CYD

albo

RODERYK

KOMEDIA HISZPAŃSKA

Z francuskiego języka przetłumaczona, która w Zamku Warszawskim reprezentowana była na sejmie

r. 1662, po odebraniu miast litewskich, na ten czas przez Moskwę po większej części zawojowanych,

także miast pruskich od Szwedów windykowanych.

Autor oryginału: PIERRE CORNEILLE

Autor przekładu: ANDRZEJ MORSZTYN

•

Tragikomedia w pięciu aktach.

STRESZCZENIE KRÓTKIE
Prolog:

1. Wisła chwali panowanie polskiej królewskiej pary.

Dramat:

1. Rodryk i Chimena kochają się, ich ojcowie Diego (ojciec Rodryka) i Gomes (ojciec Chimeny) są im

przychylni! Happy end?...

2. No niestety Diego dostaje posadę, na którą liczył Gomes.
3. Gomes się denerwuje i policzkuje Diega.
4. Rodryk zabija Gomesa w pojedynku, żeby ocalić honor rodziny.
5. Prosi Chimenę o śmierć, ale ta chce go ukarać drogą prawa.
6. Rodryk kieruje obroną przed atakiem Maurów – jest bohaterem.
7. Dwaj pojmani królowie nazwali go Cydem, odtąd takie nosi imię – wyjaśnienie tytułu!!!
8. Chimena, mimo że go kocha, chce go ukarać, ale król go broni.
9. Ku radości Chimery król zgadza się na pojedynek Rodryka z Sanktem (kochającym Chimenę), za

zgodą Chimeny jeśli Sankty wygra ma zostać jej mężem, ku „zgrozie” Chimeny, jeśli wygra Rodryk
musi go poślubić.

10. Do Chimeny przybywa Sankty z zakrwawionym mieczem.
11. Kobietę ogarnia szał, przeklina go i wyznaje miłość do. jej zdaniem zmarłego, Rodryka.
12. Król i Sankty wyjaśniają, że to Rodryk zwyciężył i darował życie Sanktemu.
13. Młodzi mogą się teraz pobrać, ale że Chimena jest w żałobie ślub za rok.
14. Ona teraz sobie opłacze ojca, a Rodryk - Cyd będzie walczył z Murzynami.

STRESZCZENIE SZCZEGÓŁOWE
PROLOG

Na scenę wchodzi śpiewająca Wisła - ta, co przez równiny płynie pod świetne mury zamku

królewskiego i z góry prowadzi towary do Ujścia, w Morze, czyli: „Stara, Wandalska, dawnopomna Wisła”.

Przez zimę Wisła nie zamarzła, łaskawe oczy Państwa ogrzały ją jak słońce. Śpieszyła się więc, żeby

na czas przybyć na zamek i upaść przed Królem i Królową. Jest bardziej dumna z tego, że jest pod ich
rządami, niż z tego, że spoczywa w niej Wanda.

Dziękuje za swobodny bieg, zdjęte okowy Torunia, Grudziądza, Malborka i Głowy, życzy

panującym długiego życia i pokoju.

Wisła niedawno spotkała swoje siostry. Dźwina niosła zakrwawione szaty Moskwicina, Wilija i

Niemno niosły już zdjęte pęta. Sekwana zaś skarżyła się na ranę, jako zadała jej Wisła, odbierając jej, co
najmilsze. Groziła, że szczęście służy Wiśle tylko dopóki żyje para królewska.
Na koniec Wisła życzy władcom Kazimierzowi i Ludwice długiego panowania itp.

PERSONY:
Diego – ojciec Rodryków
Rodryk – kochający Chimenę
Gomes – ojciec Chimeny
Chimena – kochanka Rodryka
Sankty – kochający także Chimenę
Elwira – sługa i konfidentka Chimeny
Król kastylijski

Królewna – córka jego
Leonora – ochmistrzyni Królewny
Pacholę Królewny
Alfons - dworzanin Królewny
Arias - dworzanin Królewny

Scena w Sewilli, mieście stołecznym Kastylli, się odprawuje.

AKT PIERWSZY

I. Elwira mówi Gomesowi, że wśród zalecających się Chimenie wyróżniają się Sankty i Rodryk, ale

Chimena nie daje im nadziei i czeka na wolę ojca. Gomes chwali córkę, stwierdza, że oba kandydaci są jej
godni, chwali szczególnie Rodryka - Chimena nie zostałaby ukarana za tą miłość. Nakazuje Elwirze w
tajemnicy wybadać uczucia Chimeny. Sam śpieszy do króla, który ma wybrać synowi starszego sługę,
Gomes liczy na tę funkcję.

II. Elwira zdradza Chimenie, że Gomes jest przychylny Rodrykowi, a ojciec Rodryka właśnie rusza

w swaty. Jednak Chimena czuje niepokój.

III. Królewnę denerwuje spóźnienie Chimeny. Chociaż sama swatała z nią Rodryka, teraz wyznaje

Leonorze, że zakochała się w Rodryku! Leonora gani Królewnę, uważa że jest on zbyt niskiego stanu, król
go nie zaakceptuje. Królewna wie o tym, przyznaje, że specjalnie swatała z nim Chimenę, żeby pozbyć się
swojego uczucia... Jednak póki nie wezmą ślubu, będzie cierpieć. Rozmowę przerywa Pacholę, które
przyprowadziło Chimenę.

IV. Gomes jest rozczarowany i zły na Diega – to on został starszym sługą! Diego twierdzi, że król

umie nagradzać dawne zasługi, Gomes, że z pewnąścią się pomylił. Mimo jego nieżyczliwości Diego ucina
rozmowę i prosi Gomesa o rękę Chimeny dla syna. Gomes jest sceptyczny, twierdzi, że skoro Diego został
marszałkiem księcia jego syn może szukać żony „wyżej”. Dyskutują jak Diego ma uczyć księcia. Diego
twierdzi, że z książek, Gomes to gani i przechwala się swoimi osiągnięciami - „gdyby mnie nie było, nie
byłoby króla!”, stwierdza, że on uczyłby księcia przykładem. Diego broni się, mówiąc, że dawniej młodszy
Gomes służył mu, a teraz tylko zajął jego miejsce. Ogólnie rzec biorąc panowie ostro się kłócą... Gomes
uderza Diega, ten wyciąga miecz, ale młodszy Gomes wytrąca mu broń. Diego prosi, żeby Gomes go zabił,
nie chce żyć z tą hańbą, ale Gomes poprzestaje na obrażeniu go.

V. Diego rozpacza nad utratą honoru. W monologu wyrzeka się nowej funkcji, jako niegodny.

Wzywa syna do pomszczenia zniewagi.

VI. Przychodzi Rodryk i deklaruje ojcu swoją odwagę. Diego karze mu pomścić zniewagę, na koniec

zdradzając, że chodzi o ojca ukochanej Rodryka.

VII. W monologu Rodryk rozważa swoje położenie. Jest rozdarty pomiędzy wiernością ojcu, a

kochance. W końcu decyduje, że to z ojcem związany jest dłużej, a po pojedynku może umrze od ran,
wybiera walkę z Gomesem.

AKT DRUGI

I. Do Gomesa przybywała Arias. Wysłannik króla nakazuje Gomesowi przeprosić Diega, inaczej

grozi, że król może nawet ukarać Gomesa śmiercią. Gomes jest jednak dumny. Stwierdza, że jest on tak
ważną osobą, że jeśli król go zabije, razem z jego głową spadnie z głowy króla korona.

II. Rodryk przybywa do Gomesa i wyzywa go na pojedynek. Gomes podziwia jego odwagę i

przyznaje mu słuszność, za bronienie ojca, wciąż jest jednak przekonany o swojej sile i przewadze, nie chce
walczyć z chłopcem, ale ten nalega.

III. Chimena ubolewa nad sporem swojego ojca z ojcem kochanka, Królewna pociesza ją, obiecuje

pomoc i zapewnia, że się pogodzą. Chimena ma te same rozterki, co wcześniej Rodryk ( i tak źle, i tak nie
dobrze...), Królewna obiecuje zatrzymać Rodryka w swoim więzieniu.

IV. Królewna wysyła Pacholę po Rodryka, jednak ten zdradza, że Rodryk z Gomesem kłócąc się,

wyszli z królewskiego gmachu. Przerażona Chimena biegnie do nich.

V. Królewna w rozmowie z Leonorą przyznaje, że czuje słodycz w tym całym zajściu, które poróżni

kochanków. Wyobraża sobie jaka sława otoczy Rodryka, gdy pokona Gomesa, marzy, że wtedy będzie jej
godny.

VI. Arias przynosi królowi zuchwałą odpowiedź Gomesa, króla bardzo to denerwuje, karze go

przyprowadzić, nawet siłą. Nagle w obronie Gomesa staje zakochany w jego córce Sankty. Nie udaje się
przekonać króla, który sam poczuł się wielce urażony. Tymczasem jednak rozmowa schodzi na temat
Maurów, których okręty widziano na morzu.

VII. Przybywa Alfons z wiadomością, że Rodryk zabił hrabiego. Król przyznaje, że Gomes zasłużył

na karę, ale jednocześnie jest mu go żal, bo zrobił wiele dla królestwa.

VIII. Przed obliczem króla stają Chimena prosząca o ukaranie Rodryka i Diego broniący syna. Król

uspokaja ich, wyraża kondolencje Chimenie i karze mówić pojedynczo. Pierwsza Chimena przypomina
królowi zasługi wojenne ojca. Diego opowiada o swojej hańbie. Stwierdza, że ponieważ jest stary Rodryk
stał się jego ręką i ocalił jego honor, ale to on jest winny i może teraz umrzeć z godnością. Prosi króla, żeby
to jego skazał na śmierć, zadość czyniąc Chimenie, a szlachetnego Rodryka puścił. Król odprawia Chimenę,
Diegowi każe zostać przy dworze, rozkazuje też rozpocząć poszukiwania Rodryka.

AKT TRZECI

I. Rodryk przychodzi do domu Chimeny, chce otrzymać karę z jej ręki, umrzeć jeśli z nią nie może

być. Elwira próbuje przekonać go, żeby uciekał, jeśli zostanie, ktoś może pomyśleć, że był w spisku z
Chimeną. Ostatecznie, gdy Chimena nadchodzi, Rodryk chowa się.

II. Przybywa Chimena razem z Sanktym. Ten mówi, że słusznie lamentuje i żąda śmierci mordercy.

Oferuje jako pocieszenie własną miłość, a jako pomstę swoją służbę i broń – chce zabić Rodryka! Chimena,
jeśli inne instancje zawiodą, jako ostateczność, zgadza się.

III. Gdy Chimena zostaje sama z Elwirą, zdradza jej, jak bardzo jest rozdarta. Chce pomścić ojca, ale

ciągle kocha Rodryka i miłość zaciemnia jej sąd. Elwira odradza jej prawne dochodzenie kary, ale Chimena
czuje powinność wobec ojca. Chce ukarać Rodryka, potem sama zginąć...

IV. Rodryk wychodzi z ukrycia. Mówi, że pragnie śmierci z rąk Chimeny. Opowiada jej o powodach,

dla których musiał zabić jej ojca i o swoich rozterkach. Ona przyznaje, że rozumie, co nim kierowało, ale
skoro on musiał pomścić ojca, ona teraz musi zrobić to samo, rozpacza tylko, że to właśnie Rodryk musi
zginąć. „Muszę się wielkim sercem zrównać z tobą godnie./Tyś się mnie godnym ciężką pokazał mnie
sprawą,/ Ja żem cię godna, ujźrzy świat przez twą śmierć krwawą.” Co za dramat!!! Rodryk woli zginąć z
ręki ukochanej, ale ona woli dochodzić jego kary prawem (mając nadzieje, że przegra :D).

V. Diego martwi się o syna. Szuka go, rozmyślając czy niej jest już martwy, albo w więzieniu. Nagle

dostrzega go, raduje się.

VI. Diego wychwala dzielność syna, jest dumny. Roderyk jednak rozpacza za utraconą miłością.

Diego pociesza syna, zapewniając, że jest wiele innych kobiet, ale ten oburzony stwierdza, że woli umrzeć,
niż zdradzić Chimenę <3! Ojciec radzi synowi, żeby wyruszył walczyć z Maurami, którzy plądrują
przedmieście. Jeśli pragnie śmierci tam umrze pięknie, a jeśli przeżyje i wróci jako bohater, odzyska
Chimenę.

AKT CZWARTY

I. Elwira opowiada Chimenie o dzielności Rodryka, który niezwykle wykazał się w walce z

Maurami – pojmał ich królów. Wszyscy nazywają go bohaterem, aniołem stróżem... Chimena martwi się o
niego, ale jednocześnie nie chce zapomnieć o śmierci ojca i zemście.

II. Do Chimeny przychodzi Królewna - rozmawiają o Rodryku. Królewna namawia Chimenę, żeby

zaprzestała starań o karę, więcej nie osiągnie. Rodryk jest bohaterem i jedyną podporą królestwa, ukaranie
go, będzie występkiem przeciw ojczyźnie, zaznacza, że oczywiście już Chimena nie musi się z nim żenić... ;)
Chimena jednak nie ustępuje.

III. Król chwali Roderyka, stwierdza, że nie jest w stanie się mu odpłacić. Dwaj pojmani królowie

nazwali go Cydem, co u nich znaczy pan. Teraz król zwraca się tak do Rodryka. Skromny Roderyk twierdzi,
że było to tylko jego powinność. Opowiada zgromadzonym ze szczegółami przebieg obrony. W skrócie:
najpierw ruszył z przyjaciółmi ojca, potem zaczęło zbierać się coraz więcej ludzi, którzy uznali go za wodza,
zesłanego przed króla. Udali, że śpią i zaskoczyli wroga, gdy przyszła odsiecz z miasta Maurowie zaczęli się
wycofywać...

Przybywa Alfons i informuje, że Chimena chce widzieć króla, by dochodzić praw do zemsty za ojca.

Król odsyła Rodryka, chce przekonać się, czy Chimena naprawdę kocha bohatera.

V. Król mówi Chimenie, że już za późno, jej zemsta się wypełniła, bo Rodryk zginął od ran po

walce. Chimena blednie, mdleje..., a Diego zauważa, że już nie ukrywa się jej prawdziwa miłość. Chimena
dopytuje się, a teraz Król już zapewnia, że Rodryk żyje i ją kocha. Chimena wypiera się swojej miłości,
kłamiąc, że mdlała ze szczęścia, ale Król nie wierzy. Chimena deklaruje, że cieszy się, że Rodryk żyje tylko
dlatego, że teraz może umrzeć śmiercią haniebną, publicznie, a nie szlachetnie za ojczyznę. Król twierdzi, że
Rodryk przeżył dla Chimeny, by być z nią. Kobieta jest oburzona, ogłasza „konkurs”, wyzywa Rodryka na
pojedynek, a ten kto go zabije zostanie jej meżem. Król się nie zgadza, ale Diego protestuje, twierdząc że nie
można gardzić zwyczajem, co za ojciec... Król zgadza się, ale ponieważ Chimena jest piękna, a Król nie chce

żeby Rodryk musiał walczyć z tysiącami, decyduje, że Chimena ma wybrać jednego przedstawiciela i
odbędzie się jeden pojedynek. Na ochotnika zgłasza się Sankty (cóż za szok!). Pojedynek ma się odbyć za
dwie godziny, ale dwór nie będzie świadkiem, tylko i wyłącznie Aryjas będzie sądził. Mimo protestów
Chimeny, Król decyduje, że jeśli Rodryk zwycięży to on zostanie jej mężem.

AKT PIĄTY

I. Rodryk przychodzi pożegnać się z Chimeną, stwierdza, że skoro ona pragnie jego śmierci, nie

będzie walczył o życie. Najpierw Chimena próbuję przekonać go by walczył, żeby bronić sławę, gdy to nie
działa, namawia by wygrał, żeby mogli być razem. Działa :)

II. Monolog Królewny o jej miłości do Rodryka, rozmyśla co robić, stwierdza, że teraz jest jej

godny, ale zbyt małym poróżnieniem między nim, a Chimeną jest śmierć Gomesa.

III. Do Królewny przychodzi Leonora. Z radością ogładza, że skończy się udręka Królewny, Rodryk

albo umrze, albo się ożeni. Królewny to nie cieszy, najpierw rozmyśla jak poróżnić zakochanych, potem
Leonora namawia ją, żeby dała spokój, Królewna zgadza się oddać Rodryka Chimenie.

IV. Chimena rozpacza – albo ojciec nie zostanie pomszczony, albo Rodryk zginie. Elwira odwraca to

na dobre – albo dostanie Rodryka, albo zemstę. Chimena pragnie, by żaden nie zwyciężył, Elwira by wygrał
Rodryk, i tak sobie dyskutują...

V. Przychodzi Sankty, ofiarując Chimenie zakrwawioną broń. Ta sądząc, że Rodryk nie żyje

„wybucha”, przyznaje że go kochała, Sanktego nazywa zdrajcą, mordercą... Przeprasza Rodryka, mówi, że
teraz zabije siebie, Sankty jej nie dostanie.

VI. Przychodzi Król z Diegiem i dworzanami. Chimena przyznaje, że kocha Rodryka i błaga króla,

by pozwolił jej zamknąć się w klasztorze. Król wyprowadza ją z błędu zapewniając, że to Rodryk wygrał,
Sanktego oskarża o kłamstwo. Sankty jednak wszystko wyjaśnia, Rodryk darował mu życie i wysłał do
Chimeny jako że sam musiał iść do pałacu, ale kobieta nie pozwoliła mu przemówić. Król stwierdza, że
Chimena nie musi już czuć się już winną, tak często narażała Rodryka na śmierć, że jej ojciec został już
pomszczony :).

VII. Przybywa Królewna z Leonorą i oddaje Chimenie Rodryka. Rodryk klęka przed Chimeną, pyta

co jeszcze ma zrobić, żeby zmazać winę. Wymienia dużo, dużo wariantów, wreszcie znów ofiaruje, że jeśli
Chimena tego pragnie niech go teraz zabije. Chimana wybacza mu już, ale ponieważ jest jeszcze w żałobie,
ślub by się nie godził, król wyznacza datę za rok, do tej pory Chimena może płakać, a Rodryk - Cyd ma
bronić kraj przed Murzynami.