Jean Maisonneuve - Rytualy dawne i wspolczesne




2. Zapelnic pustke.

Levi-Strauss poczatkowo przeciwstawia akt rytualny mitycznej opowiesci,
ktora ujmuje zjawiska naturalne i spoleczne w schematy, kategorie czy historie,
dazac do stworzenia ciaglosci. Niestety zmiennosc
przezyc ludzkich powoduje, ze wymykaja sie one poprzez oczka sieci, jaka
zarzucil na nie mit. Wynika stad uzupelniajaca rola obrzedu,
ktorego zadaniem jest dzielenie i powtarzanie:


Rytual, dzielac na etapy ludzkie dzialania
i powtarzajac je w nieskonczonosc, zajmuje sie drobiazgowym lataniem, zatykaniem
ubytkow, ustalaniem ciaglosci. Te manie
tlumaczy dreczaca potrzeba zabezpieczenia sie przed zakloceniami przebiegu
doswiadczen zyciowych.


W istocie roznice miedzy rytem (obrzedem) a
mitem mozna porownac z roznica zachodzaca miedzy
zyciem a mysleniem. Rytual stanowi pewne
odejscie od swiadomej mysli na uzytek zycia.
Obrzed poszukuje ciaglosci zyciowej, ktora zawsze umyka, co powoduje mieszanine
uporu i bezsilnosci, nadajacej mu obsesyjny
charakter. Wedlug Levi-Straussa rytual nie wywodzi sie ze spontanicznej
reakcji na doswiadczenie, lecz zwraca sie ku niemu oraz powodujacym je
i towarzyszacym mu stanom niepokoju. Nie wyraza jednak bezposrednich zwiazkow
czlowieka ze swiatem, lecz ukryta mysl zrodzona z obawy, ze czlowiek, przystepujac
do schematyzacji zjawisk i dokonujac uogolnien dotyczacych swiata, nie
bedzie juz mogl odnalezc drogi do przezycia osobistego.

Teoria powyzsza wydaje sie dosyc kategoryczna.
Autor nieustannie przeciwstawia emocje i intelekt, cialo i ducha, biologie
i psychologie. Czlowiek nie odczuwa, nie
moze odczuc strachu przed niepewnoscia w zwiazku z przezywanymi na biezaco
sytuacjami, chyba ze sa one pochodzenia fizjologicznego i wywoluja wewnetrzny
oraz organiczny nieporzadek.

Wiele obrzedow wiaze sie z mniej lub bardziej
dramatycznymi momentami zycia, z proba i przejsciem, z dojrzewaniem, porodem,
zaloba. Towarzyszacy im strach Levi-Strauss okresla nie jako egzystencjalny,
lecz razej epistemologiczny.



Rytual ma pokonywac opor czlowieka
wobec mysli, a nie opor swiata wobec czlowieka.


Analizujac wywody Levi-Straussa, mozna odniesc
wrazenie, ze troska o to, aby nie przyznac pierwszenstwa stronie emocjonalnej,
przeszkadza ich autorowi, ze znajduje sie ona wlasnie na pograniczu tego,
co ograniczone i psychiczne. Przyklady smiechu iprzerazenia, doglebnie
analizowane, sytuuja sie dokladnie na pograniczu swiata mysli i przezyc;
pierwszy jako wyraz nagrody, a drugi - frustracji, lecz moze to byc po
prostu polaczenie emocji i intelektu.

Godne podkreslenia w teorii Levi-Straussa wydaje
sie stwierdzenie, ze rytual nie jest niezalezny od instynktu oraz ze termin
rytualizacja
stosuje sie niewlasciwie w odniesieniu do zachowan zwierzat, wykorzystujac
pozorne podobienstwo ze swiatem ludzi. Chodzi tu bowiem o mechanizmy ustalone
w przeszlosci, ukryte az do momentu automatycznego uruchomienia ich wskutek
speczyficznej stymulacji.

Nie odrzucajac istnienia podstawowego symbolizmu
u zwierzat, byloby jednak przesada przypisywac im intencjonalnosc rytualu
ludzkiego, nawet najbardziej archaicznego. Jak juz jednak wspominalismy
we wstepie, nie bedziemy mimo wszystko zajmowac sie probelemem rytualow
w etiologii zwierzecej.

Mozna takze odwrocic perspektywe widzenia komplementarnosci
mitu i rytu proponowana przez Levi-Straussa, tzn. podtrzymac jego stwierdzenie,
ze rytual poprzedza mit, stanowiac pierwsza probe zapanowania za pomoca
magii i symbolizmu nad ludzkim niepokojem. Mit zas przychodzi potem, jako
dzialanie umyslu, ktore ma klasyfikowac oraz porzadkowac i w ten sposob
(jak uwazal Durkheim) poprzedzac nauke, nie wyczerpujac jednak ani zwiazku
z sacrum ani udzialu wiary. Wedlug tej teorii rytual zapelnia pustke lub
raczej uczucie niedosytu, ktore powoduje dzialanie intelektualne. W gruncie
rzeczy czlowiek poszukuje skutecznego zabezpieczenia przed niepokojem egzystencjalnym,
dlatego funkcja symboliczna jest nieodlaczna od emocji. Natomiast zakres
teorii na temat obrzedow swieckich pozostaje nieokreslony i zasluguje na
odrebne badania.


This page hosted by
Get your own Free Home
Page