STANISŁAW Z BUDZOWA — STANISŁAW Z DAWIDOWA

23

Stanisław (Ostaszko) z Dawidowa (Dawidow­

ski) h. Wilczekosy (Prus II) (zm. 1442/3), rycerz
pasowany, starosta Samborski, sędzia lwowski
i sędzia ziemski lwowski.

Był synem szlachetnego Grzegorza Tymszyca,

który za zasługi otrzymał od króla Kazimierza Wiel­
kiego rozległe nadania ziemskie na Rusi. Pierwsze
z nich, z r. 1352 (a nie z r. 1362, jak przyjęli wy­
dawcy dokumentu), obejmowało wsie Horpin, Wy­
rów, Nahorce i Manasterz w ziemi lwowskiej.
W drugim, z datą 20 III 1355, otrzymał położony
pod Lwowem Dawidów. Fragment tego dokumentu
z błędną lekcją «Sandouo» zamiast «Daudouo»
opublikował Henryk Paszkiewicz w pracy „Polity­
ka ruska Kazimierza Wielkiego” (W. 1925). Anali­
zując pismo dokumentu (charakterystyczne dla XV,
a nie XIV w.) i listę świadków, wydawca uznał do­
kument za falsyfikat. Wieś Dawidów należała z pew­
nością do Grzegorza Tymszyca, którego w r. 1381
i pośmiertnie w r. 1386 nazywano Dawidowskim.

24

STANISŁAW Z DAWIDOWA

Ewentualna falsyfikacja nadania mogła być nieudol­
ną próbą odtworzenia autentycznego dokumentu,
lub miała służyć wtórnemu udokumentowaniu praw
majątkowych nabytych przed 2. poł. XIV w., gdy
dokument jako środek uwierzytelnienia akcji praw­
nej był jeszcze na ziemiach ruskich rzadko stoso­
wany. Za miejscowym, ruskim lub ormiańskim, po­
chodzeniem S-a przemawia imiennictwo pierwszych
pokoleń rodziny, a także patronimik Grzegorza,
odnotowany w łacińskich tekstach obu nadań kró­
lewskich, pochodzący zapewne od ruskiego imie­
nia Tymsza. Innym argumentem jest fakt spisania
w języku ruskim najstarszych znanych dokumen­
tów starostów Rusi, których odbiorcą był S. (dy­
plomów z l. 1386 i 1409). S. występował w źród­
łach początkowo jako Ostaszko (ostatni raz
w r. 1420 w zlatynizowanej pisowni Ostapho), zaś
dopiero od r.n. pod imieniem Stanisław (lub Stasz-
ko), co mogło odzwierciedlać jego konwersję na
katolicyzm dokonaną w dojrzałym wieku. Brak bez­
pośrednich przesłanek potwierdzających przyjęte
przez część literatury przedmiotu (J. Chwalibińska)
pokrewieństwo S-a, pieczętującego się konsekwent­
nie Wilczymi Kosami (Prus II), z Jakuszem synem
Floriana, z bliżej nieokreślonego Dawidowa, dowo­
dzącym w r. 1424 przed sądem ziemskim krakow­
skim szlachectwa z h. Turzyna (Prus I).

Po śmierci ojca (po r. 1381) S. wraz z rodzeń­

stwem przeszedł pod opiekę Chodka Łojewicza
z Wyżnian h. Korczak, jednego z najbardziej wpły­
wowych przedstawicieli autochtonicznej szlachty
ziem ruskich Król. Pol. Jeszcze przed r. 1386 Chod-
ko w imieniu dzieci Tymszyca sprzedał dom we
Lwowie (stanowiący przypuszczalnie część spad­
ku po ich ojcu) Żydowi Jakubowi, właścicielowi
sąsiedniej posesji. T.r. Chodko asystował przy­

jęciu w zastaw wsi Czerepin, poręczając za nielet­

niego S-a. Dn. 8 III 1411 w Parczewie S., okreś­
lony już mianem strenuus, otrzymał od króla Wła­
dysława Jagiełły swój pierwszy, opiewający na

100 grzywien, zapis na królewszczyznach, co mogło

być nagrodą za udział w wojnie z Krzyżakami. Po­
cząwszy od r.n. pojawiał się S. regularnie jako świa­
dek na zachowanych dokumentach starostów lwow­
skich (ruskich). W r. 1419 z polecenia królewskie­
go wziął udział w rozgraniczeniu Kutyszcz i Poła-
hicz w ziemi lwowskiej. Dn. 22 I 1422 lub r.n.

jako star. Samborski wystawił w Samborze doku­

ment potwierdzający dokonane wcześniej przez sie­
bie z polecenia królewskiego w asyście miejscowych
ziemian rozgraniczenie dóbr prawosławnego biskup­
stwa przemyskiego i wsi Strzałkowice. Zapewne nie
był już starostą jesienią 1423, gdy występował bez
żadnego tytułu w otoczeniu przebywającego na Rusi
króla. W r. 1427 wziął udział w zjeździe szlachty
ruskiej z królem w Haliczu i tamże 28 VI t.r. przy­
wiesił swoją pieczęć na zbiorowym akcie szlachty
ziemi lwowskiej, zawierającym uznanie praw suk­

cesyjnych synów Jagiełły. T.r. zasiadał w sądzie miej­
skim w ratuszu lwowskim, wraz z rajcami i rycerzem
Boguchwałem, o czym dowiadujemy się ze skar­
gi wniesionej przez gminę ormiańską tego miasta
w sprawie porwania córki rycerza i kupca Grzegorza
Ormianina.

Od r. 1430 był S. sędzią sądu przy star. ruskim

(lwowskim), tytułując się wymiennie sędzią lwow­
skim, sędzią pow. lwowskiego lub ziemi lwowskiej,
a także sędzią generalnym Rusi. Podczas wojny
z w. ks. lit. Swidrygiełłą w r. 1431 wziął udział
w letniej wyprawie królewskiej na Łuck i pod mu-
rami miasta 23 VIII t.r., jako jeden z komisarzy kró­
lewskich, rozpatrywał sprawę zamiany dóbr mię­
dzy braćmi z Czajkowic (pow. gródecki). Przed
27 X, mimo zawartego z początkiem września za­
wieszenia broni, ludzie Świdrygiełły z załogi zam­
ku w Olesku spalili jeden z dworów S-a wraz z cze­
ladzią szukającą w nim schronienia, oraz złupili jego
dobra w Makosiejach koło Trembowli. Incydent ten
stal się przedmiotem oficjalnej skargi skierowanej
przez Władysława Jagiełłę do wielkiego księcia li­
tewskiego.

Jako sędzia ziemski S. objął przewodniczenie

sądu ziemskiego lwowskiego, utworzonego w wy­
niku wprowadzenia (w lipcu 1434) prawa polskie­
go w tej prowincji (wg informacji Kaspra Niesiec-
kiego z XVIII w. sąd ten zaczął urzędowanie

1 I 1435). W tym też zapewne czasie S. kazał spo­

rządzić sobie nową pieczęć. Z nieznanych przyczyn
(zapewne w wyniku pomyłki rytownika, realizują­
cego większą ilość zamówień nowo powołanych
urzędników ruskich), wyobrażała ona w polu godło
Wilcze Kosy S-a, w otoku zaś nosiła napis własnoś­
ciowy nie S-a, lecz ówczesnego star. ruskiego, Win­
centego Swidwy z Szamotuł h. Nałęcz. Pomimo

formalnego uchybienia S. być może nawet do koń­
ca życia uwierzytelniał dokumenty tą pieczęcią.
Wraz z innymi przedstawicielami nowo powołanej
hierarchii urzędniczej woj. ruskiego S. wziął udział
w zjeździe w Brześciu Kujawskim i znalazł się
wśród bez mała dwustu gwarantów zawartego tam
31 XII 1435 pokoju z zakonem krzyżackim.
Dn. 11 X 1438 we Lwowie, wraz z urzędnikami
i reprezentantami szlachty Rusi Czerwonej, współ-
wystawił akt przekazujący zarząd dochodami skar­
bowymi w woj. ruskim woj. Piotrowi Odrowążowi
ze Sprowy i podkomorzemu przemyskiemu Sien-
kowi z Siennowa, z gwarancjami pokrycia szkód,

jakich mogliby doznać z tego powodu ze strony kró­

la. W Mościskach 14 VI r.n. przywiesił pieczęć pod
aktem urzędników i szlachty woj. ruskiego ponow­
nie uznających Władysława III (już po osiągnięciu
pełnoletności) prawnym dziedzicem Król. Pol.
W marcu 1440, podczas ostatniego zjazdu panów
koronnych przed wyjazdem króla Władysława III
na Węgry, monarcha uczynił na rzecz S-a zapis na
królewszczyznach w pow. oleskim.

STANISŁAW Z DAWIDOWA

25

Podstawą majątku S-a były dobra odziedziczone

po ojcu, a pochodzące z nadań królewskich: Dawi­
dów na południowy wschód od Lwowa oraz Horpin,
Nahorce, Wyrów i Manasterz na północnym wscho­
dzie. W r. 1386 wziął w zastaw za 19 kop gr, a naj­
później w r. 1410 kupił za 100 grzywien Czerepin
(pow. lwowski). W wyniku małżeństwa z córką nie-
posiadającego męskiego potomka Chodka Łojewi-
cza w ręce S-a przeszły wsie Nowosielce i Żuraw-
niki w ziemi lwowskiej, Kalinowa Ruda (zapewne
późniejsza Kalinowszczyzna koło Czortkowa) oraz
Kujdańce, Czernielów z prawosławnym monaste-
rem i Dworzysko Karamandzica (Romanowce, pow.
trembowelski). Z zapisów na dobrach królewskich
przeszła w r. 1411 na rzecz S-a wieś Podliski,
w r. 1431 Żeniów (pow. lwowski) oraz w r. 1433
Perepelniki i Jarosławice (pow. oleski) z klauzulą
dożywotniego posiadania. Królewszczyzny te były
obciążone zapisami w wysokości co najmniej
450 grzywien. We Lwowie, oprócz sprzedanego
przed r. 1386 domu, posiadał S. także drugi
dom, który sprzedał wraz z gruntem w r. 1413 za
20 kop gr dominikanom lwowskim. W r. 1415 uzys­
kał królewski przywilej przenoszący Dawidów na
prawo niemieckie, a przed r. 1427 kolejny, przeno­
szący kompleks dóbr horpińskich na prawo zapew­
ne średzkie. W r. 1421 otrzymał od Władysława Ja­
giełły konfirmację posiadania dóbr nadanych przez
króla nieżyjącemu już Chodkowi Łojewiczowi, jako
zadośćuczynienie za zagubienie przez kancelarię
królewską dokumentu przedłożonego niegdyś przez
S-a w Gródku podczas rewizji przywilejów (zapew­
ne rewizji z r. 1417). W r. 1439 ufundował S. koś­
ciół parafialny w Dawidowie p. wezw. św. Stani­
sława. T.r. w jego święto odstąpił «dla zbawienia
swej duszy» dominikanom lwowskim prawo pozys­
kiwania przez mieszkańców klasztornego Krotoszy­
na drewna w trzech lasach należących do dóbr da-
widowskich w zamian za część pola leżącego po­
między tymi wsiami. Nieprawdziwe są natomiast in­
formacje dziewiętnastowiecznego badacza dziejów
ojczystych Ludwika Zielińskiego o zameczku, któ­
ry rzekomo w 1. poł. XV w. wzniesiono w sąsiadu­

jącej z dobrami horpińskimi wsi Tadanie, a którego
początki późniejsi autorzy wiązali z Dawidowski­
mi. Dn. 30 VI 1442 zapisał S. dominikanom lwow­

skim 3 kopy gr z Dawidowa z prośbą o odprawia­
nie trzykrotnie w ciągu tygodnia mszy św. w kapli­
cy Wszystkich Świętych, w intencji zbawienia włas­
nego i swoich przodków. S. zmarł po 4 VII 1442
(ostatni jego znany dokument jako sędziego ziem­
skiego), a przed 6 II 1443, kiedy funkcję sędziego
ziemskiego sprawował tymczasowo woj. ruski Piotr
Odrowąż. Z XVI w. pochodzą informacje o gro­
bowcu Dawidowskich, który znajdować się miał
w lwowskim kościele Dominikanów, w kaplicy cu­
downej ikony Matki Boskiej.

Pierwszą żoną S-a była Anna (Hanka), córka

Chodka Łojewicza, poślubiona między r. 1396
a 1406, zmarła zapewne najpóźniej w r. 1421. Już
w styczniu r.n. żoną S-a była Jadwiga (zm. po 1447),
wówczas bowiem star. ruski Jan Tarnowski potwier­
dził na Dawidowie dokonany przez S-a zapis jej
posagu i wiana w wysokości 120 grzywien. Ś. miał
czterech synów: Mikołaja, Joszka, Stanisława i Jana,
z których co najmniej dwóch najpóźniej w r. 1433

osiągnęło lata sprawne, oraz dwie córki: Zofię
i Annę. W r. 1439 na podstawie dokonanego wcześ­
niej działu dóbr uregulował S. wzajemne zobowią­
zania synów. Dobra horpińskie przypadły najstar­
szemu Mikołajowi, Żurawniki i Nowosielce — Josz-
ce, Dawidów, Czerepin i Żeniów z dożywociem ro­
dziców i obowiązkiem wyposażenia sióstr — Jano­
wi, pozostałe Stanisławowi.

M i k o ł a j , piszący się z Horpina, w r. 1446

zaliczony został w sądzie grodzkim lwowskim do
szlachty określanej — w odróżnieniu od «nobiles de
Ruthenicali genologia»— mianem «nobiles Lachi»;
zginął w bitwie z Mołdawianami na Krasnym Polu
w r. 1450 (J. Długosz podając tę informację nazy­
wa go mylnie Stanisławem); pozostawił wdowę

Świętochnę, synów Macieja i Michała oraz niezna­
ną z imienia córkę, nad którymi opiekę przejął pod-
sędek lwowski Ścibor z Wiszni. J o s z k o zmarł
między sierpniem 1441 a czerwcem r.n. Dwaj po­
zostali synowie Stanisław i Jan wymienili się do­
brami dziedzicznymi w r. 1464. Starszy S t a n i ­
s ł a w , który w r. 1456 zwracał długi zaciągnięte na
wykup żony z niewoli tatarskiej, wziął Dawidów,
Czerepin i Żeniów; zmarł ok. r. 1468, pozostawił
syna Jana. Młodszy syn S-a J a n , żyjący jeszcze
w r. 1472, wziął Nowosielce, Żurawniki i wsie
w pow. trembowelskim; w r. 1466 musiał oczyścić

się przysięgą z zarzutu napaści i ograbienia cerkwi;
był ojcem Stanisława Dawidowskiego z Nowosiel-
ców, w 1. 1502—9 podsędka, a następnie sędziego
ziemskiego lwowskiego (1509— 12). Córka S-a
Z o f i a została jeszcze za życia ojca wydana za

Ścibora z Wiszni, późniejszego sędziego ziemskie­
go lwowskiego; bracia w r. 1444 spłacili ją z dóbr

macierzystych. A n n a wyszła najpóźniej w r. 1448
za Jana Spicznika z Bołszowa, późniejszego miecz­
nika halickiego.

B o n i e c k i , I 177, IV 114; N i e s i e c k i,

I 260— 1, III 315; O k o l s k i, II 557; P a p r o c k i ,
s. 210; U r u s k i, II 79; — G ą s i o r o w s k i A., Iti­
nerarium króla Kazimierza Wielkiego. Materiały

1333— 1370, „Roczn. Hist.” R. 64: 1998 s. 188— 9;

M a l e c z y ń s k i K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy
lwowscy w latach 1352— 1783, Lw. 1938 s. 110,

150— 2; Urzędnicy, III/l (błędna data roczna w komen­

tarzu do nr 1092, dokument nie z 25 IV 1443 lecz
z r. 1445), IV/1 (komentarz do nr 853); — C h w a 1 i -
b i ń s k a J., Ród Prusów w wiekach średnich,
Tor. 1948 s. 122— 3, 157; E h r l i c h L., Starostwa

26

STANISŁAW Z DAWIDOWA — STANISŁAW Z GĄDCZA

w Halickiem w stosunku do starostwa lwowskiego
w wiekach średnich (1390— 1501), Lw. 1914 s. 59;
H a i s i g M., Ciekawa pieczęć Stanisława z Dawido­
wa z połowy XV-go wieku, „Mies. Herald.” T. 17: 1938
nr 3 s. 40— 2; t e n ż e , Sfragistyka szlachecka doby
średniowiecza w świetle archiwaliów lwowskich,
Lw. 1938; H r u ś e v ś k y j M., Istorija Ukraїny-Rusy,
Kyїv— L’viv 1907 VI; K u r t y k a J., Z dziejów wal­
ki szlachty ruskiej o równouprawnienie: represje lat

1426— 1427 i sejmiki roku 1439, „Roczn. Hist.” R. 66:

2000 s. 105; L e w i c k i A., Powstanie Świdrygiełły.
Ustęp z dziejów unii Litwy z Koroną, Kr. 1892 s. 126;
L i s k e X., Kilka uwag o sądownictwie czerwonorus-
kim, „Kwart. Hist.” R. 2: 1888 s. 391— 2; P a s z k i e ­
w i c z H., Polityka ruska Kazimierza Wielkiego,
W. 1925 s. 186, przyp. 1; P e r z a n o w s k i Z., Do­
datek, w: Dok. sądu ziem. krak., s. XXIII— XXIV;
P i e k o s i ń s k i F., Heraldyka polska wieków śred­
nich, Kr. 1899; P r o c h a s k a A., Zamki kresowe
i kresowa szlachta, „Przew. Nauk. i Liter.” T. 44: 1918
s. 1072; S i k o r a F., Krąg rodzinny i dworski Dymi­
tra z Goraja i jego rola na Rusi, w: Genealogia. Kręgi
zawodowe i grupy interesu w Polsce średniowiecznej
na tle porównawczym, Red. J. Wroniszewski, Tor. 1989
s. 76; S u ł k o w s k a - K u r a s i o w a I., Dokumen­
ty królewskie i ich funkcja w państwie polskim za An-
degawenów i pierwszych Jagiellonów 1370— 1444,
W. 1977 s. 82, 87; Ś w i ę t o c h o w s k i R., Na mar­
ginesie artykułu F. Markowskiego „Gotycki klasztor
dominikański we Lwowie w świetle rękopisu z XVI
wieku”, „Kwart. Architektury i Urban.” T. 14: 1969 z. 2
s. 94; T ę g o w s k i J., Skarga społeczności Ormian

lwowskich z powodu raptus puellae (Przyczynek źród­

łowy do poznania Sulimów małopolskich), w: Studia
nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu,
Tor. 1996 s. 286, 289; T r a j d o s T. M., Dobroczyń­
cy mendykantów średniowiecznego Lwowa, w: Spo­
łeczeństwo Polski średniowiecznej, Red. S. K. Kuczyń­

ski, W. 1999 VIII 230; t e n ż e , Kościół dominikanów
lwowskich w średniowieczu jako ośrodek kultowy,
„Nasza Przeszłość” T. 87: 1997 s. 56; t e n ż e, Kościół
Katolicki na ziemiach ruskich Korony i Litwy za

panowania Władysława II Jagiełły (1386— 1434),
Wr. 1983 I 282— 3; t e n ż e , Uposażenie klasztoru do­
minikanów lwowskich w średniowieczu, „Nasza Prze­

szłość” T. 91: 1999 s. 59— 64 (prace tego autora z błę­
dami rzeczowymi); W i l a m o w s k i M., Początki
i powstanie hierarchii urzędów ziemskich wojewódz­
twa ruskiego i Podola, „Roczn. Hist.” R. 64: 1998
s. 112, 114; — Akta grodz, i ziem., II, IV— IX, XII—
XV, XVII—XIX; Akty Zap. Ross., I nr 31; Arch. Kom.
Hist., 1919 XII nr 1 s. 179; Cod. Epist. Saec. XV, II;
D ł u g o s z , Historia, V; H u b e R., Wyrok lwow­
ski roku 1421, W. 1887 dod. nr 1; Jana Zamoy­
skiego notaty heraldyczno-sfragistyczne, Wyd. F. Pie­
kosiński, w: tenże, Studia, rozprawy i materiały z dzie­
dziny historii polskiej i prawa polskiego, Kr. 1907 VII;
Kod. Litwy, s. 360; Materiały archiwalne wyjęte
głównie z Metryki Litewskiej od 1348 do 1607 roku,
Wyd. A. Prochaska, Lw. 1890; Matricularum summ.,
III, IV/3; Najstarsza księga miejska [Lwowa] 1382—

1389, Wyd. A. Czołowski, Lw. 1892; O k o l s k i S.,

Russia florida, Leopoli 1646 s. 79; P e t r u s z e -
w i c z X. A., Materiały historyczne, „Przegl. Arche-
ol.” 1882 z. 1 s. 72— 3; P i r a w s k i T., Relatio status
almae archidioecesis Leopoliensis, Wyd. K. J. Heck,

Lw. 1883 s. 126; S p i e r a l s k i Z., Z dziejów Archi­
wum Koronnego Krakowskiego. Kopiariusz Jana Łas­
kiego (ok. 1505), „Studia Źródłozn.” T. 24: 1979,
Aneksy s. 136— 7; Die Staatsverträge des Deutschen
Ordens in Preußen im 15. Jh., Hrsg. v. E. Weise, Königs-
berg 1939 I nr 218; Starod. Prawa Pol. Pomn., VII/2
nr 434, 436, X nr 149; Ukraїns’ki gramoty, Wyd.
V. Rozov, Kyїv 1928 I; Vol. leg., I 58; Zbiór dokumen­
tów znajdujących się w Bibliotece Hr. Przezdzieckich
w Warszawie, Wyd. A. Chmiel, Kr. 1890; Zbiór dok.
mpol., VI nr 1756, 1861, VII nr 1914, 1939, 2 033, 2087,
2126, VIII nr 2534; — „Dod. Tyg. do Gaz. Lwow.”

1858 nr 5 s. 72, nr 50 s. 236; — AGAD: Metryka Kor.,

t. 20 k. 19; Central nyj deržavnyj istoryčnyj archiv
Ukraї ny we Lw.: Castr. Leopol., F. 9 op. 1 spr. 464

s. 1015— 16, 1017— 19; L’vivs’ka naukova biblioteka
im. V. Stefanyka we Lw.: F. 5 (Kolekcja Ossolińskich),
op. 3 (Diploma), spr. 175, 1915; Zakł. Naród. im. Osso­
lińskich we Wr.: dok. perg. BO 2583, 2589, 2598, 2599;

— Zbiory Tomasza Niewodniczańskiego w Bitburgu

(Niemcy): dok. perg. A 35, A 37, A 54, A 55, A 56,
A 58, A 60.

Maciej Wilamowski