Czym jest etyka jako dział filozofii i w jaki sposób pojęcie moralności odnosi się do etyki.

Na podstawie:

Verdy P., Etyka, Poznań 1994.
Schrade U., Etyka, główne systemy, Warszawa 1992.

Filozoficzne podstawy etyki:
Zaplecze teoretyczne, na którym osadzone są rozważania etyczne sięga głęboko w filozofię. Ich ostateczne korzenie tkwią bowiem w metafizyce , tj. dziale filozofii zajmującym się ustalaniem istoty naszkicowania ogólnego obrazu bytu czyli wszystkiego tego, co istnieje. Etykę interesuje jednak szczególnie ta część metafizyki, która zajmuje się człowiekiem. Metafizyka człowieka była tradycyjnie nazywana psychologią racjonalną. Wyodrębnienie się w XIX wieku z filozofii psychologii jako nauki empirycznej spowodowało, że metafizykę człowieka zaczęto określać mianem antropologii filozoficznej. Jak metafizyka ustala istotę wszelkiego bytu, tak antropologia ogranicza się do ustalenia istoty człowieka, tj. zespołu cech charakterystycznych jego swoistości wśród wszelkich innych bytów.

Antropologiczna wizja człowieka jest bardzo ważna dla etyki. Nie trzeba wielkiej przenikliwości, aby zauważyć, że kto sądzi, iż człowiek jest z natury istotą dobrą, ten nie powinien w ogóle formułować norm postępowania lub formułować inne niż ten kto uważa, iż człowiek nie jest z natury dobry. Ważniejsze jednak jest to, że w antropologii filozoficznej zakotwiczona jest teoria wartości zwana aksjologią. Wartości definiuje się bowiem przez potrzeby i pragnienia, a według naturalizmu człowiek ma inne potrzeby niż według antynaturalizmu. Otóż wartości to to, co cenne, a człowiek ceni właśnie to, co zaspokaja jego potrzeby i pragnienia. To, co cenne jest lub powinno być celem działań ludzkich. A cele działań ludzkich są już bezpośrednio przedmiotem norm i ocen etycznych. Według naturalizmu istnieją tylko wartości użytkowe (utylitarne). Antynaturalizm uznaje, że owszem człowiek ceni to, co jest mu jakoś użyteczne, ale nie jest to jedyny rodzaj wartości, ani też rodzaj swoiście ludzki. Wartościami swoiście ludzkimi, a więc dla człowieka najcenniejszymi, są wartości duchowe (transcendentne).

Etyka a moralność: (na podstawie Wikipedii).

Etyka (z gr. ἦθος ethos – "zwyczaj") – dział filozofii, zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne.

Etyki nie należy mylić z moralnością. Moralność to z formalnego punktu widzenia zbiór dyrektyw w formie zdań rozkazujących w rodzaju: "Nie zabijaj", których słuszności nie da się dowieść ani zaprzeczyć, gdyż zdania rozkazujące niczego nie oznajmiają. Celem etyki jest dochodzenie do źródeł powstawania moralności, badanie efektów jakie moralność lub jej brak wywiera na ludzi oraz szukanie podstawowych przesłanek filozoficznych, na podstawie których dałoby się w racjonalny sposób tworzyć zbiory nakazów moralnych. Poglądy etyczne przybierają zwykle formę teorii, na którą składa się zespół pojęć i wynikających z nich twierdzeń, na podstawie których można formułować zbiory nakazów moralnych. Teorie etyczne mogą być zarówno próbą udowadniania słuszności funkcjonujących powszechnie nakazów moralnych, jak i mogą stać w ostrej opozycji do powszechnej moralności, kwestionując zasadność części bądź nawet wszystkich aktualnie obowiązujących w danym społeczeństwie nakazów.

Współczesny podział teorii etycznych zaproponowany przez R. Carnapa:

• Ze względu na zakres obowiązywania norm moralnych:

  • teorie obiektywistyczne – zakładają one, że normy etyczne mają charakter uniwersalny i można je wywieść z ogólnych założeń, a następnie zastosować do wszystkich ludzi.

  • teorie subiektywistyczne – zakładają one, że normy etyczne są wytworem poszczególnych ludzi. Prowadzi to do wniosku, że jeśli istnieją jakieś wspólne normy, to są one wynikiem podobnej zawartości umysłów większości ludzi, lub nawet że nie ma czegoś takiego jak wspólne normy i każdy posługuje się swoim prywatnym systemem nakazów moralnych.

• Ze względu na źródło pochodzenia norm moralnych:

  • naturalizm – systemy takie próbują wywodzić normy moralne z nauk przyrodniczych i ew. społecznych.

  • antynaturalizm – systemy takie starają się dowodzić, że normy moralne muszą pochodzić z "góry", np. od Boga lub z przesłanek ściśle racjonalnych bez odnoszenia się do danych eksperymentalnych

  • emotywizm – systemy te traktują nakazy moralne jako wyraz i przedłużenie ludzkich emocji, lub bardziej ogólnie jako efekt działania ludzkiej psychiki i w związku z tym nie ma sensu szukać ani naturalistycznych, ani antynaturalistycznych źródeł tych nakazów, a moralność jest po prostu jednym ze zjawisk psychologicznych.

• Ze względu na ocenę zachowań ludzi:

  • motywizm – systemy motywistyczne zakładają, że o moralnej ocenie danego czynu decyduje przede wszystkim motyw. Według tych teorii nie można uznać czynu za moralnie słuszny, niezależnie od jego końcowego efektu, jeśli nie został podjęty z dobrą intencją.

  • efektywizm – systemy efektywistyczne zakładają, że o moralnej ocenie danego czynu decyduje wyłącznie jego efekt. Jeśli czyn został dokonany bez intencji lub nawet ze złą intencją ale przyniósł dobry efekt, to można go uznać za moralnie słuszny.

  • nominalizm – systemy takie abstrahują zarówno od motywu jak i efektu. Traktują one dobro i zło jako niedefiniowalne pojęcia pierwotne. Dobre w obrębie danego systemu moralnego jest po prostu to, co jest zgodne z nakazami tego systemu. Wobec tego ani motyw, ani efekt nie mają znaczenia w ocenie moralnej danego czynu, lecz po prostu zgodność tego czynu z nakazami moralnymi.

Do czasów współczesnych opracowano już praktycznie systemy etyczne będące wszystkimi możliwymi kombinacjami tych podziałów. Obecnie praca etyków koncentruje się głównie na analizowaniu i ewentualnym uprecyzyjnianiu istniejących już systemów. Szczególnie duże postępy odnotowuje się w etyce chrześcijańskiej i systemach nominalistycznych.

• Najbardziej znani etycy i systemy etyczne: (tak na marginesie).

• Anaksymenes i Epikur – hedonizm – system subiektywno-emotywistyczno-efektywistyczny

• Platon, Św. Augustyn, etyka chrześcijańska – systemy obiektywno-antynaturalistyczno-motywistyczne

• Arystoteles, Stoicyzm, Baruch Spinoza – systemy obiektywno-naturalistyczno-motywistyczne

• Kartezjusz, Georg Wilhelm Friedrich Hegel – systemy obiektywno-antynaturalistyczno-efektywistyczne

• Jean-Jacques Rousseau i następcy – system obiektywistyczno-naturalistyczno-motywistyczny

• Immanuel Kant – system subiektywno-emotywistyczno-motywistyczny

• John Stuart Mill – utylitaryzm – system obiektywno-naturalistyczno-efektywistyczny

• Karol Marks – materializm dialektyczny – system subiektywno-naturalistyczno-nominalistyczny

• Fryderyk Nietzsche – system subiektywno-naturalistyczno-efektywistyczny

• Arthur Schopenhauer – system subiektywno-emotywistyczno-nominalistyczny

• Rudolf Carnap – opracowanie kilku różnych wersji etyki nominalistycznej i początek studiów porównawczych różnych systemów etycznych.

• Ayn Rand – twórczyni obiektywizmu, opartego na "racjonalnym zainteresowaniu sobą"

• Nel Noddings – twórczyni etyki troski

• Richard Hare – twórca preskryptywizmu