Leki wpływające na autonomiczny
układ nerwowy  układ
przywspółczulny
Efekty pobudzenia układu
przywspółczulnego
" Pobudzenie układu
przywspółczulnego
powoduje w oku skurcz
mięśnia zwieracza z
renicy i
mięśnia rzęskowego
(uwypuklenie soczewki), a
także nasilenie wydzielania
przez gruczoły łzowe.
Efekty pobudzenia układu
przywspółczulnego
" W sercu pobudzenie układu
przywspółczulnego prowadzi
do zmniejszenia częstości
skurczów przez hamowanie
wytwarzania bodz
ców w
węz
le zatokowym,
zmniejszenia kurczliwości
przedsionków, zwolnienia
przewodnictwa w węz
le
przedsionkowo-komorowym
i niewielkiego zmniejszenia
kurczliwości komór.
Efekty pobudzenia układu
przywspółczulnego
" W oskrzelach dochodzi do skurczu mięśni
gładkich i nasilenia czynności wydzielniczej
gruczołów.
" Zwiększa się wydzielanie gruczołów błony
śluzowej jamy nosowo-gardłowej, a także
wydzielanie wody i jonów potasu przez
ślinianki.
Efekty pobudzenia układu
przywspółczulnego
" W żołądku i jelitach zwiększa się napięcie
mięśni i perystaltyka oraz wydzielanie
soków, a zwieracze ulegają rozluz
nieniu.
" Pęcherzyk żółciowy i drogi żółciowe
ulegajÄ… skurczowi, nasila siÄ™ wydzielanie
zewnętrzne trzustki.
Efekty pobudzenia układu
przywspółczulnego
" Dochodzi do lekkiego zwiększenia perystaltyki
i napięcia moczowodów, rozluz
nienia
zwieracza wewnętrznego cewki moczowej i
skurczu mięśnia wypieracza moczu.
" Pod wpływem pobudzenia układu
przywspółczulnego dochodzi do erekcji.
" Wpływ na macicę jest zmienny.
" Układ przywspółczulny nie wywiera wpływu
na wydzielanie potu.
Leki pobudzające układ przywspółczulny
Ze względu na mechanizm działania leki
pobudzające układ przywspółczulny
(parasympatykomimetyki, cholinomimetyki)
dzieli siÄ™ na:
I. Leki działające bezpośrednio, przez
pobudzenie receptorów cholinergicznych
II. Leki działające pośrednio, przez
hamowanie działania
acetylocholinoesterazy (inhibitory
acetylocholinoesterazy)
Leki pobudzające bezpośrednio
receptory cholinergiczne
Działanie takie wykazują:
" Estry choliny: acetylocholina,
metacholina, betanechol, karbachol
" Alkaloidy: pilokarpina
Leki pobudzające bezpośrednio
receptory cholinergiczne
" Acetylocholina  pobudza receptory cholinergiczne M,
wywołując objawy pobudzenia układu przywspółczulnego
(spadek ciśnienia krwi, zwolnienie czynności serca, skurcz
oskrzeli, wzmożenie perystaltyki jelit). W dużej dawce lub
po uprzednim zablokowaniu atropiną receptorów M
acetylocholina działa również pobudzająco na receptory
nikotynowe. Może się to uwidocznid wzrostem ciśnienia
tętniczego krwi.
" Acetylocholina była stosowana głównie z powodu działania
rozszerzającego obwodowe naczynia krwionośne, ale ze
względu na krótkie działanie i wiele objawów
niepożądanych, wynikających z pobudzenia układu
przywspółczulnego (zwłaszcza zwolnienie czynności serca),
jej zastosowanie zostało ograniczone.
Leki pobudzające bezpośrednio
receptory cholinergiczne
" Metacholina i betanechol sÄ… agonistami receptora M-cholinergicznego,
natomiast karbachol pobudza zarówno receptory M-, jak i N-
cholinergiczne. Leki te działają dłużej niż acetylocholina oraz są oporne na
działanie acetylocholinoesterazy i enzymów trawiennych przewodu
pokarmowego. Metacholina działa na układ krążenia silniej i dłużej niż
acetylocholina (stosowana w stanach skurczowych obwodowych naczyo
krwionośnych).
" Karbachol i betanechol działają przede wszystkim na przewód
pokarmowy, nasilajÄ…c jego perystaltykÄ™. MajÄ… zastosowanie w atonii
pooperacyjnej przewodu pokarmowego i pęcherza moczowego. Leki te
wkroplone do oka, zwężają z
renicę, obniżają ciśnienie śródgałkowe i są
stosowane w przerywaniu napadu jaskry.
" Przeciwwskazania: dychawica oskrzelowa, rzadkoskurcz komorowy,
niewydolnośd wieocowa, choroba wrzodowa, nadczynnośd tarczycy.
Leki pobudzające bezpośrednio
receptory cholinergiczne
" Pilokarpina jest alkaloidem występującym w liściach
krzewu Pilocarpus jaborandi, ma dośd długotrwałe
działanie parasympatykomimetyczne, podobne do
działania acetylocholiny. Powoduje zwężenie z
renicy i
zwiększenie odpływu płynu śródgałkowego, co
doprowadza do obniżenia ciśnienia śródgałkowego. Silnie
pobudza czynnośd wydzielniczą ślinianek, gruczołów
łzowych, gruczołów układu pokarmowego i gruczołów
śluzowych oskrzeli.
" Zastosowanie: doustnie w zespole Sjögrena (nadmierna
suchośd jamy ustnej, rogówki i spojówki, zwykle
powstajÄ…ca w chorobach reumatologicznych), w zatruciu
atropinÄ… i miejscowo w jaskrze.
Alkaloidy pobudzające układ
przywspółczulny
" Do alkaloidów pobudzających układ
przywspółczulny należy muskaryna,
która nie jest stosowana w
lecznictwie, ale ma znaczenie
toksykologiczne. Występuje ona w
muchomorze czerwonym (Amanita
muscaria) i muchomorze plamistym
(Amanita pantherina). W zatruciu
grzybami zawierajÄ…cymi muskarynÄ™
odtrutkÄ… jest atropina. Znacznie
cięższe zatrucie wywołuje muchomor
sromotnikowy (Amanita phalloides),
zawierajÄ…cy toksyny peptydowe. W
tych przypadkach atropina jest
nieskuteczna.
Inhibitory acetylocholinoesterazy
" Inhibitory acetylocholinoesterazy (IAChE) przez
hamowanie enzymatycznego rozkładu acetylocholiny
zwiększają jej stężenie i przedłużają jej działanie w
zazwojowych neuronach cholinergicznych, w zwojach
układu autonomicznego, w płytce nerwowo-
mięśniowej oraz niektóre z nich (np. fizostygmina) w
cholinergicznych synapsach o.u.n.
" Inhibitory acetylocholinoesterazy dzielimy na:
1. Odwracalne  fizostygmina, neostygmina,
pyridostygmina, distygmina
2) Nieodwracalne (nie stosowane jako leki)
Odwracalne inhibitory
acetylocholinoesterazy
" Leki te wiążą się z częścią anionową i estrową
acetylocholinoesterazy (np. fizostygmina,
neostygmina), konkurujÄ…c z acetylocholinÄ… o
wiązanie z enzymem. Występują również
inhibitory, które wiążą z częścią anionową
acetylocholinoesterazy, a następnie dysocjują (np.
edrofonium, ambenonium). Siła i czas działania
leków tej grupy zależą od stopnia ich
powinowactwa do enzymu i szybkości rozkładu
przez enzym (np. neostygmina) lub od szybkości
dysocjacji (np. edrofonium).
Odwracalne inhibitory
acetylocholinoesterazy
" Odwracalne inhibitory acetylocholinoesterazy sÄ…
stosowane w atonii pooperacyjnej jelit i pęcherza
moczowego, w jaskrze (obniżają ciśnienie śródgałkowe)
oraz w nużliwości mięśni i zatruciu środkami
hamujÄ…cymi konkurencyjnie przewodnictwo nerwowo-
mięśniowe (ponieważ powodują nagromadzenie
acetylocholiny w synapsie ruchowej).
" Przedawkowanie tych leków może spowodowad
zwolnienie czynności serca, obniżenie ciśnienia krwi,
dusznośd, wzmożone wydzielanie gruczołów łzowych,
ślinowych oraz drżenie mięśni szkieletowych.
Odwracalne inhibitory
acetylocholinoesterazy
" Fizostygmina jest alkaloidem bobu kalabarskiego
(Physostigma venenosum). Stosowana w jaskrze, atonii jelit
i pęcherza moczowego, nużliwości mięśni i jako antidotum
w zatruciu atropinÄ… i TLPD.
" Neostygmina jest związkiem syntetycznym o działaniu
podobnym do fizostygminy. Stosowana w atonii przewodu
pokarmowego i pęcherza moczowego, jaskrze, nużliwości
mięśni i jako antidotum w zatruciu atropiną i związkami
zwiotczającymi typu kurary. Pyridostygmina działa wolniej i
dłużej niż neostygmina.
" Edrofonium krótkotrwale hamuje acetylocholinoesterazę i
pobudza bezpośrednio przewodnictwo nerwowo-
mięśniowe. Edrofonium znosi blok konkurencyjny,
wywołany środkami kurarowymi.
Nieodwracalne inhibitory
acetylocholinoesterazy
" SÄ… to organiczne estry kwasu ortofosforowego,
które w organizmie trwale fosforyzują częśd
estrowÄ… acetylocholinoesterazy. Maja silne
właściwości toksyczne. Wiele z nich stosuje się
w ochronie roślin do zwalczania owadów
(insektycydy), a także do niszczenia chwastów
(herbicydy), przeciw gryzoniom (rodentycydy)
i grzybom (fungicydy). Lotne estry tych
kwasów stosowano jako środki bojowe.
Reaktywatory acetylocholinoesterazy
" SÄ… to zwiÄ…zki o charakterze pirydynowych
oksymów. Mają one powinowactwo do części
anionowej acetylocholinoesterazy oraz
równocześnie reagują z estrami
fosforoorganicznymi, które blokują częśd
estrowÄ… enzymu.
" Zastosowanie: leczenie zatrud zwiÄ…zkami
fosforoorganicznymi nieodwracalnie
blokujÄ…cymi acetylocholinoesterazÄ™.
Leki hamujące układ przywspółczulny
I. Alkaloidy tropanowe i ich pochodne
(atropina, hioscyjamina, hioscyna,
homatropina, ipratropium)
II. Amidy kwasu tropowego (tropikamid)
III. Estry aminoalkoholi i kwasów
aromatycznych (oksyfencyklimina,
oksyfenonium)
IV. Inne leki cholinolityczne (emepronium,
dicykloweryna, izopropamid)
Leki hamujące układ przywspółczulny
Atropina jest alkaloidem znajdujacym siÄ™ w pokrzyku wilczej jagodzie
(Atropa belladonna), lulku czarnym (Hyoscyamus niger), bieluniu
dziędzierzawie (Datura stramonium), lulecznicy odurzającej (Scopolia
carniolica). Jest estrem tropiny i racemicznego kwasu tropowego.
Hioscyjamina jest izomerem lewoskrętnym atropiny i działa od niej silniej.
Atropina kompetycyjnie blokuje receptory muskarynowe. Znosi wpływ
nerwu błędnego na serce, powodując tachykardię. W mniejszych dawkach
(do 1 mg) powoduje zmniejszenie pracy serca w wyniku pobudzenia w
o.u.n. ośrodka nerwu błędnego. Ponadto atropina hamuje wydzielanie
gruczołów wydzielania zewnętrznego i osłabia perystaltykę oraz napięcie
mięśni gładkich przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i moczowych.
Działa przeciwwymiotnie. Rozszerza naczynia krwionośne skóry, co
tłumaczy się wyzwalaniem endogennej histaminy. Rozszerza z
renice,
poraża akomodację i podnosi ciśnienie śródgałkowe. W dużych dawkach
działa pobudzająco na o.u.n.
Leki hamujące układ przywspółczulny
" AtropinÄ™ stosuje siÄ™ w premedykacji w celu
zapobiegnięcia odruchowemu zatrzymaniu
czynności serca i zmniejszenia wydzielania śluzu
w drogach oddechowych. Podaje się ja również w
kolce żółciowej, jelitowej i nerkowej. W okulistyce
wykorzystuje siÄ™ atropinÄ™ w celach
diagnostycznych do uzyskania rozszerzenia
z
renicy i porażenia akomodacji. Po wkropleniu do
worka spojówkowego działanie atropiny
utrzymuje siÄ™ 4-7 dni.
Leki hamujące układ przywspółczulny
" Działania niepożądane atropiny: reakcja uczuleniowa,
częstoskurcz, suchośd w ustach, zaleganie treści
pokarmowej w żołądku i jelitach, depresja oddychania,
skurcz zwieracza pęcherza moczowego i utrudnienie
wydalania moczu, długotrwałe porażenie akomodacji.
" Przeciwwskazania: jaskra z wÄ…skim katem
przesączania, przerost gruczołu krokowego,
niedrożnośd przewodu pokarmowego, zaburzenia
rytmu serca, gorÄ…czka (atropina powoduje
hipertermię). Nie powinna byd stosowana u kierowców.
Leki hamujące układ przywspółczulny
" W przypadku ostrych zatrud atropinÄ… podaje siÄ™ leki
pobudzające układ przywspółczulny (fizostygmina,
neostygmina, pilokarpina), a w celu zniesienia podniecenia
psychicznego podaje się dożylnie krótko działające
pochodne kwasu barbiturowego.
" Preparaty atropiny:
ØðAtropinum sulfuricum  r-r do wstrzykiwao, krople do oczu
ØðBellapan  tabletki
ØðReasec  tabletki (difenoksylat + atropina)
ØðBellergot  tabletki (ergotamina+ atropina + fenobarbital)
Leki hamujące układ przywspółczulny
" Hioscyna (skopolamina) występuje obok atropiny
w roślinach z rodziny Psiankowatych
(Solanaceae). Jest estrem skopiny z lewoskrętnym
kwasem tropowym. Hioscyna ośrodkowo i
obwodowo blokuje receptory muskarynowe,
podobnie jak atropina. W przeciwieostwie do
atropiny już w dawkach leczniczych wywołuje
depresjÄ™ o.u.n., co powoduje uspokojenie,
sennośd i niepamięd. Działa też hamująco na
podwzgórze, znosi napięcie i drżenie mięśniowe.
Leki hamujące układ przywspółczulny
" Hioscyna jest stosowana w lecznictwie głównie w postaci
bromowodorku lub IV-rzędowych soli (np. butylobromku).
" Przekształcenie hioscyny w IV-rzędową sól amonową
prowadzi do powstania związków blokujących receptory M
silniej niż hioscyna, a pozbawionych depresyjnego wpływu
na o.u.n. (słabo przenikają przez barierę krew-mózg)
" Hioscyna w postaci bromowodorku jest stosowana w
premedykacji, w wymiotach różnego pochodzenia, czasami
jako lek uspokajający oraz miejscowo w celu porażenia
akomodacji i rozszerzenia z
renicy.
" Butylobromek hioscyny wykorzystuje siÄ™ przede wszystkim w
stanach skurczowych narządów trzewnych, w chorobie
wrzodowej żołądka i dwunastnicy, a także w bolesnym
miesiÄ…czkowaniu.
Leki hamujące układ przywspółczulny
Preparaty butylobromku hioscyny
(butyloskopolaminy)
" Buscolysin  ampułki
" Buscopan  czopki, drażetki, ampułki
" Scopolan  czopki, drażetki
" Vegantalgin H  tabletki, czopki (butyloskopolamina +
paracetamol)
Leki hamujące układ przywspółczulny
Leki blokujące receptory M znalazły następujące zastosowania:
" Jako spazmolityki w stanach skurczowych jelit, dróg żółciowych i moczowych
" W niestabilności pęcherza moczowego z zaburzeniami oddawania moczu
" W chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy w celu zmniejszenia wydzielania soku
żołądkowego (ich wadą jest powodowanie zalegania treści pokarmowej w żołądku i
jelitach)
" W dychawicy oskrzelowej ze względu na działanie rozszerzające oskrzela. Większośd
z nich zwiększa równocześnie lepkośd śluzu w drogach oddechowych i utrudnia
wydalanie śluzu. Takiego niekorzystnego działania nie wywiera ipratropium.
" W anestezjologii w celu zahamowania odruchowego zatrzymania czynności serca.
" W zwalczaniu rzadkoskurczu po podaniu glikozydów nasercowych oraz leków
blokujÄ…cych receptory ²-adrenergiczne.
" Jako leki przeciwwymiotne.
" W chorobie Parkinsona.
" W zatruciu muskarynÄ… i inhibitorami acetylocholinoesterazy.
" Miejscowo w okulistyce.