IX - ODPOWEIEDZIALNOŚĆ KARNA
Istota odpowiedzialności KARNEJ polega na stosowaniu represji w stosunku do osoby fizycznej (ostatnio wyjątek - odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za czyny zabronione pod groźbą kary) naruszającej te wartości (nakazy, zakazy), które uważane są za szczególnie doniosłe w danym państwie (w istocie określane w ustawie przez tego, kto aktualnie sprawuje władzę).
Istota tej represji polega na wymierzeniu kary bądź środka karnego, w zasadzie przez sąd karny
Ta represja w ograniczonym zakresie może też pełnić funkcję kompensacyjną (nawiązka, karnoprawny obowiązek naprawienia szkody).
Można wyróżnić odpowiedzialność karną:
w ścisłym tego słowa znaczeniu (za przestępstwa),
w szerokim tego słowa znaczeniu (z tytułu wykroczeń),
karną skarbową (przestępstwa i wykroczenia skarbowe).
Sporny jest charakter administracyjnych kar pieniężnych bądź opłat podwyższonych w niektórych przewidzianych przez niektóre ustawy (np. w szeroko rozumianym prawie ochrony środowiska, antymonopolowym), zwłaszcza że mogą one niekiedy być bardziej dotkliwe, niż grzywny orzekane w postępowaniu karnym.
Można więc mówić o prawie karnym:
sensu largo (w ścisłym tego słowa znaczeniu)
sensu stricto (w szerokim tego słowa znaczeniu)..
Rozwiązania tworzące system odpowiedzialności karnej przede wszystkim spełniają funkcję prewencyjną (tzw. prewencja ogólną) polegającą na tym że sama groźba możliwości poniesienia tej odpowiedzialności powstrzymuje potencjalnych sprawców od naruszeń prawa.
Większość obowiązków (nakazów, zakazów) przewidzianych prawem (zwłaszcza ustawami) ma swoje „zabezpieczenie” w postaci sankcji karnych.
W praktyce funkcja tych środków karnych bywa ograniczona, przede wszystkim ze względu na:
trudności dowodowe z ustaleniem sprawców niektórych przestępstw, zwłaszcza tzw. bezskutkowych (mogą pojawiać się znaczące trudności faktyczne związane z ujawnieniem czynu i jego sprawcy),
to, że organy ścigania niechętnie podejmują czynności zmierzające do wykrycia sprawców niektórych naruszeń o mniejszym ciężarze gatunkowym, np. w sprawach drobniejszych, czy też pozostają pod wpływem nacisków politycznych (vidi niektóre afery polityczne okresu PRL lub transformacji),
częstokroć dany czyn klasyfikuje się jako cechujący się „znikomą szkodliwością” zwłaszcza jeżeli wdrożono inne instrumenty prawne (sankcja administracyjna, decyzja naprawcza itd.),
problemem jest tzw. „szara liczba” nieujawnionych przestępstw (zwłaszcza o charakterze bezskutkowym); niektórzy zakładają że jest ona parokrotnie wyższa od liczby przestępstw ujawnionych. .
REPRESJA KARNA POLEGA na wymierzeniu:
karach podstawowych nakładanych przez sąd karny (represja w wąskim tego słowa znaczenia),
środkach karnych (kar dodatkowych wedle dotychczasowej terminologii), pełniących bądź to funkcję prewencyjną, bądź zmierzających do zmniejszenia niektórych uciążliwości (np. dla środowiska).
PODSTAWY ODPOWIEDZIALNOSCI KARNEJ w ścisłym tego znaczeniu tworzą przede wszystkim ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r.,
Kodeks karny (KK), Dz. U. Nr 88, poz. 553 ze zm. oraz liczne przepisy pozakodeksowe,
Kodeks postępowania karnego (KPK), Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.,
Kodeks karny wykonawczy (KWYK.), Dz. U. Nr 90, poz. 557 ze zm.,
a nadto liczne ustawy pozakodeksowe.
OBOWIĄZYWANIE PRAWA KARNEGO W CZASIE
Podstawową jest zasada nieretroakcji (lex retro non agit):
wynika z konstrukcji demokratycznego państwa prawnego, wypowiedziana jest w art. 42.1 Konstytucji oraz art. 1 KK,
zmierza do zapewnienia pewności prawa,
niekiedy dopuszcza się wyjątki, tyle że wyłącznie w odniesieniu do przestępstw o znacznym ciężarze gatunkowym bądź w zupełnie wyjątkowych sytuacjach, np. dekret z 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy, winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu polskiego, Dz. U. 1946 r. Nr 69, poz. 377 (który dotyczył zdarzeń zaistniałych od 1 września 1939 r.).
O ile pomiędzy czynem a wyrokowaniem zmieni się stan prawny, stosuje się nowe przepisy, chyba że stare są bardziej względne dla sprawcy (art. 44 KK).
OBOWIĄZYWANIE PRAWA KARNEGO W MIEJSCU:
Zasadą jest stosowanie polskiego prawa karnego w stosunku do:
osób (bez względu na obywatelstwo), które popełniły czyn na terytorium RP, polskim statku wodnym (powietrznym, art. 5 KK), wyjątek dotyczy osób korzystających z immunitetu dyplomatycznego; miejscem popełnienia przestępstwa jest miejsce, w którym sprawca dopuścił się czynu, nastąpił skutek lub miał nastąpić,
tylko w nielicznych sytuacjach stosuje się do czynów popełnionych za granicą (np. gdy obywatel polski dopuści się czynu który za granicą jest przestępstwem; wszczęcie „obcego” postępowania karnego nie tamuje polskiego, ale jeśli skazany za granicą, to karę tam wykonaną zalicza się na poczet kary orzeczonej w Polsce).
PRZESTĘPSTWEM jest:
zawiniony czyn społecznie niebezpieczny, w czasie jego popełnienia zabroniony przez USTAWĘ pod groźbą kary (tzw. zasada nullum crimen sine lege poenale anteriori - w skrócie zasada nullum crimen sine lege), co wynika z art. 41.1 Konstytucji oraz art. 1 KK,
Wedle art. 1 KK PRZESTĘPSTWEM jest zatem czyn:
ZAWINIONY,
społecznie niebezpieczny,
zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
Rozwiązanie to musi być interpretowane w sposób ścisły, nie można go interpretować rozszerzająco,
- np. w drodze analogii przez uznawanie za przestępstwu czynu PODOBNEGO.
Nie ma zatem przestępstwa m.in. gdy:
szkodliwość społeczna czynu jest znikoma, lub
sprawca nie ponosi winy (art. 1 ust. 1-3 KK),
Przesłanki te co najmniej częściowo muszą być ocenione jako uznaniowe.
Odpowiedzialność karną (w ścisłym tego słowa znaczeniu) ponoszą tylko OSOBY FIZYCZNE, działając jako tzw. sprawcy:
bezpośredni, tj. działający we własnym imieniu i na własny rachunek, bądź
pośredni, tj. wchodzący w skład organów zarządzających jednostek organizacyjnych (w tym zarówno posiadających, jak i nie posiadających osobowości prawnej),
którzy ukończyli 17 lat, wyjątkowo gdy między 15-17 rokiem życia.
Odpowiedzialności karnej w ścisłym tego słowa znaczeniu nie ponoszą:
osoby prawne oraz tzw.
„jednostki organizacyjne”.
Mogą ją natomiast ponosić osoby, które wchodziły w skład organów zarządzających taka daną jednostką.
Nie wyklucza to odpowiedzialności „podmiotów zbiorowych” (uregulowana poza KK, U. z dnia 28 X 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych (z mocą od 28 XI 2003 r.)
Surogatem odpowiedzialności karnej osoby prawnej są natomiast:
administracyjne kary pieniężne,
orzeczony przez sąd karny obowiązek zwrotu przedmiotu przestępstwa (na rzecz Skarbu Państwa bądź innego podmiotu (52 KK).
Funkcje odpowiedzialności karnej:
prewencja: ogólna (świadomość możliwości poniesienia odpowiedzialności powinna powstrzymywać od popełnienia przestępstwa), szczególna (polegająca na wymierzeniu sankcji w stosunku do sprawcy, co powinno powstrzymać go od dalszych naruszeń prawa, zwłaszcza przy karze pozbawienia wolności),
represja,
kompensata (np. polegająca na naprawieniu szkody wyrządzonej przestępstwem, ale w praktyce to rzadkość).
W każdym przestępstwie można wyróżnić 4 elementy:
podmiot (te, kto odpowiada),
przedmiot (naruszone dobro),
strona podmiotowa (wina),
strona przedmiotowa (sposób popełnienia czynu - czas, miejsce, sposób itd.),
szczegóły określają ustawy karne.
PRZESTĘPSTWA DZIELĄ SIĘ NA ZBRODNIE I WYSTĘPKI:
ZBRODNIA:
czyn zagrożony karą pozbawienia wolności na nie czas krótszy niż 3 lata lub karą surowszą (nie jest ważna orzeczona kara, lecz zagrożenie nią określone przepisem ustawy); poznać zatem po zagrożeniu sankcją karną: pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata lub karą bardziej surową,
można ją popełnić tylko z winy umyślnej; prawo polskie nie zna zbrodni nieumyślnych.
WYSTĘPEK
- czyn zagrożone karą:
grzywny powyżej 30 dziennych jednostek (DJ); taką DJ jest (wedle uznania sądu) kwota pomiędzy 10 oraz 2000 zł. (wysokość tej stawki sąd ustala indywidualnie zależnie od osobowości sprawcy)
ograniczenia wolności,
pozbawienia wolności przekraczająca miesiąc,
- można go popełnić:
umyślnie,
nieumyślnie (ale tylko wówczas, gdy ustawa dopuszcza nieumyślność),
o ile ustawa nie przewiduje występku z winy umyślnej, to czyn w ogóle nie jest przestępstwem.
UMYŚLNOŚĆ zachodzi gdy:
sprawca ma zamiar popełnienia przestępstwa (zamiar bezpośredni),
nie ma zamiaru popełnienia przestępstwa, tyle że przewidując możliwość zaistnienia skutku godzi się z jego wystąpieniem (zamiar ewentualny).
NIEUMYŚLNOŚĆ zachodzi gdy:
sprawca nie ma wprawdzie zamiaru popełnienia przestępstwa, lecz przewiduje jego możliwość, tyle że bezpodstawnie (lekkomyślnie) uważa, że zdoła go uniknąć; inaczej mówiąc popełnia go skutkiem niezachowania wymaganej ostrożności; bądź nie przewiduje możliwości popełnienia czynu, chociaż powinien (niedbalstwo ).
FORMAMI POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA (tzw. formami zjawiskowymi przestępstwa) są:
SPRAWSTWO (działanie lub zaniechanie), w tym współsprawstwo; może polegać na:
działaniu (polega na czynnym zachowaniu się sprawcy, robienie tego, czego zabrania ustawa karna, jest najczęstszą formą popełnienia przestępstwa),
zaniechaniu (polega na biernym zachowanie się sprawcy polegającym na powstrzymaniu się od działań nakazanych prawem - np. nieudzielenie pomocy osobie znajdującej się w stanie bezpośredniego zagrożenia zdrowia bądź życia).
USIŁOWANIE:
podejmowanie działań bezpośrednio nakierowanych w celu dokonania i z zamiarem dokonania,
odpowiada jak za dokonanie (13 KK).
PRZYGOTOWANIE:
podjęcie czynności bezpośrednio zmierzających do dokonania przestępstwa, tyle że odpowiada tylko wówczas gdy ustawa tak stanowi;
odpowiada jak za sprawstwo, ale możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary (art. 18-19 KK).
PODŻEGANIE:
nakłanianie innego do dokonania przestępstwa,
odpowiada jak za sprawstwo, zawsze możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary (art. 18-19 KK).
POMOCNICTWO:
obejmuje ułatwienie popełnienia czynu; pomocnik odpowiada wedle swego zamiaru.
DALSZE PODZIAŁY PRZESTĘPSTW:
skutkowe (materialne) - musi istnieć materialny skutek, np. trup, zniszczona rzecz, zabór rzeczy,
formalne (bezskutkowe) - przestępstwem jest samo zachowanie się sprawcy, bez względu na to, czy wystąpił skutek materialny, np.:
sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym, wodny, powietrzny - nawet jeżeli taki skutek nie wystąpił, 174 KK, np. gdy dróżnik zaspał i nie zamknął przejazdu, ale do kolizji bądź wypadku nie doszło,
nieudzielenie pomocy człowiekowi znajdującemu się w niebezpieczeństwie (162 KK), nawet jeżeli sam się uratował.
umyślne, tj. popełnione w zamiarze bezpośrednim (chce) bądź ewentualnym (nie chce, ale się godzi ze skutkiem),
nieumyślne (sprawca nie ma zamiaru popełnienia przestępstwa, ale zachowuje się bez zachowania ostrożności wymaganej w danej sytuacji, chociaż powinien przewidzieć możliwość popełnienia czynu),
zasadnicze (kradzież)
kwalifikowane (rozbój), są karane bardziej surowo
uprzywilejowane (zabójstwo w afekcie), są karane bardziej łagodnie.
ścigane z urzędu (większość, w praktyce te które dotyczą najbardziej doniosłych wartości)
ścigane z oskarżenia prywatnego (na szkodę jednostki, a w pozostałym zakresie o niewielkiej szkodliwości społecznej),
WYŁĄCZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ:
wyłączenie winy (jej brak); niepoczytalność (brak możliwości rozpoznania znaczenia czynów bądź kierowania swym postępowaniem); przesłanki te ocenia się z punktu widzenia wymagań dotyczących stanu psychiki sprawcy z daty zdarzenia.
wyłączenie bezprawności czynu,
obrona konieczna (odpieranie bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro prawem chronione - 25 KK); musi być proporcjonalna do skali zamachu; w razie przekroczenia granic można NZK a nawet odstąpić od jej wymierzenia,
stan wyższej konieczności (uchylanie bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro ratowane nie przedstawia wartości oczywiście wyższej niż dobro poświęcone, 26 KK),
dozwolony eksperyment (poznawczy, techniczny, medyczny...) jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie, a celowość eksperymentu jest zasadna w świetle aktualnego stanu wiedzy, konieczna zgoda jego uczestnika (art. 27 KK),
tzw. usprawiedliwiona nieświadomość sprawcy lub jego błąd (art. 29-30 KK),
zgoda pokrzywdzonego, (np. chirurg amputujący nogę)
KARY I ŚRODKI KARNE
wolno tylko wymierzać takie kary (środki karne), które są dozwolone ustawą,
zamknięty katalog, zasada nulla poena sine lege (nie ma kary bez ustawy), nie wolno wymierzać kar nie przewidzianych ustawą.
KARA
- jest nią dolegliwość stosowana przez sąd, tj,:
grzywna (100-720000 zł),
ograniczenie wolności (1-12 miesięcy); polega na zakazie zmiany miejsca pobytu, obowiązku wykonywania pracy wskazanej przez sąd (20-40 godz. miesięcznie) - zamiast takie obowiązku sad w ramach „ograniczenia wolności” może orzec obowiązek nieodpłatnej pracy na cele charytatywne lub. tp., 20-40 godz. miesięcznie, obowiązek udzielania wyjaśnień co do odbywania kary,
pozbawienie wolności (od 1 m. do 15 lat),
25 lat pozbawienia wolności,
dożywotnie pozbawienie wolności (art. 22).
ŚRODKI KARNE (dawne kary dodatkowe - 39 i nast. KK):
pozbawienie praw publicznych (czynnego i biernego prawa wyborczego do organów: władzy i jednostek samorządu terytorialnego, samorządu gospodarczego i terenowego, prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, utrata posiadanego stopnia wojskowego, orderów, tytułów honorowych oraz możliwości ich „nabywania”. - jeżeli skazanie na karę pozbawienia wolności powyżej 3 lat za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie (kryterium b. ocenne),
zakaz wykonywania określonych czynności, np. związanych z działalnością gospodarczą,
zakaz prowadzenia pojazdów gdy z okoliczności wynika, że prowadzenie pojazdu przez sprawcę zagraża bezpieczeństwu komunikacji; obowiązkowo ten środek karny gdy w razie nietrzeźwości lub tp. sprawca uciekł z miejsca przestępstwa drogowego,
przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa, następuje na rzecz Skarbu Państwa, chyba że przypadają pokrzywdzonemu,
obowiązek naprawienia szkody (ale tylko w razie popełnienia określonych przestępstw, w tym c/a środowisku); nie stosuje się przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu i rencie (46); niejasne czy stosuje się do szkód w tych elementach środowiska, które nie stanowią czyjejkolwiek własności,
nawiązka (tylko w razie popełnienia niektórych przestępstw - przeznaczona na cel społeczny związany z ochrona zdrowia, a w razie przestępstwa c/a środowisku - na cel związany z ochroną środowiska (art. 47 KK),
ma charakter quasi kompensacyjny,
nie jest karą, chociaż ukarany tak ją przeważnie traktuje,
w razie skazania na przestępstwo c/a środowisku - nawiązka na wskazany (przez sąd) cel społeczny w wysokości 3-20 najniższych wynagrodzeń za pracę ustalanych na podstawie odrębnych przepisów.
świadczenie pieniężne; gdy są odstępuje od wymierzenia kary, w istocie jest to quasi nawiązka na cel publiczny,
podanie wyroku do publicznej wiadomości,
obowiązek zwrotu tej korzyści na rzecz Skarbu Państwa; w razie skazania za przestępstwo przynoszące korzyść majątkową sprawcy, osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, popełnione przez osobę działającą w jej imieniu, sąd może orzec wspomniany przepadek, chyba że korzyść ta podlega zwrotowi na rzecz innemu podmiotu (art. 52 KK); w istocie może to być postrzegane jako swego rodzaju surogat odpowiedzialności karnej osób prawnych lub tzw. jednostek organizacyjnych.
WYMIAR KARY (środka karnego) następuje:
w granicach przewidzianych przez ustawę (czyli przepis ustawy, który za dany czyn przewiduje karę „od ... do...”,
na zasadzie uznania sędziowskiego, ale kara (dolegliwość) powinna być odpowiednia do stopnia winy,
z uwzględnieniem szkodliwości społecznej czynu, prewencyjnych i wychowawczych funkcji odpowiedzialności karnej,
niekiedy możliwe jest nadzwyczajne złagodzenie kary, ale tylko jeżeli ustawa tak stanowi,
niekiedy możliwe jest nadzwyczajne zaostrzenie kary, np. w doniesieniu do recydywistów.
W niektórych sytuacjach określonych ustawą dopuszczalne jest tzw. PODDANIE SPRAWCY PRÓBIE, polegające na WARUNKOWYM:
- UMORZENIU POSTĘPOWANIA:
tylko gdy wina i społeczna szkodliwość nie są znaczne,
okoliczności popełnienia są bezsporne
GDY postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne oraz cechy jego osobowości uzasadniają przypuszczenie, że będzie przestrzegał prawa, a zwłaszcza nie popełni przestępstwa,
w zasadzie nie stosuje się do przestępstw zagrożonych karą powyżej 3 lat pozbawienia wolności,
na okres próby do 2 lat,
sąd musi wtedy zobowiązać do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem (art. 66-67 KK).
- ZAWIESZENIU WYKONANIA KARY
pozbawienia wolności nie przekraczającej dwóch lat,
ograniczenia wolności,
grzywny samoistnej,
biorąc pod uwagę postawę oskarżonego po popełnieniu przestępstwa,
na okres próby zależny od orzeczonej kary
warunkowo zawieszając można nałożyć określone obowiązki (np. naprawy szkody, art. 69-72 KK)
ZAWSZE NASTĘPUJE TO NA CZAS PRÓBY, zależnie od rodzaju kary wynosi on od 3 do 5 lat.
PRZEDAWNIENIE (art. 101-105 KK):
karalności: gdy od popełnienia upłynęło od 3 do 30 lat, zależnie od rodzaju przestępstwa i zagrożenia),
wykonania kary - od 10 do 30 lat jw.
RODZAJOWA KLASYFIKACJA PRZESTĘPSTW, przeciwko:
pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne,
Rzeczypospolitej Polskiej,
obronności,
życiu i zdrowiu,
bezpieczeństwu powszechnemu,
bezpieczeństwu w komunikacji,
środowisku,
wolności, w tym wolności sumienia i wyznania,
wolności seksualnej i obyczajności,
rodzinie i opiece (np. bigamia - 206)
czci i nietykalności cielesnej,
prawom osób wykonujących pracę zarobkową,
działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego,
wymiarowi sprawiedliwości,
wyborom i referendum,
porządkowi publicznemu,
ochronie informacji,
wiarygodności dokumentów,
mieniu, obrotowi gospodarczemu,
obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi,
część wojskowa (317-363)
STOSUNEK KK DO PRZEPISÓW POZAKODEKSOWYCH
Przepisy części ogólnej KK stosuje się do przepisów pozakodeksowych, chyba że te ostatnie stanowią inaczej (art. 116 KK).
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PODMIOTÓW ZBIOROWYCH za czyny zabronione pod groźbą kary
U. 28 X 2002 r., Dz. U. Nr 197, poz. 1661 ze zm.
nowość w naszym ustawodawstwie
klasyczna odpowiedzialność karna dotyczyła tylko osób fizycznych,
jest to szczególna postać odpowiedzialności karnej,
nie wyłącza odpowiedzialności OSÓB FIZYCZNYCH za przestępstwa,
obowiązku naprawienia szkody,
środków administracyjnoprawnych.
PODMIOT ZBIOROWY:
osoba prawna,
jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej,
w tym m.in.:
spółki handlowe z udziałem Skarbu Państwa,
spółki handlowe z udziałem jednostki samorządu terytorialnego (ich związku),
spółka kapitałowa w organizacji,
przedsiębiorca nie będący osobą fizyczną,
osoba zagraniczna.
Podmiotami zbiorowymi NIE SĄ::
Skarbu Państwa,
jednostek samorządu terytorialnego i ich związków,
organy państwowe i samorządu terytorialnego.
Przesłanki odpowiedzialności:
czyn zabroniony będący zachowaniem się osoby fizycznej (przekroczenie uprawnień, niedopełnienie obowiązków, w interesie lub za wiedzą podmiotu zbiorowego, będącej przedsiębiorstwem, jeżeli przyniosło lub mogło przynieść temu podmiotowi zbiorowemu korzyść, nawet niemajątkową),
będący przestępstwem m.in. przeciwko środowisku 181-184, 186-188 KK , 34 ustawy o substancjach i preparatach chemicznych,
69 ustawy o odpadach,
58-64 ustawy o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (GMO).
Zasadniczo orzeka się:
karę w wysokości 10% przychodu ustalonego za rok poprzedni wedle UPDP, ale nie mniej niż 5000 zł,
przepadek przedmiotów pochodzących z czynu zabronionego przestępstwa lub służących do popełnienia przestępstwa,
przepadek korzyści majątkowej.
Fakultatywne środki karne - zakazy na okres 1-5 lat:
promocji, reklamy,
korzystania z dotacji, subwencji, innych publicznych środków wsparcia,
korzystania z pomocy organizacji międzynarodowych,
ubiegania się o zamówienia publiczne,
prowadzenia określonej działalności.
POSTĘPOWANIE KARNE:
KPK - U. 6 V 1997 r., Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.)
KPK wyróżnia postępowania:
przygotowawcze,
rozpoznawcze,
wykonawcze (KKW).
W sprawach karnych orzekają sądy karne,
tylko w trybie skargowym,
NIGDY z urzędu.
Oskarżycielem jest:
przeważnie prokurator,
wyjątkowo pokrzywdzony jako oskarżyciel prywatny bądź inne organy (np. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów gdy jest to czyn nieuczciwej konkurencji),
NIEKTÓRE SRODKI CHRONIĄCE PRAWA JEDNOSTKI w postępowaniu karnym, zasady:
domniemania niewinności (oskarżonego tak długo uważa się za niewinnego, dopóki przesłanki wspomnianej odpowiedzialności nie zostaną udowodnione, tak długo wspomniana odpowiedzialność nie zostanie w prawem przewidziany sposób udowodniona, art. 5 KPK),
organ prowadzący postępowanie MA OBOWIĄZEK UWZGLĘDNIĆ WSZYSTKIE OKOLICZNOŚCI ZA-PRZECIW, IN DUBIO PRO REO (nie dających się usunąć wątpliwości nie wolno tłumaczyć na niekorzyść oskarżonego, art. 5 KPK).
Właściwość sądu:
domniemanie właściwości sądu rejonowego w I instancji,
sąd okręgowy w I instancji jest właściwy tylko w odniesieniu do niektórych wskazanych ustawą przestępstw.
POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWACZE (art. 297 i n. KPK), ma na celu WSTĘPNE ustalenie, czy popełniono przestępstwo i jakie są jego okoliczności:
prowadzi je prokurator lub inny organ (np. policja) pod nadzorem prokuratora,
niektóre czynności wykonuje sąd.
Strony:
podejrzany,
pokrzywdzony.
PODEJRZANYM jest ten,
komu przedstawiono w postępowaniu przygotowawczym zarzut popełnienia przestępstwa,
taki zarzut może postawić tylko organ prowadzący postępowanie przygotowawcze,
w zasadzie jest nim prokurator.
ŚRODKI PRZYMUSU:
ZATRZYMANIE:
obywatelskie (na gorącym uczynku gdy zachodzi obawa ukrycia się lub nieznana tożsamość, sprawcę zatrzymać może każdy),
policyjne (na 48 godzin, gdy obawa ukrycia się, zatarcia śladów, nieznana tożsamość).
ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE
W postępowaniu przygotowawczym można je stosować tylko po przedstawieniu zarzutów, gdy taki środek zapobiegawczy jest niezbędny w celu:
zapewnienia prawidłowego toku postępowania,
zapobieżeniu popełnienia nowego, ciężkiego przestępstwa.
TYMCZASOWE ARESZTOWANIE (TA):
orzeka tylko sąd (art. 250 KPK),
na wniosek prokuratora,
gdy uzasadniona obawa ucieczki, mataczenia,
zagrożenie wysoką karą,
groźba popełnienia nowego przestępstwa,
w zasadzie następuje na czas do 3 miesięcy, można przedłużyć, w zasadzie do 2 lat, ale wniosek o przedłużenie musi być złożony na ponad 14 dni od końca orzeczonego okresu TA,
okres TA zalicza się na poczet wymierzonej kary.
INNE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE:
dozór policyjny,
poręczenie (majątkowe, inne osoby),
zatrzymanie paszportu,
zawieszenie w czynnościach,
zakaz prowadzenia pojazdów.
LIST GOŃCZY, tylko:
jeżeli wydano postanowienie o TA a oskarżony się ukrywa,
wydaje sąd lub prokurator,
jest urzędowym nakazem poszukiwań danej osoby.
LIST ŻELAZNY (281 i n.):
gdy oskarżony przebywa za granicą i złoży zapewnienie że się stawi we wskazanym mu terminie pod warunkiem odpowiadania z wolnej stopy,
wydaje tylko sąd okręgowy,
może być uzależniony od poręczenia majątkowego.
POSTĘPOWANIE ROZPOZNAWCZE:
prowadzi tylko sąd,
stronami są oskarżyciel, oskarżony, pokrzywdzony,
oskarżonym jest ten, przeciwko któremu wniesiono akt oskarżenia,
ten rodzaj postępowania cechuje się większym formalizmem niż administracyjne-cywilne, np. zakaz zmiany składu orzekającego (zasada koncentracji materiału dowodowego), też w trosce o interesy oskarzonego.
ŚWIADEK KORONNY (u. z 25 VI 1997 r., Dz. U. z 2007 r. Nr 36, poz. 232 ze zm.) - pierwotnie uchwalona tylko na 3 lata, następnie przedłużona na czas
nieoznaczony.
Dotyczy wyłącznie niektórych przestępstw popełnionych w zorganizowanej grupie albo związku przestępczym,
Jest nim podejrzany, który łącznie spełnia następujące warunki:
1) do chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu jako podejrzany w swoich wyjaśnieniach przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą przyczynić się do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im,
zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie oraz pozostałych okoliczności, o których mowa w pkt 1, popełnienia przestępstwa wymienionego w art. 1.
Status świadka koronnego nadaje sąd właściwy do rozpoznania sprawy, na wniosek prokuratora.
ŚWIADEK KORONNY:
jako sprawca nie podlega karze za przestępstwa określone w art. 1, w których uczestniczył i które jako świadek koronny ujawnił w trybie określonym niniejszą ustawą,
może (osoby dla niego najbliższe) być objęty ochroną osobistą, a także uzyskać pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu lub zatrudnienia, a w szczególnie uzasadnionych wypadkach można wydać im dokumenty umożliwiające używanie innych niż własne danych osobowych, w tym uprawniające do przekroczenia granicy państwowej, jak również mogą uzyskać inną formę pomocy, a zwłaszcza przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego usuwającego charakterystyczne elementy wyglądu lub operacji plastycznej.
ŚWIADEK (zwykły)
ma obowiązek mówienia prawdy,
wyjątek sytuacje gdy może to narazić go (osoby bliskie) na odpowiedzialność karną.
PODEJRZANY-OSKARZONY:
nie ma obowiązku mówienia prawdy,
może (bezkarnie) kłamać,
nie wolno mu jednak pomawiać innych.
KODEKS KARNY WYKONAWCZY
U. z dnia 6 VI 1997 r., Nr 90, poz. 557 ze zm.
Określa zasady postępowania w stosunku do SKAZANEGO, w zasadzie dotyczące sposobu wykonania kar.
KRAJOWY REJESTR KARNY - KRK (u. 24 V 2000 r., Dz. U. Nr 50, poz. 580 ze zm.):
KRK prowadzi minister właściwy do spraw sprawiedliwości
Gromadzi dane o osobach:
1) prawomocnie skazanych za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe,
2) przeciwko którym prawomocnie warunkowo umorzono postępowanie karne w sprawach o przestępstwa lub przestępstwa skarbowe,
3) przeciwko którym prawomocnie umorzono postępowanie karne w sprawach o przestępstwa lub przestępstwa skarbowe na podstawie amnestii,
4) prawomocnie skazanych przez sądy państw obcych, wobec których kara lub środek karny wykonywane są w Rzeczypospolitej Polskiej,
5) wobec których prawomocnie orzeczono środki zabezpieczające w sprawach o przestępstwa lub przestępstwa skarbowe,
6) nieletnich, wobec których prawomocnie orzeczono środki wychowawcze, poprawcze lub leczniczo-wychowawcze albo którym wymierzono karę na podstawie art. 13 lub art. 94 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. Nr 35, poz. 228, z 1992 r. Nr 24, poz. 101, z 1995 r. Nr 89, poz. 443, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 1999 r. Nr 83, poz. 931 i z 2000 r. Nr 12, poz. 136), zwanej dalej "ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich",
7) prawomocnie skazanych za wykroczenia na karę aresztu,
8) poszukiwanych listem gończym,
9) tymczasowo aresztowanych,
nieletnich umieszczonych w schroniskach dla nieletnich,
podmiotach zbiorowych, wobec których prawomocnie orzeczono karę pieniężną, przepadek, zakaz lub podanie wyroku do publicznej wiadomości, na podstawie ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. Nr 197, poz. 1661).
Prawo do uzyskania informacji o osobach, których dane osobowe zgromadzone zostały w Rejestrze, przysługuje:
niektórym (określonym ustawą) organom państwa w określonych rodzajach spraw, np. prokuraturze i sądom na potrzeby prowadzonych postępowań,
osobom fizycznym, ale tylko w sprawach własnych.
Każdy ma prawo do informacji, czy jego dane osobowe zgromadzone są w Rejestrze.
Celem KRK jest dostarczanie informacji niezbędnych do:
prowadzenia postępowań karnych,
zatrudniania (powoływania) na niektóre stanowiska.
WYKROCZENIA (bracia mniejsi przestępstw),
KODEKS WYKROCZEŃ (KWYKR)
U. z 20 maja 1971, Dz. U. 2020 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.
niezwykle liczne przepisy pozakodeksowe.
WYKROCZENIEM jest:
czyn zawiniony, społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5.000 złotych lub nagany (najczęściej kara grzywny) .
POSTĘPOWANIE W SPRAWACH O WYKROCZENIA
U. z 24 sierpnia 2001 r. (Dz. U. 2008 r. Nr 133, poz. 848 ze zm.)
Rodzaje postępowań w sprawach o wykroczenia:
zwyczajne (orzeka sąd) - wyjątkiem jest postępowanie mandatowe (w istocie polegające na uznaniu odpowiedzialności przez sprawcę),
przyspieszone; dotyczy osób niemających stałego miejsca zamieszkania lub miejsca stałego pobytu, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że rozpoznanie sprawy w postępowaniu zwyczajnym będzie niemożliwe lub znacznie utrudnione, także do osób przebywających jedynie czasowo na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że rozpoznanie sprawy w postępowaniu zwyczajnym będzie niemożliwe lub znacznie utrudnione, także wobec sprawców niektórych wykroczeń popełnionych w związku z imprezą masową, określoną w przepisach o bezpieczeństwie imprez masowych:
nakazowe (pisemny wniosek o ukaranie, a okoliczności nie budzą wątpliwości w świetle dowodów) - przysługuje sprzeciw
mandatowe (orzeka określony prawem funkcjonariusz organu administracji; jeżeli osoba kwalifikująca się do ukarania nie wyrazi zgody na mandat karny - wniosek o ukaranie kieruje się na drogę sądową).
13
VIII KARNE
2010-09-30
IXm KARNE