1

HELENA SĘK

PSYCHOLOGIA KLINICZNA

Rozdział 1. Zakres zastosowań psychologii klinicznej. Obszary tradycyjne i współczesne.
Helena Sęk

Zmiany w zakresie zastosowań psychologii klinicznej

Społeczno-cywilizacyjne czynniki przemian zakresu psychologii klinicznej:

•

poszerza się obszar jej zainteresowania (np. dzieci, młodzież + dorośli + wiek senioralny)

•

nowe problemy społeczne

•

wyzwania cywilizacyjne

•

od pełnego zdrowia do ciężkiej przewlekłej choroby, w wymiarze jednostkowym,

grupowym, społecznym i globalnym
•

subdyscypliny

•

powstawanie dziedzin wymagających współpracy w ramach psychologii, np. promocja

zdrowia (psych. zdrowia, rozwoju, edukacyjna, pozytywna), psychologia katastrof (społeczna,
stresu, kliniczna), psychologia przemocy (społeczna, agresji, neuronauka, kliniczna,
psychoseksuologia, sądowa)
•

profilaktyczne zadania psychologa klinicznego, np. przy problemach bezrobocia czy

wykluczenia społecznego
•

nowe zjawiska patologiczne wymagają interwencji i tworzenia zespołów

interdyscyplinarnych

Wewnętrzne czynniki przemian w psychologii i psychologii klinicznej:

•

odkrycia w ramach dziedzin podstawowych

•

precyzowanie wiedzy naukowej i metodologicznej

•

osiągnięcia nowoczesnych wdrożeń

•

w psych. klinicznej: odkrycia neuronauki w różnych dziedzinach (kognitywnej,

emocjonalnej, społecznej), genetyki, genetyki behawioralnej, psych. społecznej, rozwojowej,
osobowości, stresu
•

także odzwierciedlenia przemian w dziedzinach zaliczanych do nauk o zdrowiu w socjologii

zdrowia
•

nowe klasyfikacje zaburzeń psychicznych, z których wynikają nowe założenia dot.

porządkowania wiedzy psychopatologicznej
•

troszkę inaczej w przypadku interwencji kryzysowej, która w ujęciu psychologicznym

odwołuje się i do psychologii społecznej,w szczególności psychologii wsparcia społecznego, i do
psychologii stresu i kryzysu

Utrwalanie się tradycyjnych dziedzin a rozwój nowych subdyscyplin w psychologii klinicznej

Powody utrwalania się dziedzin tradycyjnych:

•

tradycyjne dziedziny psychologii klinicznej = m.in. psychologia zaburzeń psychicznych (w

starym ujęciu psychopatologia), psychologia kliniczna dzieci i młodzieży, neuropsychologia,
rehabilitacja psychologiczna
•

powody utrwalania się tradycyjnych dziedzin:

–

odmienność podejścia teoretycznego, czyli wczesne wyodrębnienie się przedmiotu, i

2

odrębne metody badania
–

utrwalanie się danej dziedziny wśród innych specjalności poprzez wyraźne określenie

odmiennego i własnego zakresu badań i działań oraz zakresu potrzebnej wiedzy
–

utrwalanie się tożsamości zawodowej reprezentantów danej dziedziny i ich przydatności

społecznej
–

dobrze rozwinięty system doskonalenia zawodowego – jako podstawa do zdobywania stopni

specjalizacji zawodowej

Powstawanie nowych subdyscyplin a rozwój psychologii klinicznej:

•

różnicowanie się obszaru zainteresowań psychologii do rozwiązywania problemów

zdrowotnych dzieci, młodzieży i osób dorosłych, jednostek i grup
•

wychodzenie psychologa klinicznego poza obszar zaburzeń psychicznych, przyłączenie się

do nurtu medycyny psychosomatycznej, potem oddzielenie się w odrębną subdyscyplinę określaną
najpierw jako psychologia lekarska, następnie jako psychologia medyczna (jako odrębna dziedzina
psychologii stosowanej, rozwijająca się na styku medycyny i psychologii)
•

wyodrębnienie się psychologii zdrowia, która wchłonęła psychologię medyczną

•

logika wyodrębniania się nowej subdyscypliny :

potrzeby społeczne → podejmowanie nowych zadań → brak teorii → rozwój nauki (wiedzy
responsywnej, profesjonalnej i teoretycznej w tych dziedzinach) → umocnienie się dyscypliny i jej
dojrzałość (nowe organizacje, towarzystwa, tożsamość zawodowa) → nowe wyzwania →
różnicowanie się, np. opieka paliatywna powiązana z psychoonkologią
•

wyodrębnianie się nowych subdyscyplin jest wynikiem współdziałania siły potrzeb i

nacisków społecznych i istnienia odpowiedniej wiedzy profesjonalnej
•

zagrożenie utraty tożsamości zawodowej psychologa klinicznego oraz nadmiernej

specjalizacji
•

w psych. klinicznej szczególnie niekorzystne wydaje się oddzielenie w procesie

różnicowania i powstawania subdyscyplin:
- tego co jednostkowe od tego co społecznego
- tego co jest zorientowane na dobrostan od tego, co jest zorientowane na cierpienie
- zdrowia somatycznego od zdrowia psychicznego i społecznego
- mechanizmów psychologicznych zachodzących w okresie dziecięcym od procesów zachodzących
w dorosłych okresach rozwoju dziecka


Rozdział 7. Psychologia niepełnosprawności umysłowej. Stanisław Kowalik

Krótka historia rozwoju poglądów na niepełnosprawność umysłową

Oligofrenia:

•

niepełnosprawność umysłowa jako rodzaj zaburzenia psychicznego została wyodrębniona

przez psychiatrów, uważano, że jest to całościowa degradacja życia psychicznego, która w
zasadniczy sposób uniemożliwia człowiekowi samodzielne życie
•

Kraeplin – wyróżnił cechy, które wyraźnie oddzielają niepełnosprawność umysłową od

pozostałych:
–

brak dynamicznych zmian w obrazie zaburzenia, wskazujących na postępujący proces

chorobowy
–

wystąpienie zaburzeń natychmiast po urodzeniu się dziecka lub we wczesnym dzieciństwie

–

zahamowanie rozwoju wszystkich procesów poznawczych (spostrzegania, uwagi, pamięci,

uczenia się i myślenia)
–

biorąc to wszystko pod uwagę Kraeplin nazwał ten rodzaj zaburzenia oligofrenią, uznawano

3

ja za stan pochorobowy, a więc brak możliwości leczenia!, zaliczano ją także do tzw. małej
psychiatrii, w której umieszczane były zaburzenia mało interesujące ze względu na: brak
intrygujących, dziwacznych symptomów itp.


Esquirol – zaburzenia typu oligofrenicznego mogą występować z różną intensywnością –

wielkość uszkodzenia struktur mózgowych odpowiada za głębokość ujawnianego zubożenia zycia
psychicznego
–

bardzo rozległe uszkodzenia, całkowity zanik wszystkich funkcji psychicznych = idiotyzm

–

ludzi z poważnymi uszkodzeniami mózgu, które pozwalały na wyćwiczenie tylko

podstawowych umiejętności życiowych nazwano imbecylami
–

stosunkowo małe defekty mózgowe, możność wykonywania większości czynności

życiowych, jednak pod ciągłym nadzorem = debilizm

Niedorozwój umysłowy i upośledzenie umysłowe:

•

pojęcie oligofrenia zastąpiono nazwą niedorozwoju umysłowego, ponieważ okazało się, że

oligofrenia nie polega na całkowitym zahamowaniu rozwoju psychicznego, lecz na jego istotnym
utrudnieniu
•

nie tylko defekt funkcjonowania mózgu może ograniczyć całościowo możliwości

poznawcze dziecka, ale takie same efekty mogą być wywołane brakami odpowiedniej stymulacji ze
strony środowiska społecznego (środowiskowy niedorozwój umysłowy)
•

istnieją możliwości rozwoju psychicznego dzieci wykazujących nawet poważne deficyty w

funkcjonowaniu poznawczym
•

Werner, Strauss: niedorozwój umysłowy egzogenny (związany z uszkodzeniami mózgu) i

endogenny (bez uszkodzeń organicznych)
•

niedorozwój umysłowy → upośledzenie umysłowe

•

upośledzenie umysłowe społeczno-rodzinne (genetyczne + wychowawcze) oraz organiczne

(dawna oligofrenia)

Niepełnosprawność umysłowa:

•

to określenie zaczęto wprowadzać głównie z powodów prawno-organizacyjnych – to

określenie mogło przyspieszyć i ułatwić cały proces rehabilitacji
•

deinstytucjonalizacja = by poprawić warunki życia chorych, izolowanych w specjalnych

instytucjach
•

wchodzenie w „główny nurt” życia społecznego = zapewnić niepełnosprawnym możliwość

dostępu do tych wszystkich placówek, z których korzystali pozostali
•

integracja = niepełnosprawni nie tylko mogą korzystać z tych placówek, ale także

współpracować z innymi, uczyć się, pracować itp.
•

ww. działania były realizowane w ramach procesu normalizacji

Trzy nurty współczesnych badań nad niepełnosprawnością umysłową

Psychobiologiczne ujęcie niepełnosprawności umysłowej:

•

każdy gatunek biologiczny rozwija się zgodnie z ogólnogatunkowym wzorcem

•

wzorzec ten przekazywany jest poszczególnym przedstawicielom gatunku na drodze

dziedziczenia genetycznego, a mózg jest głównym „wykonawcą” biologicznie zadanego programu
rozwojowego
•

niepełnosprawność umysłowa ma u swoich podstaw uszkodzenie struktur mózgowych

•

masa mózgu osób niepełnosprawnych wynosi ok. 2/3 masy przeciętnego mózgu, słabe

ukształtowanie fałd kory mózgowej, niedostateczna ilość wydzielanych neurotransmiterów, często

http://notatek.pl/helena-sek-psychologia-kliniczna-streszczenie?notatka