHA – szef sympozjonu - ku prawej podawany kielich, każdy musi wziąć udział w zabawie (uczestnik sympozjonu) Zabawy zręcznościowe (KOTTABAS –najpiękniejszy dźwięk, HETERIE – grupy przyjaciół, SKOMMA – żądło, SKOMMATA – żarty z współbiesiadników, złośliwości akceptowalne) i poetyckie (zagadki)

Teognis – zainteresowany tym, co mają do siebie właściwości przyjaźni

Lojalność – prawdziwa przyjaźń (lojalna – przyjaźń, miłość, majątek, hybris, arete)

W sporcie greckim nie ma 2giego miejsca, jest tylko jeden zwycięzca – reszta przegrani

Homer – wyścig rydwanów

Rzut dyskiem, oszczepem, boks,zapasy
chwyty dozwolone i niedozwolone
zespól zasad (obowiązkowych) sportowych

PALAISTRA – miejsce treningów

VIII w.p.n.e – pierwsze igrzyska olimpijskie

Co 4 lata:
1) igrzyska olimpijskie (Elida)
2) igrzyska pytyjskie (Delfy)

Olimpiada – cały 4-letni okres od jednych igrzysk do drugich

Prestiż (!!!) Igrzyska odbywają się w miejscach trudno dostępnych (element pielgrzymkowy)

Agony muzyczne

Co dwa lata:
3) igrzyska nemejskie – (koordynowały Korynt i Argos)
*zwycięstwo Heraklesa nad lwem nemejskim
4) igrzyska istmijskie (Korynt) III w. p.n.e

PENTATHLON

Najważniejsze dyscypliny:
- różnego rodzaju biegi
- skok w dal
- rzut dyskiem
- rzut oszczepem
- boks
- PANKRATION – najbardziej brutalne - mieszane sposoby walki

Najważniejsze dyscypliny:
1) bieg na 1 stadion – zwycięzca zdobywał sławę zgoła nieśmiertelną (jego imieniem nazywano całą olimpiadę i igrzyska)
KALAKAGATIA – dobry i piękny
symboliczny wieniec smrodliwy – nagroda
spektakl – poeta śpiewa pieśń na czyjąś cześć (kolejna nagroda)
PROTERIA – przywilej zajmowania 1go miejsca na widowiskach,
darmowe pożywienie z państwowej stołówki
PRESTIŻ do końca życia
2) wyścig rydwanów
zwycięża nie woźnica, lecz sponsor rydwanu (może komuś przekazać swoje zwycięstwo)
można przyjąć obywatelstwo innego poleis (swego rodzaju kontrybucja sportowa)

WOJNA
falanga – ideał wojennego męstwa, dyscypliny i solidarności obywatelskiej (spójność szeregu jest gwarancją przetrwania)
ideał piękna i śmierci – trzeba umrzeć godnie i szlachetnie (wciela się przede wszystkim w praktykę spartańską)

Paideia – ojciec źródłem nauki, trener

2 poł V w. sofiści (uczą ludzi za pieniądze)

Mowy sofistów – mają przeszkodzić „podstawić nogę”

Formalizacja nauczania

Sztuka gastronomii – uczta

VIII – IV w.p.n.e okres arystokratyczny (aktywny charakter tej epoki)

EFEBIE – zjawisko dotyczące ludzi w wieku osiągnięcia dojrzałości

Likurg

Po wpisaniu do listy obywatelskiej – obowiązkowa służba wojskowa
- hoplicka taktyka
- taktyka peltastrów (lekkozbrojni)

Likwidacja EFEBII w Atenach

Powszechna służba wojskowa (na koszt państwa)

SOFROSYNE =/ HYBRIS

KOSMETA

Specjalny strój – flamicka podróż i kapelusz o szerokim rondzie

Po 2 latach szkolenia – każdy efeb do 60 roku jest dalej w służbie wojskowej, gotowy do powołania do funkcji wojskowych. W roku 60 ich żywota każdy były efeb staje się „rozjemcą”, sędzią pokoju, który zajmuje się negocjowaniem sporów w lokalnej społeczności.

OIKOS i kobieta w systemie wartości i życia społecznego Greków

Kobieta – z punktu widzenia mężczyzn sprowadzona do pozycji barbarzyńcy, większa seksualność, podatność na zmysły, bardziej podatna na np. pijaństwo

Eksperyment Tejrezjasza (wieszczek beocki, mity Tebańskie) – podglądał boginię w kąpieli, zostaje zamieniony w kobietę, później znowu w mężczyznę

Koncepcja JAMBICZNA – o seksualności, celem wieszcza jest wyśmianie, skarykaturyzowanie źródła poznania o kobietach, też pitagorejskie tablice przeciwieństw: np. męskie –kobiece, wielkość – ograniczoność, to co lewe – ruchome, ciemne, podłużne, złe

Świat mizogeniczny

Arystoteles – kobieta = mężczyzna – coś (ANDREIA – męskość, męstwo, DIANOIA - inteligencja przenikająca, taka, co przysługuje osobom mającym cechy przywódcze)

Refleksje na temat rozrodczości (wszystko za pomocą mężczyzny, kobieta jest tylko glebą

Poezja grecka, koniec VIII w.p.n.e Hezjod „Noce i dni”, kobieta „kręcąca tyłkiem”

Semonides – typografizacja kobiety (porówniania do ziwerząt)

Homer (iliada, Odyseja): Penelopa, Helena, Nauzytea i Helaka, Bryzeida i Hryzeida  funkcje kobiety koncentrują uwagę jako figury ludzkiego losu – poddana całkowicie cudzej władzy, zależna

Eurypides – AMECHANIE –bezsilność (kobiety)

Gorgiasz „Pochwała Heleny”

Stezychor – historia wojny trojańskiej
Helena – jako powód wojny
„Palinodia” – ‘odwołanie’ opinii powyżej – Helena jest pokazana zupełnie niewinnie

Helena –pierwotne zło, które pozwala wygubić ludzi w wojnie  aspekt kobiecej natury, Helena była bezwolnym pionkiem w rękach bogów

Pozycja kobiety - narzędzie do przedłużenia obywatelstwa (z punktu widzenia poleis)

Marginalność pozycji kobiety

Kobieta – dobrem politycznym

OIKOS – dom, rodzina

KYRIOS – zwierzchnik, reprezentant

Topografia oikos

GYNAJKEJON /GYNAJKONTIS – część kobieca (w domu)  tkactwo

ANDRON – część męska sympozjony (mężczyźni oddają się męskim rozrywkom)

Kobieta powinna być pod stałą kontrolą, kiedy wychodzi między obcych mężczyzn musi mieć przyzwoitkę, ubrana – niemal całkowicie zakryta

Kobiety nosiły wodę z publicznego źródła (organizowały transport)

W sztuce –kobieta przyzwoita przedstawiona w woalu i towarzystwie przyzwoitki

Pozycja prawna – kobieta powinna wyjść za mąż w wieku ok 17 lat

GORTYNA – prawa kreteńskie (nawet w wieku 12 lat za mąż)

Ksenofont „OJKONOMIKOS” żona ok. 14 lat, żeby dało się ją jeszcze wychować

Małżeństwa aranżowane

Przejście z opieki prawnej ojca pod opiekę prawną męża – umowy małżeńskie

W Sparcie – na wojnę może pójść tylko ten mężczyzna, który już spłodził dzieci

2 etapy małżeństwa:
- ENYGE - kontrakt między ojcem a mężem
- GAMOS - ślub

Rytułał – ogień z ogniska domowego zabiera się z domu i zanosi w procesji do domu męża

Zwyczaj posagu

Praktyka rozwodu – rozwód bez powodu – konieczność oddania posagu

Istnieje możliwość rozwodu z punktu widzenia kobiety – zajmuje się tym najwyższy archont

Najczęstszy powód – niewierność żony (mąż zachowuje posag) – mąż i opinia publiczna wydaje świadectwo

Kobieta zhańbiona – bez opieki, nikt jej nie chce przyjąć (nawet rodzina)

Dokimazja obywatelska – sprawdzenie, czy ktoś jest faktycznie obywatelem

Gdy mąż oddala żonę naraża swoje dzieci na niewolnictwo w karze za ‘uzurpowanie sobie przez nich obywatelstwa’ (mogą być spłodzone przez ‘nieobywatela’ skoro żona zdradziła)

Wdowa z dziećmi – wybiera sobie kyriosa (wraca do domu, lub najstarszy syn)

Mąż powinien zadbać o to, jak będzie wyglądał los jego rodziny, często przed śmiercią wydaje żonę za mąż za ‘wspólnika’

EPIKLEROS – dziedziczka (kobieta przy majątku rodziny) – los, działka ziemi

Kobieta ma prawo odziedziczyć majątek, który przekaże najstarszemu synowi, gdy ten osiągnie wiek pełnoletniości (jedyny przykład prawnej niezależności kobiety)

Powinna ożenić się z najbliższym męskim krewnym ze strony męża

Kobieta w świecie wyobraźni – ideał kobiety (kobieta idealna) - imię kobiece jest TABU, do czasu jak umrze (chwalebnie – na nagrobku); gdy „jest na językach” to źle o niej świadczy

Męstwo kobiet – zachowywać się tak, żeby nikt nigdy niczego złego o niej nie powiedział

Kobieta – figura obcości, utopijne amazonki

Transgresja – figury, przełamanie TABU relacji grecko – boskiej

3 rodzaje kobiet:
- żona (legalne dzieci)
- hetera (dla chwilowej przyjemności) ‘towarzyszka’
- panakaia (utrzymanka, kochanka – dla codziennej higieny)

Hetery sympozyjne – kontakt seksualny bez konsekwencji, kontakt intelektualny (partner intelektualny)

451 r. p.n.e – kobiety uzyskują prawo Peryklesa o dzieciach nieślubnych
dziecko tylko obywatela i obywatelki może być obywatelem  status prawny dany kobietom

POLITIS – obywatelka

Cenę za to płacą nieateńczycy – ksenofobia

Religia paliadyczna

EUSEBEIA – religijność ‘dobra służba wokół bogów’
‘rzeczy święte’ HIERA (?)

Bogowie greccy mogą komunikować się z ludźmi na kilka sposobów:
- znaki, to, co każą bogowie robić ludziom na bieżąco
- tradycja

Ofiary publiczne i prywatne -
Cykliczne i specjalne

HEKATOMBY – ‘ofiara ze stu wołów’ każda ofiara z dużej liczby zwierząt

Ofiary krwawe i bezkrwawe

Forma obrzędu, intencja, adresat
- bóstwa olimpijskie – ofiara konsumowana
- bóstwa podziemne – ofiara w całości poświęcona bogom

ETOLOGIA – pogranicze religioznawstwa, biologii…

Dary – ANATHEMATA – bezkrwawe – wota (ofiarowane w ramach dziękczynienia) i dziesięciny (1/10 sukcesu, np. łupu wojennego, na skutek obietnicy, pakt z bogiem)

Konsekracja przedmiotu – zamknięcie możliwości użycia przez człowieka danego przedmiotu
Można przekazać bogu fizycznie jakiś kawał ziemi

• APARCHAI – ‘pierwociny’ – symbolicznie ofiarowujemy bogu wszystko, choć dajemy początek (większość zachowujemy dla siebie); początek czegoś, co ma nam zapewniać późniejsze powodzenie w tej dziedzinie

• Libacja –(sponde) – odlewanie rytualne kilku kropel płynu jako znak ofiary
  traktat pokojowy związany z libacją

• TAPEDZOMATA – ‘stoły dla bogów’
  *rytualne świętokradztwo – np. w przymierzu spiskowców

Przebieg krwawej ofiary  procesja (pompe)
Koszyk ofiarny, tzw. ‘rogaty ołtarz’ – przedmioty potrzebne do przygotowania ofiary
zwierzęta, ofiarnicy (wieńce na głowach), muzykanci, poszczególne grupy obywateli

THYSIA – od thyein – ‘zażynać’

HOLOCAUSTOS – ‘spalenie w całości’

Różne formy działania rytualnego, np.:
1.) wybrać odpowiednie zwierzę (nieskazitelne fizycznie, odpowiednie umaszczenie – Possejdonowi czarne, dziewiczym bóstwom – jałówka dziewicza i nie skalana pracą)
2) pompe (procesja) ma doprowadzić zwierzę do ołtarza
hipokryzja rytualna
3) kolejne etapy składania ofiary
4) podział mięsa ofiary
5) uczta deipnon
Najlepsze części zwierzęcia – wedle hierarchii, lub równość – podział na równe kawałki

Ofiara jest zawsze rytuałem zbiorowym/wspólnotowym

Intencja może być przebłagalna i/lub dziękczynna (wotywna)

Forma interacji poszczególnych członków wspólnoty z bogami

Mit o Prometeuszu (który oszukał Dzeusa)

Wina krwi – po zabiciu zwierzęcia ( członka rodziny) – duże wyrzeczenie etyczne

BOUFONIA – ‘zabicie byka’  polieus.. wypchanie skóry zwierzęcia, szybki proces – przegrywa nóż i narzędzia, które za kare są wygnane i wrzucone w morze

1. MIASMA – ucieczka od zmazy

2. Waga śmierci zwierzęcia – życie jest tym, co ofiarujemy bogom, zwierzę musi samo chcieć dać się zabić, a potem my – ‘ofiarnicy’ musimy te zwierzęta za to przeprosić/uczcić (odkupując winę)

Mit o pierwszej ofierze w Meluene  bogowie jadali z ludźmi, ale później się to zmienia (Dzeus daje się oszukać Prometeuszowi)

Ofiara jest tym, co tworzy hierarchię kosmosu – szkoła paryska

Bogowie (żywią się ambrozją)
 ludzie (żywią się rzeczami, które się psują – symbol śmiertelności)
 zwierzęta (żywią się nie oprawiony, nie obrobionym jedzeniem, co stawia ich niżej od ludzi)

MODLITWA – 1. Pieśń Iliady
- wezwania do boga
- przypomnienie posłuszeństwa bogu
- prośba o łaski

Druga strona religii – misteria Demeter i Dionizosa

KABIROWIE

MYO – proces zamykania oczu(niekiedy też ust) ~czynność rytualna

1. MYSTERION

2. TELETE – ‘koniec’ cel, wypełnienie

3. ORGIA – czynienie czynności rytualnych

Tajne rytuały inicjacyjne

Wtajemniczanie indywidualne – są to rytuały nieobowiązkowe dla mieszkańców poleis , ale mogą w nich też uczestniczyć ludzie spoza poleis

Misterium DEMETER – miasto ELEUSIS	Misterium DIONIZOSA – misteria bakhijskie
Dobroczyńcy ludzkości Budowanie pewnych wspólnot (dzielenie się chlebem i winem) Bóstwa odradzające się, połączone z wegetacją przyrody, cykliczności
Mit aitiologiczny o Demeter i Persefonie. Tułaczka Demeter w poszukiwaniu córki. Misterium względem Demeter jest wypełniane przez całe miasto (normalne misterium jest raczej jednostkowe) Dwa typy wtajemniczenia: MYSTAI EPOPTOWIE – ‘ci, którzy już w czymś uczestniczyli MYSTAGOGOS – ‘ten, który wtajemnicza’ HIEROPANTA – ten, który coś pokazuje’ KERYKS – herold DEDUCHOS – pochodniowy Kapłanka Demeter Czas – na przełomie września i października (miesiąc BOEDROMION) ELEUSINION – przybytek Demeter i Kory Zakaz religijny najwyższej wagi – zakazanych ksiąg wtajemniczonych 1. Kąpiel w morzu – oczyszczenie; ofiara z prosięcia; POST 2. Procesja do Eleusis, gałązki bakhosami, okrzyki dionizyjskie; przeszkody w trakcie procesji, wulgaryzmy (wulgarne przyśpiewki), alement quasi erotyczny (przekroczenie mostków) 3. Koniec postu, procesja dociera do sanktuarium. *Triptolemos – Demeter się nim opiekowała; dał ludziom zboże (rozwoził) ; Zborze = Demetra Tam, gdzie jest sanktuarium, za museum, mogą wejść tylko wtajemniczeni (bądź Ci, którzy chcą się wtajemniczyć) TELESTERION – miejsca, gdzie uprawia się rytułał; świątynia, do której mogą wejść ludzie (jedni z nielicznych), robi wrażenie labiryntu ANAKTORON Po 4-5 dniach postu, ciemno, z workami na głowie MYSTOWIE i EPOPTOWIE wprowadzeni przez MYSTAGOGÓW Tam prawdopodobnie piją napój KYKEON HIEROPANTA się pokazuje (pokazuje też coś świętego), wielki ogień na dachu, jasność po doświadczeniu ciemności Przedmioty rytualne, rymowanka Ekstatyczne tańce, uczta, dwie kadzie, które wylewają się na dwie strony świata, co ma przynieść płodność ziemi attyckiej „Śmierć to dobro, śmierć to życie” Rytułał niezwykle popularny	Bóg wina, erotyki, szału, młodości; logika mitu sugeruje jego przybycie z zewnątrz Odmienne stany świadomości: MANIA (menos – siła witalna) MENADA – kobieta z orszakiem EKSTAZA – stan zbiorowy, ekstatyczny, taniec grupy kobiet lub mężczyzn Bóstwo maski – identyfikacja się z bogiem Rozmywanie konturów – jednocześnie młody i stary, kobiecy i męski, które rządzą życiem, postrzeganiem świata. Oblicze publiczne i prywatne. 1. Rytuał picia wina ANTESTERIA – święto zmarłych/ święta młodego wina 2. Konkurs picia wina (w milczeniu, pośpiechu, czyste – nierozcieńczone), za zwycięstwo – wieniec, który składa się rytualnie Dionizosowi Elementy dionizyjskie w różnych świętach Szał menadyczny kobiet, które udają się poza granicę poleis, w ekstazie, same kobiety, w lesie SPARAGOS – rozrywanie zwierząt ONAFAGIA – zjadanie na surowo Symbolika niemal ludożercza Dionizje – w centrum rytualnym, ale poza Atenami Ofiara z koźlęcia, procesje fakemiczne + pieśni o charakterze wulgarnym, niekiedy erotycznym JAMB – agresywne zastosowanie poezji erotycznej Mit o powstaniu wina – Ikarios tłumaczy wino, jako radość ludzi; niebezpieczeństwo , które wiąże się z używaniem wina, mit o Likurgu Krwawe mity o Dionizosie Kultowe przydomki Dionizosa: ANTROPORASTOS, pożeracz człowieka, pożeracz na surowo Rytuały bakhiczne Misteria po ciemku, obie płcie, rytualne picie wina, brak granic wieku Bóstwo przekraczające granice społecznej hierarchii VI w.p.n.e – chóry Dionizosa THIASOS – stowarzyszenie rytualne forma organizacji, którą przybierają mężczyźni na sympozjonie Za pomocą wina obala Dionizos granice pomiędzy ludźmi Małżeństwo – często podczas świąt dionizyjskich Sympozjon (w obecności pana młodego radość z małżeństwa) PANYHIS ( w gronie kobiet tańce dionizyjskie) Rytualnie bawią się mężczyźni i kobiety oddzielnie.