15. De (pre-)romantiek in de Lage Landen
Welke elementen van de poetica van Van Alphen hebben een (pre) romantische aard
Rijklof van Goens był młodym profesorem uniwersytetu utrechckiego, który za główne źródło zastoju literatury niderlandzkiej uważał bezkrytyczne naśladowanie skostniałych już wzorców klasycystycznych. Nawoływał do zastąpienia dotychczasowych kanonów literackich swobodą indywidualności twórczej, natomiast rolę przewodnią w kształtowaniu nowej literatury przypisywał systematycznej krytyce literackiej opartej na naukowych podstawach estetyki, uwzględniającej znaczenie uczucia i nieskrępowanej fantazji. Jego idee znalazły podatny grunt w twórczości Hieronymusa van Alphena. Jego prace teoretyczne wywarły głęboki wpływ na rozwój poezji niderlandzkiej. W 1778 r. opublikował adaptację dzieła niemieckiego estetyka Friedricha Justusa Riedla Teoria sztuk pięknych i nauk (Theorie der Schoone Kunsten en Wetenschappen), w której zdecydowanie wystąpił przeciwko regułom klasycystycznym hamującym rozwój oryginalnej twórczości poetyckiej. Miernikiem wartości poety jest wg Alphena jego oryginalność. Dostrzegał w poezji współczesnej głęboki upadek, odnowę literatury widział w zerwaniu z przestarzałymi normami i propagowaniu nowej estetyki, nie skrępowanej racjonalistycznymi przesłankami. Uważał, że należy zrezygnować z rymu na korzyść wiersza białego. Zadaniem poety nie może być naśladowanie gotowych wzorców, lecz oryginalne przetwarzanie własnych uczuć i refleksji w formie, w której harmonia i melodyjność języka są spontanicznym wyrazem autentycznego przeżycia. Teorie van Alphena, a zwłaszcza jego surowa ocena współczesnej mu twórczości poetyckiej, wywołały burzę krytyki, będącej w istocie rzeczy gwałtowną polemiką między zwolennikami klasycyzmu i rodzącego się romantyzmu.
Romantische voortekens van de gedichten van Willem Bilderdijk
Mijn Uitvaart przypomina testament (podobnie jak u romantyka Słowackiego!). Podmiot liryczny zwraca się do swojej ukochanej, prosi ją, by nie płakała po jego śmierci, bo będzie mu wtedy lepiej. Motyw miłości, ale przede wszystkim motyw śmierci jako wybawienia od cierpień towarzyszących życiu.
Aan de Hollandse Wal Tutaj też ik-persoon woli śmierć od życia (które nazywa veeljarig sterven), modli się o nią do Boga. Doodmotief en kwellingmotief. Mówi o swoich uczuciach, skupia się na swoich czynach - indywidualizm.
Aan de dichter w sumie nie wiem, o co chodzi - podmiot liryczny dostaje od jakiegoś poety wiersze i zająca, a na koniec pisze, żeby przesyłał mu mniej wierszy a więcej dziczyzny.
Aan mr. Jan Valckenaer podmiot liryczny zwraca się do swojego przyjaciela. Pisze, że przyjaźń nie może poddać się przeciwnościom losu, które porównuje do powodzi (związek z naturą). Nie chce pozwolić, by ta przyjaźń tak po prostu się rozwaliła. Podkreślenie wagi przyjaźni.
VAN ALPHEN - THEORIE DER SCHOONE KUNSTEN
Theorie der schoone kunsten en wetenschappen (1778); TSKW Tweede deel (1780)
het boek met regels → het handboek voor jonge dichters
bewerking van andere boek, toegapast tot de NL literatuur (en ook eigen commentaar) → het origineel F.J. Riedl in het Duits (1767)
ontkent alles → de verandering in de literatuur is nodig
bepaald de rol van de dichter
noemt kenmerken van de nieuwe literatuur (iets nieuws)
pre-romantische kijk op de literatuur
haalt veel Nederlandse schrijvers en critici aan → de stand van zaken van de NL dichters is slecht (Vondel is heel goed voorbeeld, MAAR de dichters moeten iets nieuws doen)
Nederlanders kunnen de Verlichting niet vergeten → ze kijken in de lijsten
zegt hoe de poëzie uit de Republiek zich zou kunnen herstellen
meer aandacht aan de psychologische aspecten van de dichtkunst
soms wordt Van Alphen een voorloper van de Romantiek genoemd door zijn opvatting dat uit gedichten gevoel moest spreken
elementen nodig voor de lezer om de literatuur te begrijpen:
genie (als een poët werkt er hard aan, zijn er resultaten en het genie verchijnt)
oordeel (altijd subjectief)
smaak (literaire smaak → sommige werken zijn goed, andere niet)
de NATUUR → erg belangrijk voor de pre-romanticus (demons, occultisme, tijdvaarten - de wereld waarin de menselijke reden komt niet terecht)
furor poeticus - omschrijft zijn emoties spontaan
potentieel in het individueel vormen van het gedicht
BEPALING(EN) VAN WARE POËT (WAT MOET HIJ HEBBEN?):
teergevoeligheid
het moment van het vervormen van het beeld van de realiteit op de papier
het omschrijving van de gevoelens, reacties, opmerkingen die in een poët ontwaken
plastische taal
verbeeldingskracht
fantasie
situaties die door een schrijver worden ontstaan
de lezer kan de wereld zelfs ontwerpen
de auteur is geboren om te schrijven
harmonische taal
de taal die de ziel van de lezer overtuigt
een soort communicatie tussen de auteur en de lezer
het verbond maken tussen de auteur en de lezer
4 GRADEN VAN ONTWIKKELING VAN EEN POËT MET BETREKKING TOT DE NATUUR:
blote copist
duidelijke kennis
schrijft over de dingen die hij ziet
heel schematisch literatuur
nabootser (schepper) van de fraaie natuur
kiest alleen mooie elementen en schrijft over ze
maakt mooie literatuur
schepper van de denkbeeldige natuur
omschrijft de stand van de gevoelens
maakt de natuur mooier dan in de realiteit
gebruikt andere taal voor het omschrijving van de psychische toestanden
eigen schepper
buigt de theorie
regels zijn niet zo belagrijk