Leki antyseptyczne i środki dezynfekcyjne

stosowane u zwierząt i w ich środowisku

prof. dr hab. Marcin Świtała

Materiał pomocniczy do ćwiczeń z przedmiotu farmakologia

weterynaryjna (2012/13)

Katedra Biochemii, Farmakologii i Toksykologii
Wydziału Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

Antyseptyki

to leki stosowane miejscowo - naskórnie lub na błony śluzowe,
Służą one głównie do zwalczania drobnoustrojów na powierz-
chniach ciała, na które zostały podane w formie roztworu, maści i
innych postaciach przeznaczonych do stosowania miejscowego.

Leki te najczęściej w sposób mało wybiórczy hamują wzrost
drobnoustrojów, głównie bakterii (działanie bakteriostatyczne), a
ich efektywność zależy od wysokości stężenia leku oraz czasu
jego utrzymywania się w formie aktywnej w miejscu podania.

Zwiększenie siły działania przez podniesienie zalecanego stężenia
leku jest ograniczone przez możliwość uszkadzania tkanek.

Stosowane są najczęściej w miejscach uszkodzeń skóry lub błon
śluzowych w celu zapobiegania rozwojowi zakażenia.
Proces ich wykorzystywania nazywa się potocznie antyseptyką.

Marcin Świtała - 2012

Środki dezynfekcyjne (odkażające)

to substancje stosowane na powierzchnie przedmiotów używanych
w lecznictwie weterynaryjnym, oraz w miejscach utrzymywania
zwierząt, środkach ich transportu i obiektach pozyskiwania lub
przetwarzania surowców pochodzenia zwierzęcego.

Środki te działają niewybiórczo zabijajac takie drobnoustroje jak
bakterie, pierwotniaki, grzyby, mogą niszczyć takżewirusy. Ich
efektywność zależy nie tylko od stężenia i czasu działania, lecz
także od zdolności penetrowania przez nie różnych form materii
organicznej, w której bytują zwalczane drobnoustroje.

Zwiększenie siły ich oddziaływania osiąga się np. przez
równoczesne stosowanie mycia - procesu o charakterze fizycznym.

Zabieg ich wykorzystywania nazywa się potocznie dezynfekcją.

Marcin Świtała - 2012

Dezynfekcja odpowiada polskiemu określeniu - odkażanie.

Odkażaniem w potocznym języku nazywa się także antyseptykę.

Istnieją substancje, które w wyższych stężeniach mogą służyć do
dezynfekcji natomiast w niższych używane są jako leki antysep-
tyczne.

Obie grupy środków należą często do tych samych grup che-
micznych i z tego powodu zostaną omówione równocześnie.

Marcin Świtała - 2012

I. Związki chlorowcopochodne (halogeny)

Grupę tą dzieli się na :

- środki zawierające chlor

- środki zawierajace jod

Są środkami łatwo dostępnymi, tanimi, o szerokim spektrum
działania i stosunkowo bezpiecznymi dla środowiska

Marcin Świtała - 2012

Środki zawierające i uwalniające chlor

(chlorofory)

leki antyseptyczne

podchloryn sodowy
(0,5% - płyn Dakina)

chloramina 1-2%

środki dezynfekcyjne

podchloryn sodowy

podchloryn wapniowy

wapno chlorowane

chloramina T

chloramina B

Marcin Świtała - 2012

Chlor uwalniany ze związków odkażających zabija bakterie
Gram + i Gram -, grzyby , niszczy wirusy, słabo działa na
prątki i formy przetrwalnikowe bakterii.

Chlor działa utleniająco. Reaguje ze związkami organiczny-
mi podstawiając się w miejsce wodoru lub przyłączając się w
miejscu podwójnych wiązań. Ze związkami zawierającymi
grupy aminowe tworzy chloramidy.

Z właściwościami utleniającymi chloru wiąże się destruk-
tywny wpływ na białka wewnątrzkomórkowe (denaturacja,
hamownie aktywności enzymatycznej).

Właściwości bójcze tych związków rosną wraz ze spadkiem
pH (nasilenie uwalniania chloru), a spadają w obecności
materii pochodzenia organicznego.

Marcin Świtała - 2012

Czysty chlor służy do odkażania wody w stężeniu 0,2-0,3
mg/1000 L.

W środowisku wodnym chlor tworzy kwas chlorowy (I) i
tlen

Cl

2

+ H

2

O HCl + HOCl

Cl

2

+ H

2

O 2HCl + O

Związki uwalniające chlor niszczą tkanki i mają
właściwości korodujące.

Marcin Świtała - 2012

Podchloryny

w środowisku kwaśnym (CO

2

+H

2

O H

2

CO

3

) łatwo uwalniają chlor,

mają właściwości odwaniające i wybielające

służą do odkażania :

- bielizny, głównie lnianej i bawełnianej (rozpuszczają włókna jedwabiu i
wełny) -
urządzeń mleczarskich, -
miejsc utrzymywania psów i kotów w klinikach weterynaryjnych zwłaszcza
klatek i stołów (0,16%)

W małych stężeniach (0,5%) mogą służyć do antyseptyki ran (płyn Dakina)

Wapno chlorowane

to mieszanina podchlorynu wapnia, chlorku

wapnia i wodorotlenku wapniowego. Uwalnia ok. 30% chloru wydzielając
intensywny zapach. Służy do dezynfekcji dołów kloacznych, ustępów itp.

Marcin Świtała - 2012

Chloraminy

to pochodne kwasów

benzenosulfonowego - chloramina B

toluenosulfonowego - chloramina T lub

w stanie suchym są trwałe, po rozpuszczeniu mają zdolność
powolnego uwalniania chloru do roztworu, z którego powstaje
podchloryn sodowy

nie drażnią tkanek i mogą być stosowane jako leki antyseptyczne -
do odkażania błon śluzowych (0,2%) lub (1%) do odkażania skóry

służą do odkażania pomieszczeń i urządzeń sanitarnych (2-10%)

lub narzędzi i sprzętu (0,5-2%)

Podobne właściwości mają dichloroamina, chloroazodyna. Podobieństwo
chemicznie do chloramin wykazuje także halazon, który służy do
odkażania wody.

Chloramina T

S

N

O

O

Cl

_

Na

+

S

N

O

O

Cl

CH

3

_

Na

+

Chloramina B

Marcin Świtała - 2012

Środki zawierające i uwalniające jod

leki antyseptyczne

jodyna (3% jodu)

płyn Lugola (1% jodu)

niektóre jodofory

jodoform, eter-jodoform

środki dezynfekcyjne

jodofory

Jod jest ciałem stałym, w roztworach działa silnie bakterio-,
grzybo-, pierwotniakobójczo.

1% roztwór jodu zabija 90% bakterii w ciągu 90 sekund,

5% roztwór jodu zabija 90% bakterii w ciągu 60 sekund

7% roztwór jodu zabija 90% bakterii w ciągu 15 sekund

formy przetwalnikowe bakterii mogą przetrwać jednak kilka godzin

Marcin Świtała - 2012

jodyna płyn Lugola

Iodum 3,0 Iodum 1,0

Kalii iodidum 1,0 Kalii iodidum 2,0

Aq. destillata 6,0 Aq. destillata ad 100,0
Aethanolum 90

o

ad 100,0

Wodne roztwory jodu zalecane są do stosowania na rany (0,5-1%) natomiast
alkoholowe roztwory do antyseptyki okolicy rany i pola operacyjnego.

Jod zalecany jest w leczeniu grzybic skórnych

Skład podstwowych roztworów jodu

.

Jod ma właściwości silnie uczulające - wywołuje najczęściej zmiany skórne
ale także może doprowadzić do wstrząsu anafilaktycznego

Jod w wyższych stężeniach koagulując białka niszczy tkanki prowadząc do
powstawania mikromartwic, pod którymi mogą rozwinąć się drobnoustoje.

Związki jodu mają działania korodujące i zabarwiajace.

Marcin Świtała - 2011

Jodofory

są to kompleksy jodu z wielocząsteczkowymi związkami organicznymi
rozpuszczone w wodzie

Obecność organicznego nośnika :

-umożliwia powolne uwalnianie jodu, w stałym stężeniu, co przedłuża
działanie preparatu,
- ogranicza działanie drażniące i korodujące
- zapewnia właściwości powierzchniowo czynne (myjące)
- pozwala na dowolnie rozcieńczanie wodą

Nośnikami jodu w jodoforach mogą być

-poliwinylopyrolidon (10% rozworze utrzymuje 1 % jodu)
- trenzydy niejonowe - tweeny
- estry kwasów tłuszczowych
- polisorbaty (estry polietylenoglikolosorbitolu)

Jodofory mają kolor brunatny, kolor ten znika po utracie aktywności
środka.

Marcin Świtała - 2012

Jodofory

Stosowane są jako leki antyseptyczne i środki dezynfekcyjne

Najbardziej znanym jodoforem o działaniu antyseptycznym jest jodowany
poliwinylopyrolidon (Povidone-iodine). Jest aktywny w środowisku
kwaśnym (pH-5). Służy do odkażania rąk, błon śluzowych, podawany jest na
otwarte rany, oparzenia, zmiany skórne. Używane do tych celów preparaty
zawierają wolny jod w stężeniu mniejszym niż 1 mg/L.

Jodofory zawierające nośniki tenzydowe służą do dezynfekcji pomieszczeń
inwentarskich oraz używanych w gospodarstwie urządzeń i sprzętu oraz
środków transportu. W Polsce najbardziej znane preparaty to Pollena Jod.

Były zalecane w higienie doju i gruczołu mlekowego, ale w związku z
przechodzeniem jodu do mleka nie są obecnie stosowane do tego celu.

Marcin Świtała - 2012

II (inne) Środki utleniające

roztwory nadtlenku wodoru (H

2

O

2

)

nadmanganian potasu (KMnO

4

)

kwas nadoctowy (CH

3

COO.OH)

Ś

rodki te powodują powstawanie wolnego tlenu atomowego (in statu

nascendi), który przez krótki okres czasu działa bakteriobójczo

Marcin Świtała - 2012

Nadtlenek wodoru

- dostępny w roztworze 30 % jako tzw perhydrol o właściwościach
przyżegających i wybielających.

- jest używany jako antyseptyk naskórnie na rany w stężeniu 3% oraz
na błony śluzowe w stężeniu 1,5-2%

W zetknięciu z katalazą tkankową uwalnia bardzo burzliwie tlen, co
jest przyczyną spienienia roztworu. Uważa się że powstająca piana ma
mechaniczne właściwości oczyszczejące.

Marcin Świtała - 2012

Nadmanganian potasu

jest ciemnofioletowym krystalicznym proszkiem

Po rozpuszczeniu służy głównie do antyseptyki błon śluzowych - w
roztworach 0,02-0,5%.

Stężenia antyseptyczne:

do odkażania błon śluzowych j ustnej, pochwy, odbytnicy - 1 : 5000

do odkażania ran - 1 : 1000 do 1 : 3000

Po reakcji utlenienia pozostaje nieaktywny brunatny tlenek manganu tzw.
brausztyn, który ma właściwości ściągające.

Właściwości utleniające środka wykorzystywane są także w zatruciu
niektórymi alkaloidami. Lek ten dodawany jest wówczas do roztworów
służących do płukania żołądka

Roztwory o dużych stężeniach (5%) służyć mogą do przyżegania
ziarninujących ran (np. na stopach chartów uzywanych w wyścigach).

Marcin Świtała - 2012

Kwas nadoctowy

jest głównie środkiem dezynfekcyjnym i służy do tzw odkażania na zimno -
szkła, naczyń aluminiowych, tworzyw sztucznych, a także wody pitnej i
niektórych środków żywności.

Ma właściwości wybielające w stosunkowo niskiej temperaturze (ok. 60

o

C)

H

3

C

O

OH

O

kwas nadoctowy

Marcin Świtała - 2012

III. Związki fenolopochodne

Należą do nich:

fenol

salol

krezol i jego pochodne

chlorofenole

pochodne chinoliny

Związki te działają bakterio- i grzybobójczo, niszczą wirusy, lecz słabo działają
na formy przetrwalnikowe bakterii.

Mechanizm działania bójczego związany jest z koagulowaniem białek cyto-
plazmatycznych, utratą ich właściwości enzymatycznych oraz uszkadzaniem
mechanizmów transportu błonowego.

Są jednak toksyczne.

Marcin Świtała - 2012

Fenol

Jako pierwszy antyseptyk został wprowadzony do lecznictwa przez
Listnera

Obecnie rzadko wykorzystywany w lecznictwie. Jest stosunkowo drogi.

Bakteriobójczo działa w stężeniach powyżej 1%, bakteriostatycznie
w stężeniach 0,2-1%, poniżej 0,2 % nie działa na bakterie.

Używany był w roztworach wodnych w stężeniach 2-5%

.

Ma działanie drażniące, choć nie wywołuje bólu gdyż działa miejscowo
znieczulająco przez porażenie nocyceptorów.

Jest szczególnie toksyczny dla kotów.

Salol

Jest produktem połączenia fenolu i kwasu acetylosalicylowego.

Podawany jest doustnie w infekcjach przewodu pokarmowego i pęcherza
moczowego. W świetle tych narządów ulega rozłożeniu do obu składowych.

Marcin Świtała - 2012

Krezol

Jest mieszaniną metylofenoli, słabo rozpuszczalnych w wodzie (2%).

Działa bakteriobójczo silniej od fenolu.

Zmieszany z mydłem potasowym, które zwiększa rozpuszczalność metylofenoli
w wodzie tworzy tzw. lizol - popularny środek dezynfekcyjny używany do
odkażania pomieszczeń i narzędzi .

Za pochodne krezolu można uznać :

 chlorokrezol - antyseptyk używany w chirurgii, ginekologii i położnictwie
weterynaryjnym

 kondensaty kwasumetakrezolosulfonowego takie jak np. Vagotyl o działaniu
bakterio- i grzybo- i pierwotniakobójczym i ściągającym oraz preparat
przyżegający Lotagen,

 kreozot (mieszanina krezolu i gwajakolu) oraz tymol (izopropylometylofenol)
preparaty używane jako antyseptyki w stomatologii człowieka.

Marcin Świtała - 2012

Chlorofenole

Należą do nich difenyloalkany: heksachlorofen i dichlorofen

Są znacznie silniejszymi antyseptykami od fenolu.

Działają silnie na bakterie Gram + nieco słabiej na Gram - oraz
grzybobójczo, a także zabijają tasiemce i przywry.

Nie mają przykrej woni, nie barwią skóry, rozpuszczają się tylko w
słabych zasadach.

Heksachlorofen stosowano z mydłem do higieny rąk zwłaszcza w
medycynie. Stosowany jest ponadto w przewlekłych ropnych
chorobach skóry

Jest on jednak bardzo toksyczny dla ludzi, łatwo przenika przez skórę,
hamuje tlenową fosforylacją, wywołuje zaburzenia nerwowe i
nadwrażliwość na światło.

Marcin Świtała - 2012

Pochodne chinoliny

Należy do nich

8-hydroksychinolina (chinoksyzol),.

Działa bakterio- i grzybo- oraz pierwotniakobójczo.

Jest antyseptykiem służącym do odkażania błon śluzowych (0,02-1%)
oraz do odkażania rąk (0,5-1%) zwłaszcza przed zabiegami
chirurgicznymi.

Jest toksyczna - może wywołać neuropatie i ślepotę.

Niektóre pochodne chinoliny zawierają jod - np. kliochinol, który jest
uzywany zewnętnie i doustnie,

Mogą one wywołać jodzicę i tyreotoksykozę oraz alergie .

Marcin Świtała - 2012

Kreolina

to ciemnobrunatna oleista ciecz otrzymywana ze smoły pogazowej
węgla kamiennego zawierająca wiele biologicznie aktywnych
czynników w tym takze krezol, chinolinę, ksylenol, florol i in

Była jeszcze w latach 50-tych powszechnym antyseptykiem
stosowanym w lecznictwie zwierząt. Obecnie niestosowana

Stosowano ją po rozpuszczeniu z wodą w stosunku 1 :15 000 do
przemywania błonśluzowych, ran, naskórnie do zwalczania
pasożytów zewnętrznych, a nawet per os w leczeniu biegunek.

Marcin Świtała - 2011

Pochodna biguanidu

Chlorheksydyna

Używana jest w formie soli - chlorowodorku,
dioctanu lub glukonianu

Jest to powszechnie stosowany lek antyseptyczny
działający głównie przeciwbakteryjnie zarówno na bakterie Gram + i
Gram-, nie działa na grzyby i wirusy.

Stężenia hamujące dla: S. aureus - 1: 1000 000,

E. coli - 1:100 000

S. pyogenes 1: 2000

Mechanizm działania związany jest z uszkodzeniem ściany komórek
bakteryjnych.

W roztworach wodnych w stężeniach 0,05-0,2% działa bardzo szybko.

NH

NH

HN

NH

HN

NH

NH

NH

Cl

HN

HN

Cl

chlorheksydyna

Marcin Świtała - 2012

Chlorheksydyna

Służy do odkażania błon śluzowych jamy ustnej, dróg rodnych, pęcherza
moczowego oraz skóry (0,5%-1%).

Jest stosowana bezpośrednio na rany i oparzenia, domacicznie stosuje się
pessaria zawierające ok. 1 g leku.

Jest stosowana w roztworach wodnych, alkoholowych a także w kremach
i w formie proszków

Nie ma właściwości drażniących i działa w obecności ropy i wydzielin
jest mało toksyczna - DL

50

dla szczura wynosi ok. 2000 mg/kg

Wykazuje antagonizm z mydłami anionowymi , lecz może być stosowana
w obecności mydeł kationowych.

Marcin Świtała - 2012

Alkohole

alkohol etylowy i alkohol izopropylowy

pierwszorzędowe alkohole wykazują silne własciwości bakteriobójcze

mechanizm działania związany jst działaniem odwadniającym i
wywoływaniem denaturacji białek cytoplazmatycznych

Są dobrymi antyseptykami i stosuje się je w następujących stężeniach alkohol
etylowy - 70%, a alkohol izopropylowy -50-%

Służą jako rozpuszczalniki dla innych leków antyseptycznych. Ze względu na
słabe działanie powierzchniowe nie są stosowane do dezynfekcji.

W niższych i wyższych stężeniach są mniej efektywne. Niska efektywność w
wysokich stężeniach wynika z koagulowania i ścinania białek droboustrojów
bytujących na powierzchmi kolonii i powstania warstwy trudno
przepuszczalnej dla alkoholu powierzchni.

Mają właściwości drażniące i nie powinny być stosowane bezpośrednio na
rany. Nie wykazują właściwowości myjących

Marcin Świtała - 2012

Aldehydy

aldehyd mrówkowy i aldehyd glutarowy

są to środki o silnych właściwościach redukcyjnych

Marcin Świtała - 2012

Aldehyd mrówkowy

jest gazem, a jego nasycony roztwór (ok. 40%) nazywany jest formaliną

4 - 5% roztwory formaliny stosowane są do konserwacji tkanek środek
ten denaturuje i utwardza białka w powstałych preparatach

W stężeniach 2-8% zabija bakterie, grzyby, pierwotniaki, niszczy wirusy
i może być użyta do dezynfekcji narzędzi i urządzeń. Kontakt ze
środkiem powinien być jednak długi bo działa jednak stosunkowo wolno.

W stężeniach 0,5-1% działa ściągajaco, może być także stosowany jako
dodatek do hamowania fermentacji żwaczowych.

Aldehyd mrówkowy może służyć do odkażania pomieszczeń klinicznych
w formie fumigantu (po zmieszaniu formaliny z nadmanganianem potasu
w stos. 5 : 3) lub po rozpyleniu w formie aerozolu.

Fumigacja nie jest skuteczna wobec niektórych form robaków, Wymaga
specjalnych urządzeń generatorowych. Właściwości neurtralizujące w
stosunku do formaliny posiada amoniak.

Marcin Świtała - 2012

Urotropina (metenamina)

jest kondensatem aldehydu mrówkowego i amoniaku, ktory rozpada się w
srodowisku kwaśnym

Podawna jest doustnie ( 3 x dziennie), a wydalając się przez nerki rozpada
się do aldehydu mrówkowego w kwaśnym środowisku moczu

Służy do odkażania dróg moczowuch

Marcin Świtała - 2012

Aldehyd glutarowy

Jest oleistą cieczą rozpuszczalną w wodzie.

Działa bakterio- i grzybobójczo, niszczy prątki , a także wirusy.
Niszczy także formy przetrwalnikowe drobnoustrojów.

Zalecany jest do dezynfekcji narzędzi chirurgicznych i endoskopów,
gdyż nie wywołuje korozji oraz nie niszczy gumy i większości mas
plastycznych.

Wykazuje działanie drażniące szczególnie przy kontakcie z błonami
śluzowymi (mniejsze niż formaldehyd).

Stosowany jest najczęściej jako roztwór 2% o pH 7, 5-8,5 z dodatkiem
NaHCO

3

(0,3%). Zaleca się oddziaływanie środka przez ok. 3 godz. Choć

pełne odkażenie materiału uzyskuje się w warunkach temperatury
pokojowej po ok. 20 min.

O

O

aldehyd glutarowy

Marcin Świtała - 2012

Środki powierzchniowo czynne - tenzydy

są to środki zmniejszające napięcie powierzchniowe roztworów,
co umożliwia rozpuszczanie się wodzie substancji słabo
rozpuszczalnych (solubilizacja) lub powstawanie emulsji

Uefektywnia to proces zmywania powierzchni i umożliwia
fizyczne zdjęcie brudu.

Solubilizacja

Cząsteczki tenzydów posiadają zarówno grupy hydrofilne i polarne
(hydroksylowe, karboksylowe, siarczanowe ) i lipofilne, niepolarne
(organiczne alifatyczne i cykliczne)

Łącząc się grupami lipofilnymi z nierozpuszczalnymi cząsteczkami
hydrofobowymi tworzą tzw micelle, na których powierzchni znajdują
się grupy polarne dobrze rozpuszczające się w roztworze wodnym.

Marcin Świtała - 2012

Dla opisu właściwości tenzydów wprowadzono 20 punktową skalę
tzw równowagi hydrofilno-lipofilną ,na której można
scharakteryzować niektóre własciwości środków powierzchniowo
czynnych

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 13 1 5 16 17 18 19 20

środki lipofilne środki hydrofilne

środki
przeciw-
piennne

emulgatory

zwilżacze

Emulgatory emulsji typo O/W

środki
piorące

detergenty

solubilizatory

Marcin Świtała - 2011

Tenzydy dzieli się na:

tenzydy jonogenne – anionowe lub kationowe

tenzydy amfoteryczne

o charakterze jonowym

..............................................

zależnym od środowiska

tenzydy niejonogenne

Marcin Świtała - 2012

Tenzydy jonogenne anionowe

to popularne mydła czyli sole wyższych kwasów tłuszczowych

słabe właściwości antyseptyczne posiadają tzw mydła miękkie czyli
sole sodowe i potasowe tych kwasów

Mechanizm działania

Zmniejszając napięcie powierzchniowe wody, umożliwiają jej
wnikanie w pory obiektów poddanych zmywaniu . Usuwają tym
samym brud a wraz z nim drobnoustroje (zmywanie)

Mają one właściwości zmiękczające. Rozpuszczaja tłuszcze i jako
emulgatory tworząc emulsje typu olej/woda (sole sodowe) lub
woda/olej (sole wapnia).

CH

3

(CH

2

)n

COO

-

. Na

+

Marcin Świtała - 2012

Tenzydy jonowe kationowe

Tenzydy te oprócz hydrofobowych grup alifatycznych lub aromatycznych
zawierają biegunowo czwartorzędową grupę amoniową stanowiącą w roztworze
wodnym część kationową

Należą do nich takie związki jak

bromek benzalkoniowy (Sterinol)

chlorek benzalkonowy (Zephirol),

dimetylolaurylobenzyloamoniowy bromek (Laurosept)

cetylotrimetyloamoniowy bromek (Cetrimid)

benzylu- dodecylu- dihydroksyetylu-amonowy chlorek (MastycydD)

N

R

R

R

R

_

_

_

_

_

Cl

-

lub Br

-

+

Marcin Świtała - 2012

Tenzydy jonowe kationowe

Wykazują aktywność bakteriobójczą (głównie wobec bakterii Gram-
dodatnich, słabszą wobec Gram-ujemnych). Nie działają na przetrwalniki.
Działanie to jest związane z zaburzeniami transportu błonowego bakterii
w wyniku interakcji pomiędzy dodatnio naładowanymi tenzydami i
ujemnie naładowanymi proteinami błonowymi.

Mają także właściwości zmywające. Zabrudzenia organicznie znacznie
ograniczają ich efektywność.

Ulegają unieczynnieniu po połączeniu z tenzydami anionowymi

Chlorek benzalkoniowy stosowany jest jako antyseptyk w stężeniach 0,5-
1 %. W stężeniu 5% służy do wyjawiania przedmiotów plastikowych i
szklanych.

Mastycyd wykorzystywany jest w higienie doju.

Marcin Świtała - 2011

Marcin Świtała - 2012

Tenzydy amfoteryczne

Są to związki organiczne których charakter jonowy zależy od pH środowiska

Należy do nich grupa preparatów „tego” Np. tego51 jest chlorowodorkiem
dodecylo-di- (amino-etylo) glicyny substancję tę zawiera preparat Tagonin

Działają silnie bakteriobójczo wykazując bardzo szerokie spektrum działania,
także na prątki i przeciwwirusowo. Zachowują aktywność w obecności
wydzielin

Nie wywołują oporności drobnoustrojów

Nie korodują metali i nie niszczą powierzchni plastikowych

Nie są toksyczne, nie drażnią tkanek

Tagonin używa się jako środek dezynfekcyjny w stężeniach 0,2-1% w
przemyśle spożywczym i mleczarskim

R NH

2

+

(CH

2

)nCOOH R NH

+

(CH

2

)nCOO

-

R

NH(CH

2

)n COO

-

pH

pH

Marcin Świtała - 2012

Tenzydy niejonogenne

Są używane (w farmacji lub w kosmetyce) głównie jako substancje
pomocnicze - w tym także w środkach antyseptycznych oraz
dezynfekcyjnych.
Służą w nich głównie jako emulgatory tworząc emulsje typu olej/woda
(O/W) lub woda/olej (W/O)

Do najczęściej używanych substancji tego typu należą:

-estry sorbitanu z kwasami tłuszczowymi (tzw SPAN)
-estry polioksyetylenosorbitanu z kwasami tłuszczowymi tzw
polisorbaty (np. typu TWEEN stosowane jako nośniki jodu w
jodoforach)

Marcin Świtała - 2012

Ichtiol (sulfobitumian amonowy)

Jest ciemnobrunatną cieczą o dużej gęstości zawierającą sole
amonowe kwasów tiofenosulfonowych.
Jest uzyskiwany z przerobu smoły (bitumu) uzyskanej podczas
suchej destylacji łupków bitumicznych (powstałych z ryb
kopalnych)
Jest to środek silnie zmniejszający napięcie powierzchniowe
wykorzystywany w terapii weterynaryjnej miejscowo w
formie maści lub mazideł ze względu na wysoce efektywne
działanie odkażające i przeciwświądowe.
Służy do leczenia takich stanów jak zanokcica, czyraczyce,
wypryski.

Marcin Świtała - 2012

Związki srebra

Srebra azotan

Srebra proteinian

Srebro koloidowe

Działanie:
Jon srebrowy działa silnie bakteriobójczo, wywołując
denaturację białek bakteryjnych. Działanie to wynika ze
zdolności łączenia się tego jonu z grupami sulfhydrylowymi,
aminowymi i karboksylowymi.
Sole srebra wykazują także działanie ściągające, a w dużych
stężeniach działanie żrące.

Woda do której dodano metaliczne srebro wykazuje także po pewnym czasie
właściwości bakteriobójcze mimo tego, że stężenie jonów srebra jest bardzo małe
(1:20 000 000). Działanie to nazywa się efektem oligodynamicznym , a jego
mechanizm nie jest poznany. Uważa się, że może mieć on znaczenie dla przeciw-
bakteryjnego działania srebra w płynach ustrojowych.

Marcin Świtała - 2012

Azotan srebra

Zabija drobnoustroje w stężeniu 0,1 %, a w niższych działa
bakteriostatycznie.
W stężeniu 0,1% stosuje się go na dospojówkowo, w
stężeniu 0,2% służy do odkażania pęcherza, a naskórnie
podaje się roztwór o stężeniu 1%. 5% roztwory stosuje się w
leczeniu rozległych oparzeń. Stymuluje ziarninowanie ran.
Słabo penetruje tkanki dzięki silnemu efektowi ściągającemu.
W głębszych warstwach skóry wytrąca się jako AgCl i
wywołując przebarwienia pod wpływem światła wytrącając
metaliczne srebro.

W stężeniach 10-20 % lub w postaci pałeczek o nazwie
Lapis (azotan srebra + azotan potasu) służy do przyżegania
tkanek.

Marcin Świtała - 2012

Proteinian srebra

To dobrze rozpuszczalny w wodzie brunatny proszek. Lepiej
penetruje tkanki, gdyż ma słabe działanie ściągające. Dzięki
takim właściwościom wykazuje lepsze działanie
antyseptyczne w porównaniu z azotanem srebra.
W okulistyce stosowany w stężeniach 0,5-1%

Marcin Świtała - 2012

Srebro koloidalne

Przykładem srebra koloidalnego jest preparat Ag 123
Jony srebra związane są z tzw. biopolimerem zapew-
niającym równomiernie rozłożenie cząsteczek srebra ,
dobre przyleganie i „nano” rozdrobnienie.
Praktycznie dezynfekcyjnie może być użyty na każdą
powierzchnię.
Stężenie srebra aktywne bakteriobójczo w ciągu kilku minut w
w/w preparacie wynosi od 2,5 - 5 mg Ag/litr. Działa także
przeciw niektórym wirusom (opryszczki)
U ludzi może być użyty do odkażania całej skóry (łącznie z
twarzą) i błon śluzowych jamy ustnej, gardła, nosa, części
intymnych. Może być przyjmowany doustnie. Jest praktycznie
nietoksyczny i może w gospodarstwie domowym znaleźć
uniwersalne działanie antyseptyczne i dezynfekcyjne.

Marcin Świtała - 2012

Związki innych metali

Cynk
Cynku tlenek posiada właściwości antyseptyczne (słabe), ściągające,
przeciwświądowe Stosowany w zasypkach i pastach w stężeniach 20-40%.
Bywa dodawany do paszy przeznaczonych dla świń jako srodek
przeciwbiegunkowy.
Siarczan cynku stosowany w maściach naskórnie w stężeniach 2-10% oraz w
kroplach do oczu w stężeniach 0,1-0,5%.

Miedź
Siarczan miedzi w roztworach 02-2% bywa wykorzystywany do odkażania
racic.

Bizmut
W dermatozach używano takie związki bizmutu jak zasadowy galusan
bizmutawy (Dermatol) i kondensat bizmutu z trójbromofenolem (Kseroform)

Rtęć
Wszystkie używane wcześniej do odkażania związki rtęci (chlorek rteciowy,
żółty tlenek rtęci, merkurochrom) zostały w Polsce wycofane z rynku.

Marcin Świtała - 2012

Barwniki

Są to leki antyseptyczne o działaniu bardziej swoistym w stosunku
do grup drobnoustrojów .

Obecnie używa się barwników z następujących grup chemicznych:

 pochodnych akrydyny (etakrydyna)

 pochodnych trifenylometanu (pioktanina)

 pochodne tioniny (błękit metylenowy)

Marcin Świtała - 2012

Barwniki etakrynowe

należą do nich etakrydyna, trypoflawina (syn. akryflawina) proflawina

Działają bakteriobójczo zwłaszcza przeciwko bakteriom Gram + (gronkowcom
i paciorkowcom) ,a także bójczo wobec niektórych pierwotniaków i grzybów.

Mechanizm działania polega na hamowaniu syntezy białek komórki bakteryjnej
na etapie odczytywania kodu genetycznego .

Klinicznie wykazano ich działanie przeciwwysiękowe, przeciwropne oraz
przeciwgnilne.

Etakrydyny mleczan

Służy do odkażania ran i błon śluzowych
jamy ustnej, pęcherza moczowego i pochwy w roztworach o stężeniach 0,01-
0,5% głównie w postaci roztworów, rzadziej w maściach i żelach).

Podana doustnie odkłada się w skórze, paznokciach, włosach i wydala wolno
przez nerki.

NH

O

CH

3

NH

2

H

2

N

O

HO

O

CH

3

+

_

Mleczan etakrydyny

Marcin Świtała - 2012

N

CH

3

NH

3

H

2

N

+

+

Cl

_

trypoflawiny (akryflawiny)
chlorowodorek

NH

NH

3

H

2

N

+

+

Cl

_

proflawiny
chlorowodorek

Trypaflawina i proflawina w formie chlorodowodorków
stosowane są jako środki antyseptyczne u ryb akwariowych.
Mają stosunkowo silne działanie drażniące, stąd nie są obecnie
używane w lecznictwie człowieka i zwierząt domowych

Marcin Świtała - 2012

Barwniki trifenylometanowe (anilinowe)

należa do nich pioktanina i zieleń brylantowa

Pioktanina (fiolet gencjany)

jest mieszaniną (chlorowodorków) fioletu metylenowego i fioletu
krystalicznego

Działa antyseptycznie zwłaszcza przeciwko bakteriom Gram + i
grzybobójczo zwłaszcza wobec drożdzaków oraz ściągająco (wiążąc się z
białkami na powierzchni błon śluzowych)

Mechanizm działania polega na hamowaniu metabolizmu kwasu
glutaminowego.

Służy w roztworach wodnych do odkażania błon śluzowych (0,1%), a w
roztworach spirytusowych (1-3%) stosowana jest do leczenia otarć i
oparzeń oraz w roztworach kolodionowych do płukań i przemywań w
stężeniach 0,01 % - 0,1 % oraz pędzlowań w stężeniach 0,5 % - 2 %.
Może wchodzić w skład maści, kremów dopochwowych, żeli (do ok.2 %)

Plamy z fioletu usuwa się mieszaniną alkoholu etylowego i kwasu octowego.

Marcin Świtała - 2012

Barwniki tioninowe (tiazynowe)

Mają słabe działanie antyseptyczne

Błękit metylenowy

Barwnik o właściwościach utleniających

Był używany do odkażania dróg moczowych w stężeniach 0,05-0,1%

Obecny także jako środek antyseptyczny w niektórych złożonych
kroplach do oczu

Stosowany także w niektórych chorobach grzybiczych i
ektopasożytniczych ryb akwaryjnych

W stosunkowo niskich dawkach może być stosowany parenteralnie w
zatruciach środkami wywołująmi methemoglobinemię. W dużych
dawkach błękit metylenowy może wywołać methemoglobinemię i
anemię.

S

N

N

H

3

C

CH

3

N

CH

3

CH

3

+

. Cl

_

Marcin Świtała - 2012

Silne środki odkażające i przyżegające używane w weterynarii

Dziegcie i smoły
Roślinne: dziegieć sosnowy, brzozowy, jałowcowy - otrzymywane
podczas sychej destylacji drewna wykazują właściwości kwaśne
Smoła z węgla kamiennego ma właściwości zasadowe (anilina)

Dezynfekcyjne właściwości zawdzięczają związkom fenolowym , żywicom
oraz węglowodorom aromatycznym.
Używane w leczeniu racic i kopyt (zanokcica, zastrzał)

Działają bakterio- i grzybobójczo . Pobudzają ziarninowanie.

Marcin Świtała - 2012

Zasady używane do dezynfekcji

Tlenek wapniowy tzw. wapno palone - służy do dezynfekcji podłóg w
pomieszczeniach inwentarskich,


Ług sodowy tzw soda żrąca w roztworach 2% - niszczy drobnoustroje ,
w tym wirusy głównie dzięki właściwości rozpuszczania białek. Używana
do nasycania mat wjazdowych na tereny objęte zarazą lub kwarantanną
np. podczas pryszczycy.

Węglan sodowy z 0,5% dodatkiem NaOH

Marcin Świtała - 2012

Środki żrące i przyżegające

Służą do niszczenia patologicznych tkanek – przy nadmiernym
ziarninowaniu , raku strzałki, brodawek, a także niszczenia
zawiązków rogów i in.

Kwasy: mlekowy, octowy lodowaty, trójchlooctowy, azotowy
ścinają białka tworząc białczany
Zasady: ług sodowy i potasowy rozpuszczając białka,
prowadzą do zgorzeli
Sole: azotan sodowy roztwory 20-40%, sztyfty
siarczan miedziowy do odkażania roztwory 0,2-2%
siarczan glinowo-potasowy (Ałun) stosowany w
pręcikach, do odkażania stosuje się roztwory 2-3%
inne Lotagen 36%– środek powstały z połączenia kwasu
metakrezolosulfonowego i aldehydu mrówkowego

Marcin Świtała - 2012