Współczesna książka i literatura dziecięca
Książka dla dzieci i młodzieży:
(EWoK 1971) - wyróżnia się zespołem cech zdeterminowanych przez młodego czytelnika, jest dostosowana do wymagań aktualnej pedagogiki <- głównie dostosowana do wymagań pedagogicznych, zmiany zaszły po II w. św.
(EWoK - nowe wydanie) - ma swój obieg komunikacyjny (wydawnictwa, instytucje, stowarzyszenia), jest częścią dzieciństwa, kształtuje kulturę czytelniczą dziecka, składa się z niejednorodnego materiału: semantycznego - tekst, ikonograficznego - obrazki, typograficznego - kształt, rozmieszczenie tekstu, czcionka itp., jest zakorzeniona w kulturze
Literatura dla dzieci i młodzieży:
(Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej 2002) - ogół utworów literackich pisanych dla młodego czytelnika, albo przejętych z lektur dla dorosłych, również teksty z folkloru literackiego i literacka twórczość dzieci, jest częścią literatury ogólnonarodowej, wysokoartystycznej, uważana jako odrębny obieg literacki (czwarty), zawiera pierwiastki ludyczne i dydaktyczne
inne słowniki: Mały (nowy) słownik literatury dla dzieci
Historia literatury dla dzieci w XVIII/XIX wieku
wysoka śmiertelność dzieci powodowała, że nie warto było w nie inwestować - brak dbania o wychowanie, kształcenie - wyłącznie w rodzinach arystokratycznych, bogatych mieszczańskich i tylko chłopcy
średniowiecze: dziecko wg teologów - nasienie szatańskie :P, które trzeba mocno zahartować i surowo wychowywać
renesans: dziecko jako mały dorosły
oświecenie, XVIII w.: krytyka dotychczasowych poglądów; John Locke - 1776 Koncepcja o wychowaniu: tabula rasa - czysta tablica, karta, jaką jest dziecko, którą można zapisać w sposób wartościowy; wszelkie bajki przekazywane były ustnie;
Nurty literatury dziecięcej
Robinson Crusoe D. Deffou (1719) - pierwsza książka napisana dla czytelnika dorosłego i adoptowana dla dzieci i młodzieży, inne: Przygody Guliwera J. Swift (1726);
Baśnie mojej matki Gąski C. Perrault - literatura właściwa dla odbiorcy dziecięcego zawierająca 8 utworów klasyki baśni dziecięcych, np. Czerwony Kapturek, Kopciuszek, Kot w Butach; Perrault zapoczątkował nurt baśniowy
(1698) Przypadki Telemaka F. Fenelon - "ad usum delphini" - do użytku delfina, Ludwika XIV, połączenie fabuły i dydaktyki (przygody Telemaka podczas szukania ojca i wskazówki, rady ochmistrza, który mu towarzyszy), tłumaczenie polskie 1726 r. - nurt przygodowy
Maria de Beaumion - literatura umoralniająca, nazywana Boną, bo fragment o rozmowie ochmistrzyni Bony z wychowankami, literatura patronimiczna, w której zarysowany jest poziom ojca i matki
Historia literatury dziecięcej w XIX, XX w. w Polsce
zbiorki aforyzmów, tekstów dydaktycznych, edukacyjne, poznawcze, tłumaczenia z francuskiego;
Józef Wybicki - nurt patronimiczny z zarysowaną hierarchią w rodzinie, podmiot mówiący to ojciec albo matka
Ignacy Krasicki - bajki, np. Bajki. Do użytku dziecięcego
Klementyna Tańska Hoffmanowa (ur. 1798-184coś) - wprowadza bohatera dziecięcego, podkreśla rolę języka polskiego; w wieku 21 lat wydaje pierwszą książkę Pamiątka po dobrej matce przez młodą Polkę...: rady umierającej matki przekazywane młodej córce, dotyczące kształtowania życia - 3 wydania; 1823 - Wiązanie Helenki, czyli podarunek dla Heli; siostrzenica Hoffmanowej; forma elementarza, bohater - 3-letnia Hela; inne: Druga książeczka Helenki, Adaś i Olesia - wszystkie utwory są dostosowane do możliwości percepcyjnych dziecka: mały bohater, wycinek rzeczywistości, element wychowawczy; 1824 - czasopismo dla dzieci Rozrywki dla dzieci, dla dziewcząt: Dziennik Franciszki Krasińskiej
Stanisław Jachowicz (1798-1857)
duże znaczenie dla poezji dziecięcej, np. „Pan kotek był chory…”
studiował na Uniwersytecie Lwowskim, pracował w Warszawie jako kancelista; zaczął interesować się pedagogiką teoretyczną, która zdominowała jego pracę zawodową
zabroniono mu pracy na etacie rządowym, więc został nauczycielem na pensji
dość aktywnie popierał powstanie listopadowe
aktywnie działał w WTD, głównie koncentrował się na opiece nad dziećmi opuszczonymi, zorganizował szkółkę sierot
Twórczość literacka:
1824 - Bajki i powieści wydane w Płocku, w drukarni Karola Kuliga; 1942 wydaje kolejną wersję „Powiastki i bajki”
powiastka dydaktyczna - edukacyjno-moralne przesłanie, pointa, edukujący i edukowany, w wielu tekstach adresatem jest indywidualne dziecko, ale adresowane są do wielu dzieci [dziecinek]
realia w utworach są bliskie, znajome dziecku [podwórko, sad, dom]
Czytania Józi – czytanki dla dzieci
Zabawka abecadłowa i in. – teksty paraliterackie dla dzieci
Śpiewy - pierwszy śpiewnik dla dzieci (1852)
1830 - wydawał czasopismo dziecięce w formie gazety, dziennika; Jachowicz starał się pozyskiwać do współpracy same dzieci --> upadek powstania listopadowego spowodował upadek gazety
Paulina Kraków (Krakowowa)
pracowała jako prywatna nauczycielka, później prowadziła własną pensję i intensywną działalność literacką, była inspiratorką dla innych twórców
1837-43 – wydawała noworoczniki, np. Pierwiosnek - w czasie zakazu wydawania pism dla dzieci; Zorza – po cofnięciu zakazu
pod dużym wpływem Tańskiej
poglądy na wychowanie zawarła w tekstach Rozmowy matki z dziećmi, Niespodzianka
literatura dla młodzieży: Pamiętnik młodej sieroty (1838), Wspomnienia wygnanki(1843)
Narcyza Żmichowska
związana z ruchem kobiecym „Entuzjastki”
kojarzona z twórczością romantyczną, wydawała także podręczniki, prowadziła wykłady nauk wiedzy o geografii
opracowała 12-tomowe wydanie dzieł Hoffmanowej
Poganka” – sztuka czy służenie społeczeństwu; dla dzieci: Dańko z Jawuru - powieść na tle historycznym z wyraźnym wątkiem dydaktycznym; Stary dwór w świerszczowej - powieść historyczna, zderzenie fantazji z rzeczywistością
Teofil Nowosielski (1812-1888)
pracował z Jachowiczem
zainteresowany pedagogiką wczesnodziecięcą
zainteresowany funkcjonowaniem ochronek za granicą; założył pierwsze freblówkę w Warszawie
głównie pisał teksty poetyckie: Gwiazdka dla dzieci, Krzyżyk dla dobrych dzieci, Bajki i powiastki oryginalne i naśladowane; inne: Towarzysz domowy dla pilnych dzieci. Podręcznik do nauki początkowej (1846), Ilustrowany abecadlik historyczny (1862), Historia polski dla dzieci
dbałość o formę literacką, język, dużo akcentów religijnych
Julia Woykowska (1816-1851)
nauczycielka, związana z zaborem pruskim
stworzyła pierwszy periodyk zawodowy dla nauczycieli Pismo dla nauczycieli ludu Polskiego
Elementarzyk dla grzecznych chłopców, Dzieje polskie od Lecha do królowej Jadwigi…, Gawędy ciotki Ludmiły
dzieła historyczne dla dzieci, np. Gawędy ciotki Ludmiły przy kominku
Teofil Lenartowicz
w latach 50. publikował w czasopiśmie Szkółka dla dzieci - wydawana przez Ewarysta Estkowskiego, zamieścił tam ponad 30 wierszy np. Złoty kubek; inne: Kalina
Lucjan Siemieński
Wieczory w Ojcowie = Wieczory pod lipą - historiografia dziecięca; podział na 50 odcinków, w których stary Grzegorz opowiada swoim wnukom o historii
Ukazującym się tekstom towarzyszyła krytyka literacka.
XIX1 - wpływy Hoffmanowej i Jachowicza
XIX2 - intensywniejszy rozwój lit. dla dzieci; uzyskuje status podobny do lit. ogólnej, która schodziła do poziomu lit. dydaktycznej
Sytuacja społeczne XIX2
upadek powstania, postępujące uprzemysłowienie, zwiększający się ucisk polityczny - rusyfikacja, uwłaszczenie chłopów
dopracowanie koncepcji wychowawczych, pedagogicznych
wpływ scjentyzmu, pracy u podstaw, utylitaryzmu, pragmatyzmu
wpływy zachodu: Spencer'a, Bayn'a
Koncepcje pedagogiczne:
objęcie procesem nauczania jak największych warstw społeczeństwa (niekonieniecznie w sposób zinstytucjonalizowany)
próba stworzenia nowych wzorców dla dzieci zubożałej szlachty: wpajanie cnoty pracowitości, oszczędności i użyteczności społecznej --> zastępowanie szkół klasycznych (nauczanie greki, łaciny) szkołami realnymi (przygotowujące do konkretnej pracy)
próby budowania domowego systemu nauczania związanego z postępującą rusyfikacją
Funkcje książki dziecięcej w Pozytywizmie:
a) poznawcza
b) pomoc w nauczaniu domowym
c) transmitowanie określonych wzorów osobowych
d) rozwijanie użyteczności społecznej
e) rozwój patriotyzmu
f) uzupełnianie luk wynikających z nauczania rządowego (p.w. historia, literatura) - tworzenie opozycji wobec wpływów szkoły
Gatunki literackie w lit. dziecięcej:
1. proza: nowela, opowiadanie, obrazek, powieści społeczno-obyczajowe, powieść podróżniczo-przygodowa (służąca rozrywce), indiańska
a) powieści społeczno-obyczajowe
Teresa Jadwiga Papi (pseudonim: Teresa Jadwiga, Teresa Gałęzowska):
nauczycielka
Szlachetne marzenia, Kopciuszek, Z różnych sfer - zwalczanie próźniactwa, lenistwa, sentymentalizmu; przygotowanie do pracy dla innych; Stacho - jedyna książka dla dzieci ze smutnym zakończeniem
bohaterzy ze zubożałej szlachty
Władysława Izdebska
współ. przy wydawaniu czasopisma Przyjaciel dzieci; wydawała czasop. Praca bogactwem
Zuzanna Morawska
Paniczyk
Zofia Urbanowska
Księżniczka - konfrontacja dwóch światów: mieszczańskiego (pracowitego, zaradnego) i szlacheckiego (Helenka - panienka z dobrego domu) oraz zmiana postawy głównej bohaterki
Adolf Dygasiński
Przygody młodzieńca, czyli Robinson Polski - adresowana do chłopców (w więszości bohaterki żeńskie) - alegoria każdego biednego człowieka, który musi walczyć z przeciwnościami żyjąc wśród ludzi
b) powieści przygodowo-podróżnicze
Tworzenie swojskich powieści przygodowo-podróżniczych: tworzenie więzi z krajem, prezentowanie bohatera odważnego, inteligentnego:
Stefan Gębarski / Władysław Umiński
upowszechnili rodzimą powieść krajoznawczo-etnograficzną
Robinson tatrzański, Zaginiony w Górach Ojcowa / Od Warszawy do Ojcowa, Flibusterowie
Umiński: powieści fantastyczno-naukowe, bohaterzy jako wzorce do naśladowania
c) powieść historyczna
z przewagą faktografii: Papi J. Opowiadania ciotki Ludmiły, Czasy Saskie (ok. 20 powieści)
pomiędzy: Morawska Z. Przygody imć Pana Mikołaja Reja
z przewagą fikcji literackiej: Przyborowski W. - bohater chłopięcy wciągnięty w zagadkę historyczną; Bitwa pod Raszynem, Szwedzi w Warszawie (ponad 40) - krytykowany za schematyzm konstrukcyjny i ubogość historyczną
Wacław Gąsiorowski
książki oparte ba badaniach historycznych Huragan - dla czytelnika starszego, ale przerobił też na wydanie dla młodszych; Dobosz woltyżerów
d) powieści obyczajowo-historyczne
Jadwiga Juszczewska (pseudonim: Deotyma)
Panienka z okienka - elementy sensacyjno-awanturnicze
Walery Łoziński
Wiktor Gomunicki
Wspomnienia niebieskiego mundurka
e) książka popularnonaukowa
zawierały materiał nauki o rzeczach
Adolf Dygasiński
Historia kęsa chlepa, Dzieje świecy, Świat dzeci (cztery tomy opowiadające o rzeczach, zjawiskach w domu - na podwórku - w kraju itd.)
pojawiają się liczne ilustracje w książkach;
Zaleska
Wieczory czwartkowe
f) fantastyka baśniowa
Zofia Urbanowska
Gucio zaczarowany
2. Poezja
Jan Chęciński
Dzień grzecznego Władzia - pobudzanie do intelektualnych ćwiczeń
Władysław Bełza
Kto ty jesteś
Artur Opman
liryka patriotyczna
Maria Konopnicka
głównie pisała dla dorosłych; za namową Arcta zaczęła pisać dla dzieci i wydawać w jego drukarni
program pisania dla dzieci zawarła w liście do swojego grafika: (...) nie przychodzę uczyć dzieci i bawić, ale śpiewać z nimi.
liryka ludowa, wiersze poświęcone przyrodzie, ale bez elementu poznawczego, przystostowanie liryki do psychiki dziecka, dużo humoru, przygodowe opowieści liryczne janek Wędrowniczek, Na jagody, Szkolne przygody Pimpusia Sadełko
nurty poezji dzięcięcej: dla dzieci, o dzieciach - W piwnicznej izbie, Przed sądem, Jaś nie doczekał - ukazane ponure życie dziecka, jego krzywdzenie; połączeniem nurtów była Nasza szkapa - ukazanie problemów życiowych oczami dziecka
O krasnoludkach i sierotce Marysi (1895 I wyd.)- pierwsza baśń dla dzieci; upoetyzowana baśń z bohaterem dziecięcym, zwierzętami, krasnoludkami - świat fantastyki, elementy ludowości: jarmark itd.; wielowątkowość, patos, elementy dydaktyczne, np. szacunek dla pracy, miłosierdzie, dobro ludzkie
początek XX wieku
pojawia się krytyka literatury dziecięcej
Ateneum - zamieszczało krytyki
system informacji o książkach dziecięcych - katalogi, np. Adolf Dygasiński Krytyczny katalog dla dzieci i młodzieży (1884) - zbiór opinii (własnych, cudzych) o różnych książkach podzielony na 3 działy: dzieci do lat 8, 8-12, od lat 12
Młoda Polska (l. 90-1914)
nadal piszą pozytywistyczni twórcy, np. J. Papi
zmiany w lit. dziecięcej wynikały ze zmian w lit. ogólnej, w psychologii (p. głębi, Freud, Adler) - powstaje towarzystwo badań nad dzieckiem, w pedagodice --> wpływ wychowania, lat dziecięcych na późniejszą sytuację życiową
dziecko jako temat w malarstwie (modernizm), rzeźbie --> próba ukazania związku dzieck i artysty ze względu na wrażliwość na świat
Przegląd pedagogiczny - czasopismo; związani byli z ni: Stanisław Karpowicz, Aniela Szycówna, Iza Moszczański
E. Cay (Key) Stulecie dziecka - przeciwna adaptacjom, przeróbkom dla dzieci, bo powinno czerpać ze skarbnicy światowej
Poradnik dla czytających książki (1901) - jeden numer poświęcony lit. dla dzieci i młodzieży propagujący zmiany w lit., która nie miała prezentować żadnych tendencji
Aniela Szycówna
Literatura dla młodzieży (1904)- artykuł dot. historii lit. dla dzieci od 1890: odejście od dydaktyzmu, utylitaryzmu
Stanisław Karpowicz
lit. dla dzieci powinna być równouprawnioną częścią lit. ogólnej
Nowe tendencje w lit. dla dzieci:
przemawianie do wyobraźni dziecięcej
rozbudzanie życia emocjonalnego dziecka
kształtowanie wartości moralnych, altruizmu, wrażliwości na krzywdę, filantropii
pogłębienie psychologii postaci, które zmieniają się pod wpływem wydarzeń
fantastyka baśniowa - tłumaczono wiele tekstów zagranicznych, np. Cudowna podróż, Księga Dżungli, Przygody Hucka Finna, Chłopcy z Placu Broni, Ania z Zielonego Wzgórza
1. Proza
a) powieść obyczajowa
Zofia Bukowiecka
pogranicze epok
Historia o Janku górniku, Młotem i Kielnią - pozytywzim, Jak się dusza budziła w Józiu - nowy nurt; bohaterzy mają rozbudowaną psychikę
Henryk Goldschmidt (Janusz Korczak)
Dzieci ulicy, Dziecko salonu - adresowane do dorosłych
Józki, Jaśki, Franki / Jośki, Mośki i Srule- dla dzieci o polskich dzieciach i żydowskich
Maria Dąbrowska
Marcin Kozera
liczne krótkie opowiadania
Zofia Rogoszówna
Pisklęta (1909) - zbiór opowiadań o studium psychiki dziecięcej
Wiktor Gomulicki
Wspomnienia niebieskiego mundurka (1906) - autor wspomina swoje dzieciństwo poprzez chłopięcego bohatera; bardzo krytykowana ze względu na zbyt mały realizm
b) powieść historyczna
Wiktor Gomulicka
Miecz i łokieć
Antonina Domańska
Paziowie króla Zygmunta, Historia żółtej ciżemki, Krzysia Bezimienna
Anna Grudzińska
Mnich
c) powieść podróżniczo-przygodowa
Umiński
Henryk Sienkiewicz
W pustyni i w puszczy (1911) - powieść w odcinkach
d) książka popularno-naukowa rozwija się, liczne prace encyklopedyczne, np. Arct: Księga ilustrowana wiadomości pożytecznych...z dwa i pół tysiąca rysunkami
e) baśnie, np. ludowe: Gliński: Bajarz Polski, Rydel: Madejowe łoże, Andersen, Sierotwiński: Dary wiatru północnego; Baśń o żelaznym wilku; B. Leśmian: Klechdy sezamowe - stylizowana proza oparta na wątkach przygodowych, np. Przygody Sindbada
2. Poezja
nadal publikuje M. Konopnicka, A. Opman: Za morzami za górami ; brak większych zmian w poezji
3. Czasopisma
zaczynają mieć charakter magazynów, np. Przyjaciel dzieci (1861-1914), (1880-1914) Wieczory rodzinne - zawierały konkretne działy, teksty literackie, pogadanki popularno-naukowe, rozrywki
tygodnik obrazkowy dla dzieci do lat 10 Moje pisemko - wprowadzanie podziału wiekowego
Promyk dla dzieci młodszych
T: Rynek wydawniczy książek dla dzieci w zaborze rosyjskim w XIX i początkach XX wieku
[Polona - kolekcja książek dla dzieci - online]
wydawano p.w. własnym nakładem, np. Klementyna Hofmanowa Pamiątka po dobrej matce, Powieści Moralne dla dzieci przez autorkę ... - charakterystyczny sposób przedstawiania autora w Drukarni Łądkowicza tzw. Drukarnia przy Nowolipiu (1820); Gołąbek w Drukarni Gałęzowskiego i komp. (1831) - spółka założona przez grupę warszawskich inteligentów, do której należała K. Hofmanowa i jej mąż, drukowali p.w. książki dla dzieci i pisarzy z Wawy
St. Jachowicz Bajki i powieści w Drukarni Karola Kuliga (1824), inne w drukarni Józefa Ungra, Gustawa Senefelda
Nagroda dla pilnych i grzecznych dzieci w drukarni Dmochowskiego tzw. Drukarni przy ulicy Rymarskiej (1832)
Podarunek dla dobrych dzieci w Kantorze Gazety Korrespon w księgarni Budues i Kermen
drukarnia - początkowo książeczki dla dzieci (85 tytułów do lat 30.), współpracował z Nowosielskim, np. Towarzysz pilnych dzieci...
typy nakładców, wydawców:
-autorzy, np. K. Hofmanowa, St. Jachowicz
-drukarnie, np. Orgelbranda, Arcta - wydawał książki masowe, tanie, w seriach, np. "Moje książeczki" (2-3 tyś. w nakładzie), "Zajmujące czytanki" - stopniowanie pod wzgl wieku
-księgarnie, np. Gebethner i Wolff, Hoessig (p.w. nuty i książki dziecięce), Centnerszwer
-redakcje, np. nakładem Redakcji Przyjaciela Dzieci
edytorstwo książki dziecięcej - Mordkowicz; dbanie o tekst, światło, ilustracje kolorowe, obramowania stron
najwięcej wydawali Gebethner i Wolff, pierwszą książkę dla dzieci wydają
pierwszą w Warszawie Arct
Pacławski J., Kątny M. Literatura dla dzieci i młodzieży
1916 – Antologia tekstów dla dzieci
Słonimski A. Zatopione królestwo
Czynniki kształtujące literaturę dziecięcą
rozwój pedagogiki (popularyzacja nowych koncepcji pedagogicznych, wychowawczych, naturalizm p.), psychologii (odkrycie roli baśni, literatury fantastycznej - Schumann)
kształtowanie się systemu informacyjnego – biblioteki
objęcie wszystkich dzieci systemem nauczania
1923 – Komisja Oceny Książek do Czytania dla Młodzieży Szkolnej powołana przez Wydział ds. Wyznań i Oświecenia Publicznego
-stopnie oceny książki: konieczna – lektury, pożądana – pożyteczna, dozwolona
-kryterium wiekowe (5 grup)
-wydawano spisy książek dla bibliotek, polecające odpowiednie publikacje
rozwój ruchu wydawniczego – rocznie ok. 400 ks. i dalszy rozwój wydawnictw dla dzieci, np. Arct, powstaje Nasza Księgarnia (p.w. dla nauczycieli),
wpływ lit. ogólnej
lit. ma być wolne, nie tylko posiadać walory patriotyczne
periodyzacja:
-1918-1932 – tworzą autorzy Młodej Polsk, którzy sięgają do tradycji oraz pojawiają się nowi, zrywający z tradycjonalizmem
-1932-1939 – pojawia się krytyka lit. również ogólnej, wpływ lit. zachodniej, rozwój grafiki ilustracyjnej (Skoczylas, Sopoćko) dostosowanej do potrzeb psychicznych dziecka
Proza
sięganie do tradycji prozy realistycznej
pojawiają się elementy sztuki awangardowej
bohater dziecięcy jako nośnik treści etycznych, emocji
a) proza społeczno-obyczajowa
nurt moralistyczny – dużo elementów społecznych, moralnych, skłaniających do refleksji, pokazania stanów emocjonalnych dziecka
nurt populistyczny – dziecko włączone w problemy codzienności
Janusz Korczak
walka o miejsce dziecka w świecie, przeciwstawianie się lekceważenia dziecka, poniżania go; wzywał do poszanowania odrębności bytu dziecka
Bankructwo małego Jack’a
Maria Dąbrowska
dziecko w środowisku: śmietnik, podwórko itd., ukazanie wewnętrznych emocji
Zofia Żurakowska
problem wojny, rewolucji
Pożegnanie domu, Pójdziemy w świat, Gość z Ameryki, Roman i dziewiętnastu
Halina Górska
Chłopcy z ulic miasta, Nad czarną wodą,
Helena Boguszewska
Czerwone węże - dot. Łodzi
Wanda Wasilewska
Pokój na poddaszu – historia sierot
Zofia Harszewska
Franek, jego pies i spółka
-Bezgrzeszne lata, Uśmiech dzieciństwa – zmiana tytułów świadczy o sposobie ukazania dzieciństwa
-liczne wspomnienia samych autorów
-słoneczno – serdeczna ideologia:
Makuszyński - ukazanie siły dobroci ludzkiej, za pomocą której można zmienić ludzi, humorystyczne spojrzenie na różne sytuacje, motyw sensacji, autor prekomiksu Przygody Koziołka Matołka
Morcinek – bohaterowie ze środowiska robotniczego, wprowadza optymistyczne zakończenie, które jest wynikiem zmian poprzez dobroć, Ludzie są dobrzy
-powieści dla dziewcząt, tzw. powieść pensjonarska – w większości wzorowane na rudej Ance:
Maria Bujno-Arctowa - wątpliwy poziom, wyeksponowanie pracowitości, szlachetności
K. Makuszyński – Szaleństwa panny Ewy, Awantura o Basię –nowa, aktywna bohaterka
b) proza historyczna
wzorowanie się na Sienkiewiczu; wznowienia Przyborowskiego, tworzy Maria Czeska-Mulczyńska, Kazimierz Konarski Tajemnica zegara królewskiego, Zofia Kossak-Szczucka
c) biografistyka beletrystyczna
małe formy prozatorskie, np. opowiadania
dostosowanie do płci, poziomu rozwoju dziecka
d) proza podróżniczo-przygodowa
powielanie wzorów tradycyjnych
pojawia się proza reportażowa w formie wspomnień, np. Arkady Fiedler Kanada pachnąca żywicą
opowieści morskie, tematyka lotnicza
tematyka polarna, np. Cz. Centkiewicza
e) baśń
duży udział literatury zachodniej – wydanie 6-tomowe baśni Andersena
tłumaczenia: Kubuś Puchatek tł. Irena Tuwim, H. Lofting Doktor Dolittle
Schumann Wpływ bajki na psychikę dziecka (1928) – udowodnił, że we wczesnym okresie dzieciństwa dziecko ma silne predyspozycje do odbioru fantastyki, która rozwija pojęcia moralne, np. dobr-zło
zróżnicowanie fantastyki baśniowej (lata 30); nurty fantastyki:
-oparta na folklorze ludowym, np. J. Porazińska (Kopciuszek – wykorzystanie klasycznego motywu z tradycją polską, bo akcja w Krakowie), E. Szelburg-Zarembina (opowieści ludowe), Cz. Kędzierski (sięgał do podań, legend ludowych i wykorzystywał elementy patriotyczne)
-unowocześniona (ożywiona zabawka) – wprowadzenie elementów współczesności (rzeczywistości) z zachowanie fantastyki, np. Pinokio, Kubuś Puchatek, Bohaterski miś, czyli przygody pluszowego niedźwiadka na wojnie (realia wojny widziane oczami misia), Kichuś Majstra Lepigliny, Plastusiowy pamiętnik, Przygody gałgankowej Balbisi
-paraboliczne – sięganie do ludowych motywów, aby przekazać inną wizję świata, np. E. Szelburg-Zarembina Przedziwne przygody duszka Dżindżinnika (1934) (chłopiec zaklęty w sercu szkolnego dzwonka), Janusz Korczak Król Maciuś Pierwszy (wizja idealnego królestwa rządzonego przez dzieci, podkreślenie, że dzieci są ofiarami konfliktów prowadzonych przez dorosłych, Maciuś umiera), Kajtuś czarodziej (historia chłopca o skomplikowanej naturze i wybujałej wyobraźni, konflikt między fantazją a realizmem oraz granicami urzeczywistniania wyobrażeń)
-sięganie do regionalnych legend, np. Zofia Kossak-Szczucka Przygody Kacperka Góreckiego skrzata (śląski skrzat domowy, miły, dobry)
-połączenie folkloru ludowego i dziecięcego (bajki łańcuszkowe, wyliczanki), np. E. Szelburg-Zarembina, K. Makuszyński O dwóch takich co ukradli księżyc
inne: Halina Górska O księciu Gotfrydzie, rycerzu gwiazdy wigilijnej
2. Poezja
początek nurtów w 20-leciu; M. Konopnicka nie przychodzę uczyć dzieci, bawić się z nimi, ale śpiewać
komunikat o cechach dydaktycznych, lirycznych, rozrywkowych;
tendencje wg Białka:
-inspiracja folklorem, np. J. Porazińska W Wojtusiowej izbie, Pastereczka (przyroda, swojskość, ludowość, patriotyzm, kręgi wiejskie, miejsca: ogródek, pole, taniec), Z. Rogoszówna, K. Iłłakowiczówna, H. Januszewska O kocie co faję kurzył, L. Krzemieniecka Z przygód krasnala Chałabały (proza poetycka, przyroda, wierzenia ludowe), O Jasiu kapeluszniku, E. Szelburg-Zarembina Idzie księżyc ciemną nocą (kołysanka ludowa), J. Czechowicz; odwoływanie się do świata wierzeń, wyobrażeń ludowych, liczne cytaty, motywy pieśniowe, refreny, sztuki ludowej
-liryka świata dziecięcego – wpływ poezji ogólnej, dziecko staje się współuczestnikiem przeżywania utworu, podmiot zna dziecięcy świat; dziecięce widzenie świata, np. Artur Oppman, E. Szelburg-Zarembina Moje wierszyki, K. Iłłakowiczówna Rymy dziecięce, Płaczący ptak (liryczne spojrzenie dziecka na świat)
-szkoła poetycka J. Tuwima i J. Brzechwy
twórczość w okresie eksperymentalnym momencie literatury
Tuwim – zanim zaczął pisać dla dzieci był już szeroko znany, p.w. tekstów kabaretowych; wiersze drukowane w Wiadomościach Literackich na pierwszej stronie, np. Lokomotywa à nobilitacja literatury dziecięcej; skłonność do kalamburów, satyrycznego dydaktyzmu; większość wierszy przed wojną II; „dziecko chętnie bzdurzy i lubi być bzdurzone”
Brzechwa –Tańcowała igła z nitką (1937), Kaczka dziwaczka (1939); nie odniósł sukcesu w twórczości dla dorosłych; skoligacony z Leśmianem; unowocześnił bajkę przez podkreślenie strony satyrycznej; niesłusznie zarzucano mu przemycanie treści rasistowskich
Kuliczkowska K. W świecie prozy dla dzieci, W szklanej kuli
Frycie St. Literatura dla dzieci i młodzieży
O literaturze dla dzieci i młodzieży pod red. Haliny Skrobiszewskiej
Literatura po 1945 r.
okresy:
1945-1949 – tworzenie się partii, władz
1949-1956 – realizm socjalistyczny
od 1956 – intensywny rozwój lit. dla dzieci
lata 80. – okres przejściowy
lata 90. – liczne zmiany zw. np. z rozwojem rynku wydawniczego, z formą wydawniczą, z pojawieniem się nowych zjawisk
Okres 1.
1946 – Konferencja o lit. dla dzieci zorganizowana przez spółdzielnię „Czytelnik”: uznano, że książki dla dzieci mają odtwarzać epokę, w której żyjemy, dawać wierny obraz danej rzeczywistości
1947 – Ogólnopolski Zjazd w sprawie lit. dla dzieci i młodzieży zorganizowany przez Związek Nauczycielstwa Polskiego
twórcy – p.w. z dwudziestolecia międzywojennego
wydawcy – wznowienia lit. przedwojennej w znanych wydawnictwach, np. Mordkowiczów, Gebethner i Wolffa
tematyka – ukazanie losów dzieci w czasie wojny, bohaterstwo oraz inne nie zw. z wojną
Broniewska J. Krystek z Warszawy, I. Neverly Chłopiec z Salskich Stepów, Korczakowska J. Pałac pod gruszą, Fiedler A. Dywizjon 303, Meissner A. Żądło Genowefy; tłumaczenia z lit. radzieckiej
Okres 2.
1949 - Szczeciński Zjazd Literatów Polskich – przedstawiono wyznaczniki doktryny realizmu socjalistycznego: partyjność, ideowość, ludowość (podział na klasy, zw. z folklorem); okres wykorzystywania nowel np. Sienkiewicza do propagandy socjalistycznej; socrealizm miał większy wpływ na lit. ogólną;
Kownacka M. Przygody dzieci z Jasnej Wody
cechy lit. socrealistyczne dla dzieci – wykaz cech bohaterów, które powinni reprezentować; jednostka jest podporządkowana kolektywowi, który pomaga w podążaniu właściwą drogą, ukazanie zgubnego wpływu złego środowiska, zanegowanie tradycji historycznej (oprócz walki klasowej), ośmieszanie dobroci jako symbolu filantropii uważanej za zjawisko negatywne
Michalska Hela będzie traktorzystką, Ostromęcki B. Domy nad Wisłą, Stempieniowa Pietrek będzie budowniczym, Niziurski E. Księga urwisów, Brandys Dom odzyskanego dzieciństwa (tematyka psychologiczna), Jackiewiczowa E. Wczorajsza młodość (losy polonistki w okresie międzywojennym)
Okres 3.
wpływ przemian politycznych, zmian w naukach pedagogicznych i psychologicznych (prace z Zachodu), rozwój kultury masowej (telewizja, radio), tendencje zachodnich ruchów młodzieżowych (postrzeganie młodzieży jako grupy społecznej narzucającej swoje tendencje kulturowe, np. Presley, nowa moda, hipisi, protesty), badania czytelnictwa dzieci i młodzieży (Czytelnictwo dzieci i młodzieży w czasach przemian, pod red. Parnowskiego), różnicowanie przekazu w zależności od wieku odbiorcy
a) powieść społeczno-obyczajowa
tematyka – dziecko w rodzinie niepełnej, rozbitej, ukazywanie konfliktów dziecko-rodzice, pojawiają się zagadnienia dot. dzieci chorych, niepełnosprawnych
Korczakowska J. Bułeczka, Spotkanie nad morzem, Orzogowska H. Złota kula, Scyzoryk i koledzy (dużo humoru), Chłopak i dziewczyna, Ucho od śledzia, Jaworczakowa Oto jest Kasia (pojawienie się małej siostry, brak zaangażowania rodziców), Jurgielewiczowa Ten Obcy, M. Bielicki Gdzie jesteś Małgorzato?, Mińkowski Szaleństwa Majki Skowron, Sołonowicz-Olbrychska Majówka (problem alkoholizmu)
literatura tergalowa – dot. biologicznego okresu dojrzewania; tergal – tkanina syntetyczna mająca udawać wełnę; książki mające udawać literaturę – krytykowane p.w. przez lit. ogólna, np. Jackiewiczowa E. Tancerze, Pokolenie Teresy, Snopkiewiczowa H. Słoneczniki, Tabliczka mnożenia, Siesicka K. Jezioro osobliwości, Czas Abrahama, Salaburska Maska, Wieczerska J. Zawsze jakieś jutro, Wolne obroty, Jackiewiczowa Dziewczęta szukają drogi, Niziurski E. Sposób na Alcybiadesa, Domagalik J. Koniec wakacji, Zielone kasztany,
tematyka wojenna – wojna jako przygoda, pamiętnikarstwo, Czterej pancerni i pies, A. Bahdaj Droga przez góry, Biskupski ORP Orzeł zaginął, Giuseppe w Warszawie,
b) proza historyczna – prace teoretyczne Krzyżanowskiego, Wacława Danka; zgodna z ideami epoki jest bardzo popierana, grupy powieści historycznych:
-powieść o historii
-powieść ilustrująca historię
-powieść na tle historii – przewaga fikcji nad faktami
-powieść quasi –historyczna – tzw. przeniesienia w czasie bohaterów, np. Małgosia kontra Małgosia, Godzina pąsowej róży, Pan Samochodzik i Templariusze
zmiany tematyki historycznej:
-lata 40. – sięganie do problematyki wczesnosłowiańskiej, np. Bursz Ojciec i syn (okres piastowski)
-lata 50. – powieść ilustrująca historię, tematyka rewolucyjna z różnych okresów, Płonąca barykada, Serce i broń
-lata 50./60. – epoka Jagiellonów, Mrówczyński B., Hamiec J. Królewna zza gór, Kruger M. Petra; Jadwiga i Jagienka
-lata 50. – biografistyka literacka – historyczne postacie rewolucjonistów, Płomień gorejący, Płomień za kratą, Z pięciu miast, Soso (o Józefie Stalinie), o księciu Józefie Poniatowski, Strów-Wojtkiewicz o Sierakowskim , Światło z ziemi (o Łukasiewiczu) i In. o odkrywcach, pisarzach np. Pauszer-Klonowska, M. Warneńska, Brożkiewicz Opowieść o Chopinie, Dąbrowska, Porazińska J. Kto mi dał skrzydła
c) proza podróżniczo przygodowa
Fiedler A.
powieści o tematyce indiańskiej, Indianie którzy zdobyli wykształcenie i nie mogą się odnaleźć we własnym środowisku, np. Mały Bizon
Szczepańska Nora
Zemsta Karibu, Ucho wodza, Wernic Wiesław Kolorado, Płomień w Oklahomie, Słońce Arizony <-- książki nie mające charakteru westernowego
Alfred Szklarski
Tomek (seria), np. Tomek w Krainie Kangurów <- duży materiał poznawczy (ilustracje, informacje naukowe), cieszyły się dużą popularnością
Jerzy Meisner
tematyka lotnicza, życia morskiego (motywy korsarskie)
Czesław i Alina Centkiewiczowie
wyprawy arktyczne – współdziałanie ludzi w ciężkich sytuacjach, realizm wydarzeń, kształtowanie prawidłowych postaw w obliczu niebezpieczeństwa
Marian Brandys
Śladami Stasia i Nel – ukazanie przemian w Afryce, Z panem Biegankiem w Abisynii
d) proza baśniowo-przyrodnicza – tendencje:
A. beletryzowanie materiału przyrodniczego, lit. dla młodszych dzieci
B. wypowiedzi paraliterackie
Grabowski
Bursztyn i goście
Maria Kownacka
Kajtkowe przygody, Rogaś z Doliny Roztoki
Helena Bechlerowa
O żabkach w czerwonych czapkach
Irena Jurgelewiczowa
trzech pstroćkach, Ten obcy
Tytus Karpowicz
opowiadania w stylu gawęd starego tropiciela, np. Księga puszczy
Teodor Goździkiewicz
prezentuje mniej dziki las, przykłady współżycia człowieka z lasem, np. Cienie lasu, Kroniki starych zdarzeń
Żółkiewska
Dzikus, czyli wyjęty spod prawa
Roman Pisarski
O psie, który jeździł koleją, Wakacje w zoo
Ewa Kołaczkowska (B)
Przebaczamy Panków
Jan Żabiński (B)
prowadził w Polskim Radiu gawędy przyrodnicze, np. Podobny do ojca czy dziadka
Cecylia Lewandowska
e) proza sensacyjno-kryminalna:
-bohaterzy – jeden lub grupa młodych ludzi
-czas – wakacje, dużo wolnego czasu
-prowadzą własne śledztwo i pomagają milicji obywatelskiej
-element sensacyjny jest w ujęciu groteskowym, zabawowym
Artur Conan Doyle
Sherlock Holmes – określane jako zgnilizna, której młodzież nie powinna czytać (kałabanga!), bo zbrodnie itp.
Edmund Niziurski
Księga urwisów
Adam Bahdaj
… ślad, Uwaga, czarny parasol
Hanna Ożogowska
Tajemnica zielonej pieczęci
Zbigniew Nienacki
Pan Samochodzik (cykl) – bohater dorosły i dziecięcy
Janusz Domagalik
Pięć przygód detektywa Konopki – realizm połączony z wątkami fantastycznymi, westernowymi
Stanisława Platówna
Niezwykłe wakacje ABC - motywy ochrony dzieł sztuki
e) fantastyka
-naukowa: (dominują zbiory opowiadań połączone postacią, motywem)
Stanisław Lem
Astronauci – książka otwierająca nowy rozdział w fantastyce naukowej; wątek technologiczny, katastrofizm, zagrożenie atomowe, Zagłada mieszkańców Ziemi – zarzucono mu godzenie w marksistowską koncepcję przyszłości, Cyberiada
Maciej Kuczyński
Babcia robot przy kominku, Atlantyda - wyspa ognia, Katastrofa
Młody technik – czasopismo, które ogłosiło konkurs na opowiadanie fantastyczne, np. Janusz Zajdel, Konrad Fiałkowski (Wróble galaktyki), Władysław Zegalski
-baśń fantasy – złe i dobre moce (STAR WARS Dada Dada Dada da da da), np. Akademia Pana Kleksa (1946), Porwanie w Tiutiurlistanie, Serce w plecaku; ukazują się prace teoretyczne np. Betelheim, Słońska Irena; sięganie do twórczości zachodnie, np. Astrid Lindgren, Teve Janson, Gesta Knutson; sięganie do źródeł folklorystycznych, np. Hanna Januszewska;
-baśń naukowa – Jan Brzechwa Pan Soczewka …
-bajka zwierzęca - …Lisa Witalisa
-baśnie sięgające do folkloru innych obszarów – Maria Kruger Dar rzeki Fly
-baśnie regionalne – Gustaw Morcinek, Zuzanna Rabska Baśnie kaszubskie
-jakieś inne: Joanna Kulmowa, Anna Kamieńska, Wiktor Wołoszyński
-czasoprzestrzeń nowej baśni – fantastyka wpisana w realia życia dziecka Karolcia
f) poezja
kontynuacja z okresu przedwojennego oraz nowe pokolenie
odejście od śpiewności, motywów ludowych, systematyczności wersyfikacyjnej do przekształceń semantycznych, a nawet wkroczenie prozy poetyckiej
prace krytyczno-literacki, np. Żurakowski, Jerzy Cieślikowski (zainspirował badania nad książką, poezją dziecięcą), Krystyna ??, Alicja Baluch, Dorota Simonides, Józef Białek, Stanisław Frycie
Tadeusz Różewicz
zerwanie z regularną wersyfikacją
Konstanty Ildefons Gałczyński
Nurty:
a) twórczości fantastyki ludowej i nawiązania do folkloru dziecięcego
Janina Porazińska
Smyku, smyku na patyku, Psotki i śmieszki (t) – antropomorfizacja rzeczy i zjawisk, dużo wiejskich imion: Jasiek, Bartek, Małgośka
Hanna Januszewska
Srebrna kózka (1960), dużo wierszy dydaktycznych
Ewa Szelburg-Zarębina
Idzie niego ciemną nocą (t), sięgała po motywy z kołysanek, dużo elementów przyrody
Joanna Kulmowa
b) poezji satyryczno-groteskowej
Julian Tuwim
Pan Maluśkiewicz i wieloryb, absurdalny humor
Jan Brzechwa
czerpał z tradycyjnych form bajki, 100 bajek, wydźwięk satyryczny
Wanda Chotomska
połączenie Tuwima i Brzechwy, Pięć supełków, Gdyby tygrysy jadły irysy, Wiersze pod psem, Lokomotywa i piwo (w)
Ludwik Jerzy Kern
autor tekstów kabaretowych, publicysta w „Przekroju”
Pierwszy i kilka innych wierszy (t) – satyryczna dydaktyka, Żyrafa u fotografa (t)
Jan Sztaudynger
soczyste fraszki, np.
Truskawka
Potomek poziomek
c) liryki realistycznej – silne zabarwienie emocjonalne, codzienne, obyczajowe życie dziecka, wzmacnianie wychowania obywatelskiego, patriotycznego
Czesław Janczarski
ok. 50 tomików poezji dziecięcej, np. Abecadło przyrodnicze, wiersze: Flaga biało czerwona, Na 22 lipca (święto narodowe odrodzenia czegoś)
komunikatywność, prostota, wychowanie patriotyczne
Jerzy Ficowski
Zielona Majka, Kolorowy kalendarzyk (1968) – ukazanie zmienności przyrody, związek człowieka z przyrodą
d) poezji współczesnej, awangardowej – skróty myślowe, intelektualne metafory
Józef Czechowicz
abstrakcyjność tematu, nowatorska wersyfikacja
Anna Kamieńska
tomiki: Zajęczy pałac, Pod jabłonią – zawiera również stylizację ludową
Tadeusz Kubiak
tomiki: Gdy zapadnie noc, Karuzela – dużo opisów przyrody, osiągnięcia z dziedziny techniki, nieregularny wiersz, brak stałych rymów
Wiktor Woroszylski
wiersze: Felek i naokoło, Opowiem wam w tajemnicy – brak pedagogizowania, zrywa z tradycyjną wersyfikacją
Joanna Kulmowa
Czasopisma
20-lecie:
powstał typ czasopisma dostosowanego do poziomu wiekowego dziecka, Promyk, Płomyczek
debiutowało w nich wielu znanych pisarzy
II w. św.:
Jawnutka – z okresu powstania warszawskiego
po 1945:
wznowienie Promyk, Promyczek
duże znaczenie miał Związek Nauczycielstwa Polskiego w Łodzi, który wydawał
Świerszczyk (7-9 lat), m.in. Wanda Grodzieńska, Jan Marcin Szancer (ilustrator), Ewa Szelburg-Zarębina, wyd. Czytelnik, nakł. 900 tys., czasopismo zalecane przez Ministerstwo Oświaty do użytku szkolnego (z powodu braku podręczników, zawierało dużo ćwiczeń do nauki pisania), z czasem ma charakter magazynu ( dużo tekstów literackich)
Płomyczek (9-12 lat) – od lipca; red. Hanna Ożogowska, wyd. Nasza Księgarnia, typowy magazyn z tekstami lit., również dział historyczny, podróżniczy, listy od czytelników (ok. 7 tys. miesięcznie, zawsze odpowiadali), inspirowanie wielu akcji, organizowali konkursy, później Płomyk (12-15 lat) organizował np. plebiscyt Orle Pióro
Miś od 1957, red. Czesław Janczarski, wyd. Nasza Księgarnia
ABC techniki (7-8 lat) – wyd. NOT, Młody technik - NK, Horyzonty techniki (9-14 lat) – od 1957, wyd. NOT
Świat młodych – gazeta harcerska ukazująca się 2 razy w tygodniu, dla starszych klas, duża rola w zakresie kształtowania kultury literackiej, komiks Tytus, Romek i Atomek, nastawienie na działalność prospołeczną, nakł. 400 tys.
Na przełaj, Czyn młodzieży (wyd. przez PCK)
Filipinka – koniec lat 50., propozycja od redakcji Kobieta i życie, felietony pisała M. Musierowicz, prowadzono badania ankietowe dotyczące czytelnictwa, moda, kosmetyki
wysoki nakład spowodował spadek jakości papieru, farb
Okres 4.
Rynek książki dziecięcej
w pewnym momencie przestają istnieć: Gebethner i Wolf, Arct
upaństwowienie firm, powstają np. Czytelnik, a później głównie Nasza Księgarnia, Książka i Wiedza (1938) wyodrębniła dział dla dzieci i powstała Iskry
Nasz Księgarnia
założona przez Związek Nauczycielstwa Polskiego, miała monopol na wydawanie lit. dziecięcej
p.w. literatura pedagogiczna, później dla dzieci
cykl książeczek dla najmłodszych (2-4 lata) o objętości 10 s., przedstawienie najbliższego świata dziecka
cykl Świat w obrazkach, objętość 12 s., również otoczenie
seria Poczytaj mi mamo (4-8 lat), głównie teksty literackie o różnej treści z adekwatnymi obrazkami, nakł. do 500 tys.
seria Moje Książeczki, książki zachęcające dzieci do samodzielnego czytania, zawierały elementy zwiększające umiejętności manualne, np. wycinanki lub też uczenie logicznego myślenia
seria Klub Siedmiu Przygód (dla starszych)
Biblioteka Złotego Liścia, klasyka XIX/XX-wieczna
serie popularnonaukowe, np. Biblioteka Młodego Technika
ilustracje na wysokim poziomie w przeciwieństwie do poligrafii
Inne wydawnictwa:
(1955) Biuro Wydawnicze Ruch – książeczki obrazkowe, zestawy pocztówek, gł. warstwa wizualna
(1958) Wydawnictwo Harcerskie Horyzonty – lit. instruktażowa dla ZHP, dla wczesnych nastolatków ponad 600 tytułów, np. seria Ważne sprawy dla dziewcząt i chłopców, Tytus, Romek i Atomek (później Prószyński i in.)
po 1956 powstają wydawnictwa regionalne, które posiadały segmenty literatury dla dzieci wydając utwory swoich pisarzy, np. Krakowskie Wydawnictwo Literackie (1953), Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza (1949), Krajowa/Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Iskry
różne nakłady, ale p.w. ogromne; w latach 80. coraz trudniej o książkę dziecięcą i jej dobre wydanie ze wzgl. na kiepski papier gazetowy, słabe klejenia
wydarzenia: zniesienie cenzury, przydziału papieru, prywatyzacja, otwarcie na Zachód – dostęp do nowych urządzeń
skutki:
pozytywne:
-podniesienie jakości wydawniczej książek, p.w. popularnonaukowej (encyklopedie)
-wznowienie na klasykę z okresu 20-lecia, np. Zofia Żurakowska oraz tłumaczenia, które wygasły na mocy praw autorskich
-złamano monopol Naszej Księgarni dzięki czemu pojawia się wiele nowych firm
-możliwość drukowania za granicą
negatywne:
-zalew rynku literaturą tłumaczoną o niskiej wartości przekładu (50% z lit. angielskiej), która ukazywała się w różnych wydawnictwach pod różnym tytułem i różnych tłumaczeń,
-dużo książek Disneya i wytworzenie się popytu na disneyopodobne publikacje z ilustracjami o oczojebnych kolorach,
-klasyka XIX/XX wieku, którą można już wydawać, okazuje się ciężka dla krytyków i nieadekwatna do potrzeb
-pogorszenie się sytuacji pisarzy – wcześniej wydawca zachęcał do pisania książek dla dzieci, wypłacano odpowiednie honoraria, zapewniona była dystrybucja książki; w przypadku wydawnictw prywatnych w latach 80. mało znany pisarz sam musiał zabiegać o wydanie jego książki, honoraria rzadziej wypłacane, znani pisarze zmagali się z nielegalnymi przedrukami fragmentów ich książek w antologiach
-pogorszenie się sytuacji ilustratorów, grafików – wcześniej bardzo cenieni, zachęcani, stabilna sytuacja materialna; obecnie nie stać wydawców na zatrudnienie ilustratorów (nakład zmalał do średnio 3 tyś), więc z innych utworów przedrukowywali
Okres 5.
Nasza Księgarnia
zatrudniała 180 osób, ale tonęła w długach; Składnica Księgarska, która upadła, nie spłaciła swoich długów wobec NK, brak wsparcia ze strony Ministerstwa Kultury
Tokarczyk – największe udziały w spółce
tylko Świerszczyk pozostał (obecnie też zlikwidowano), oddała prawa autorskie np. do dzieł Montgomery
przerzucili się na komercyjne, zyskowne książki, np. Diana, specjalizacja w lit. dla dzieci młodszych oraz książce edukacyjnej (0-3 klasy)
Poszerzenie segmentu książki dla dzieci:
Wydawnictwo Literackie – wysoki poziom literatury dla dzieci starszych, Dorota Terakowska, serie lektur szkolnych
Znak – p.w. lit. religijna
Bellona – lit. wojskowa, nietypowa forma edytorska, np. książki zabawki, trójwymiarowe
Michał Zając Raporty o książce dziecięcej: pocz. lat 90.: 128 firm wydających książki dziecięce, obecnie ponad 200
Firmy specjalizujące się:
(1990) Siedmioróg – zał. Stefan Michałowski (socjolog), Wrocław, początkowo wydawnictwo garażowe prowadzone z synem, od klasyki współczesnej (Bahdaj, Siesicka, Kruger) do debiutów (Marta Fox); serie adresowane do określonej grupy wiekowej, np. Różowa biblioteka, Najpiękniejsze Bajki Świata, Zielona/Czerwona Biblioteka – klasyka światowa i rodzima, lektury; książki przygodowe, różne gadgety; zatrudnia na stałe 50 osób
(1990) Podsiedlik, Raniowski i Spółka – Poznań, różny przedział wiekowy z dodatkowymi elementami (puzzle, muzyczka), pomoce dydaktyczne
(1995) Zielona Sowa – do 2000 zwiększyli 15-kronie nakłady, p.w. lektury szkolne, bo mieli swoje drukarnie, więc mogli obniżać ceny, słowniki, encyklopedie i in.;
(1990) Egmont (Polska)– firma międzynarodowa z Danii (1887), mają licencję na wydawnictwa Disneya, ok. 2o tytułów czasopism, 15 mln nakładów/rok, zatrudniała ok. 100 osób, niż demograficzny i przesycenie rynku Disneyem spowodowało spadek wpływów, więc adresowali do wczesnych nastolatków
Świat Książki
Firmy średnie (głównie rodzinne):
Akapit Press – kilkanaście osób na stałe, Łódź
Literatura – dostaje dużo nagród
Wydawnictwa lilipucie:
Ezop. Agencja Edytorska – niewiele wydają, ale bardzo staranne książki, wielokrotnie nagradzane
Dwie Siostry
Wydawnictwa religijne – coraz większe znaczenie:
Wokapio – wydania Biblii
obecnie rynek jest ustabilizowany; dzieli się go ze wzgl. na wielkość, na przedział wiekowy adresatów, pochodzenie,
[Literatura dla dzieci i młodzież po roku 1980; red. Gwadera – gł. rynek wydawniczy]
[Joanna Papuzińska Książki, dzieci, biblioteki]
Organizacje międzynarodowe
Międzynarodowa Biblioteka Dziecięca/Młodzieżowa
Monachium
Jella Lekman – Niemka żydowskiego pochodzenia
utworzenie - 1948, otwarcie – 1949
utrzymywana ze środków rządu Bawarii, ale jest placówką niezależną
ponad 30 bibliotekarzy, 0.5 mln woluminów w stu językach,
IBBY – Międzynarodowe Kuratorium Książki Dziecięcej
Zurich
zał. z inicjatywy J. Lekman
powołanie - 1951, otwarcie – 1953
ustanowienie nagrody im. Andersena za twórczość dla dzieci od 1953 (pierwsza dla J. Lekman, Polacy nie dostali oprócz ilustratora Zbigniewa Rychlickiego)
sekcje w ponad 60 krajach; w Polsce - 1972, od 1993 – niezależna placówka Stowarzyszenie Książek dla Młodych. Polska sekcja IBBY
Instytut Książki Dziecięcej
Wiedeń
gromadzi książki nagrodzone w różnych językach
placówka badawcza
Międzynarodowy Instytut Literatury dla Dzieci
Osaka
utworzenie – 1979
zał. z inicjatywy badacza literatury z Japonii Shin Torigoe
księgozbiór badawczy i dziecięcy
Instytuty/Centra Książki Dziecięcej
Szwecja,
Dania, Norwegia
Muzeum Książki Dziecięcej w Warszawie
utworzenie – 1938
księgozbiór dla dzieci; egz. o., dary; książki polskie, przetłumaczone na polski, przekłady na inne języki, wydane poza Polską, czasopisma polskie i obce o literaturze dla dzieci, książki obce, działalność informacyjna – Bibliografia z zakresu historii i krytyki literatury dla dzieci, bibliotekarstwa i czytelnictwa dziecięcego (Bibliografia zielona), Bibliografia Literatury dla dzieci 1864-1900, i In., kartoteka ilustratorów, sesje naukowe, seminaria
Maria Butry – współorganizatorka i pierwsza kierowniczka
1945 – spalenie biblioteki, ocalało 10% zbiorów
Felicja Neubert
współpraca z instytucjami: IBBY, Poradnik Bibliotekarza
Izba Pamięci Marii Kownackiej – w mieszkaniu Maryśki
Toy book
chromolitografia – tańszy proces produkcji książek, dominuje ilustracja niemiecka
książka jako medium
translacja multimedialna – książka w formie tradycyjnej, następnie adaptacja filmowa, która staje się podstawą wydania nowej książki
tworzenie kanonu lektur – Jan Karłowicz, Adolf Dygasiński Krytyczny katalog książek dla dzieci (1884) –
kryterium pożytku wychowawczego i kryterium poczytności – ustalenie przy tworzeniu spisów
UZUPEŁNIĆ