ŚLĘŻA-Kultowe rzeźby w okolicy góry Ślęży, oznaczone
znakiem solarnym ukośnego krzyża, wykonane z granitu
ślężańskiego w latach 1300 - 400 pne. to:
"Niedźwiedź", często nazywany misiem ślężańskim –
kamienna rzeźba stojąca na szczycie Ślęży obok kościoła.
Na brzuchu ma znak ukośnego krzyża.
Rzeźba celtycka;ówcześnie swięte zwierzę.Analogią
mogą być dziki i barana odnalezione w Hiszpanii i Portugalii.
"Postać z rybą"- kamienna rzeźba pozbawiona głowy i nóg,
przedstawia człowieka odzianego w długą szatę,oburącz
trzymającego wielką rybę. Na ciele ryby widnieje znak
solarny. Ustawiona na zboczu Ślęży przy czerwonym szlaku.
"Grzyb" lub tułów mnicha - fragment kamiennej rzeźby stojącej
przy wschodniej ścianie Sanktuarium Św. Anny w Sobótce.
Najprawdopodobniej jest to dolna część postaci człowieka w
długiej szacie. Wyraźnie widoczny znak ukośnego krzyża.
"Kręgiel kamienny"-rzeźba o kształcie przypominającym
kręgiel.W miejscach niewidocznych:na podstawie bazy i
na głowicy znajdują się znaki ukośnego krzyża. Znajduje się
przy ul. Armii Krajowej w Sobótce prowadzącej do Domu
Wycieczkowego "Pod Wieżycą".
WPŁYWY RZYMSKIE-rzeźby znalezione na terenie
Polski-efekt wymiany handlowej:Izyda z Sieradza(II,IIIw.ne.)
;Jowisz ze Zbrzydowej.
SKARB ZAKRZOWSKI-są to odkryte w grobowcu
(IVw)na terenie piaskowni przedmioty, często wysokiej
rangi artystycznej, pochodziły z różnych części
imperium rzymskiego. Były to m.in. wielobarwne
naczynia szklane typu "millefiori" wykonane w Kolonii,
srebrne noże, łyżki, nożyce, brązowe misy, złota pinceta,
łyżeczka do czyszczenia uszu, srebrne wiadro, kamienie do
gry z Nadrenii, zestaw brązowych i srebrnych naczyń do
picia wina z Panonii, czteronożna, brązowa podstawa
przenośnego ołtarzyka z inskrypcją łac. i brązową misą
(znalezisko unikatowe na ziemiach polskich), złote zapinki
i zawieszki w formie stylizowanego półksiężyca (tzw. lunule),
naszyjniki, zawieszki z grecko-rzymskich warsztatów
prowincjonalnych nad Morzem Czarnym, ponadto pierścienie,
monety rzymskie z lat 161-270 ( wśród nich tzw. aureusy),
wyroby z bursztynu, resztki tkanin.Nieco ponad rok później
w tym samym miejscu na Zakrzowie archeolodzy natrafili na
dalsze dwagroby o wymiarach 1, 75 x 3m. Zawierały one
pochówki kobiet, a ich wyposażenie było niemniej bogate.Do
niedawna powszechnie jeszcze uznawanych opinii
archeologów należały do władców wschodniogermańskiego
ludu Wandalów, którzy przybyli na Śląsk w pierwszej połowie
IV w.Zachowane nieliczne zabytki zakrzowskie
(ok. 15% kolekcji) znajdują się we wrocławskim Muzeum Archeol
.
NAJSTARSZE ZABYTKI RZEŹBY(ok.Xw)-
KOZIOŁKI-Gniezno,Opole,Ostrów Lednicki;
KONIKI-Wielkopolska,Opole,Gdańsk.
ŚWIATOWID Z WOLINA-prymitywna rzeźba
wykonana z drewna,9-centymetrowa,posiadająca 4 twarze;
ŚWIATOWID ZE ZBRUCZA-nazwa kamiennego posągu z IX
wieku wydobytego w 1848 roku z rzeki Zbrucz (mozliwe,ze falsyfikat)
.Jego wysokość to prawie 2,6 m o niemal kwadratowym przekroju
szerokości 29-30 cm i waży ok. pół tony.Obecnie znajdujący się w
Muzeum Archeologicznym w Krakowie.Poza powszechnym poglądem,
iż posąg obrazuje Świętowita, tudzież główny panteon bóstw słowiańskich,
przypisuje mu się również ikonograficzne wyobrażenie wszechświata.
Posąg podzielony jest na trzy poziomy, z których górny przedstawiać
ma sferę niebiańską,ziemską i zaświaty,lub ówczesny ustrój feudalny.
WOŁEK WAWELSKI-pierwsza rzeźba kamienna.Nosi cechy kultu
pogańskiego.Został on znaleziony w północnym skrzydle zamku na
Wawelu w 1921 r.Datuje się go na X w. Mimo, iż został "okaleczony"
- ma ułamane kończyny i poroże - widać dość wprawne wykonanie rzeźby.
Szczególnie ładnie uwidacznia się pomarszczone czoło zwierzęcia.Wół
był u Słowian symbolem płodności, odradzającego się na wiosnę życia.
GRODY-Gniezno-gród został wybudowany około 940r.na Wzgórzu
Lecha;znajdował się tam kościół rotundowy,następnie katedra.Gród był
otoczony grubym wałem,fosą,jeziorami(hakowa konstr.wałów);
Poznań-siedziba Mieszka I i Dąbrówki.Składał się z grodu książęcego,
podgrodzia i siedziby biskupiej.Kraków-Wawel-otoczony
drewnem;w 1000r.Chrobry ufundował katedrę.Niemcza-rozwijała się
podobnie jak grody w Gnieźnie i Poznaniu.Posiadała 1 główną
drogę,otoczoną zabudowaniami.
Kalisz-fundator Mieszko III Stary.Znajdowało się tam palatium
oraz kolegita św.Pawła-wzniesiona ok.1140r.Był to pierwszy kościół
w Polsce posiadający witraże.!Gród ten został przeniesiony ze względu
na tereny zalewiskowe,na których był położony.Znajdował się tam grób
Mieszka Starego.
Wrocław-Ołbin-opactwo benedyktyńskie najwieksze w Polsce.
Fundatorem był P.Włostowic(1120).Znajduje się tam kościół pw.św.Michała
Archanioła. tympanon-(muzeum architektury we Wrocławiu);
Do dzisiejszych czasów niestety nie dotrwały rzeźby,znamy je z
grafik.Rzeźby przedstawiały scenę narracyjną-biskupprzed sądem.
Dekorował kościół od wewnątrz."prorok z Biestrzykowa"-druga
rzeźba,prawdopodobnie stanowi komplet z rzeźbą biskupa z tympanonu.
"tympanon Jaksy"-l.60 XIIw;fundator-Jaksy z Miechowa;rodowód francuski
;ślady antyczne w przedstawieniu Jezusa.Przedstawia tronującego
Jezusa,bez brody.Usytuowany jest w centrum,z lewej strony
ukazani fundatorzy-książe B.IV Kędzierzawy i jego syn-Leszek.Po
prawej stronie od Chrystusa widoczna postać Jaksy trzymającego
model kościoła,za nim jego żona.Na bordiurze znajduje się wiersz połacinie.
"tympanon fundacyjny kościoła MNP na Piasku"-wmurowany w pd.nawie
bocznej.Wykonany po 1151r.do 1153.Wykonawca znał dobrze sztukę
mozańską i antykizującąfrancuską.Możliwe,że wywodził się z Niemiec.
Jest to najstarszy tympanon fundacyjny w Polsce!I jedno z najstarszych
przedstawień Matki Bożej w Polsce.W centrum ukazana Maria z
Dzieciątkiem,po lewej stronie Maria trzymająca model kościoła a po
prawej Świętosław.
BUDOWNICTWO SAKRALNE-
POZNAŃ-katedra pw.św.Piotra i Pawła.Wybudowana(ok.968r) na
miejscu najstarszej polskiej świątyni za panowania Mieszka I.
Była największym budynkiem w X w. w tej części europy.Pod katedrą
znaleziono baptysterium upamiętniające chrzest Polski.W 968 pierwszym
biskupem był Jordan.Budował ją warsztat z europy Zachodniej znający
sztukę karolińską i ottońską.
GNIEZNO-katedra wniebowstąpienia Panny Maryi,pw.św.Wojciecha-
przypuszcza się,że pierwsza świątynia wzniesiona została 100 lat przed
przyjęciem chrześcijaństwa przez Mieszka I.W 1000r.zbudowano na jej
miejscu katedrę.Podobna w planie do katedry na Wawelu.Była trójnanowa,nawy
oddzielone filarami,empory,westwerk,trójabsydialne zamknięcie bryły.
KRAKÓW-katedra wawelska pw.św. Wacława i Św. Stanisława
-nie udało się zrekonstruować jej pierwotnego wyglądu.Wybudowano
ją niedługo po ustanowieniu biskupstwa krakowskiego.Ufundowana
przez Chrobrego.Była miejscemkultu św.Stanisława.Budowlę dokończył
Krzywousty,przebudował ją w trójnawową,bazylikową katedrę,wraz z
2 chórami i prezbiteriami. Krypta św.Leonarda-najpiękniejsze
wnętrze romańskie w Polsce!Posiada 4 wieże.Zachowana dekoracja
nad nadprożem.ROTUNDA PW.NMP-powstała prawdopodobnie
na przełomie X i XI wieku, jest najstarszym kościołem Wawelu.
Jest to tzw. tetrakonchos - budowla na planie czworoliścia (koła, do
którego przylegają cztery apsydy). Najczęściej przyjmuje się, iż
pełniła funkcję kaplicy pałacowej.Budowlę wykonano w technice opus piaskowca,
łączonych zaprawą wapienną.(analogia-rotunda św.Wita-Praga).
WROCŁAW-katedra pw.św.Jana Chrzciciela-pierwszy murowany
kościół w miejscu katedry,powstał w poł. X w., była to kamienna budowla
jednonawowa z transeptem i apsydą. Po roku 1000 w związku z założeniem
biskupstwa został zastąpiony wiekszą budowlą przedromańską w formie
trójnawowej bazyliki filarowej z kryptą i wieżami w części
wschodniej.Była wzorowana na katedrze poznańskiej.
MOGILNO-kościół benedyktynów.-fundatorem był B.Śmiały.Jeden z najlepiej
zachowanych wczesnoromańskich kościołów.Zachowana krypta
zachodnia.Najstarsze zachwane wnętrze i sklepienie wczesnoromańskie.
Kościół ten przypomina plan użyty w Reichenau w Niemczech,
oraz w kościołach belgijskich.Trójnawowy;transept,do którego przylegały
2 małe kapliczki;krypta trójnawowa.
TYNIEC-opactwo benedyktynów-II poł.XIw.przypomina katedrę w Gnieźnie i
opactwo na Monte Casino.Wzór dla kościoła ołbińskiego.Fundator-Śmiały i
Odnowiciel.Pierwotna trójnawowa bazylika;podwójne kapitele wieńczą
kolumny,które znajdowały się w krużgankach.Włoskie dek.
KOŚCIÓŁ ŚW.ANDRZEJA W KRAKOWIE-ufundowany przez Sieciecha(za
Wł.Hermana)w 1079-1098;często podpisywano tam różne akty.Trójnawowy
kościół romański,posiadający empore dla fundatora;dekoracja skromna,tylko
PALATIA-OSTRÓW LEDNICKI-kamienne palatium i rotunda na wyspie.
Znajduje się pod kaplicą pałacową.Znaleziono tam misę chrzcielną.Pałac
datowany jest na koniec Xw,najprawdopodobniej za czasów panowania
Mieszka I.Posiadał 2 kondygnacje,dolna-kilka pomieszczeń reprezentacyjnych
np.aula.Było wiele razy przebudowywane.
GIECZ-fundacja Mieszka II,budowa przypada na II poł.X w,zachowaly sie
jedynie fundamenty i rotunda.PRZEMYŚL-datowanie ok.981,lub po 1018r.
Wybudowane przez Chrobrego.Zachowane fund.kaplicy.Rotunda prosta z
1 absydą.POZNAŃ-stało na grodzie poznańskim,wybudowane obok katedry,
przez Mieszka I.Jedno z pierwszych w Polsce.Nie potwierdzono istnienia
kaplicy,możliwe,ze była to rotunda.
ZABYTKI SZTUKI ROGOWARSKIEJ-
KASETKA Z KAMIENIA POMORSKIEGO-pochodzi z katedry;powstała
przypuszczalnie w Skandynawii,jest wytworem Wikingów.
RELIKWIARZ ŚW.KORPULII-św.Korpulia-towarzyszka św Urszulii.
Relikwiarz wykonany z rogu i odlewów metalowych.Gęste,niesymetryczne
motywy plecionkowe,przestylizowane zwierzęta.
ZABYTKI SZTUKI ZŁOTNICZEJ-
WŁÓCZNIA ŚW.MAURYCEGO-antyczna,albo z bardzo wczesnego
średniowiecza.To nią Longinus miałprzebić bok Chrystusa.Teraz
podziwiać możemyntylko kopię,gdyż oryginał jest w Wiedniu.
Wmontowano w nią gwóźdź ze św.krzyża.Była tak samo ważna jak
berło.Chrobry dostał kopię w prezencie od Ottona III.
WISIOR Z WAWELU-XIw.węgierski,znaleziony w okolicy rotundy
na Wawelu.Nie znamy jego przeznaczenia.Wykonanyze złota;znajduje się
w skarbcu wawelskiego zamku.
KIELICH ŚW.WOJCIECHA-Xw-najstarsza część kielicha to czara agatowa
.Znajdował się w kościele kanoników w Trzemesznie.Wyrób bizantyjski,
albo włoski wzorowany na bizantyjskim.W XIIw.wykonano stopę i chwytnik
w złocie.W XIVw.ozdobiono bardziej podstawę kielicha.
SKARB Z BORUCINA-XIw."srebrna kaktorga"ozdobiona plecionkami+40
ozdób wykonanych ze srebra znalezionych w tym samym miejscu.Obecnie
w Gnieźnie.
BRONIE-
MIECZ Z MARZEWA-Xw,wyrób skandynawski.
MIECZ Z CZERSKA POMORSKIEGO-wyrób skand,podobnie jak
TOPÓR Z ŻAGANIA.
GRZEBIEŃ Z GNIEZNA- składany podonie jak scyzoryk.
EWANGELIARZE I SAKRAMENTARZE-
ORDO ROMANUS-kodeks zawierający księgę liturgiczną,ofiarowany
Mieszkowi I w 1029r przez księżniczkę szwabską Matyldę.
Zaginął.Posiadamy tylko reprodukcję całostronicowej miniatury
ukazującą wręczanie kodeksu Mieszkowi przez Matyldę+tekst dedykacyjny.
SAKRAMENTARZ TYNIECKI-najstarszy z zachowanych w
Polsce, iluminowanych, rękopiśmiennych kodeksów liturgicznych
o liczący 234 karty.Wybitne dzieło szkoły kolońskiej z ok. 1060/1070 r.
Związane z Opactwem Benedyktynów w Tyńcu. Przywieziony do
Polski prawdopodobnie przez bpa krakowskiego Aarona z Brunwillare.
Sakramentarz pisany jest złotem na purpurowym pergaminie-kodeks
purpurowy zawierający inicjały V i D.
EWANGELIARZ EMMERAMSKI-XI/XIIw.Kodeks purpurowy pisany
złotem.Posiada 13 miniatur całostronicowych.Przedstawienia cesarza
Henryka na majestacie,Chrystusa,Emmerama,4 ewangelistów,ukrzyżowanie
.Miniatura św.Jana Ewangelisty piszącego ewangelię,trzyma w ręku rasorium.
Występuje podział stron na 2 pasma
.EWANGELIARZ GNIEŹNIEŃSKI-koniec XIw;złoty kodeks.Nazywany
mszałem św.Wojciecha.Import z Czech,wykonywany w Pradze specjalnie
dla Polski.Najbogatszy w Polsce.Miniatury okazują Jezusa;20 miniatur
całostronicowych.
EWANGELIARZ PŁOCKI-PÓŁTUSKI-ok.1085r.ufundowany dla klasztoru
benedyktynów w Płocku.Złoty kodeks iluminowany.Wywodzi się z czeskiej
szkoły iluminatorsko-pismienniczej.Jest jednym z najpóźniejszych polskich
zabytków średniowiecznych pismiennictwa łacińskiego z końca XI wieku.
Miniatury z genealogią Jezusa a także z Herodem i rzezią niewiniątek(rycerze),
Maria z Dzieciątkiem+3 króli;.
EWANGELIARZ KRUSZWICKI-XII WIEK!-(1160- 1175)-złoty kodeks;
nawiązuje do rękopisów z XIw.Powstał w Saksonii.
RELIKWIARZ ŚW.STANISŁAWA-nie był początkowo relikwiarzem,
import ze wschodu.Dekoracja przypomina perską,egipską.Ofiarowany katedrze
wawelskiej.RELIKWIARZ Z CZERWIŃSKA-"skrzynkowy",schyłek XII w.
Importowany z Limoge.Zdobione złote krzyżyki,teraz znajduje się w Petersburgu.
Przedstawia sylwetki apostołów,Jezusa i świętych.
LIMOZYJSKI RELIKWIARZ-lub wzorowany na Limoge.Pochodzi z kolegiat
y w kruszwicy."Skrzynkowy".Na pokrywie znajduje się przedstawienie
wniebowstąpienia Jezusa.Jasne postaci na ciemnym tle.
EWANGELIARZ GERTRUDY-PSAŁTERZ EGBERTA-powstał w latach
981-993 dla arbp.Trewiru Egberta.Jest to zapis na pergaminie z miniaturą
ottońską w dużym formacie.Miniatury zawierają sylwetki arbp.Trewiru i portret
tronującego Egberta-czerwone tło
.INNE-
KIELICHY I PATERY Z TYŃCA-biskupi brali je w podróże;małe,lekkie;
chowano je do grobu biskupa.
MALARSTWO-RĘKOPIS KSIĄG MOJŻESZOWYCH-koniec XIIw.
Przeznaczony dla katedry królewskiej.Miniatura-Bóg wręczający Mojżeszow
i dekalog;złote tło;styl zygzakowy.MONETY-wybijał je Chrobry (lub,i)Mieszko I,II.
*Princeps Polonia-pierwsza moneta,na której widnieje słowo Polska.*Moneta z
przedstawieniem św.Wojciecha*Moneta z orłem-panowanie Sprawiedliwego.
I-SZA PIECZĘĆ KORONNA-Mieszka Starego.I poł.XIIw.LAUFER-figura
szachowa znaleziona na Wawelu.XIIw.Wykonana z kości.Podobną znaleziono na
pl.Uniwersyteckim we Wrocławiu.Wykonana z rogu jeleniego,przedstawia
klęczącego rycerza.
DRZWI PŁOCKIE-powstały ok 1152-1156r. w Magdeburgu z
przeznaczeniem dla nowo wzniesionej w l. 1130 - 1144 katedry płockiej
przez biskupa Aleksandra z Malonne.Wykonano je z brązu, składały się z 24 kwater i 2
prostokątnych, odlanych oddzielnie i zamocowanych na drewnianych dębowych ramach
.Wykonane przez mistrza Rikfina (i) Wajsmunda.Jest to najstarsze sygnowane
dzieło sztuki związane z Polską i najstarsze autoportrety.Poszczególne kwatery są
oddzielone wypukłymi listwami,ozdobionymi ornamentem roślinnym i zwierzęcym.
Oba skrzydła drzwi wieńczą kwatery o podwójnej szerokości.Ukazane są sceny z Pisma
Świętego.W katedrze w Płocku znajduje się replika tych drzwi,orginał od XVw
zdobi sobór św.Zofii w Nowogrodzie.Analogią jest brązowy nagrobek arpb.Fryderyka
Wettina w Magdeburgu
.DRZWI GNIEŹNIEŃSKIE-odlane w brązie;datowane na
ok.1170w.Znajdują się w południowym portalu katedry gnieznieńskiej.Lewe skrzydło
odlane jest w całośći,prawe natomiat zostało zlutowane z 24 części-jest mniejsze.
Każde skrzydło podzielone jest na 9 kwater,co w sumie daje 18 płaszczyzn ze scenam
i z życia i męczeńskiej śmierci św.Wojciecha-pierwszego polskiego świętego.
Wykonawcami drzwi byli obcy odlewnicy,z ktorych jeden zwał się Petrus Liutwinus.
ROMAŃSKIE KOLUMNY ZE STRZELNA-(bazylika św.Trójcy)-najcenniejsze są 2
kolumny z personifikacją cnót i przywar. Kolumny te są wykonane z piaskowca
przywiezionego najprawdopodobniej z Brzeźna.Datowane są one na II połowę
wieku XII i początek wieku XIII. Na jednej i drugiej kolumnie jest po 18 postaci, w trzech
kondygnacjach oddzielonych ornamentem roślinnym, czyli po sześć w każdej strefie.
Razem jest zatem 36 personifikacji: 18 cnót i 18 przywar.Kolumna południowa –
kolumna cnót. Sprawiedliwość – postać trzyma w ręku wagę,Wiarę – postać trzyma
dwa krzyże, oraz z obłoków wyłania się błogosławiącaRęka Boża,Mądrość
(roztropność) – z księgą w ręku,Cierpliwość – wyciągnięty palec wskazujący
na klatce piersiowej,Pokorę – ręce skrzyżowane na piersiach i głowa pochylona –
w średniowieczu to królowa cnót,Posłuszeństwo – ręce są otwarte do obserwatora, w
taki sam sposób rycerstwo oddawało posłuszeństwo swojemu władcy, taki sam motyw
możemy zaobserwować na tympanonie zwiastowania, Wstrzemięźliwość – szeroko
otwarte ramiona przez kobietę,Czystość – niewiasta trzyma berło zakończone kwiatem
lilii,Pokój Chrystusowy – lewa ręka uniesiona w geście powitania.Głowica tejże
kolumny przedstawia chrzest Chrystusa w Jordanie z aniołami w narożnikach.
Nie przypadkowo właśnie ta scena znalazła się na kolumnie cnót, gdyż w myśl
nauk Kościoła - Chrzest jest uznawany jako źródło wszelkich cnót.
Kolumna północna – kolumna przywar.Zgodnie z zasadą średniowiecza, że północ
to strona zła, strona szatana; możemy wyróżnić następujące grzechy i wady na tej
kolumnie: Gniew – kobieta szarpiąca oburącz ze złości własne włosy,Morderstwo
– młody mężczyzna w tunice rycerskiej z długim mieczem, Pychę – postać zachwyca
się wręcz swoim długim przepięknym warkoczem,Krzywoprzysięstwo – postać ma
jedną rękę na księdze a drugą unosi w geście przysięgi,jednak dłonie są użyte odwrotnie
niż powinny,Obżarstwo – postać, która wyraźnie łapczywie coś zjada,Rozpustę –
naga postać kobieca zasłaniająca wstydliwe częściciała, Swawolę – młody człowiek
z dzwonkiem uniesionym w prawej ręce,Bluźnierstwo – postać z oszczepem bez ostrza,
Zawiść – kobieta trzymająca węża.
TYMPANON FUNDACYJNY
-znajduje się na zewnątrz kościoła,nad wejściem do kaplicy św.Barbary.Ukazuje
św.Annę trzymającą NMP na ręku,po obu stronach widnieją postaci klęczące Piotra
Wszechborowica trzymającego miniaturę kościoła i jego żonę Annę.Znajduje się ł
acińska inskrypcja"Tobie Anno czcigodna matko pobożnej dziewicy Maryi,
darem tym cześć oddaje Piotr,tak jak ongiś sobie tego życzył".
TYMPANON PÓŁNOCNY-przedstawia królującego Jezusa;
KOŚCIÓŁ ŚW.WOJCIECHA W KRAKOWIE-Xw-powstanie pierwszej
kamiennej budowli.Wg.tradycji miał w nim głosić kazania św.Wojciech.
reliefy na kolumnach.Ma charakter obronny.