cDr Dorota Jankowska
Zagadnienia egzaminacyjne z przedmiotu : Podstawy pedagogiki
dla studentów I roku studiów 3- letnich
I. Pedagogika jako nauka.
1. Znaczenie pojęć: pedagogika, pedagogia. Relacje między tymi pojęciami.
2. Nowożytny /oświeceniowy/ sposób rozumienia relacji człowieka ze światem motorem rozwoju nauk, w tym pedagogiki.
3. Racjonalność społeczna nowożytna - czym jest i dlaczego przyczyniła się do rozwoju nauk?
4. Rozwój pedagogiki jako dyscypliny naukowej - narodziny i ewolucja pedagogiki jako nauki.
5. Twórcy pedagogiki naukowej
6. Przedmiot i dziedzina pedagogiki.
7. Dlaczego współczesność wykazuje szczególne zainteresowanie pedagogią.
8. Ruch badaczy - praktyków (co stanowi jego istotę i jakie okoliczności spowodowały jego rozwój)
9. Czym jest zdaniem Kolba - "pełne doświadczenie poznawcze"?
II. Pojęcie wychowania.
1. Wychowanie a edukacja, kształcenie socjalizacja - analiza porównawcza pojęć
2. 4 grupy definicji wychowania (za S. Kunowskim)(praktyczne, adaptacyjne, sytuacyjne, ewolucyjne) a własna definicja
3. Stanowiska wskazujące na wartość swobody w wychowaniu - pedagogika emancypacyjna AS. Neilla. Argumenty za
stosowaniem swobody wychowaniu - na ile podzielasz.
4. Poglądy na wychowanie antypedagogiki.
5. Charakterystyka funkcji wychowania (społecznych i indywidualnych). Na jakie szczególnie zwracał uwagę A.S. Neill? Czym
argumentujesz stanowisko.
6. Struktura procesu wychowania (elementy i relacje miedzy nimi). Kategoria stosunku wychowawczego. Kategoria celów
wychowania. Dalekie i bliskie cele wychowania: cele ostateczne a zadaniowe (wzajemne powiązania).
III. Diagnoza współczesności
1. Diagnoza współczesności postawiona w Raporcie "Uczyć się bez granic"
2. (Problem "luki ludzkiej" Co to znaczy, że "luka ludzka " jest problemem globalnym? Czym jest "luka ludzka" i jak można ją
zawrzeć. Co to jest "uczenie się zachowawcze", "uczenie się innowacyjne")
3. Co to znaczy, ze żyjemy w świecie mozaikowatym. Kto tak go określił.
4. Czy zwolennicy radykalnej ekologii czy postmoderniści Twoim zdaniem trafniej rozpoznają zadania stojące przed edukacją w
świecie współczesnym.
5. Czym jest idea edukacji "otwartej na świat" i jakie okoliczności ją zrodziły (Tekst Z. Melosika ze y
ródeł ... red. S. Wołoszyn).
6. Czy szkoła współczesna jest szkołą "równych szans". Zasady organizacji systemu oświatowego w społeczenstwach
demokratycznych.
7. Problem relacji międzypokoleniowych - teoria M. Mead. Jakie stanowisko wobec dzieci w świetle teorii M. Mead powinni
zajmować dziś dorośli. Podaj przykłady.
8. Dlaczego zdaniem Z. Baumana podstawową wartością dla współczesnej edukacji stać się ma ODPOWIEDZILNOŚĆ?
9. Który z poznanych stanowisk najbardziej usiłuje rozwijać w wychowanku odpowiedzialność (naturalizm i pedagogika
emancypacyjna czy socjologizm ped.) Uzasadnij stanowisko.
IV Pojęcia: środowisko wychowawcze.
1. Rodzina - przemiany jej funkcji w świecie współczesnym. Co należy uwzględniać opisując strukturę rodziny.
2. Postawy rodzicielskie - właściwe i niewłaściwe.
3. Koncepcja wychowania bez porażek Gordona - zasady tej koncepcji.
4. Karanie i nagradzanie w wychowaniu rodzinnym - zasady. Stosunek do kar fizycznych - prawo, teoria, Twoja opinia.
5. Przymus i przemoc w szkole. Rodzaje przemocy. Ukryty program szkoły. Agresja w szkole - drogi wyjścia.
I. Pedagogika jako nauka.
1. Znaczenie pojęć: pedagogika, pedagogia. Relacje między tymi pojęciami.
Pedagogika=> wiedza na temat wychowania (dążenie do wiedzy, prawdy o dziele)
Pedagogia=> czynny proces, praktyka wychowawcza (dążenie do sztuki pięknego dzieła)
Pedagogika obecnie oznacza paradygmat edukacyjny, który może przybierać postać ideologii edukacyjnej. A zatem
możemy mówić o przejściu od pedagogii do pedagogiki, opisany może być jako proces unaukowienia (myślenie o
edukacji)
2. Nowożytny /oświeceniowy/ sposób rozumienia relacji człowieka ze światem motorem rozwoju nauk, w tym
pedagogiki.
Świat postrzegany jako logiczna całość, każdy skutek ma swoją przyczynę. Człowiek ma rozum, posługuje się
racjonalizmem. Myślenie, że człowiek jest w stanie odkrywać tajemnice świata. Racjonalność nowożytna powoduje, że
człowiek chce poznać świat i udoskonalić go. Nie ma tajemnicy tylko nieznane. Z nadejściem XIX wieku pojawia się
pragnienie budowania pedagogiki jako nauki. => tzn. prowadzenie obiektywnych badań nad wychowaniem, za
pomocą obiektywnych badań opisać ją.
3. Racjonalność społeczna nowożytna - czym jest i dlaczego przyczyniła się do rozwoju nauk?
Racjonalność  rozumienie relacji między człowiekiem i światem.
�� Sposób myślenia- IEDAA
MECHANISTYCZNO- REDUKCJONISTYCZNY
�� Racjonalne rozumienie świata, człowiek chce poznawać świat umysłem.
�� Postęp w technice, nauce=> postęp w poznaniu świata, przyrody, kultury. Rozwój
przyrodoznawstwa=> rozwój humanistyki=> pragnienie badania wychowania
�� Myśli humanistyczne profesorów, naukowców- autorytety.
4. Rozwój pedagogiki jako dyscypliny naukowej - narodziny i ewolucja pedagogiki jako nauki.
Początek XIX w.  narodziny pedagogiki jako nauki J.F. Herbart zainicjował badania skupione wokół kategorii
 wychowania , wyodrębnił dziedzinę pedagogiki.
- Wiek XIX  pedagogika praktyczna  zainteresowania metodą oddziaływań pedagogicznych, przede wszystkim
metodą pracy w szkole, na lekcji.
- XIX/XX w.  pedagogika eksperymentalna  próby całościowego opisu procesu wychowania człowieka. Szukanie
odpowiedzi na temat czynników rozwoju. Badania eksperymentalne procesów biologicznych, psychologicznych,
socjologicznych, kulturowych, związanych z wychowaniem.
- Lata 20. Do II wojny światowej  pedagogika normatywna  filozoficzne pytania o cele wychowania. Zarzucenie
techniczności i skupienie się na metodach, wykształcić aksjologicznie pedagoga (zwrócić uwagę na wartości-
ugruntowanie światopoglądu). Powrót do filozoficznych celów wychowania.
- II poł. XX w.  pedagogika teoretyczna  ponowoczesne wątpliwości i zainteresowania pedagogiką.
5. Twórcy pedagogiki naukowej
Johan Friedrich Herbart (1776-1841)  założyciel seminarium nauczycielskiego przemianowanego na Instytut
Pedagogiczny w Królewcu. 1833-1841 profesor na Uniwersytecie w Getyndze
Kontynuatorzy : Wilhelm Rein i Whiskon Ziller ( pierwszy przewodniczący Stowarzyszenia Pedagogiki Naukowej
6. Przedmiot i dziedzina pedagogiki.
- Materialny przedmiot badania  materialnie tym przedmiotem pedagogiki jest wszechstronny rozwój człowieka w ciągu
całego życia.
- Formalny przedmiot działania- przedmiotem formalnym w pedagogice musi być dobro rozwojowe człowieka nie
aktualnie pojęte, lecz realizujące się w przyszłości, nastawione ku przyszłości, dzięki czemu człowiek może się w pełni
doskonalić i osiągnąć kres rozwoju.
7. Dlaczego współczesność wykazuje szczególne zainteresowanie pedagogią.
Pedagogia  żywa, czysta praktyka
Ruch badawczy praktyków pokazuje zmianę myślenia na temat wychowania. Od lat 90. w europie zachodniej
ukonstytuował się. Jest to osoba, która jest np nauczycielem, który realizuje swoje zadania związane z zawodem, ale
równocześnie wnikliwie analizuje i bada obszar swojej praktyki.
8. Ruch badaczy - praktyków (co stanowi jego istotę i jakie okoliczności spowodowały jego rozwój)
RUCH BADACZY - realizuje swoją praktykę pedagoga, oraz jest badaczem swojej pracy.
Pojawił się w latach 80 w Zach. Europie, a dziś się bardzo rozwinął. Badacz praktyk- realizuje swoje praktyczne zadania,
podejmuje działania badawcze, analizę nowego dzieła.
9. Czym jest zdaniem Kolba - "pełne doświadczenie poznawcze"?
Doświadczenie jako kategoria poznawcza daje uczestnikom szkolenia możliwość swoistego  przeżycia i zobaczenia  od
środka treści kształcenia. Istotą doświadczenia jest przeżywanie sytuacji, która dzieje się obecnie albo miała miejsce w
przeszłości. Trener poprzez wykorzystywanie różnych metod (np. dyskusja, gry dydaktyczne, odgrywanie gól)
wprowadza uczestników w doświadczenie. Istotną rolę odgrywa jasny instruktaż oraz wywołanie zainteresowania
uczestników.
Koncepcja cyklu nauki wg D. Kolb a zakłada:
" cykliczność procesu nauki
" dobór metodologii szkoleń w taki sposób aby poszczególne etapy cyklu uczenia się zostały odpowiednio
ustrukturyzowane
" pełne zaangażowanie uczących się w aktywne analizowanie swoich doświadczeń
" dokonywanie przez uczących się selektywnej refleksji dotyczącej ich własnych doświadczeń
" zaangażowanie uczących się w proces analizy swojej nauki
" możliwość wykazania się przez uczestników szkoleń niezależnością wobec trenerów
" otwartość na doświadczenie oraz dokonanie oceny własnych doświadczeń
II. Pojęcie wychowania.
1. Wychowanie a edukacja, kształcenie socjalizacja - analiza porównawcza pojęć
Wychowanie to ŚWIADOME i CELOWE działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia korzystnych zmian
rozwojowych w osobowości wychowanka. Edukacja natomiast MOŻE być celowa, ale też niezamierzona i formująca
nie tyle osobowość, co zdolności życiowe (fizyczne, emocjonalne, intelektualne i społeczne) człowieka. Kształcenie
natomiast to proces dotyczący głównie sfery poznawczej wspomagający uczącą się jednostkę w poznawaniu świata i
samej siebie. W przeciwieństwie do wychowania, gdzie jedynym pedagogiem jest wychowawca świadomy swojej roli
reprezentanta zbiorowości, w socjalizacji mamy do czynienia z socjalizatorem, który takiej świadomości nie posiada.
Różnią się też treściami oddziaływań społecznych: socjalizator przekazuje normy i ogólnie przyjęte modele, a
wychowawca wzory i ideały.
2. 4 grupy definicji wychowania (za S. Kunowskim)(praktyczne, adaptacyjne, sytuacyjne, ewolucyjne) a własna
definicja
1)praktyczne (prakseologiczne)  ważne jest działanie (praktyka) wychowawcy. [Prakseologiczne  związane z
oddziaływaniem wychowawców na wychowanka (przedstawiciele szkoły tradycyjnej), autorytet rodzica i
nauczyciela.+
2) adaptacyjne  ważny jest cel przystosowania do grupy. [Adaptacyjne  dotyczące skutków i wytworów
wychowania (mógł funkcjonowad w społeczeostwie proces adaptacyjny) polega na kształtowaniu osobowości
wychowanka, charakteru zgodnie z potrzebami społecznymi.+
3) sytuacyjne  ważne jest środowisko i ogół zdarzeo. [Sytuacyjne  odnoszą się do bodz
ców płynących ze
środowiska zewnętrznego, wychowawczego, społecznego (dziecko rozwija się przez uczestniczenie w życiu
społecznym poprzez przeżywanie, doświadczania własne.+
4) ewolucyjne  ważne jest osiąganie dojrzałości, zmiany wewnętrznej. [Ewolucyjne  związane z procesem rozwoju
jednostki jako proces samoistnego rozwoju (swobodny rozwój dziecka), na drodze wychowania rozwija się
indywidualnośd dziecka.
3. Stanowiska wskazujące na wartość swobody w wychowaniu - pedagogika emancypacyjna AS. Neilla.
Argumenty za stosowaniem swobody wychowaniu - na ile podzielasz.
Koncepcja człoweika w pedagogice emancypacyjnej zwraca szczególną uwagę na swobodę człoweika wyzwolenie
spod władzy społecznej.
Neill krytykował szkołę tradycyjną. Sądził, iż była ona wymyślona przez dorosłych i dla dorosłych. Dorośli narzucając
własne tempo i sposoby uczenia się, nieświadomie negowali prawo dziecka do bycia sobą, do zabawy, twórczości i
dzieciństwa.
Neill wychodził z założenia, że dziecko jest z natury dobre, mądre i rozsądne, że posiada własną niepowtarzalną
osobowość, że nie rodzi się bezduszną istotą, którą trzeba ulepszać i naprawiać. Twierdzi, że należy pozostawić
dziecku absolutną swobodę. Na tych założeniach oparł główne zasady swojej pedagogiki w odniesieniu do nauki i do
wychowania.
Zasady dotyczące nauki
- dewiza  róbcie co chcecie
- swoboda chodzenia do szkoły
- szkołą zarządzają i kierują dzieci
- lekcje odbywają się na zasadzie zajęć fakultatywnych
- decyzją o rozpoczęciu nauki pisania i czytanie podejmuje wychowanek
- najważniejsza jest własna decyzja dziecka o nauce bez nacisku osób dorosłych
- nie zwraca się uwagi na stroje i uczesanie
- dzieci nie obawiają się nauczycieli (nauczyciel nie krzyczy, nie prawi morałów)
- lekcje dostosowane są do wieku dziecka, czasami do zainteresowań
- dzieciom nie podaje się planu zajęć, bo podział na przedmioty nie jest im do niczego potrzebny
- nie ma lekcji religii (wiara powinna być domeną ludzi dojrzałych, tak jak zabawa jest prawem dziecka)
Zasady dotyczące wychowania
- jak najwięcej swobody
- każdy ma prawo głosu, głos dziecka jest równy głosowi wychowawcy
- parlament szkolny podejmuje ważne decyzje, począwszy od rozstrzygania najmniejszych sporów między
wychowankami, a skończywszy na uchwałach w sprawie zakazów i kar
- zabronione jest tylko to co zagraża bezpośrednio życiu wychowanków (np. pływanie bez ratownika, wspinanie się
po dachach)
Emancypacja  wyzwolenie dziecka od ojca- dziecko samo decyduje o swoim wychowaniu i potem ponosi za to
odpowiedzialność.
4. Poglądy na wychowanie antypedagogiki.
Antypedagogika jest nurtem kontestacyjnym przeciw wychowaniu. Powstała w latach 70-tych XX wieku,
przedstawiciele: J. Holt, Braunmuhl, Leboyer, Miller. Poglądy podobne do naturalizmu. Odrzuca: wychowanie, pogląd
o naturalnej zależności generacyjnej, nieufny stosunek do dziecka i człowieka. Prezentuje antropocentryczne
stanowisko, pogląd równości praw wszystkich ludzi, model relacji oparty na dwupodmiotowości. Wspieranie a nie
wychowanie  w antypedagogice wychowawca nie bierze odpowiedzialności za wychowanka.
Jest to kierunek który przełamuje dotychczasowy sposób myślenia o wychowaniu antypedagodzy uważają że każde
oddziaływanie wychowawcze jest fizycznym i psychicznym jest okaleczeniem wychowanków .Antypedagodzy nie
przeciwstawiają się kształceniu i wychowaniu; przeciwstawiają się wychowaniu pojmowanemu jako konieczność
formowania osobowości innych osób określania im celów i strategii życia czy zobowiązania ich do zmiany swoich
nastawień uczuć i myślenia Antypedagogika proponuje by stosunki międzyludzkie można było kształcić na bazie
humanistycznych wartości , wartości zrodzonych na bazie doświadczenia ludzkiego HASA
O KTO KOCHA DZIECI TEN
ICH NIE WYCHOWUJE co oznacza że znosi się odpowiedzialność dorosłych za dzieci Po stronie dorosłych ukróca
panowanie a dziecko zaczyna być człowiekiem Podkreśla że każdy odpowiedzialny jest za siebie ,wszyscy ludzie
posiadają nietykalność godność osobistą są suwerennymi istotami Człowiek już od urodzenia potrafi w100% zadbać
o siebie . Dziecko samo wie najlepiej co postrzega co czuje o czym myśli ku czemu dąży.
5. Charakterystyka funkcji wychowania (społecznych i indywidualnych). Na jakie szczególnie zwracał uwagę
A.S. Neill? Czym argumentujesz stanowisko.
FUNKCJE WYCHOWANIA:
Wychowanie ma zaspokajać potrzeby społeczne (funkcje) zachowawcze i rozwojowe) i indywidualne (funkcje
przystosowania i indywidualizacji).
Cele wychowawcze mają budowę piramidalną.
Stosunek wychowawczy (Znaniecki) to rodzaj stosunku społecznego, w którym obydwa człony tego stosunku
świadomie i dobrowolnie przyjmują prawa i obowiązki wynikające z tego stosunku.
Cel wychowania  myślny obraz wartości, który kierunkuje nasze działanie, uznanie wartości i próba jej realizacji.
6. Struktura procesu wychowania (elementy i relacje miedzy nimi). Kategoria stosunku wychowawczego.
Kategoria celów wychowania. Dalekie i bliskie cele wychowania: cele ostateczne a zadaniowe (wzajemne
powiązania).
Ciąg czynności wychowawczych, prowadzony wg przyjętych zasad za pomocą odpowiednich metod w określonych
formach organizacyjnych:
a) anomia (brak znajomości reguł  dziecko jest pozbawione świadomości)
b) heteronomia  faza autorytetu zewnętrznego (dziecko zna reguły i jest ich niewolnikiem)
c) autonomia intelektualna i moralna
CEL WYCHOWANIA:
- w wychowaniu chodzi o zmierzanie do celu ostatecznego, do którego dążymy, ale nigdy go nie osiągniemy (szczyt
piramidy).
- nasze działania są celami cząstkowymi, które pomagają jednostce dążyć do celu ostatecznego
CELE OSTATECZNE (finalne):
- zawarte w wielkich filozofiach, religiach, teoriach (systemach naukowych)  wskazujących na ostateczne wartości
- wyrastają z ideałów i wizji człowieka przyszłego, mającego żyć w prognozowanym społeczeństwie
- pokazują kierunek, w którym należy podążać
CELE POŚREDNIE (bliższe):
- zawarte w funkcjonujących (tu i teraz) koncepcjach wychowania  wyprowadzonych z celów ostatecznych
- wyrastają z celów finalnych oraz badań naukowych diagnoz społecznych, doktryn politycznych
- wskazują na potrzebę i możliwe sposoby realizacji
- wyznaczają drogę działań pedagogicznych
CELE KONKRETNE (zadaniowe):
- mają formułę programów wychowania
- inicjują kolejne działania wychowawcze, wyzwalają konkretne zmiany praktyków
- wyznaczają kolejne kroki na drodze wychowania, a jeśli wyzwolą konkretne działania wychowawców, same stają
się takimi krokami.
CHARAKTERYSTYKA NURTÓW WYCHOWANIA
Nurty wychowania  sfery, które dałoby się wyodrębnić teoretycznie ze względu na środowisko kulturowe i
społeczne.
1. Wychowanie naturalne  w rodzinie, nieformalnej grupie rówieśniczej i środowisku lokalnym.
2. Wychowanie celowe  instytucjonalne, w systemie placówek szkolno-oświatowych
3. Wychowanie pośrednie  w systemie szeroko rozumianej edukacji, a także mediach
4. Samowychowanie  samorzutna praca człowieka nad ukształtowaniem poglądu na świat, własnych postaw, cech
charakteru i własnej osobowości stosownie do złożonych kryteriów, celów i ideałów.
FUNKCJE WYCHOWANIA
Wychowanie ma zaspakajać potrzeby
1. Społeczeństwa jako całości, trwałość i zmiany
f. zachowawcze f. Rozwojowe
Przekaz tradycji wprowadzanie
Przywiązanie czegoś nowego
2. Jednostki (wychowanka), przystosowania i indywiduacji.
f. adaptacyjna f. kreatywne
W człowieku są dwie siły:
Potrzeba wiadomości skąd pochodzę i więzi spł.
Potrzeba wyróżniania swojej indywidualności.
III. Diagnoza współczesności.
1. Diagnoza współczesności postawiona w Raporcie "Uczyć się bez granic"
Problem postępu naukowo-technicznego:
-brak kontroli nad postępem
-zjawisko luki ludzkiej
Efekty postępu naukowo-technicznego:
-globalizacja i integracja świata
-tworzenie organizacji międzynarodowych
-zmiana stosunku do państwa i narodu
-problemy ery elektronicznej Marconiego,
doświadczanie mozaikowej hiper rzeczywistości
Problem postępu społecznego:
rozwój demokracji
ewolucja demokracji
Problem wartości w świecie współczesnym:
Ponowoczesne dylematy moralne:
chaos i różnorodność eksponowanych wartości i norm
ku jakim wartościom prowadzić wychowanka
Problem relacji międzypokoleniowych:
zmiana układu starsze-młodsze pokolenia
-trudna sytuacja bycia autorytetem dla młodych
2. (Problem "luki ludzkiej" Co to znaczy, że "luka ludzka " jest problemem globalnym? Czym jest "luka ludzka" i
jak można ją zawrzeć. Co to jest "uczenie się zachowawcze", "uczenie się innowacyjne")
megatrendy negatywne, które przyczyniają się do globalnego zaistnienia luki ludzkiej
-� wykorzystanie energochłonnych technologii, bogactw naturalnych
-� dziura ozonowa
-� powiększanie się pustyń i kurczenie obszarów porośniętych roślinnością
-� zanieczyszczenie środ. (erozja gleby, zanieczyszcz. wód)
-� wyścig zbrojeń
-� terroryzm
-� problemy egzystencjalne człowieka
-� kryzys wartości humanistycznej
-� konflikty międzynarodowe
-� poszerzanie się rozbieżności między państwami rozwiniętymi a nierozwiniętymi
 Luka ludzka to dystans między rosnącą złożonością świata a naszą zdolnością do sprostania jej. Ma ona charakter
rozłamu powstającego dlatego, iż za wzrostem tworzonych przez ludzi komplikacji nie nadąża postęp naszych
umiejętności. Głównym przejawem owej złożoności są problemy globalne to problemy przede wszystkim ludzkie.
Jedynie wtórnie można przypisywać im przyczyny naturalne. Jako problemy ludzkie odzwierciedlają one z natury
rzeczy wszystkie nasze słabości jak też i możliwości. Zastanawiamy się nad tym czy to co zwiemy postępem nie jest
zjawiskiem tak pospiesznym i rządzonym przypadkiem, że wprowadza zamieszanie wśród społeczeństw świata,
które nie potrafią nadążyć za falami powodowanych przezeń przemian na lepsze lub gorsze. Niezależnie od
posuniętego zaawansowania w innych dziedzinach, żyjący współcześnie ludzie nie są jeszcze w stanie w pełni
zrozumieć powodowanych przez samych siebie zmian w środowisku naturalnym i we własnym położeniu, coraz
bardziej oddalają się od realnego świata. Tak właśnie powstaje  luka ludzka . Luka ta jest już dzisiaj bardzo rozległa i
pełna niebezpieczeństw, a mimo to jej dalsze powiększanie się jest niemal nie do uniknięcia. Czy taką lukę uda się
zawrzeć? Aby odpowiedzieć na to pytanie trzeba założyć iż w istocie ludzkiej tkwią niewykorzystane jeszcze
zdolności twórcze oraz zasoby energii moralnej, które można zmobilizować, aby wybawić ludzkość od czekającego ją
niełatwego losu. Przeciętny człowiek nawet żyjący w nędzy i zapomnieniu, obdarzony jest wrodzoną chłonnością
swego mózgu, a więc tym samym i zdolnością uczenia się, którą można pobudzać i rozwijać daleko ponad obecny
poziom. Sposobem na zmniejszenie luki ludzkiej jest między innymi partycypowanie (uczestnictwo) i antycypowanie.
Uczenie antycypacyjne-twórcze, innowatorskie musi być podmiotowym, aktywnym, twórczym, rozumiejącym.
-� Nurt amerykański wychodzący z modernizmu. U jego podstaw leży przekonanie, że ludzkość żyje współcześnie w
ramach globalnych systemów(ekonomicznego, politycznego, ekologicznego, technicznego).Globalizacji ulega też
kultura. Najważniejszymi płaszczyznami jest jej rewolucja mikroelektroniczna, akceptacja języka angielskiego jako
międzynarodowego, upowszechnianie osiągnięć naukowych oraz powstawanie światowej kultury młodzieżowej,
masowe przemieszczanie się ludzi, informacji .Głównym celem edukacyjnym jest wyposażenie młodzieży globalną
świadomość że łączy je: wspólny status biologiczny, problemy egzystencjalne, a siebie samego należy postrzegać jako
część ekosystemu ziemskiego. Cywilizacja jest globalnym bankiem kultury, z którego można czerpać kapitał. Młodzież
powinna mieć również świadomość tego, że między człowiekiem a cywilizacją wykształciła się  luka ludzka -
przepaść. A
ączy się to z takimi niebezpieczeństwami jak: głód, wojny, przeludnienie, brak tolerancji).Dlatego tak
istotne jest nauczanie uczenia się innowacyjnego(antycypacyjnego) . Może ono w przyszłości przyczynić się do
przezwyciężenia tych problemów w  zwarciu luko ludzkiej .
-� Odmianą globalizmu jest europocentryzm. Niektórzy jednak postrzegają w tym nurcie ogromne zagrożenia
nazywane: mcdonaldyzacja, los-angelizacja, amerykanizacja świata.
-� Przedstawiciele: L.Anderson, I. Wojnar.
Uczenie się zachowawcze - typ uczenia się tradycyjny. Jest to nabywanie ustalonych światopoglądów, metod i reguł,
pozwalających postępować w obliczu sytuacji znanych i powtarzalnych. Służy jednocześnie utrzymaniu istniejącego
systemu lub ustanowionego sposobu życia. Charakteryzuje się trwałością (przerywane było tylko przez wstrząsy
wywołane wydarzeniami zewnętrznymi). Stawia na adaptację i biernośd. W rezultacie nie mamy kontroli nad
postępem. Brak kontroli wynika z bierności, brak uwrażliwienia na życie, nie wykorzystania elementów moralnych
czy etycznych.
* przystosowanie się do tego jak jest- biernośc
uczenie się innowacyjne, które stwarza możliwości przygotowania się do przyszłych zmian. Podejmując czynności
twórcze i innowacyjne człowiek rozszerza kontrolę nad zjawiskami natury, rozszerza zakres wiedzy, wprowadza
reformy. Głównymi cechami uczenia się innowacyjnego, które mogą pomóc w zawarciu  luki ludzkiej są antycypacja
oraz uczestniczenie.
3. Co to znaczy, ze żyjemy w świecie mozaikowatym. Kto tak go określił.
Problem ery elektronicznej Marconiego, doświadczenie mozaikowatej hiper rzeczywistości- żyjemy w rzeczywistości
która jest nierzeczywista ( jest fikcją) rzeczywistość wykreowana, pozorna.
4. Czy zwolennicy radykalnej ekologii czy postmoderniści Twoim zdaniem trafniej rozpoznają zadania stojące
przed edukacją w świecie współczesnym?
5. Czym jest idea edukacji "otwartej na świat" i jakie okoliczności ją zrodziły (Tekst Z. Melosika ze y
ródeł ... red.
S. Wołoszyn).
Myślenie o  edukacji globalnej jako przyszłościowym wyzwaniu pedagogicznym jest następstwem globalizacji
zjawisk społecznych, kulturalnych, ekologicznych i innych. Jest to spowodowane rozwojem nauki i techniki, a
szczególnie  rewolucją informatyczną , która jest wspólna dla całego świata. Wspólne stały się również interesy
polityczne ( pokój jest niepodzielny ), zagrożenia ekologiczne i demograficzne, sieci komunikacyjne, kultura masowa,
a także moda i styl życia konsumpcyjnego ( mieć ) itd. Edukacja globalna staje wobec  nowego rozumienia
podstawowych kategorii wychowawczych w stosunku do edukacji  tradycyjnej , ponieważ orientacja globalna
wymaga innego myślenia niż orientacja tradycyjna.
Głównym zadaniem  edukacji skierowanej na świat jest wyposażenie młodych ludzi
w  globalną świadomość , co ma stanowić dla nich punkt wyjścia działań na rzecz realizacji utworzenia globalnego
(światowego) społeczeństwa. Dlatego wyróżniono kilka celów takiej edukacji:
1. przekazanie uczniom zdolności postrzegania zarówno samego siebie, jak i innych, jako członków jednego gatunku
biologicznego;
2. ukształtowanie u młodego człowieka nawyku postrzegania zarówno samego siebie, swojej grupy społecznej, jak i
całej ludzkości, jako części ekosystemu ziemskiego;
3. wyposażenie uczniów w umiejętność rozpatrywania samego siebie oraz własnej grupy społecznej jako uczestników
życia międzynarodowego;
4. wykształcenie umiejętności i nawyku rozpatrywania samego siebie, swojego społeczeństwa i narodu, a także całej
współczesnej cywilizacji, jako zarówno  kulturowych dłużników , jak i twórców kultury;
5. uświadomienie młodym ludziom, iż żyjący w różnych kulturach ludzie odbierają
i wartościują problemy światowe w oparciu o zupełnie inne założenia.
U podłoży pedagogicznych strategii edukacji skierowanej na świat, leży przekonanie o mniejszym lub większym
udziale jednostki w międzynarodowym,  okołoziemskim przepływie informacji, dóbr i kapitału. Jednostka jest
konsumentem jak i twórcą kultury. Dialog międzykulturowy, globalna zmiana, antycypacja i uczestnictwo są
głównymi elementami tego ideału wychowawczego.
6. Czy szkoła współczesna jest szkołą "równych szans". Zasady organizacji systemu oświatowego w
społeczeństwach demokratycznych.
Edukacja w społeczeństwach demokratycznych:
- równych szans
- powszechne i bezpłatne szkolnictwo
- drożna
- ustawiczna i permanentna
-szerokiego frontu kształcenia
-szerokiego profilu kształcenia
Moim zdaniem współczesna szkoła dopiero dąży do tego by stać się szkołą  równych szans . Niektóre z nich biorą
udział w projektach by dostosować potrzeby i możliwości nauki w takim samym poziomie dzieci niepełnosprawnych
co ich rówieśnicy. Np. adaptacja budynku dla osób niepełnosprawnych, wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów
z grup o utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszenie różnic w jakości usług edukacyjnych.
7. Problem relacji międzypokoleniowych - teoria M. Mead. Jakie stanowisko wobec dzieci w świetle teorii M.
Mead powinni zajmować dziś dorośli. Podaj przykłady.
Mead mówi że w kulturach nowoczesnych rówieśnicy uczą się od rówieśników. y
ródłem wzorów będą coraz młodsze
pokolenia. Nadejdą nowe czasy w których wnuki będą uczyły dziadków. Jest to wielki problem pedagogiczny
ponieważ trudno jest jako wychowawca być autorytetem w dzisiejszych czasach. Trzeba szukać nowych sposobów
kontaktu z wychowankami.
Teoria dystansu międzypokoleniowego Margaret Mead
1 Kultury postfiguratywne  autorytety w przeszłości (dziadowie uczą wnuki, tradycyjne) dzięki temu byli odbierani
jako autorytety, ponieważ mieli coś do przekazania (zawsze następuje bunt młodych)
2 Kultury konfiguratywne  zorientowanie na rówieśników (uczą się od siebie podobnych, współcześnie przemijające)
wzorców szukamy w tych, którzy są podobni do nas, ponieważ stare pokolenie nie jest przystosowane. To jak rodzice
wychowywali nas nie będzie aktualne do tego jak my mamy wychowywać obecnie dzieci. Kultura pokoleniowa- lata 60-
70, pojawienie się kultury młodzieżowej. Prowadzili to do tego, że młody człowiek ma swoje oddzielne życie, dziecko
coraz rzadziej, przebywa z rodzicem.
3 kultury prefiguratywne  młodych którzy uczą starszych. Młodzi stają się generatorami wzorców np. elektronika,
moda, (inspiracja)
8. Dlaczego zdaniem Z. Baumana podstawową wartością dla współczesnej edukacji stać się ma
ODPOWIEDZILNOŚĆ?
Z. Bauman wprowadził ponowoczesną myśl- poszukiwania etyków.
�� Zadanie- wychowanie do odpowiedzialności
�� Wychowanek powinien być uczestnikiem procesu, sam podejmować decyzje, być wolny, ale nie wolno
pozwalać mu postępować samowolnie- w ten sposób uczy się odpowiedzialności na własnych
decyzjach
(problem wolności i jej granic w wychowaniu)
9. Który z poznanych stanowisk najbardziej usiłuje rozwijać w wychowanku odpowiedzialność (naturalizm i
pedagogika emancypacyjna czy socjologizm ped.) Uzasadnij stanowisko.
PEDAGOGIKA NATURALISTYCZNA jest nurtem pedagogicznym , którego początki stworzył J.J ROUSSEAU głosząc tezę
swobodnego wychowania zgodnego z naturą dziecka. Naturalizm pedagogiczny odkrywał dziecko, jego potrzeby,
zainteresowania, ograniczając rolę wychowawcy do czuwania nad jego rozwojem
W PEDAGOGICE EMANCYPACYJNEJ centralną rolę odgrywa pojęcie emancypacji, czyli wyzwolenia jednostek od
społecznej przemocy przez aktywny udział w kreowaniu antyrepresyjnych form wychowania i współżycia, ale i
autonomię, wyzwolenie i uzyskanie przez młodego człowieka wewnętrznej niezależności od autorytetów.
Pedagogika emancypacyjna nie zgadzała się na to aby osobowość człowieka była kształtowana z zewnątrz, by była
przystosowywana do normatywnych, ideologicznych i politycznych żądań swoich władz państwowych. Postulowała
by człowiek stawał się takim, jakim chciałby być, postulowała podjęcie walki ze strukturami władzy by ją znieść,
zniszczyć i nie reformować. Emancypacja oznaczała wyzwolenie się spod społecznej dominacji i zależności, ku
swobodnemu wyrażaniu własnych, autentycznych potrzeb, równości szans, prawu do samostanowienia,
samoregulacji, do wychowania wolnego od przemocy i wzmacniającego się JA
SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY to ujęcie istoty wychowania jest przeciwstawne koncepcjom naturalistycznym.
Polega ono na tym, że proces wychowania utożsamia się z procesem urabiania jednostki przez grupę społeczną i
otaczające środowisko. Wychowanie ma być środowiskowym procesem kształtowania jednostki na określony
społecznie typ. Wychowanie polega na adaptacji do istniejących warunków. Spontanicznemu więc rozwojowi  od
wewnątrz wg koncepcji naturalistycznej  koncepcja socjologiczna przeciwstawia urabianie  od zewnątrz .
Założenia  koncepcja ta opierała się na determinizmie środowiskowym, a mianowicie na przekonaniu, że każdy
osobnik żyjący jest określony przez zewnętrzne warunki życiowe, warunki środowiskowe, od których jest ściśle
uzależniony.
Moim zdaniem socjologizm pedagogiczny najbardziej usiłuje rozwijać w wychowanku odpowiedzialność.
Przystosowywał wychowanków do życia w społeczeństwie, co oznacza, że musiał nauczyć się także
odpowiedzialności, dzięki której nie będzie dla tego społeczeństwa stwarzał różnego rodzaju zagrożeń, ponieważ jego
decyzje są odpowiedzialne. Chodziło o wychowanie w procesie adaptacji ucznia do istniejących warunków
społecznych. Człowiek ma naturę egoistyczną ( istnieje możliwość konfliktu więc ludzie utworzyli społeczeństwo
które gwarantuje bezpieczeństwo, normalne życie, ład, pracowitość). E. Durkheim uważał, że Wychowanie zależy od
społeczeństwa i przygotowania do życia w nim  pokolenie dorosłe wychowuje pokolenie młodsze, które jest
niedojrzałe społecznie by stało się dojrzałe i odpowiedzialne. Natomiast pedagogika emancypacyjna i naturalistyczna
kierują się w mniejszym lub większym stopniu w stronę autonomicznego wychowania. Pedagogika emancypacyjna
postulowała by człowiek stawał się takim, jakim chciałby być, co nie dawało pewności, że taki rozwój będzie także
kształtował odpowiedzialność. Do tego potrzebne są wzorce zachowań. Jeżeli chodzi o naturalizm pedagogiczny,
wychowanie w tym stanowisku pedagogicznym było procesem spontanicznego rozwoju i wzrostu osobowych sił
dziecka, więc także samo się kształtowało bez określonych granic.
IV. Pojęcia: środowisko wychowawcze.
1. Rodzina - przemiany jej funkcji w świecie współczesnym. Co należy uwzględniać opisując strukturę rodziny.
Opisując strukturę rodziny należy wziąć pod uwagę, do jakiego rodzaju rodziny należy. Kryteria rodziny i jej układ
organizacyjny.
Rodzina dzieli się na grupę społeczną i wspólnotę. Grupa (zaspokajanie potrzeb psychologicznych) więzy krwi i
powiązań s połeczno- ekonomicznych . Wspólnota ( więzi emocjonalne) poczucie przynależności.
Typy rodzin:
Ilość małżonków:
-monogamiczne
-poligamiczne (poligamia  facet wiele kobiet; poliandryczne  kobieta wielu mężczyzn)
2. Ilośc członków rodziny
-wielkie
-małe (nuklearne  zamknięta, rodzice + � dzieci)
3. Ze względu na ilość rodziców
-pełne (rodzice + dzieci)
-niepełne (brak jednego z rodziców)
4. Miejsce zamieszkania
-wielkomiejskie
-miejskie
-małomiasteczkowe
-wiejskie
Fazy rozwoju małżeństwa i rodziny:
a. Od zręcznyn do ślubu ( faza wstępna)
b. Do narodzin pierwszego dziecka
c. Do pójścia ostatniego dziecka do szkoły
d. Do wyjścia ostatniego dziecka z domu
e. Do śmierci jednego z małżonków
Rodzina pełni kluczową rolę w funkcjonowaniu jednostki- miejsce socjalizacji dziecka, która odbywa się poprzez
specyficzny podział ról:
�� Otacza rodzinnym ciepłem ( ekspresyjna funkcja rodziny)
�� Zapewnienie bazy materialnej i statusu społecznego ( instrumentalna funkcja rodziny)
Funkcje rodziny ( zmiany istotności)
�� Seksualna ( znaczenie - powód rozwodów)
�� Materialno- ekonomiczna ( każdy ma swoje pieniądze)
�� Kontrolna ( maleje)
�� Socjalizacyjno- wychowawcza ( dzieci są kształtowane)
�� Kulturalna ( wprowadzanie w świat kultury)
�� Emocjonalno- ekspresyjna
2. Postawy rodzicielskie - właściwe i niewłaściwe.
Postawa rodzicielska- to utrwalony schemat postępowania wobec dziecka.
Postawy właściwe:
�� Akceptacja
�� Uznanie praw
�� Rozumna swoboda
�� Współdziałanie
Postawy niewłaściwe:
�� Nadmierny dystans
�� Nadmierne wymagania
�� Nadmierna koncentracja
�� Uległość
�� Odtrącenie
�� Nadmierny dystans
�� Unikanie
3. Koncepcja wychowania bez porażek Gordona - zasady tej koncepcji.
Koncepcja Gordona-  Wychowanie bez porażek
�� W wychowaniu ścierają się siły rodziców i dzieci
�� Należy dążyć do modelu bez dominacji (przegranej
�� Trzeba przyjąć właściwy stosunek do dziecka
Założenia:
1. Dzieci są ludz
mi i powinni być tak traktowani.
2. Zachowanie ich jest wyrazem tego co jest między nimi a rodzicami.
3. Najważniejsza jest dobra komunikacja. Można doskonalić własne umiejętności komunikacyjne, a dzięki
temu unikać niepowodzeń wychowawczych.
4. W swoich zainteresowaniach rodzice postępują często niekonsekwentnie i nie jest to największy błąd (
raczej norma).
5. Dzieci mają prawo do posiadania problemu i samodzielnego rozwiązania go. Czekaj, aż dziecko samo się
upora. Jeśli jest to wyraz
nie zbyt trudne- stosuj techniki pomocne: - należą do nich techniki słuchania.
Słuchanie bierne => zaakcentowanie uwagi => otwarte zachęcające pytania => słuchanie aktywne.
6. Rodzice mają prawo do zaspokajania własnych potrzeb tylko muszą je przedstawiać w sposób dla dziecka
zrozumiały. Budowanie komunikatów typu  JA . Ja=> czuję => prośba/pytanie
4. Karanie i nagradzanie w wychowaniu rodzinnym - zasady. Stosunek do kar fizycznych - prawo, teoria, Twoja
opinia.
Kary i nagrody sterują działaniem człowieka, dostarczając mu informacji o wynikach czynności. Nagroda informuje o
sukcesie: człowiek wówczas nie ma powodu do zmiany swego działania. kara informuje o porażce, skłania do
skorygowania czynności i zmiany zachowań, choć może też obniżyć siły dążenia do osiągnięć.
Największe korzyści wynikające z łącznego posługiwania się nagrodami i karami, można wyjaśnić największą
częstością i różnorodnością nagród i kar.
Utrwala się zachowanie pożądane i hamuje (choćby okresowo) zachowania niepożądane.
W przypadku operowania samymi nagrodami następuje utrwalenie się zachowań pożądanych, nie są natomiast
tłumione zachowania niepożądane.
Gdy operuje się tylko karami następuje tylko tłumienie (często wyłącznie okresowe) zachowań niepożądanych.
Szczególnie niekorzystny wpływ mają kary naruszające nietykalność i godność osobistą.
Nagrody i kary odgrywają szczególnie ważną rolę w procesie wychowania, w wzmocnieniu pozytywnym lub
negatywnym zachowań człowieka. Kary powinny przyczyniać się do eliminowania zachowań niepożądanych ,
niezgodnych z celami wychowania.
Przeciwnicy karania twierdzą, że kary bywają szkodliwe.
Okrutne formy kary przeczą zasadą humanitarnym, wywołują strach, prowadzą do frustracji i nerwic. kary cielesne
nie tłumią zachowań agresywnych, przenoszą agresję na inne osoby.
Kary mogą wytworzyć u jednostki opór na pokusy lub silne poczucie winy.
Niekonsekwencje są częstym błędem w postępowaniu wychowawczym a szkodliwość ich jest bardzo duża. Następuje
wówczas kolejne utrwalenie i tłumienie niewłaściwych zachowań. Prowadzi to do zaburzeń trudnych do
zlikwidowania.
Trudność wywołuje często frustracje i niezadowolenie z braku zaspokojenia ważnych potrzeb. Powstaje poczucie
porażki, małej wartości własnej, niesprawiedliwość, krzywdy doznanej od innych.
Nagradzanie i karanie jest uzależnione od całokształtu życia rodzinnego i systemu wychowania.
Rodzice pragną, aby dziecko osiągnęło w życiu te wartości, które uważają za ważne. Dzieci mają spełnić oczekiwania
rodziców, przejść przez życie w pełni sukcesów. Niektórzy rodzice bardzo wcześnie planują przyszłość swoich dzieci
(pracę zawodową, sukcesy, warunki życia). Rodzice pragną by ich syn był mądry, wybitnie uzdolniony, pracowity,
grzeczny, odpowiedzialny, zrównoważony, obdarzony urokiem osobistym, o wysokich ambicjach.
Chcę wychować jednostkę silną, odporną na wszelkie trudności.
Kary cielesne w Polsce są przez konstytucję całkowicie zabronione, ponieważ naruszają one niezbywalną
godność człowieka. Każdy może domagać się od władzy publicznej ochrony dziecka przed wyzyskiem, stosowaniem
przemocy oraz demoralizacją. Dziecko również ma prawo do ochrony przed przemocą ze strony władz państwa.
Ja jestem zdecydowanie przeciwna stosowaniu kar cielesnych. Karaniu towarzyszy strach i napięcie. Może dojść do
agresywnych zachowań. Uczuciowe uzależnienie dziecka od rodziców budzi obawę o utratę ich miłości. Ciągłe
przypominanie dziecku winy, odebranie mu zaufania może wpłynąć na ujemne samopoczucie. Wiele niezasłużonych
kar wymierzane jest w przypływie złego humoru. Gniew jest złym doradcą. Decyzja podjęta pod wpływem emocji
może być błędna i szkodliwa. Pod wpływem gniewu stajemy się mało obiektywni. Dlatego uważam, że poprzez kary
cielesne możemy tylko i wyłącznie zrobić coś złego dziecku, i będzie to dalekie od zamierzonego celu, czyli poprawy
zachowania dziecka.
5. Przymus i przemoc w szkole. Rodzaje przemocy. Ukryty program szkoły. Agresja w szkole - drogi wyjścia.
Przemoc to wykorzystanie swojej przewagi nad drugim człowiekiem ( fizycznej, emocjonalnej, społecznej, duchowej).
Mamy z nią do czynienia wówczas, gdy osoba słabsza (ofiara) poddana jest przez dłuższy czas negatywnym
działaniom osoby lub grupy osób silniejszych (sprawcy przemocy).
przemoc fizyczna
�� bicie
�� popchnięcia
�� podcinanie
�� wymuszanie pieniędzy
�� zamykanie w pomieszczeniach
�� niszczenie własności
�� kopanie
�� plucie
przemoc słowna
�� przezywanie
�� wyśmiewanie
�� grożenie
�� ośmieszanie
�� plotkowanie
�� namawianie się
�� szantażowanie
�� obrażanie
przemoc bez użycia słów i kontaktu fizycznego
�� wrogie gesty
�� miny
�� izolowanie
�� manipulowanie związkami przyjaz
ni
Przezywanie czy izolacja może być tak samo krzywdzące i bolesne dla ucznia jak atak fizyczny. Nie wolno
lekceważyć tych form przemocy. Wszystko bowiem zależy od wrażliwości danego dziecka
Pomoc dziecku-ofierze polega przede wszystkim na zapewnieniu mu poczucia bezpieczeństwa w szkole - czyli
przerwaniu wszelkich aktów przemocy, jakie wobec niego stosowano. Nauczyciel powinien porozmawiać z
uczniem o istniejącej sytuacji oraz zapewnić go, że zrobi wszystko, aby przemoc więcej się nie powtórzyła.
Dziecko może współpracować z nauczycielem; opowiedzieć o konkretnych wydarzeniach, wskazać sprawców,
ale ma także prawo do milczenia, pozostania z boku, nie angażowania się. To na dorosłych spoczywa obowiązek
rozwiązania tego problemu.
Nauczyciel powinien informować dziecko na bieżąco, jakie kroki wobec sprawców podejmie, co już zrobił i jakie
są tego efekty. W wielu przypadkach na rozmowy należy zapraszać rodziców i wspólnymi siłami rozwiązywać
problem.
Po podjęciu tego typu działań, nauczyciel może dodatkowo wspierać dziecko na kilka sposobów:
ż� okazywanie zainteresowania uczniowi
ż� pozytywne wzmacnianie ucznia i dodawanie mu odwagi
ż� uczenie umiejętności reagowania w sytuacjach znęcania się, które przytrafiają się uczniowi
ż� pokazywanie zachowań prowokujących
W pracy ze sprawcą najważniejsze jest, aby nauczyciel pomógł dziecku zastąpić dotychczasowe zachowania
przemocowe - zachowaniami pozytywnymi. Bez tego przemoc ze szkoły nie zniknie. Taka praca wymaga czasu,
zaangażowania, często pracy zespołu nauczycieli oraz pewnej wiedzy psychologicznej i pomysłowości.
Nauczyciel powinien rozpocząć ją od dokładnego zdiagnozowania przyczyn stosowania przemocy przez danego
ucznia i dostosować do niej różne działania wychowawcze np.:
ż� dowartościowywać słownie pozytywne zachowania ucznia,
ż� tworzyć specjalne sytuacje i organizować zajęcia edukacyjne, które pomogą mu nauczyć się zaspokajania
swoich własnych potrzeb w pozytywny sposób (np. potrzeby dominacji),
ż� pomagać w rozwijaniu talentów i wykorzystywaniu mocnych stron dla dobra innych.
Nauczyciel powinien starać się także pomóc uczniowi w rozwiązaniu jego osobistych problemów poprzez:
ż� ułatwienie kontaktu z psychologiem, terapeutą,
ż� znalezienie grupy socjoterapeutycznej / edukacyjnej / terapeutycznej
Niezbędne jest aby każda szkoła posiadała własny, skuteczny system przeciwdziałania przemocy. System, który
pozwoli podejść do problemu w sposób całościowy. Dzięki niemu szkoła będzie mogła skutecznie promować
wśród uczniów postawy antyprzemocowe, wspierać rodziców w rozwiązywaniu problemów wychowawczych,
chronić najsłabszych uczniów, a nauczyciele będą stanowić zwarty zespół posługujący się "tym samym
językiem" i metodami działania.