Krzysztof Warner

Ochrona Praw Człowieka w Polsce

Wolność i prawa człowieka w Konstytucji.


Ustanowione są w rozdziale II Konstytucji z 1997.r i gwarantowane przez liczne konwencje międzynarodowe. Zostały w nim zawarte zapisy, mówiące o tym że wszyscy mają prawo do : życia,

do ochrony przed torturami i nieludzkim traktowaniem, do wolności i bezpieczeństwa, do sprawiedliwego procesu sądowego, do poszanowania prywatności, życia rodzinnego i korespondencji, do wolności wyrażania opinii - wraz z wolnością prasy - a także wolności myśli, sumienia i religii. Również zgodnie z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej każdy obywatel ma prawo wnieść skargę w razie łamania lub nieprzestrzegania jego praw.

Wewnątrzkrajowy system ochrony praw człowieka.

Organami chroniącymi prawa człowieka w naszym kraju są:

1. Trybunał Konstytucyjny

2. Rzecznik Praw Obywatelskich

3. Sądy powszechne i administracyjne

4. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

5. Organizacje pozarządowe

   
   
   
   
   

1. Trybunał Konstytucyjny


Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów wybieranych na 9 lat. Kontrola konstytucyjności aktów prawnych jest dopuszczalna wtedy, kiedy podmiot skarżący wyczerpie przed złożeniem skargi wszystkie przysługujące mu w sprawie środki ochrony prawnej.
Do Kompetencji Trybunału Konstytucyjnego zaliczamy :

a) badanie zgodności ustawy lub innego aktu prawnego z Konstytucją (z 1997 roku) i umowami

ratyfikowanymi;

b) rozpatrywanie skargi konstytucyjnej;
c) kontrola aktów normatywnych;
d) rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organami państwa;
e) rozpatrywanie pytań prawnych skierowanych przez sąd.
f) orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych;
g) uznawanie przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej.


Skarga konstytucyjna została ujęta w konstytucji, w art 79., a także w przepisach ustawy o Trybunale Konstytucyjnym w art. 46-52. Prawo złożenia skargi ma każdy obywatel RP oraz przewidziane zapisem konstytucyjnym instytucje. Aby skarga została przyjęta musi spełnić wymogi formalne :

a) powinna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego;
b) Musi być opisana zgodnie ze schematem. Musi zawierać informacje ogólne, określenie przedmiotu skargi, określenie podstaw skargi, uzasadnienie;
c) należy uiścić opłatę skarbową;

Skarga musi spełniać wymogi pisma procesowego :

a) określenie organu, do którego jest kierowana;

b) imię i nazwisko lub nazwę skarżącego, jego przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
c) określenie rodzaju pisma jako skargi konstytucyjnej;
d) treść skargi z uzasadnieniem;
e) datę i podpis skarżącego albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;


2. Rzecznik Praw Obywatelskich

Działalność Rzecznika Praw Obywatelskich reguluje Konstytucja RP i Ustawa z dnia 15 lipca 1987 roku o rzeczniku Praw Obywatelskich. RPO jest powołany przez sejm na okres 5 lat, w

czasie pełnienia swojej kadencji jest niezależny i niezawisły od innych organów państwa. Ustawodawca przyznał prawo do zwrócenia się o pomoc do Rzecznika nie tylko obywatelom polskim, ale i cudzoziemcom i bezpaństwowcom, w razie gdy stwierdzą naruszenie wobec nich praw lub wolności przez organy władzy publicznej. Rzecznik w wyznaczonych przez prawo ramach działania dokonuje kontroli działań praktycznie wszystkich podmiotów, nie wykluczając podmiotów nie wchodzących w skład aparatu państwowego. Można zwrócić się do RPO także w trakcie toczącego się już postępowania lub w związku z nim.

Uprawnienia Rzecznika Praw Obywatelskich :

a) Rzecznik może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi albo o zbadanie zgodności przepisów aktów niższego rzędu z aktami wyższego rzędu. Z analogicznym wnioskiem o sprawdzenie zgodności aktu prawa miejscowego z aktami wyższego rzędu Rzecznik może wystąpić do wojewódzkiego sądu administracyjnego;
b) Może wystąpić do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej lub o wydanie czy zmianę aktu prawnego niższego rzędu. Nie ma jednak inicjatywy ustawodawczej;
c) Ma prawo wniesienia kasacji w sprawie karnej do Sądu Najwyższego. Podstawą kasacji może być jedynie stwierdzenie, że nastąpiło rażące naruszenie prawa przez sądy , nie zaś niewspółmierność kary;
d) Ma prawo zażądać wszczęcia postępowania cywilnego lub administracyjnego, wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu cywilnym i administracyjnym oraz składać skargi kasacyjne do SN i NSA;
e) Może wystąpić z wnioskiem o ukaranie za wykroczenie,a także uchylenie przez sąd prawomocnego orzeczenia w sprawie o wykroczenia;
f) Ma prawo wystąpienia do sądu o stwierdzenie nieważności orzeczenia wydanego przez organy ścigania i do wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych w sprawach osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego;

Zasady działalności Rzecznika Praw Obywatelskich:

a) Do Rzecznika Praw Obywatelskich może zwrócić się obywatel polski, cudzoziemiec, który znajduje się pod władzą Rzeczpospolitej Polskiej, osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca tej osobowości, a także organizacja obywateli i organ samorządu;
b) Rzecznik może podjąć czynności także z własnej inicjatywy, m.in. na skutek informacji zamieszczonych w środkach masowego przekazu;
c) Sprawdza fakty podane przez skarżącego, przy czym może to zrobić sam lub zwrócić się z wnioskiem o zbadanie sprawy do innego organu kontrolnego;
d) Może zbadać sprawę na miejscu oraz zażądać akt sprawy lub informacji o stanie sprawy od każdej instytucji;
e) Po zbadaniu sprawy i stwierdzeniu, że prawa oraz wolności człowieka i obywatela zostały naruszone, kieruje wniosek do organu, organizacji lub instytucji, w których nastąpiło takie naruszenie, bądź też do organu nadrzędnego o usunięcie naruszenia;
f) Rzecznik przy załatwianiu spraw nie jest związany terminami wynikającymi z kodeksu postępowania administracyjnego. Na odmowę podjęcia przez niego czynności nie przysługuje żaden środek odwoławczy.

3. Sądy powszechne i administracyjne


Działalność sądów powszechnych odnosi się do rozpatrywania konkretnej sprawy i wywołuje skutek tylko dla tej sprawy. Sądy powszechne wszczynają postępowanie na wniosek jednostki lub innego uprawnionego podmiotu. Przy tym sprawa musi mieć charakter sporny, czyli przeciwstawność interesów stron nie może budzić wątpliwości. Sądy mogą orzekać o niestosowaniu aktów prawnych z powodu naruszenia przez nie konstytucji, a więc i także wynikających z niej praw podstawowych czy tez wolności jednostki.

Sądy administracyjne rozpatrują skargi na decyzje administracyjne instytucji, zgodnie z art. 184 Konstytucji RP i art. 2 p.u.s.a.: „Sądami administracyjnymi są Naczelny Sąd Administracyjny oraz wojewódzkie sądy administracyjne”. Najważniejszym sądem z tego zakresu jest Naczelny Sąd Administracyjny. Zgodnie z art .15 & 1 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny ma następujące kompetencje :

1) rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych, sotsownie do przepisów ustawy;
2) podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych;
3) podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowoadministracyjnej;
4) rozstrzyga spory o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i między samorządowymi kolegami odwoławczymi, o ile odrębna ustawa nie stanowi inaczej, oraz spory kompetencyjne między organami tych jednostek a organami administracji rządowej;
5) rozpoznaje inne sprawy należące do właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego na mocy odrębnych ustaw.

4. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

W kwestiach zagadnień ochrony praw człowieka ważną rolę odgrywa także krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, która w myśl Konstytucji RP stoi na straży wolności słowa i prawa do informacji, czyli praw podstawowych dla społeczeństwa obywatelskiego, a także umacniania demokracji.

Do zadań Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji należą :

1) projektowanie w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji;

2) określanie, w granicach upoważnień ustawowych, warunków prowadzenia działalności przez nadawców;

3) podejmowanie, w zakresie przewidzianym ustawą, rozstrzygnięć w sprawach koncesji na rozpowszechnianie i rozprowadzanie programów;
4) uznawanie za nadawcę społecznego lub odbieranie tego przymiotu, na warunkach określonych ustawą;
5) sprawowanie w granicach określonych ustawą kontroli działalności nadawców;

6) organizowanie badań treści i odbioru programów radiowych i telewizyjnych;
7) ustalanie wysokości opłat za udzielenie koncesji, wpis do rejestru oraz wysokości opłat abonamentowych na zasadach określonych w ustawie z dnia 21 kwietnia 2005 r. o opłatach abonamentowych;
8) opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących radiofonii i telewizji;
9) inicjowanie postępu naukowo – technicznego i kształcenia kadr w dziedzinie radiofonii i telewizji;
10) organizowanie i inicjowanie współpracy z zagranicą w dziedzinie radiofonii i telewizji;
11) współpraca z właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw wykonawców, praw producentów oraz nadawców programów radiowych i telewizyjnych.

5. Organizacje pozarządowe

Po 1989 r. w Polsce umocniła się działalność organizacji pozarządowych również w sferze promocji i ochrony praw człowieka. Połączenie działań instytucji władzy publicznej i organizacji obywatelskich powoduje, że naruszenie praw człowieka przestaje być bezkarne – obywatele czują się pewniej, gdy zabiegają o ochronę podstawowych praw, a jednocześnie wzmacnia się solidarna wieź z ludźmi będącymi w potrzebie.

Najważniejsze organizacje pozarządowe:


Komitet Helsiński w Polsce i Helsińska fundacja Praw Człowieka to obecnie najaktywniejsze organizacje pozarządowe zajmujące się zagadnieniami ochrony praw człowieka. Podejmują wiele inicjatyw, głównie w sferze monitoringu.

Polskie stowarzyszenie Amnesty International powstało w 1989 r. Obecnie działa kilkanaście grup lokalnych tej organizacji. Od 1991 roku uczestniczy w działaniach międzynarodowych mających na celu obronę praw człowieka. Amnesty International jest organizacją niezależną od rządów, religii, polityki i ekonomii. Działa na rzecz konkretnego człowieka, grupy ludzi, ma zasięg globalny.

Amnesty International działa na podstawie Statutu, który zawiera odniesienia do Powszechnej deklaracji praw człowieka i obywatela. Celem działań omawianej organizacji jest m.in.:

1) podejmowanie działalności propagującej prawa człowieka;

2) prowadzenie i wspieranie działań mających na celu pomoc dla więźniów;

3) prowadzenie kampanii uświadamiającej łamanie praw człowieka;
4) prowadzenie akcji edukacyjne;

5) przeciwstawianie się karze śmierci;
6) walka o prawa człowieka do sprawiedliwego sądu.



Polski czerwony krzyż opiekuje się m.in. uchodźcami przebywającymi w Polsce oraz prowadzi poszukiwania ofiar stalinizmu. Do zadań Polskiego Czerwonego Krzyża należą :


1) szkolenie drużyn sanitarnych;

2) organizowanie honorowego krwiodawstwa;
3) organizowanie kursów ratowniczych;
4) szczerzenie idei humanitaryzmu we współczesnym świecie;
5) poszukiwanie osób zaginionych podczas wojny w ramach Biura Informacji i Poszukiwań;
6) poszukiwanie osób represjonowanych przez system stalinowski;

7) zapobieganie chorobom cywilizacyjnym i zakaźnym;
8) uczestnictwo w międzynarodowych akcjach pomocy humanitarnej.


Prawa mniejszości narodowych w Polsce


Prawa mniejszości narodowych w Polsce uregulowano dopiero po 1989 r. Głównymi instrumentami gwarantującymi te prawa są m.in. Konstytucja RP, ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych, ordynacja wyborcza, ustawy o języku polskim, systemie oświaty, radiofonii i telewizji, rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szkół dla mniejszości, a także ratyfikowane przez Polskę umowy międzynarodowe. Katalog praw gwarantowanych przez te dokumenty obejmuje:

- zakaz dyskryminacji oraz istnienia organizacji, których program lub działalność zakłada albo dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową;
- prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i religijnych;
- prawo do uczestniczenia w rozstrzyganiu spraw dotyczących własnej tożsamości narodowej;
- przywileje wyborcze dla organizowanych przez mniejszości komitetów wyborczych;
- wolność zachowania i rozwoju własnego języka;
- wolność zachowania zwyczajów, tradycji oraz rozwoju własnej kultury;
- prawo do nauki języka mniejszości
- swobodę praktyk religijnych.