bliżej przedszkola  3.114 marzec

63

blizejprzedszkola.pl

O znaczeniu

Magdalena Naczk-Musiał

Czym dla człowieka jest ruch?
Banalne pytanie, ale jakże ważne.
Jak się okazuje, ruch od samego
początku odgrywa istotną rolę
w naszym życiu. W psychologii roz-
wojowej pierwsze dwa lata naszego
życia nazywane są okresem rozwoju
inteligencji sensoryczno-motorycznej
(J. Piaget, 1966) – rozwój czynności
poznawczych odbywa się na podstawie
różnicującej się aktywności dziecka.
Innymi słowy: aktywność fizyczna jest
bazą dla rozwoju poznawczego dziecka.
Skoro dziecko instynktownie traktuje
ruch jako środek do rozwoju funkcjo-
nowania swojego umysłu, dlaczego nie
kontynuujemy tego w życiu dorosłym?
Oczywiście nie chodzi tu o powię-
kszanie ilorazu inteligencji,
ale o traktowanie ruchu jako niezbęd-
nego punktu w planie dnia, dzięki cze-
mu aktywnie wypoczniemy i dotlenimy
komórki mózgowe, rozładujemy emocje
kumulowane w ciągu dnia (nasz układ
nerwowy „wrzuci na luz”),
a także będziemy przeciwdziałać
np. chorobom cywilizacyjnym
(otyłości, nadciśnieniu tętniczemu itp.).

ruchu

Daj przykład – rusz się!

Obecne tempo życia przeciętnego czło-

wieka jest zabójcze dla jego organizmu:

stresująca praca (wymagająca elastycz-

nego podejścia i realizowania godzin

ponadwymiarowych), obowiązki do-

mowe... Trudno dobrze funkcjonować

zarówno na płaszczyźnie zawodowej,

jak i prywatnej. Bardzo spodobało mi

się określenie „serwisowanie”, którego

użył Wojciech Eichelberger (psycholog,

psychoterapeuta i trener), by opisać to,

co powinniśmy robić, aby nie ulec wy-

paleniu zawodowemu.
Do powinności serwisowania zaliczył

m.in. ruch, mówiąc o nim w wywia-

dzie z 2004 roku w następujący sposób:

Przede wszystkim powinnyśmy się ruszać.

Dla człowieka, który pracuje za biurkiem,

ustalone przez fizjologów minimum to

8 tys. kroków dziennie, w tym 20 minut

ciągłego ruchu, który podnosi tętno do po-

dwójnej wartości spoczynkowej, czyli do

120–130 uderzeń na minutę. (…) Jeśli nie

odreagujemy skumulowanej podczas dnia

energii, funkcja regeneracji się nie włączy.

Przede wszystkim zatem ruch, najlepiej

wieczorem (…). Osobiście serwisowanie

polecam nie tylko po to, by uniknąć

wypalenia zawodowego, ale i m.in. po

to, by poprawić jakość naszego życia.

Nie od dziś wiemy, że ruch pozytyw-

nie wpływa na nasze samopoczucie,

ponieważ podczas wysiłku wydzielane

są tzw. hormony szczęścia, czyli endor-

finy. W związku z tym, że ruch ma bar-

dzo dobry wpływ zarówno na nasze

ciało, jak i umysł, my dorośli powinny-

śmy kształtować u dzieci pozytywne

nastawienie do aktywności ruchowej,

by po zakończeniu edukacji szkolnej,

w której lekcje wychowania fizyczne-

go są obowiązkowe, dzieci stawały się

dobrowolnymi uczestnikami rekreacji

ruchowej.
Można tego dokonać poprzez mądrze

prowadzone zajęcia wychowania fizycz-

nego, zajęcia sportowe, poczynając już

od etapu przedszkola. By kształtować

u dzieci pozytywną postawę względem

ruchu, zajęcia należy przeprowadzać

w miłej atmosferze. W sytuacji, gdy

dzieci odczuwają pozytywne emocje,

szybciej się uczą, łatwiej nabywają no-

wych umiejętności.

Zajęcia sportowe
w przedszkolu

W okresie przedszkolnym, około pią-

tego roku życia, występuje tzw. złoty

okres motoryczności (Szopa i in., 2000).

Dzieci wówczas szybko uczą się no-

wych umiejętności – warto więc nie

przegapić tego okresu i stymulować

rozwój sprawności pod względem jej

cech kondycyjnych i koordynacyjnych.
Przeglądając oferty zajęć przedszkoli

w Internecie, jestem podbudowana ich

szerokim zakresem. Dzieci mogą wy-

korzystywać swoje niespożyte pokłady

energii np. na zajęciach z pływania, teni-

sa ziemnego i stołowego, sportów zimo-

wych. Są to jednak zajęcia dodatkowe,

a najbardziej istotna jest codzienna pra-

ca z dziećmi w zakresie kształtowania

bliżej przedszkola  3.114 marzec

64

ich sprawności fizycznej. Podczas zajęć

sportowych prowadzonych w przed-

szkolu należy nauczać takich umiejętno-

ści ruchowych, które staną się w szkole

podstawą do nabywania umiejętności

technicznych w indywidualnych dy-

scyplinach sportowych (lekka atletyka,

gimnastyka) oraz umiejętności tech-

niczno-taktycznych, które są istotne

w zespołowych grach sportowych (pił-

ka nożna, piłka ręczna, siatkówka czy

koszykówka).
Możliwości tworzenia programów za-

jęć ruchowych są dość rozległe, ponie-

waż w obowiązującym Rozporządzeniu

Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23

grudnia 2008 roku w sprawie podstawy

programowej wychowania przedszkolne-

go oraz kształcenia ogólnego w poszcze-

gólnych typach szkół odnośnie do zajęć

ruchowych zapisane jest, że dziecko

kończące przedszkole i rozpoczyna-

jące naukę w szkole podstawowej

uczestniczy w zabawach i grach w ogro-

dzie przedszkolnym, w parku, na boisku,

w sali gimnastycznej.
Szeroki zakres zapisu rozporządzenia

pozwala mi na zachęcanie nauczy-

cieli do prowadzenia często nielubia-

nych przez nich zajęć gimnastycznych.

Nielubianych głównie – jak to tłumaczą

– z uwagi na „urazowość” tego rodza-

ju zajęć, co (w przypadku poważnych

wypadków) pociąga za sobą nieprzy-

jemne konsekwencje dla nauczyciela.

Tego rodzaju tłumaczenia słyszę często

od nauczycieli uczących w klasach I-III.

Konfrontując się z przytoczonymi po-

glądami, tłumaczę, iż dzieci w wieku

przedszkolnym i wczesnoszkolnym są

gibkie, co jest zasługą przewagi tkanki

chrzęstnej nad tkanką kostną. Należy

więc tę prawidłowość rozwojową wyko-

rzystać i jak najwcześniej wprowadzać

elementy gimnastyki.

Metoda Rudolfa Labana

W przedszkolu zajęcia takie można po-

prowadzić, stosując metodę Rudolfa

Labana (Kwapich, Kętrzyna, 1999), któ-

ra nie narzuca nauczycielowi sztyw-

nego schematu zajęć. Musi on jednak

pamiętać o trzech zasadach konstrukcji

zajęć: o zasadzie wszechstronności, na-

przemiennego wysiłku i rozluźniania

oraz stopniowania trudności. Metoda

ta opiera się na szesnastu tematach

uwzględniających różny charakter ru-

chu. Pięć pierwszych stosowanych jest

w zajęciach w przedszkolu i są to:
1) wyczucie (świadomość) własnego

ciała,

2) wyczucie ciężaru, siły i czasu,
3) wyczucie przestrzeni,
4) rozwijanie wyczucia płynności ru-

chu i ciężaru ciała oraz przestrzeni

i czasu,

5) kształtowanie umiejętności współ-

działania z partnerem i grupą.

Dzieci otrzymują instrukcję, co mają

robić – to, w jaki sposób to wykonają,

zależy od ich pomysłowości i doświad-

czeń ruchowych. Przygotowując dzieci

w oparciu o tę metodę do tego, aby po-

trafiły wykonać np. przewrót w przód

i w tył, należy tak zorganizować zajęcia

(inspirować dzieci do ruchu), by znala-

zły się w nich przetoczenia ciała, turla-

nie, a w przypadku przygotowywania

np. do stania na rękach – tzw. wierzga-

nie konika (z pozycji wyjściowej – przy-

siad podparty – naprzemianstronne

wyrzucanie nóg w tył przy jednoczes-

nym wsparciu na ramionach).

Gimnastyka sportowa

W przypadku, gdy dzieci dobrze wy-

konują ćwiczenia przygotowawcze,

można pokusić się o nauczanie ele-

mentów gimnastycznych w oparciu

o metodę ścisłą. Należy wówczas tak

zorganizować zajęcia, by główne zało-

żenie (np. nauka przewrotu w przód)

obywało się w mało licznym zastępie

(cztero-, pięcioosobowym). Pozostałe

dzieci w tym czasie są zajęte lubianą

przez nich zabawą (najlepszym wyj-

ściem jest pomoc nauczyciela wspo-

magającego).

Przedszkole otwarte na zmiany

Dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym są gibkie,
co jest zasługą przewagi tkanki chrzęstnej nad tkanką kostną.
Należy więc tę prawidłowość rozwojową wykorzystać
i jak najwcześniej wprowadzać elementy gimnastyki.

można nauczać pełnej wersji. Niektórzy

nauczyciele wychowania fizycznego

wykorzystują drabinki do nauki stania

na ramionach: z przysiadu podparte-

go tyłem do drabinek wejście stopami

po szczeblach do stania na ramionach,

zejście po szczeblach do przysiadu pod-

partego. Wszystkie opisane ćwiczenia

Ćwiczeniami usprawniającymi dzieci

we władaniu ciałem w nauce przewro-

tu w przód są np. przewrót w bok z klę-

ku podpartego do leżenia tyłem skulo-

nego, przetaczanie i przewrót w bok

z przysiadu podpartego skulonego

do leżenia tyłem skulonego, przewrót

w bok z pozycji na czworakach do le-

żenia tyłem skulonego, przewrót w bok

z pozycji na czworakach do leżenia ty-

łem skulonego, przewrót w bok z chodu

i biegu na czworakach (w jedną i drugą

stronę). Do wykonywania tych ćwiczeń

wykorzystujemy materace. W kolejnym

etapie można wykorzystać ławki gim-

nastyczne, które należy oprzeć o trzeci

lub czwarty szczebel drabinki i nakryć

materacami, i na tak wykonanej pochyl-

ni ćwiczyć przewroty: z klęku podpar-

tego na przedramionach, z przysiadu

podpartego skulonego do przysiadu

podpartego. Na materacu zaś przewrót

w przód: z przysiadu podpartego sku-

lonego, następnie z przysiadu podpar-

tego, a także z pozycji na czworakach

(Mazurek, 1971). Na początku zakoń-

czenie przewrotu może odbywać się do

pozycji leżenia tyłem, następnie do klę-

ku podpartego, przysiadu podpartego,

a w etapie finalnym – do przysiadu.
W przypadku stania na ramionach

oprócz opisanego wcześniej ćwiczenia

„wierzganie konika” można zastoso-

wać skoki zawrotne na ławce: z pół-

przysiadu podpartego bokiem do ław-

ki – wyskok do przysiadu podpartego

na ławce, następnie zeskok na drugą

stronę ławki do półprzysiadu poparte-

go; również z wykorzystaniem ławki

– z półprzysiadu podpartego bokiem

do ławki wyskok z uniesieniem bioder,

nad ławką rozkrok do zeskoku roz-

krocznego na ławce, wyskok na ławkę

do przysiadu podpartego i zeskok na

drugą stronę ławki.
Kolejne ćwiczenia to skoki zawrotne na

ławce, z wyprostem nóg w biodrach,

z ułożeniem ramion (rąk) na ław-

ce i zamachem nóg (Mazurek, 1971).

Nauczając stania na ramionach po opa-

nowaniu skoków zawrotnych na ławce,

bliżej przedszkola  3.114 marzec

65

dzieci wykonują przy asekuracji nauczyciela. Zachęcam do wprowadzania gim-

nastyki sportowej do zajęć, ponieważ im młodsze dzieci, tym łatwiej nabywają

umiejętności gimnastycznych dzięki dobrej gibkości i nie odczuwaniu lęku przed

takimi zadaniami.

R

E

K

L

A

M

A

W przypadku przygotowania dzieci pod względem
umiejętności technicznych w zespołowych grach
sportowych należy zwracać uwagę na zabawy z piłką.
Byłoby idealnie, gdyby dzieci idące do szkoły potrafiły
rzucać, podrzucać i chwytać piłkę oburącz, rzucać
jednorącz, toczyć, kopać, prowadzić nogą, kozłować.

Lęk przed gimnastyką pojawia się w starszym wieku, w sytuacji, gdy uczniowie

nie mieli wcześniej okazji do kształtowania swojej zwinności i świadomości tego,

co dzieje się z ich ciałem. Obawiają się wówczas wyolbrzymianych przez nich

konsekwencji źle wykonanego ćwiczenia.

Bieganie a... „bieganie”

By przedszkolaki nie miały problemów w szkole z konkurencjami królowej dy-

scyplin – lekkiej atletyki, muszą uczyć się, jak należy poprawnie biegać czy ska-

kać. Nauczyciel powinien zwracać uwagę na to, by podczas zabaw dzieci nie ude-

rzały twardo piętą o podłoże (nauczyciel może powiedzieć, by biegały na palcach

– w ten sposób najłatwiej wyeliminować ten błąd), a skoki wykonywały z całej

stopy. Ponadto w zabawach skocznych byłoby dobrze, aby oprócz skoków poja-

wiały się doskoki, zeskoki, wyskoki, przeskoki.

Zabawy z piłką

W przypadku przygotowania dzieci pod względem umiejętności technicznych

w zespołowych grach sportowych należy zwracać uwagę na zabawy z piłką.

Byłoby idealnie, gdyby dzieci idące do szkoły potrafiły rzucać, podrzucać i chwy-

tać piłkę oburącz, rzucać jednorącz, toczyć, kopać, prowadzić nogą, kozłować.

Wszystkich tych elementów należy nauczać w toku gier i zabaw z wykorzysta-

niem piłki gumowej. Zarówno ucząc elementów technicznych z zakresu lekkiej

atletyki, jak i elementów koniecznych w zespołowych grach sportowych, można

stosować metody twórcze: metodę opowieści ruchowej Józefa Thulina, metodę

Marii i Alfreda Kniessów czy Carla Orffa, w niektórych przypadkach metodę ści-

słą, ale w ograniczonym zakresie.



Bibliografia:

Jezierski R., Rybicka A., Gimnastyka. Teoria i metodyka, Wrocław 2002.
Kwapich B., Kętrzyna M., O gimnastyce Rudolfa Labana, „Wychowanie w Przedszkolu”, nr 2/1999.
Mazurek L., Gimnastyka podstawowa, Warszawa 1971.
Piaget J., Narodziny inteligencji dziecka, Warszawa 1966.
Szopa J., Mleczko E., Żak S., Podstawy antropomotoryki, Warszawa 2000.
Zmęczenie wojownika

– wywiad z Wojciechem

Eichelbergerem,

„Coaching”, nr 1/2011.

Magdalena Naczk-Musiał – absolwentka UJ na kierunku psycho-

logia oraz AWF w Krakowie na kierunku wychowanie fizyczne; pra-

cownik Studium Wychowania Fizycznego i Sportu UP w Krakowie.
Swoje zainteresowania naukowe wykorzystuje w pracy z dziećmi

na zajęciach z pływania i ogólnorozwojowych.