Reformy Solona




Reformy Solona / [Drukuj prace]NIE UŻYWAĆ W VII L.O. W KATOWICACH.
Walki wewnętrzne w Atenach w VII w.

Bezwzględna polityka arystokracji ateńskiej doprowadziła do zaostrzenia stosunków wewnętrznych w Atenach. Rosło wzburzenie wśród eksploatowanych i wypędzanych z ziemi chłopów. Jednak nie tylko niezadowolenie tych warstw zaczęło wywierać wpływ na sytuację wewnętrzną Aten. Czynnikiem wielkiej doniosłości był stopniowy, ale stały rozkład organizacji rodowych i postępujący, podobnie jak w całej Grecji, wzrost roli jednostki, która wyłamała się z rodu. Nie wszyscy zresztą członkowie rodu byli właścicielami ziemskim. Ci, którzy z różnych przyczyn ziemię utracili, szukali szczęścia w handlu i dorobiwszy się majątku dążyli do wywierania wpływu na rządy w Atenach, będące dotąd wyłącznym monopolem arystokracji ziemskiej. Te nastroje społeczne, być może też wpływ stosunków panujących w sąsiedztwie Aten, w miastach Przesmyku Korynckiego, zachęciły arystokratę Kylona do podjęcia zbrojnego zamachu celem narzucenia się na tyrana (634r.). Zwolennicy tyrana opanowali Akropol, zamek Ateński, ale zwołani przez arystokratów chłopi pobili ich i w końcu zmusili w końcu do poddania się. Za sprawą Magaklesa z rodu Alkemonidów, ówczesnego archonta, pogwałcono jednak ugodę gwarantującą zwolennikom tyrana swobodny wymarsz i wymordowano ich. Zbrodnia ta ściągnęła na możny ród Alkomenoidów wygnanie, a w konsekwencji poważne następstwa; jeszcze po wiekach skutki tego czynu miały się odbić na dziejach rodu. Na razie Ateny były uratowane, arystokracja zaś z obawy przed powtórzeniem się zamachu zgodziła się na spisanie praw, czego najbardziej domagał się lud. Dokonał tego zadania w 621r. Archont Drakon. Prawa te jednak, uwzględniające głównie interesy arystokracji, były tak surowe, przewidywały za naruszenie prawa własności tak surowe kary, że mówiono, że były krwią pisane. Ważnym posunięciem Drakona było roztoczenie opieki nad ludźmi nie należącymi do rodów, co potwierdziło następujący rozkład wspólnoty rodowej. Natomiast przypisywana przez część źródeł Drakonowi działalność ustawodawcza uważana jest dziś za nie historyczną. Prawodawstwo w Atenach nie przyniosło uspokojenia w Atenach, wzburzenie utrzymywało się wśród chłopów, których położenie nie uległo zmianie.

Archonat Solona

W tej sytuacji arystokracji zdecydowała się pójść na ustępstwa i zgodziła się na przeprowadzenie reform przez Solona, zubożałego arystokratę, który dzięki handlowi dorobił się majątku. Znamy go nadto jako utalentowanego poetę. Odegrał on poważną rolę w późniejszej wojnie toczone przez Ateny z Megarą, o posiadanie wyspy Salaminy, leżącej u wybrzeży Attyki. Prawdopodobnie sukces Attyki w tej wojnie jak i fakt, że Solon był z pochodzenia arystokratą, zdecydowały o jego wyborze na archonta w 594r. p.n.e.


Reformy społeczne Solona

W odpowiedzi na gwałtowne ataki, jakie spotkały Solon a po upływie jego archontatu zarówno ze strony arystokracji, jak i ludu, bronił się Solon twierdząc, że jego celem było takie rozwiązanie, by ani za dużo nie wziąć jednym, ani za mało dać drugim. W istocie szeroko zakrojona działalność reformatorska Solona miała raczej charakter połowiczny, co z resztą przyznawał. Jednakże jego tzw. seisachteia, tj. strząśnięcie długów było punktem wyjścia do dalszych przemian społecznych w Atenach. Prawo Solona umorzyło długi zaciągnięte pod zastaw osoby, nakazywało wykupienie za fundusze państwowe chłopów sprzedanych za granice i zakazywało w przyszłości udzielenia tego rodzaju pożyczek. Był to niewątpliwie sukces biedoty, ale, nie niezupełny. Być może pochodzenie nie pozwoliło Solonowi na
pójście krok dalej i przeprowadzenie reformy rolnej. Ta połowiczność reform Solona miała w przyszłości stać się zarzewiem niezadowolenia, chłop bowiem, pozbawiony został ziemi, której w Atenach nie brakowało, była ona tylko nie równo podzielona. Arystokracja, ponosząca stratę na skutek reform Solona, które przeszkodziły je w politycznym i gospodarczym uzależnieniu większości ludu. Ale tu właśnie leżała historyczna zasługa Solona, który nie będąc jeszcze demokratą przygotował grunt pod jej przyszłe wprowadzenie w Atenach.







Reformy polityczne Solona

W świetle nowych ustaleń krytycznych zmieniły się poważnie poglądy na działalność polityczną Solona. Zdaje się nie ulegać wątpliwości, że część przypisywanych mu przez późną tradycję reform w istocie była realizowana dopiero w V w. p.n.e., a w okresie walk o nowy ustrój powiązane one zostały z działalnością Solona, by stworzyć dla nich oparcie w tradycji, w przeszłości. Bodźcem też dla jego działalności nie mogła być walka między arystokracją, wcale jeszcze wtedy nie osłabioną, a rosnącymi w siłę grupami rzemieślniczo-handlowymi, które nie reprezentowały wtedy jeszcze poważnej siły. Nie można też stanowczo utrzymywać, że przekazany w źródłach podział społeczeństwa na klasy majątkowe, zresztą przesuwany na okres przedsolonowy, został przez Solona wykorzystany do gradacji, stopniowania praw politycznych. Według tego podziału do najbogatszych zaliczano tych, którzy mieli 500 miar (miara- medymnos równała się ok.50 l) zboża lub mniejszą ilość oliwy czy wina dochodu rocznego, dalsze miejsce zajmowali ci, którzy mieli 300, następnie 200 bądź poniżej tej liczby. Byli to tzw. pentakosiomedymnoi (pięćsetmiarowcy), hippeis (rycerze), zeugitai (mający zaprzęgi wołów), wreszcie theses (wyrobnicy). Ale jeśli podział ten podział wiąże się z działalności reformatorską Solona, to wprowadził on ważną, nieomal rewolucyjną zasadę, że nie pochodzenie, ale majątek decydował o piastowaniu urzędów, tak więc zubożali arystokraci zostali ze współ zawodnictwa o nie wykluczeni. W myśl zasady istniejącej w starożytności, a i później stosowanej, funkcje urzędowe były bezpłatne, dlatego najwyższe stanowiska pełnili najbogatsi, którzy to mogli bez uszczerbku dla swego majątku poświęcić się sprawą państwowym. Przeciwko łączeniu tej struktury społeczeństwa z działalności Solona przemawia stwierdzona już powyżej silna jeszcze pozycja arystokracji. Być może wprowadził Solon pewne organy, jak ogólne zgromadzenie obywateli (ekklesia) czy sądy przysięgłych (heliaia). Jednakże funkcje tych organów nie były ściśle określone, a sytuacja polityczna, w jakiej znalazły się Ateny w VI w. p.n.e., nie stworzyła warunków do dalszego ich funkcjonowania. Natomiast prawie powszechnie się sądzi, że tzw. rada (bule) złożona z 401 członków powstała dopiero z końcem VI w. p.n.e. Z jego nazwiskiem łączy się też reformę rady na Areopagu. Odtąd w obręb rady wchodzili byli archonci, co w pewnej mierze wpływało na jej skład.

Reformy gospodarcze Solona.

Podobnie jak w dziedzinie społecznej, tak i na polu gospodarczym zaznaczył się praktyczny zmysł Solona. Ze względu na niejasność tradycji nie można zorientować się w szczegółach jego zamierzeń oraz motywach, jakie nimi kierowały. Kwestionuje się zwłaszcza dzisiaj w świetle nowych poglądów na temat czasu bicia monet w Grecji przypisywane Solonowi rozpoczęcie wybijania monet w Atenach, jak również reformę systemu miar i wag, dawniej powszechnie mu przypisywaną, co miało się łączyć z jego planami uwolnienia Aten spod wpływu miast doryckich, jak Egina, Korynt czy Megara, a powiązania ich z obszarem gospodarczym jońskim. Co najwyżej przyjmuje się przeprowadzenie przez Solona reformy jednostki wagi. Z innych jego reform na wzmiankę zasługuje prawo zakazujące wywozu zboża z Attyki, która najwidoczniej już wtedy zaczęła odczuwać jego brak, oraz dalsze, nakazujące ojcu wyuczenie syna rzemiosła, w przeciwnym razie nie mógł on w starości liczyć na utrzymanie. Dowodem pogłębiającego się rozkładu wspólnoty rodowej był przepis zezwalający na przekazywanie majątku testamentem jako osobistej własności.


Ateny po reformach Solona

Według tradycji Solon opublikował swe prawa na tablicach wystawionych na rynku i po odebraniu od obywateli przysięgi, że żadnego z nich w ciągu dziesięciu lat nie złamią, udał się w podróż. Obawy Solona, co do losów reformy okazały się słuszne, z jego utworów wynika, że był on narażony na ataki zarówno ze strony chłopów jak i arystokracji. W ciągu najbliższych lat po archontacie Solona według tradycji z V i IV w. miało społeczeństwo ateńskie rozbić się na trzy stronnictwa o odmiennym programie politycznym. Arystokracja ziemiańska, zwana pediakoi (od pedias -nizina, gdzie leżały największe majątki ziemskie)
dążyła do obalenia reform Solona, średnio zamożni chłopi, rzemieślnicy, rybacy zwani paralioi (od paralia -wybrzeże) pod wodzą Alkomenoidów byli za ich utrzymaniem. Najbardziej skrajny program reprezentowali górale, diakrioi (od diakria -góra), którzy domagali się podziału ziemi. Jednakże dzisiaj nie przyjmuje się tego zbyt schematycznego ja na stosunki VI w. podziału, raczej dopuszczając możliwość powstania mniejszych grup skupionych około wybijających się arystokratów. Jednym z nich był Pizystrat, który dążył do narzucenia się w Atenach na tyrana. Podobno miał on upozorować napad na siebie, czy skłonił lud, by ten wyraził zgodę na zwerbowanie przez Pizystrata oddziału najemników. Z jego pomocą opanował Akropol i choć został z Aten wyrzucony po kilku latach wrócił z silniejszą armią.

777