Klaudia Śmieszniak

grupa II

Kwatera skrzydła poliptyku z malarskim przedstawieniem Upadku Chrystusa pod krzyżem
Mistrz Pasji z Góry Śląskiej, 1512-1513r

Wykonany temperą na deskach jodłowych, użyte srebro płatkowe laserowane; 183x143cm. Obraz należy do malarstwa późnogotyckiego i pochodzi z wrocławskiego kościoła Dominikanów pw. św. Wojciecha, należy do Muzeum Narodowego w Warszawie.

Opis dzieła sztuki

Malowidło należało do cyklu drugiego otwarcia poliptyku, którego szafę wypełniały rzeźby o nieznanej dziś tematyce. Ze względu na rozmiary zachowanych kwater można sądzić, że przynależały do głównego ołtarza kościoła św. Wojciecha.
Obraz o tematyce religijnej przedstawia upadek Chrystusa pod krzyżem, należąc tym samym do scen pasyjnych. Wielofigurowa scena ukazuje moment powstawania Jezusa z upadku. Chrystus znajduje się po prawej stronie od pionowej osi kompozycji. Jego ciało zwrócone jest w prawą stronę, ale twarz w lewą. Na jego barkach ciąży duży krzyż z surowych nieociosanych pni. Wokół cierpiącego Mesjasza tłoczy się grupa czterech postaci, poprzez bicie i szarpanie zmuszająca go do kontynuowania trudu. Ta grupa krzyczących strażników, ubrana w charakterystyczne renesansowe zbroje i szaty jest dynamiczna, mężczyźni przedstawieni są w ruchu. Ich twarze są powykrzywiane, przedstawione z dosadną, przerysowaną mimiką. Warto zwrócić uwagę na wydłużone proporcje postaci ukazanych w ruchu. Z grupą pełną ekspresji zajmującą centralną część przedstawienia zestawione są na zasadzie kontrastu kobiety wraz ze św. Janem Ewangelistą opłakujące Chrystusa. Ukazane na drugim planie, po lewej stronie obrazu, są mniejsze i nieco wyżej od reszty figur. Stoją nieruchomo na tle bramy jerozolimskiej pochylając głowy w geście smutku.

Malowidło jest wydłużone i wertykalne. Kompozycja asymetryczna i zamknięta, ograniczona od góry ażurowym wzorem pokrytym srebrem. Wzór ten wypełnia górną część przedstawienia i spływa na boki stykając się z wąskimi fragmentami kolumn ukazanymi symetrycznie przy lewej i prawej krawędzi obrazu. Razem tworzy to obrys na kształt symetrycznej, niezamkniętej od dołu bramy, przez którą, jako świadkowie oglądamy wydarzenie rozgrywające się w centralnym polu. Kompozycja dąży do ekspresji, ale górna część malowidła jest statyczna, jednak większość pozostałej przestrzeni wypełniają postaci ukazane w gwałtownym poruszeniu.
Za postaciami, jako tło znajdują się elementy architektury wyznaczające pionowe podziały kompozycji. Głowy postaci skupionych wokół Jezusa osadzone są na asymetrycznej linii, zaczynającej się horyzontalnie w połowie obrazu i łagodnie wznoszącej się od lewej krawędzi malowidła ku górze, by opaść gwałtownie po prawej stronie licząc od centralnej pionowej osi kompozycji. Drugą taką linią jest oś zaczynająca się na wysokości ¼ licząc od górnej krawędzi, przy głowach kobiet na drugim planie przedstawienia, łagodnie opadająca ku prawej stronie obrazu, zatrzymująca się na postaci Chrystusa. Dwoma najważniejszymi strefami obrazu jest więc grupa płaczących kobiet oraz trzech mężczyzn umieszczonych łukiem nad dźwigającym krzyż Jezusem. To na tych dwóch grupach – harmonijnej i ekspresyjnej – skupia się cała uwaga.
Linie proste w obrazie wyznaczane są przez formę krzyża, broń strażników skupionych wokół Mesjasza a także przez architekturę w tle. Elementy linearne umieszczone w różnych miejscach i pod zmiennymi kątami wprowadzają efekt statyczności i ciężkości do zdynamizowanej grupy figur.

Postaci ukazane są na tle architektury i krajobrazu. Aureole wokół głów świętych oraz karykaturalne twarze wykrzywione emocjami sprawiają, że przedstawienie nie jest realistyczne. Każda z twarzy jest inna, posiada swój własny charakter - wręcz niezależny byt. Światłocień najlepiej widoczny w fałdach szaty Chrystusa oraz strażnika ubranego na biało, znajdującego się po lewej stronie od pionowej osi kompozycji nadaje scenie głębię. Nie ma ukazanego konkretnego źródła światła. Modelunek jest miękki i delikatny, fałdy szat spływają lekko odbijając światło. Modelunek twarzy postaci na pierwszym planie jest ostry, ekspresja została podkreślona mocnym światłocieniem, dodatkowo uwydatniającym przerysowaną mimikę. Twarze spokojnych kobiet oraz św. Jana są delikatniejsze i nie tak bardzo skontrastowane.

Malarz starał się nadać głębię ukazanej przestrzeni przez pokazanie pomniejszonych postaci na dalszym planie oraz architektury, która, odpowiednio przeskalowana, ma sprawiać wrażenie oddalonej od widza. Proste skróty perspektywiczne obejmują postaci ukazane są w części bokiem, twarze odwrócone w ujęciu portretowym.

Wszystkie elementy obrazu sprawiają wrażenie posiadania tej samej faktury, co jest charakterystyczne dla techniki temperowej. Mimo świetnej gry światła i intensywnej kolorystyki nie można oddać połysku metalu i zaznaczyć faktury szat. W obrazie dominują ciepłe kolory, brązy i beże przełamane czystą bielą i świeżą, intensywną zielenią. Kolory nałożone precyzyjnie, w żadnej partii obrazu nie zlewają się ze sobą. Dzięki prawie graficznemu rysunkowi można doskonale dostrzec w którym momencie partia materii kończy się, niemal widoczne są kontury figur. Wszystkie kolory współgrają ze sobą, rozświetlone dzięki zimnemu połyskowi srebra nałożonego na aureole świętych oraz ażurową, górną partię malowidła. Zobaczyć można niewielkie elementy ornamentalne broni oraz zbroi strażników.
Obraz malowany jest gładko, nie widać pociągnięć pędzla. Górna, ażurowa partia, niczym metalowa konstrukcja „wychodzi” z obrazu w realną przestrzeń, będąc częścią uwypukloną i w ten sposób charakterystycznie odbijając światło padające na płaszczyznę.