zakażenia 5/2004

sterylizacja

18

Na łamach prasy medycznej ukazało się w bie-

żącym roku kilka artykułów dotyczących urządzeń
myjąco-dezynfekujących znajdujących zastosowa-
nie w jednostkach ochrony zdrowia. Stanowią one
cenny głos w dyskusji na temat pilnych potrzeb in-
westycyjnych polskich szpitali w zakresie mechani-
zacji procesów mycia i dezynfekcji wyrobów me-
dycznych. Szacuje się, że łączna liczba myjni–de-
zynfektorów zainstalowana w ponad 700 szpita-
lach naszego kraju nie przekroczyła jeszcze ma-
gicznej liczby 500 sztuk*. Ponieważ niemal wszyst-
kie urządzenia zostały zainstalowane w Central-
nych Sterylizatorniach (około 100)**, słuszny wy-
daje się wniosek, że rzeczywiste grono użytkowni-
ków-szpitali nie przekracza 20%. Co więcej
szpitale te, opierając się na standardach
europejskich i światowych, wyprzedziły krajowe
regulacje prawne i merytoryczne, uzyskując
wyższy od wymaganego poziom bezpieczeństwa.
Czym jest spowodowany tak niski udział myj-
ni–dezynfektorów w procesach dekontaminacji
narzędzi medycznych? Jakie z tego wynikają kon-
sekwencje? Czy rzeczywiście problemy finansowe
polskiej służby zdrowia stanowią barierę na dro-
dze mechanizacji procesów mycia i dezynfekcji?

C

Czzy

yn

nn

niik

kii w

wp

płły

yw

wa

ajją

ącce

e n

na

a e

effe

ek

ktty

yw

wn

no

ośśćć

p

prro

occe

essu

u m

my

ycciia

a ii d

de

ezzy

yn

nffe

ek

kccjjii

Nowoczesna chirurgia wykorzystuje wiele

drogich, precyzyjnych i skomplikowanych pod
względem budowy narzędzi medycznych. Aby
mogły one, zgodnie z założeniem, wielokrotnie
spełniać swoją funkcję, niezbędne jest skuteczne
pozbawienie ich zanieczyszczeń głównie pocho-
dzenia organicznego z wykorzystaniem wszyst-
kich dostępnych współcześnie metod i technik
dekontaminacyjnych. Efektywność procesów my-

cia i dezynfekcji zależy od wielu czynników.
W szczególności należy tu uwzględnić:

K

stopień i rodzaj zanieczyszczenia, powodują-
cego skażenie biologiczne;

K

zastosowane metody i techniki usuwania
zanieczyszczeń;

K

obecność trudno dostępnych powierzchni
wyrobów medycznych, takich jak gwinty,
zawiasy, ząbki, sprężyny, nity, zatrzaski,
wąskie kanały etc.;

K

czas, który upłynął od użycia narzędzi do wy-
konania procesu mycia i dezynfekcji;

K

kompatybilność materiałową: wyrób me-
dyczny – metoda (manualna, maszynowa),
wyrób medyczny – technika (zanurzenie
w roztworze, przecieranie, zraszanie, płuka-
nie kanałowe), wyrób medyczny – chemia
(substancje aktywne, stężenie, pH, czas
kontaktu), wyrób medyczny – fizyka (tem-
peratura, ultradźwięki, ciśnienie wody, ci-
śnienie sprężonego powietrza – pistolety
powietrzne).

Proces dekontaminacji ma na celu wytworze-

nie wyrobu sterylnego, tzn. poddającego się pro-
cedurze walidacyjnej w pełnym zakresie techno-
logicznym (PN-EN 556). W praktyce oznacza to
konieczność zastosowania automatycznych urzą-
dzeń myjących i dezynfekujących, gdyż tylko one
poddają się standaryzacji i w związku z tym po-
zwalają uzyskać najwyższy i weryfikowalny sto-
pień higieny – ISO 15883. Norma ta po raz
pierwszy wprowadza rutynową kontrolę skutecz-
ności mycia narzędzi,

anestezji, wyrobów szkla-

nych, utensyliów, naczyń i basenów. Wkrótce
uzyska ona status normy krajowej, co pozwoli
dotychczasowym użytkownikom myjni-dezynfek-
torów uzyskiwać potwierdzoną i powtarzalną ja-
kość procesów.

Stanisław Świtalski

MYCIE I DEZYNFEKCJA MASZYNOWA
NARZĘDZI MEDYCZNYCH
W WARUNKACH SZPITALNYCH

mgr
Stanisław Świtalski

kierownik Działu Sterylizacji
i Dezynfekcji Samodzielnego
Publicznego Szpitala Klinicznego
nr 1 ACK AM w Gdańsku

S

Sttrre

esszzcczze

en

niie

e

W Polsce notują bardzo niski poziom mechanizacji procesów dekontaminacji w odniesieniu do narzędzi me-

dycznych. Normy i standardy europejskie zalecają obecnie używanie technologii mechanicznych jako
zwalidowanych procesów. Niniejszy artykuł jest ogólnym opisem metody z uwzględnieniem kosztu pro-
cesu.

S

Su

um

mm

ma

arry

y

Poland is a country with extra-low level mechanization of decontamination process with reference to me-

dical devices. European norms and standards recommend at present to use mechanical technology as
a validated processes. This article is a general description of method with compliance cost of process

S

Słło

ow

wa

a k

kllu

ucczzo

ow

we

e/Key words

narzędzia medyczne

➧

dekontaminacja

➧

myjnia-dezynfektor

➧

normy i standardy

medical devices

➧

decontamination

➧

washer-disinfector

➧

norms and standards

zakażenia 5/2004

sterylizacja

20

W

Wy

yk

ko

orrzzy

ysstta

an

niie

e m

my

yjjn

nii–

–d

de

ezzy

yn

nffe

ek

ktto

orra

a

Profesjonalna myjnia-dezynfektor, przez

zastosowanie specjalistycznych wózków wsa-
dowych wraz z odpowiednimi akcesoriami,
może być wykorzystana do dekontaminacji
m.in.:

K

litych narzędzi chirurgicznych;

K

narzędzi zawierających trudnodostępne
powierzchnie i kanały;

K

mikronarzędzi;

K

endoskopów sztywnych i optyk;

K

rur anestezjologicznych wraz z osprzętem;

K

utensyliów;

K

tac, koszy i kontenerów sterylizacyjnych;

K

butów operacyjnych;

K

elementów szklanych.

Procesy mycia i dezynfekcji odbywają się

w szczelnie zamkniętej komorze przez wielo-
krotne intensywne spryskiwanie najpierw roz-
tworem detergentu alkalicznego, potem roz-
tworem kwaśnego neutralizatora. Dopiero
oczyszczone wyroby medyczne poddawane
są:

K

dezynfekcji termicznej w temperaturze
93–95°C przez dziesięć minut, z wykorzy-
staniem gorącej wody (wyroby termostabil-
ne) lub

K

dezynfekcji termiczno-chemicznej w tempe-
raturze 60–65°C przez dziesięć minut, z wy-
korzystaniem roztworu preparatu dezynfek-
cyjnego, przeznaczonego do dezynfekcji
maszynowej (wyroby termolabilne).

Wykorzystanie podczas fazy płukania wody

demineralizowanej pozwala uniknąć powsta-
wania osadów, nalotów, plam czy odbarwień
na narzędziach, a to z kolei przyczynia się do
wydłużenia okresu ich stosowania.

Hermetyczność procesu zapewnia bezpie-

czeństwo personelowi i środowisku szpitalnemu,
radykalnie zmniejszając w tym obszarze ryzyko
wystąpienia zakażeń.

Dezynfekcja maszynowa nie wymaga obli-

gatoryjnego stosowania dezynfekcji wstępnej,
przeprowadzanej w wanience dezynfekcyjnej.
Narzędzia

na sucho mogą zostać umieszczone

bezpośrednio w komorze urządzenia. Należy
jednak pamiętać o tym, aby nie dopuścić do
wyschnięcia materiału biologicznego. Z tego
powodu zaleca się przeprowadzenie procesu
nie później niż trzy godziny od chwili użycia na-
rzędzi.

Używając maszynowych środków myjących

i dezynfekujących, należy ściśle przestrzegać
wskazówek producenta (stężenie, czas ekspo-
zycji, temperatura). Pozwala to właściwe chro-
nić wyroby medyczne przed zniszczeniem po-
włoki ochronnej czy korozją.

Przy maszynowym czyszczeniu należy szcze-

gólnie przestrzegać kilku wskazówek:

K

istotne dla właściwego przebiegu maszyno-
wego cyklu przygotowania instrumentów

jest ich właściwe ułożenie w koszach i ta-
cach;

K

przyrządy przegubowe muszą być rozwarte;

K

przyrządy o dużej powierzchni należy układać
tak, aby ich cień nie przeszkadzał w czyszcze-
niu innych instrumentów;

K

w odniesieniu do przyrządów z przestrzenia-
mi wewnętrznymi (trzony, przewody, aparaty
do sztucznego oddychania) należy zapewnić
także całkowity wewnętrzny przepływ roz-
tworu myjącego; w tym celu konieczne jest
zastosowanie odpowiednich portów przyłą-
czeniowych, nakładek itp.;

K

układając instrumenty na tacy powinniśmy
mieć na uwadze ich wrażliwość na uszkodze-
nia mechaniczne, tzn. wykonujemy to w taki
sposób, aby wykluczyć ich wzajemne uszka-
dzanie;

K

części systemów chirurgicznych z napędem
można poddawać obróbce maszynowej tyl-
ko wówczas, jeśli zezwala na to ich produ-
cent;

K

instrumenty do mikrochirurgii inwazyjnej
oraz endoskopy sztywne należy rozłożyć
na części według wskazówek producenta,
należy zdjąć uszczelnienia i otworzyć za-
wory [1].

Nie istnieje superinteligentna maszyna, któ-

ra w pełni zastępuje pracę i nadzór człowieka.
Nowoczesne myjnie-dezynfektory sterowane
komputerowo, rozpoznające wózki wsadowe
i na tej podstawie dobierające parametry pro-
cesów to tylko użyteczne i zarazem niezbędne
narzędzie w celu uzyskania właściwych i po-
wtarzalnych efektów mycia i dezynfekcji – nie-
zależnie od rodzaju i stopnia złożoności instru-
mentów.

R

Re

eg

gu

ulla

accjje

e m

me

erry

ytto

orry

ycczzn

ne

e ii p

prra

aw

wn

ne

e

Myjnie–dezynfektory stanowią obecnie

w europejskim szpitalu rozwiązanie standar-
dowe. Takie samo jak rękawiczki jednorazowe,
dozownik z płynnym mydłem czy sterylizator
parowy z frakcjonowaną próżnią wstępną. Dla-
czego zatem polskie szpitale, niejednokrotnie
dysponujące nowoczesnym i kosztownym in-
strumentarium chirurgicznym, pozwalają, aby
ten drogi sprzęt poddawany był manualnym
procesom czyszczenia i dezynfekcji, często
z wykorzystaniem silnie korodujących roztwo-
rów myjąco-dezynfekujących? Odpowiedź na
to pytanie jest złożona. Po pierwsze brakuje
czytelnych wytycznych w tej sprawie. Jeszcze
niedawno zalecenia Państwowego Zakładu Hi-
gieny dotyczące postępowania z instrumenta-
rium chirurgicznym promowały techniki manu-
alne. Historyczna już Informacja VII wraz z uzu-
pełnieniem (2001 r.) zawiera uwagi dotyczące
m.in. przygotowywania roztworów roboczych,
opisywania pojemników dezynfekcyjnych,
wentylacji w pomieszczeniu czy konieczności

M

My

yjjn

niie

e–

–d

de

ezzy

yn

n-

ffe

ek

ktto

orry

y

sstta

an

no

ow

wiią

ą

o

ob

be

eccn

niie

e

w

w e

eu

urro

op

pe

ejjssk

kiim

m

sszzp

piitta

allu

u

rro

ozzw

wiią

ązza

an

niie

e

sstta

an

nd

da

arrd

do

ow

we

e..

T

Ta

ak

kiie

e ssa

am

mo

o jja

ak

k

rrę

ęk

ka

aw

wiicczzk

kii

jje

ed

dn

no

orra

azzo

ow

we

e,,

d

do

ozzo

ow

wn

niik

k

zz p

płły

yn

nn

ny

ym

m

m

my

yd

dłłe

em

m cczzy

y

sstte

erry

ylliizza

atto

orr

p

pa

arro

ow

wy

y

zz ffrra

ak

kccjjo

on

no

ow

wa

an

ną

ą

p

prró

óżżn

niią

ą

w

wssttę

ęp

pn

ną

ą..

zakażenia 5/2004

sterylizacja

M

My

yjjn

niia

a–

–d

de

ezzy

yn

n-

ffe

ek

ktto

orr sstta

an

no

ow

wii

p

prrzzy

yk

kłła

ad

d

rro

ozzw

wiią

ązza

an

niia

a,,

k

kttó

órre

e rra

ad

dy

yk

ka

alln

niie

e

o

ob

bn

niiżża

a k

ko

osszztty

y

p

prro

occe

essu

u,,

p

po

op

prra

aw

wiia

ajją

ącc

p

po

ozziio

om

m

b

be

ezzp

piie

ecczze

eń

ńssttw

wa

a

ii jja

ak

ko

ośśćć..

22

wykonywania dezynfekcji wstępnej przed my-
ciem narzędzi. O maszynach nie ma ani słowa.
Ponieważ nieszczęścia chodzą parami, również
wciąż obowiązujące Rozporządzenie Ministra
Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 21.09.1992 r.
(D. U. nr 74, poz. 366) w sprawie wymagań,
jakim powinny odpowiadać pod względem fa-
chowym i sanitarnym pomieszczenia i urządze-
nia zakładu opieki zdrowotnej, nie ujmuje myj-
ni–dezynfektorów. Uwzględni je dopiero no-
wela tego aktu prawnego, która już w fazie
projektu wzbudza wiele zastrzeżeń i wątpliwo-
ści, narzucając użytkownikowi szczegółowe
rozwiązania techniczne, jak chociażby zakup
przelotowej myjni–dezynfektora z funkcją su-
szenia wsadu i kondensacją oparów. Rozwiąza-
nie droższe, wydłużające czas obróbki narzę-
dzi, zmniejszające wydajność myjni, i co naj-
ważniejsze, efektywne w myjniach tunelowych,
stosowanych z racji gabarytów i ceny tylko
w największych szpitalach w Europie. Jako
użytkownik mam jeszcze dwie wątpliwości: czy
kondensacja oparów to wymóg fachowy czy
sanitarny oraz co stanowiło podstawę odrzuce-
nia powszechnie stosowanego w Europie mo-
delu myjnia–dezynfektor bez suszenia z
niezależną szafą suszącą?

K

Ko

osszztty

y jja

ak

ko

ośśccii

Koszty jakości, gdy mycie i dezynfekcję manualną

zastąpi się procesem maszynowym, w odniesieniu do
dużego zestawu narzędziowego i wyliczone na podsta-
wie danych własnych, przedstawiają się następująco:

1. dezynfekcja manualna (wstępna)

20 litrów roztworu roboczego preparatu
dezynfekcyjnego 20 l x 1,67 zł . . . . . .33,40 zł
20 litrów ścieków . . . . . . . . . . . . . . . . .0,12 zł

razem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33,52 zł

2. dezynfekcja maszynowa

4 zestawy narzędzi na proces

0,6 kWh x 0,23 zł . . . . . . . . . . . . . . . . .0,14 zł
78 ml środków chemicznych . . . . . . . . .3,12 zł
0,7 kg pary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .0,40 zł
13 litrów wody demineralizowanej . . . . .6,00 zł
39 litrów ścieków . . . . . . . . . . . . . . . . .0,23 zł
amortyzacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6,50 zł

.................................16,39 zł
razem

1/4

x 16,39 zł

= 4,10 zł

Uwzględniono jedynie bezpośrednie koszty

procesu. Pokazują one wyraźnie przykład rozwią-
zania, które w drodze postępu technicznego rady-
kalnie obniża koszty procesu, poprawiając poziom
bezpieczeństwa i jakość.

K

Ko

on

nsse

ek

kw

we

en

nccjje

e n

niissk

kiie

eg

go

o sstto

op

pn

niia

a

m

me

ecch

ha

an

niizza

accjjii

Konsekwencje, jakie wynikają z niskiego

stopnia mechanizacji procesów mycia i dezyn-
fekcji w polskich szpitalach:

K

mierny poziom jakości obróbki wstępnej,
zwłaszcza narzędzi z trudnymi powierzch-
niami;

K

ryzyko infekcji wśród personelu, nawet wów-
czas, gdy stosuje się tzw. dezynfekcję wstęp-
ną;

K

zagrożenia występujące podczas rozcieńcza-
nia koncentratów;

K

często niezgodne z zaleceniami stężenia roz-
tworów roboczych (brak skuteczności i/lub
szybsze zniszczenie narzędzi);

K

zwiększone zużycie substancji chemicznych;

K

brak dokumentacji procesów;

K

zwiększone zużycie stale drożejącej wody;

K

wysokie koszty procesów;

K

niewłaściwe mycie i dezynfekcja w konse-
kwencji prowadzą do nieskutecznej steryli-
zacji.

Narzędzia medyczne stanowią znaczącą

wartość materialną wśród wyposażenia inwe-
stycyjnego szpitala. Pozwalają współczesnej
chirurgii wytyczać szlaki mniej inwazyjnych
technik operacyjnych, uzyskiwać lepsze niż do-
tychczas rokowania, skracać czas pobytu pa-
cjenta w szpitalu, a także – co warto podkreślić
– obniżać koszty procedur medycznych. Dostęp-
ność usług medycznych na wysokim, europej-
skim poziomie potwierdza w wielu polskich
szpitalach coraz liczniejsza grupa pacjentów
z zagranicy, którzy dobrowolnie powierzają
swoje zdrowie polskim lekarzom i pielęgniar-
kom. Wiedzą oni również, że zabieg w naszym
kraju zostanie wykonany z wykorzystaniem no-
woczesnej aparatury i sprzętu medycznego. Nie
wiedzą natomiast, jaki jest w Polsce poziom za-
każeń szpitalnych.

W tym jednak nie są odosobnieni, bowiem

autor niniejszego artykułu – potencjalny pacjent
– również takiej wiedzy nie ma. W odniesieniu
do narzędzi medycznych zasadniczym działa-
niem w celu wyeliminowania ryzyka wystąpie-
nia zakażeń szpitalnych jest i będzie nadal pra-
widłowe postępowanie w zakresie ich dekonta-
minacji, obejmujące procesy mycia, dezynfekcji
i sterylizacji.

■

* dane uzyskane dzięki uprzejmości

p. Marka Mrozka (Dr Weigert Polska)

(nie dotyczą płuczko-dezynfektorów

i myjni do endoskopów)

** dane Stowarzyszenia Kierowników

Szpitalnej Sterylizacji i Dezynfekcji

Piśmiennictwo:

1. Grupa robocza – przygotowanie instrumentów medycz-

nych, wydanie V, tzw. czerwona książeczka.