KOMPETENCJE EFEKTYWNEGO MENEDŻERA

BUSINESS COACHING

1/2009

30

S

port i biznes są bezsprzecznie zwią-
zane z presją. O ile w codziennym
życiu presja występuje na ogół

w umiarkowanym natężeniu, o tyle oso-
by, które decydują się na zawodowe upra-
wianie sportu i pracę w biznesie znajdu-
ją się pod ciągłą, często ekstremalną pre-
sją. Występują też okresy ogromnej presji
jak w trakcie kulminacyjnych zawodów,
czy jak ma to miejsce w przypadku me-
nadżerów, podczas realizowania przez
nich projektu i jego oceny.

Presja jest wpisana w rywalizację, która

pojawia się zarówno w sporcie jak i bizne-
sie. Najczęściej możemy mówić o dwóch
rodzajach presji. Pierwszy związany jest
z naciskiem wywołanym oczekiwaniami
osób związanych z karierą zawodnika,
takich jak klub, trener rodzice i sponso-
rzy. U pracowników i menadżera jest to
presja związana z oceną przełożonych,
potencjalnie zagrażającym zwolnieniem

lub brakiem awansu, a także utratą gra-
tyfi kacji fi nansowej.

Drugi rodzaj to presja wewnętrzna,

związana z potrzebą osiągnięć, samo-
realizacją, potwierdzeniem przekonań
o samym sobie np. „jestem lepszy niż in-
ni”, „stale idę do przodu”.

W sporcie i w biznesie presji nie moż-

na wyeliminować - można ją natomiast
zmniejszać, a przede wszystkim, wypra-
cować strategie, które pozwolą na radze-
nie sobie z generowanym przez organizm
napięciem.

Psycholog sportu podejmuje w tym

celu dwa rodzaje interwencji: rozwią-
zania systemowe oraz kroki mające na
celu ujednolicenie oczekiwań.

W sporcie napięcie najczęściej po-

wstaje na skutek trudności w pogodze-
niu oczekiwań lub wymagań stawianych
przed sportowcem a jego brakiem moż-
liwości wpłynięcia na sytuację (np. na wa-

runki pogodowe, formę przeciwnika) oraz
potrzebnym w danej sytuacji wsparciem
psychicznym np. konfl ikt w drużynie, nie-
przychylne opinie mediów (ryc.1 model
DSC wg. Karasek i Theorell)

Zachwianie proporcji czynników tego

ilorazu nie tylko może prowadzić do wy-
stąpienia napięcia lub stresu, ale również
być przyczyną pojawienia się zjawiska
wypalenia zawodowego.

Stres i związane z nim napięcie, zmniej-

sza efektywność wykonywanych działań,
między innymi poprzez upośledzenie
procesów poznawczych i może utrwa-
lać reakcję unikania sytuacji, w których
się pojawił.

Głównym źródłem presji wywieranej

na zawodnika są osoby mające wpływ
na karierę zawodniczą sportowca oraz
stawiane przed nim cele. Aby zmniej-
szyć koszty psychologiczne presji i stresu
towarzyszących danej sytuacji należy

Praca w biznesie związana jest z presją na uzyskanie
mierzalnych efektów w określonym czasie i na wysokim
poziomie. Są to te same czynniki, z którymi musi się
zmierzyć zawodnik uprawiający sport wyczynowo.
Strategie stosowane w optymalizacji działania sportowca
mogą okazać się przydatne w zmniejszaniu presji osób
pracujących w biznesie.

Paweł Habrat

CZY METODY RADZENIA SOBIE

Z PRESJĄ W SPORCIE ZNAJDUJĄ

ZASTOSOWANIE W BIZNESIE?

30_31_32_33_34_Presja w sporcie presja w biznesie.indd

2009-09-06, 17:20

30

PRESJA W SPORCIE I BIZNESIE

BUSINESS COACHING

1/2009

31

wypracować model strategiczny postę-
powania w niej. Jednym z najpopularniej-
szych w psychologii sportu jest zapropo-
nowany przez Tony’ego Morrisa model,
w którym możemy wyróżnić pięć etapów
treningu umiejętności psychologicznych.

Pierwszy etap stanowi faza oceny.

Charakteryzuje się zebraniem informa-
cji o zawodniku za pomocą obserwacji
w sytuacji treningowej, przedstartowej,
startowej oraz postartowej, wywiadów,
testów psychologicznych, dzienniczka re-
jestracji stanów psychicznych. Głównym
celem tego etapu jest ustalenie spójno-
ści danych uzyskanych z różnych źródeł.
Istotną znaczenie ma w tym przypadku
zwrócenie uwagi na oczekiwania osób
z otoczenia sportowca dotyczące pozio-
mu jego osiągnięć.

Drugim etapem jest trening podsta-

wowych umiejętności, w którym wy-
korzystywane są techniki mające rozwi-
jać umiejętności psychologiczne, istotne
z punktu widzenia aktywności sporto-
wej. W zakres treningu wchodzą techniki
relaksacyjne, umiejętności radzenia sobie
ze stresem, wykorzystywanie wyobra-
żeń, kontrola uwagi i praca z dialogiem
wewnętrznym. Zaprezentowany zostaje
również profi l cech zawodnika, ustalony

>>>

w fazie oceny oraz indywidualny program
działania. Wyjaśniona zostaje również
zależność między proponowanymi umie-
jętnościami treningowymi a poprawą
osiągnięć. W tej fazie istotną rolę odgry-
wa informacja zwrotna przekazana przez
zawodnika, której wykorzystanie umoż-
liwia włączenie zawodnika w program
własnego rozwoju oraz zwiększenie mo-
tywacji i zaangażowania.

Trzeci i czwarty etap stanowią rozwój

czynności rutynowych oraz rutynowe
wdrażanie umiejętności. Rozwijanie
czynności rutynowych polega na tworze-
niu zachowań przedstartowych i starto-
wych zawodnika, opartych na zintegrowa-
niu umiejętności psychologicznych z wy-
mogami technicznymi i fizycznymi, do
chwili, kiedy staną się one nawykowe.
W celu ułatwienia procesu integracji na-
wyków stosuje się tzw. segmentację, czyli
podział na fragmenty sytuacji przedstar-
towej i startowej, w których wprowadza
się zachowania rutynowe. Umożliwia to
zmniejszenie napięcia w momentach
nadmiernego pobudzenia oraz dostarcza
zawodnikowi poczucie pewności sie-
bie. Wdrażanie czynności rutynowych
ma charakter stopniowy, począwszy od
sytuacji treningowej, poprzez symulację

zawodów i rywalizacji, aż do rzeczywistej
sytuacji startowej.

Piąta faza – faza ewaluacji, skoncen-

trowana jest na monitorowaniu wykony-
wania czynności rutynowych i ewentual-
nej ich modyfi kacji lub zmianie w przypad-
ku stwierdzenia małej skuteczności wdro-
żonych zachowań lub ich dysfunkcjonalne-
go działania. Poza przejściem przez nastę-
pujące fazy psycholog sportu może za-
proponować zawodnikowi pracę z celem,
która znajduje zastosowanie także w za-
rządzaniu biznesem. Podstawowym zało-
żeniem pracy z celem jest skierowanie uwa-
gi sportowca na istotę zmiany celów wyni-
kowych na zadaniowe, skupieniu się na
elementach, które kontroluje i odrzuceniu
tych, na które nie ma wpływu.

Wyznaczanie celu to proces angażują-

cy ocenę poznawczą, czyli procesy analizy
i myślenia, oraz sferę motywacyjną, któ-
re to razem doprowadzają do uruchomie-
nia działania ukierunkowanego na realiza-
cję celu. Sukces lub porażka w drodze do
osiągnięcia danego celu może być przy-
pisana różnym przyczynom:

• własnym zdolnościom,
• włożonemu w osiągniecie celu wysił-

kowi,

5 GŁÓWNYCH MYŚLI

1

. Zmniejszenie presji odbywa sie poprzez zastosowanie rozwiązań systemowych,

wyznaczenie celu działania i modyfikację przekonań o sytuacji zadaniowej

2

. W sytuacji zadaniowej zwiększenie wpływu i uzyskanie wsparcia może

istotnie zmniejszać natężenie presji.

3

. Subiektywne przekonania na temat sytuacji zadaniowej i stawianych wymagań mogą

nasilić presje

4

. Nie zmniejszając presji nie wykorzystujemy w pełni naszego potencjału.

5

. Wypracowanie modelu postępowania może istotnie zmniejszyć presję i zwiększyć

skuteczność działania.

30_31_32_33_34_Presja w sporcie presja w biznesie.indd

2009-09-06, 17:20

31

BUSINESS COACHING

1/2009

32

• szczęściu,
• trudności zadania
• i właściwemu wyznaczaniu celów.

Aby efektywnie wyznaczyć cele szcze-
gólnie istotne jest zaangażowanie do ich
określania samego zawodnika.

• Cele wynikowe, np. wygrana meczu.

Wynik jest oczywiście ważny, bez nie-
go nie ma dobrej pozycji w rankingu
i innych gratyfi kacji. Jednak koncen-
tracja na wyniku, czyli cel wynikowy,
często wzmaga lub wręcz powoduje
presję startową. Ponadto taki cel nie-
wiele mówi o tym, co należy zrobić,
żeby wygrać.

• Cele mistrzowskie (wykonawcze)

– określają rezultat końcowy danej
aktywności, czyli zorientowane są na
poprawę danego elementu ważnego
w meczu lub w długofalowym rozwo-
ju. Dobrze postawione cele mistrzow-
skie zmniejszają napięcie i pozwala-
ją budować pewność siebie niezależ-
nie od czynników, na które zawodnik
nie ma pełnego wpływu (takim czyn-
nikiem jest np. wygrana, która zależy
przecież też od naszego przeciwnika).

• Cele zadaniowe – zorientowane są na

konkretne czynności związane z opty-
malnym wykonaniem. Mają one cha-
rakter instrukcji mówiącej o tym, jakie

elementy są najważniejsze, aby opty-
malnie wykonać daną czynność (może
to być np. ta czynność, nad którą pra-
cujemy aktualnie w celu wykonaw-
czym).

Przygotowanie zawodnika do samodziel-
nej zmiany celów wynikowych na zada-
niowe i mistrzowskie w znacznym stop-
niu pozwala na zwiększenie poczucia
kontroli (wpływu), samoskuteczności
oraz pewności siebie, co z kolei wpływa
na zmniejszenie nasilenia poziomu lęku
i stresu w warunkach presji startowej.

Istotną rolę odgrywają również spo-

sób myślenia zawodnika na temat sie-
bie i otaczającej go rzeczywistości. Każ-
dy człowiek ma zespół przekonań do-
tyczących siebie, innych ludzi i świata.
Są one funkcjonalne – o ile zmniejsza-
ją presję, nie powodują stresu i dysfunk-
cjonalne – kiedy powodują wzrost na-
pięcia, negatywne emocje, wzmacnia-
ją unikanie.

S������ ���������

Dobrym przykładem obrazującym tą sy-
tuacje jest przypadek znanego16 letnie-
go zawodnika tenisa, który uskarżał się
na występowanie napięcia podczas za-
wodów, które przypisywał pojawiającej
się presji. Trenerzy twierdzili, że wyni-
ki osiągane podczas ważnych zawodów

nie odzwierciedlają faktycznych umie-
jętności zawodnika. Po sesji przegranych
turniejów zawodnik rozważał decyzje
zakończenia kariery. Zawodnik wspólnie
z rodzicami zgłosił się do psychologa
sportu z tym problemem.

Jako potencjalną przyczynę pogorsze-

nia efektywności gry zawodnik upatrywał
stres, który był związany z wywieraną na
niego presją rodziców i mediów.

Podjęta interwencja psychologa sku-

piła się wokół zbadania przyczyn pow-
stania presji oraz wypracowaniu sposo-
bów samodzielnego poradzenia sobie
z nią.

Kolejnymi krokami było sprawdzenie:

• Jakie rodzaje zachowań rodziców i me-

diów są uznawane przez zawodnika za
presje.

Cel: sprawdzenie rodzajów zachowań

przypisywanych presji.

• Sprawdzenie na ile zawodnik jest pew-

ny, ze intencją rodziców i mediów jest
wywarcie presji.

Cel: sprawdzenie sposobu interpreta-

cji intencji.

• Zebranie informacji, na ile zawodnik

spróbował rozwiązać sytuacje samo-
dzielnie i jakie sposoby zmiany zosta-
ły zastosowane przed zgłoszeniem się
do psychologa.

Cel: sprawdzenie dotychczasowych spo-

sobów radzenia sobie z sytuacją presji.

• Zachęcenie zawodnika do wygenero-

wania pomysłów i sposobów rozwią-
zania dotychczasowej sytuacji.

• Wypracowanie wspólnego stanowiska

z rodzicami na temat zachowań wystę-
pujących podczas zawodów.

• Wytłumaczenie związku przyczyno-

wo skutkowego między zachowaniem
rodziców a pojawieniem się napięcia
u zawodnika.

• Przyjęcie przez rodziców nowych za-

sad postępowania.

O ile praca z osobami na które potencja-
le ma się wpływ przyniosła zamierzone

KOMPETENCJE EFEKTYWNEGO MENEDŻERA

Rysunek 1.

„Wypalenie” – model DSC wg Karasek i Theorell

30_31_32_33_34_Presja w sporcie presja w biznesie.indd

2009-09-06, 17:20

32

BUSINESS COACHING

1/2009

33

rezultaty, o tyle sprawa poradzenia sobie
z presją związaną z mediami wymagała
innego rodzaju interwencji. Praca psy-
chologa sportu polegała na wypracowa-
niu sposobów poradzenia sobie przez
sportowca z presją ze strony mediów.

Praca polegała na:

• Zapytaniu zawodnika jaki ma rzeczywi-

sty wpływ na pojawiające się komen-
tarze o nim w mediach.

Cel: sprawdzenie wpływu na zmianę

dotychczasowej sytuacji.

• Sprawdzeniu na ile zawodnik jest prze-

konany, że to co piszą media uważa
o radę o sobie.

Cel: sprawdzenie jak silnie zawodnik

identyfi kuje się z opiją otoczenia.

• Przedyskutowanie z zawodnikiem prze-

konań potwierdzających opije o sobie
samym i tym co pojawia się w mediach.

Cel: uniezależnienie opinii o sobie za-

wodnika od zmiennej opinii massme-
diów.

• Przeformułowanie przekonań na temat

siebie jako zawodnika niezależnych od
opinii mediów.

Cel: urealnienie oceny siebie jako zawod-

nika niezależnie od opinii mediów.

Presja może wzbudzić również mobiliza-
cję, którą można wykorzystać do współ-
zawodnictwa. Mobilizacja aktywuje do
działania i w odróżnieniu od presji mo-
że zwiększyć jego efektywność. Czasem
mobilizacja jest wzbudzana przez rywali-
zację, współzawodnictwo. W sporcie czę-
sto wykorzystuje się zjawisko facylitacji
społecznej, a więc napięcia wynikające-
go z obecności innych osób i możliwości
oceny przez nich naszego działania. Skut-
kiem tego napięcia jest lepsze wykona-
nie zadań dobrze opanowanych i łat-
wych, lecz gorsze wykonanie zadań trud-

nych lub tych, których dopiero się uczy-
my. Dlatego utrwalanie czynności ruty-
nowych czasem pomaga zmniejszyć pre-
sję spowodowaną nadmierną rywalizacją
między pracownikami.

Presja jest na stałe wpisana w rywaliza-

cję i może powodować spadek efektyw-
ności działań, ale właściwie wykorzystana
może być jednym z elementów motywu-
jących do lepszych wyników.

To jak presja zostanie wykorzystana za-

leży w znacznym stopniu od tego jak ją
przetworzymy.

O AUTORZE

Paweł Habrat

– Absolwent Wydziału Psychologii Szkoły

Wyższej Psychologii Społecznej, psycholog sportu z upraw-

nieniami do prowadzenia kadry olimpijskiej. Praktyk w ocenie

kompetencji, realizacji programów rozwojowych dla sportow-

ców. Specjalizuje się w optymalizacji zachowania startowego

i treningu mentalnym. Pracował miedzy innymi z zawodnika-

mi takich dyscyplin jak: narciarstwo, strzelectwo, rajdy samo-

chodowe. Obecnie współpracuje z kadrą tenisa ziemnego PZT

PROKOM. Członek Sekcji Psychologii Sportu PTP oraz Podko-

misji Psychologicznej w Komisji Medycznej Polskiego Komite-

tu Olimpijskiego.

Kontakt

psychologiaipraca.pl

PLAN DZIAŁANIA

1. Skorzystaj z model strategii postępowania w sytuacji zadaniowej.

2. Sprawdź czy cel który ma być realizowany jest jasny i spójny dla pracownika.

3. Sprawdź czy pracownicy mają wpływ i uzyskali wsparcie potrzebne do realizacji

wyznaczonego celu.

4. Nie wzmacniaj przekonań dysfunkcjonalnych.

5. Wzmocnij przekonania ułatwiające realizacje celu.

PRESJA W SPORCIE I BIZNESIE

>>>

30_31_32_33_34_Presja w sporcie presja w biznesie.indd

2009-09-06, 17:20

33

BUSINESS COACHING

1/2009

34

S

pecyfi cznym rodzajem presji, któ-
rej podlega menedżer, są oczeki-
wania, które poprzez swoje dzia-

łania chce lub musi spełnić oraz perspek-
tywa oceny wyników i jakości jego pracy.

O AUTORZE

Mikołaj Koterski

– psycholog społeczny. Posiada doświad-

czenie menedżerskie w obszarze zarządzania zasobami ludzki-

mi, doświadczenie w defi niowaniu wymagań kompetencyjnych,

ocenie kompetencji i realizacji programów rozwojowych. Pro-

wadzi indywidualne sesje i warsztaty dla małych grup. Główne

obszary pracy: doradztwo personalne, rozwój kompetencji, po-

prawa skuteczności, radzenie sobie ze zmianą, kontrolowanie

emocji.

Kontakt:

Tel.: [phone]

Mail: [e-mail]

www.psychologiaipraca.pl

OKIEM PRAKTYTKA – PRESJA W SPORCIE I BIZNESIE

PRESJA W SPORCIE I BIZNESIE

– MIKOŁAJ KOTERSKI

OKIEM PRAKTYKA

którym podlega, może też samodziel-
nie się od nich uwolnić. Istotną kwestią
jest więc zmiana sposobu myślenia o so-
bie i zadaniach. Oczywiście znacznie
łatwiej wypowiadać się na ten temat,

rzeczywistości i nie da sie go zmienić
natychmiast. Do uzyskania wyraźnej
i trwałej zmiany konieczny jest czas i sys-
tematyczna praca, która obejmuje
również wnikliwą analizę relacji i syste-
mu społecznego, w którym pracuje me-
nedżer. Wzorce zachowań, treści uzgod-
nień, pełnione role to czynniki, które
mogą mieć znaczenie przy optymalizo-
waniu działań i podnoszeniu skutecz-
ności, dlatego powinny być dokładnie
omawiane. Metody i techniki propono-
wane przez współczesną psychologię,
przy odpowiednim nastawieniu i za-
angażowaniu, z pewnością przynoszą
wymierne efekty w stosunkowo krót-
kim czasie.

Ważne jest przy tym rozwijanie umiejętności

emocjonalnego dystansowania się wobec

problemów i koncentrowanie się za zadaniu

niż przeprowadzić tę zmianę w prakty-
ce. Na sposób postrzegania rzeczywis-
tości wpływają bowiem doświadcze-
nia gromadzone w ciągu całego życia.
Przez lata kształtujemy i utrwalamy włas-
ny styl interpretowania otaczającej Nas

Menedżer na co dzień spotyka się nie
tylko z oczekiwaniami ze strony prze-
łożonych, podwładnych, współpracow-
ników czy klientów, ale co nie mniej waż-
ne, również z tymi zamierzeniami, które
sam sobie określa.

Osoby na kierowniczych stanowis-

kach zazwyczaj starają się zwiększyć sku-
teczność swoich działań poprzez po-
szukiwanie narzędzi i stosowanie metod
ułatwiających radzenie sobie z presją.
Ważne jest przy tym rozwijanie umie-
jętności emocjonalnego dystansowa-
nia się wobec problemów i koncentro-
wania na zadaniu. Punktem wyjścia jest
więc przeanalizowanie sposobu my-
ślenia i zachowania. Warto na przykład
zwrócić uwagę na przekonania typu:
muszę …, powinienem …, nie mogę
…, które sprzyjają powstawaniu po-
czucia presji lub zwiększają stopień jej
nasilenia. Często okazuje się, że mene-
dżer podlega presji wobec zadań, które
sam sobie narzuca i z wykonania, któ-
rych rozlicza się samodzielnie. To opty-
mistyczny wniosek, bowiem skoro me-
nedżer sam określa rodzaj zobowiązań,

Często okazuje się, że menedżer podlega

presji wobec zadań, które sam sobie narzuca

i z wykonania, których sam siebie rozlicza

30_31_32_33_34_Presja w sporcie presja w biznesie.indd

2009-09-06, 17:20

34

35_rekl.indd

2009-09-11, 11:39

1