Kazimierz Bukowski

K

ATECHEZY:

C

ZY WARTO BYĆ

CHRZE CIJANINEM?

Ś

JAK BIBLIA WP YWA NA

Ł

LITERATUR , SZTUK I YCIE

Ę

Ę Ż

CZ OWIEKA?

Ł

Biblio, ojczyzno moja,
Biblio, moja ziemio polska,

Galilejska
I franciszkańska (...)

Wywołuję z Twoich wersetów
Wszystkich najlepszych,

Którzy są dla mnie niedościgłym wzorem (...)
Roman BRANDSTAETTER (1906-1987), Biblio,

ojczyzno moja...

Warstwa światopoglądowo-religijna Biblii (sakralność Biblii)

Dlaczego dla pisarza, poety i t umacza Pisma wi tego, Romana

ł

Ś ę

Brandstaettera, Biblia sta a si potrójn ojczyzn : polsk , galilejsk i

ł

ę

ą

ą

ą

ą

franciszka sk ? Po pierwsze, czu si zawsze Polakiem, chocia

ń ą

ł ę

ż

pochodzenia ydowskiego i prze o y wiele ksi g biblijnych z

ż

ł ż ł

ą

hebrajskiego i greckiego na j zyk polski. Gdy by dzieckiem, matka

ę

ł

uczy a Romka czyta i pisa pos uguj c si tekstem Biblii. Po wtóre,

ł

ć

ć

ł

ą

ę

urodzi si w judaizmie, nawróci na katolicyzm w Ziemi wi tej

ł ę

ł

Ś ę

podczas II wojny wiatowej, od dzieci stwa móg czyta Bibli po

ś

ń

ł

ć

ę

hebrajsku. Po trzecie, Brandstaetter cz sto przebywa w Asy u, ziemi

ę

ł

ż

w. Franciszka, który mu przybli a ducha ewangelicznej prostoty.

ś

ż ł

Pisarz od dzieci stwa zna Bibli i dlatego po latach móg o niej

ń

ł

ę

ł

napisa :

ć

Na Tobie uczyłem się żyć,
Na Tobie uczyłem się czytać,

Na Tobie uczyłem się pisać,
Na Tobie uczyłem się myśleć,

Na Tobie uczyłem się prawdy (...)

1

Czym by Stary i Nowy Testament dla Brandstaettera? Wszystkim.

ł

Nie móg si bez Biblii obej

. T skni za ni , jak cz owiek t skni za

ł ę

ść ę

ł

ą

ł

ę

utraconym zdrowiem i oddalon Ojczyzn .

ą

ą

Dlaczego Biblia wycisn a g bokie pi tno na yciu Brandstattera i

ęł

łę

ę

ż

jego literackiej twórczo ci? Albowiem pisarz otworzy si szeroko na

ś

ł ę

dwie warstwy Biblii: nie tylko jej warstw kulturotwórcz

ę

ą

(

arcydzie o literackie

ł

), lecz przede wszystkim na jej sakralność

(

ksi ga Bo ego Objawienia

ę

ż

). Tre ci wiatopogl dowo-religijne

ś ś

ą

Biblii poeta przyj aktem wiary za swoje w asne. I w optyce wiary w

ął

ł

Jezusa Chrystusa, wcielonego Boga, pisa wiersze i poematy,

ł

dramaty, powie ci i opowiadania. Przyjaciel pisarza tak o nim pisze

ś

(Jan GÓRA OP, By jak przechodzie do domu Ojca ,

ł

ń

Pozna 1997,

ń

s. 149):

„ wiat modlitwy Romana Brandstaettera przepe niony jest

Ś

ł

istnieniem Boga, przepe niony jest wiar , która jest najwi ksz

ł

ą

ę

ą

pewno ci , której nie dotyka zw tpienie. Nie mówi by tak do kogo ,

ś ą

ą

ł

ś

w kogo istnienie by w tpi . W trakcie modlitwy rodzi si powinno

.

ą ł

ę

ść

Stworzyłeś nas, Panie,

Na swoje podobieństwo.
Wszystko, co tworzymy,

Powinniśmy tworzyć
Na podobieństwo

Twoje”.

Wi kszo

naszych wielkich poetów, pisarzy i dramaturgów otwarta

ę

ść

jest na warstw wiatopogl dowo-religijn Biblii. Cho nie u

ę ś

ą

ą

ć

wszystkich mo na dostrzec tak pot

ny ar wiary, jak u konwertyty

ż

ęż

ż

Brandstaettera. Nale

tu z pewno ci twórcy redniowieczni i

żą

ś ą

ś

renesansu (Jan Kochanowski), baroku (Miko aj S p Szarzy ski,

ł

ę

ń

Maciej Kazimierz Sarbiewski) i o wiecenia (Franciszek Karpi ski),

ś

ń

romantyzmu i neoromantyzmu oraz wspó czesno ci (Czes aw

ł

ś

ł

Mi osz, Anna Kamie ska, Zbigniew Herbert, Hanna Malewska,

ł

ń

Antoni Go ubiew).

ł

Tabela 1 : DWIE WARSTWY BIBLII

Religijno- wiatopogl dowa

ś

ą

(sakralno

Biblii)

ść

Ksi ga Bo ego

ę

ż

Objawienia

Bóg g ównym

ł

autorem

Kulturotwórcza (wzornik literacki)

Dzie o literackie

ł

Pisarze ksi g

ą

biblijnych

Warstwa kulturotwórcza Biblii (wzornik literacki)

2

Niektórzy pisarze b d neguj warstw

ą ź

ą

ę

wiatopogl dowo-religijn

ś

ą

ą

czyli sakraln Biblii, b d te od niej

ą

ą ź ż

abstrahują

. Si gaj po Bibli

ę ą

ę

jako po jeszcze jedno dzie o literackie, spisane w staro ytno ci.

ł

ż

ś

Postrzegaj w Biblii jedynie mniej lub bardziej ciekawy i

ą

interesuj cy wzornik literacki.

ą

Ci pierwsi, odrzucaj cy sakralno

Biblii — wychodz c z

ą

ść

ą

okre lonych, materialistyczno-ateistycznych za o e filozoficznych

ś

ł ż ń

— roszcz sobie czasem rol „odbr zowiaczy” Biblii. Skoro w ich

ą

ę

ą

mniemaniu Bóg, dusza ludzka i wiat nadprzyrodzony nie istniej ,

ś

ą

zatem Biblia — w ich przekonaniu — jest tylko jednym wi cej

ę

dzie em ludzkim, literackim — i niczym wi cej. Do tych pierwszych

ł

ę

pisarzy, którzy neguj sakralno

Biblii nale y z pewno ci Zenon

ą

ść

ż

ś ą

Kosidowski

(1898-1978) ze swymi powie ciami pisanymi na

ś

zamówienie

„jedynego

naukowego

wiatopogl du

ś

ą

materialistycznego” — jak w okresie PRL mówiono o marksizmie
(Opowie ci biblijne (

ś

1963) i Opowie ci ewangelistów

ś

(1979).

Wydawano je w masowych nak adach jako rzekomo ostatnie s owo

ł

ł

nauk... biblijnych i archeologii. Autor odziera Bibli z

ę

nadprzyrodzono ci, mimo e Biblia g osi inaczej. Dla

ś

ż

ł

Kosidowskiego Jezus Chrystus jest jedynie jednym z pi ciu

ę

milionów niewolników, yj cym na peryferiach cesarstwa

ż ą

rzymskiego. Jest On postaci enigmatyczn , synem cie li. Nikim

ą

ą

ś

wi cej. Skoro Jezus by tylko jednym z wielu niewolników cesarstwa

ę

ł

rzymskiego, dlaczego nie zapomniano o Nim dot d, jak poszli w

ą

niepami

inni niewolnicy staro ytno ci?

ęć

ż

ś

Inni twórcy odwo uj cy si do Biblii jako tradycji kulturowej nie

ł ą

ę

stawiaj sobie takich celów odarcia Pisma wi tego z sakralno ci,

ą

Ś ę

ś

jak Kosidowski. Oni jedynie abstrahuj od aspektu religijnego Biblii.

ą

Wybitny, proletariacki poeta, W adys aw

ł

ł

Broniewski

(1897-1962)

kilkakrotnie powraca do tematu m ki Pa skiej, poczynaj c od

ę

ń

ą

m odzie czego wiersza

ł

ń

Spowied .

ź Warto doda , e ka de niemal

ć ż

ż

zdanie mie ci jak

aluzj biblijn . Wida , e Biblia urzek a poet .

ś

ąś

ę

ą

ć ż

ł

ę

Jako o nierz armii polskiej genera a W adys awa Andersa, rzucony

ż ł

ł

ł

ł

na Bliski Wschód, st pa po ladach jerozolimskiej Chrystusowej

ą

ś

Drogi Krzy owej. Zastrzega si w wierszu

ż

ę

Via Dolorosa: Nie

przyszed em tu szuka Boga. / Ja jestem o nierz piechoty! / Ja wiem,

ł

ć

ż ł

e jedyna droga do Polski / to droga Golgoty.

ż

Ale postawa

niewierz cego nie przeszkadza mu patrze na Ukrzy owanego z

ą

ć

ż

szacunkiem i sympati :

ą

Tu na kosmicznej scenie,

tragedią dziejów dalekich (...)
„słowo ciałem się stało” -

słowo trafiło do sumień... (...)

3

Tu bili. Tu padł. Szedł dalej,

drewno dźwigając z bólem.
Znów bili i pytali:

„Kto jest żydowskim królem?”
Ciernie na głowie.

Sam wśród gawiedzi ulicznej.
Dobry człowiek.

Więzień polityczny. (...)

Broniewski abstrahuje od sakralno ci Biblii. Po co zatem odwo uje

ś

ł

si do niej? Czy nie po to, i czuje, e tylko Biblia —

ę

ż

ż

ż

najs awniejsza ksi ga religijna wiata — pozwoli mu upatetyczni ,

ł

ę

ś

ć

uwznio li przes anie wiersza? Golgota Chrystusa jest jakby

ś ć

ł

przeobra eniem ciernistej drogi o nierza polskiego do niepodleg ej

ż

ż ł

ł

Ojczyzny. Broniewski po II wojnie wróci do kraju. Ale op aca swój

ł

ł

powrót cen wiernego pos usze stwa re ymowi PRL. Wi kszo

ą

ł

ń

ż

ę

ść

jego kolegów, niestety, musia a nadal tu a si po wiecie...

ł

ł ć ę

ś

Od minimum do maksimum wpływu Biblii na twórcę

Poznali my minimum i maksimum oddzia ywania Biblii na pisarza i

ś

ł

jego twórczo

. Gdy pisarz — pod wp ywem przyj tych z góry

ść

ł

ę

ateistystycznych za o e wiatopogl dowych — zamyka si na to, co

ł ż ń ś

ą

ę

stanowi istot Biblii, to jest jej warstw sakraln (ksi ga Bo ego

ę

ę

ą

ę

ż

Objawienia), wówczas wp yw Biblii na twórc i jego dzie a jest

ł

ę

ł

powierzchowny i minimalny. Biblia jest dla niewierz cego jedynie

ą

jedn z wielu ksi g staro ytnych, ciekawym wzornikiem literackim.

ą

ą

ż

Wida to w utworach Kosidowskiego i Broniewskiego.

ć

Na przeciwleg ym biegunie s ci pisarze i twórcy kultury, którzy

ł

ą

otwieraj si na warstw wiatopogl dowo-religijn Biblii. Tre ci

ą ę

ę ś

ą

ą

ś

religijno-etyczne Biblii przyjmuj za swój bezcenny skarb, któremu

ą

— cho nie bez trudno ci i oporów — staraj si podda swoje

ć

ś

ą ę

ć

my li, s owa i czyny. Z kolei staraj si tworzy dzie o sztuki w

ś

ł

ą ę

ć

ł

optyce wiary w Boga, który sta si Cz owiekiem. U tych pisarzy i

ł ę

ł

innych twórców kultury zauwa y mo na najg bszy wp yw Biblii:

ż ć

ż

łę

ł

najpierw na ich osobiste ycie i post powanie, a nast pnie na dzie a

ż

ę

ę

ł

przez nich tworzone. Przyk adem s tu najwi ksi z najwi kszych: od

ł

ą

ę

ę

Kochanowskiego, poprzez romantyków (Mickiewicz, S owacki,

ł

Krasi ski, Norwid), a do Mi osza i Herberta, Brandstaettera i

ń

ż

ł

Malewskiej oraz Go ubiewa. Tu trzeba by wspomnie równie inne

ł

ć

ż

dziedziny sztuki: jak rze ba, architektura, malarstwo, muzyka i

ź

folklor. We wszystkich tych dziedzinach kultury wida przemo ny

ć

ż

wp yw Biblii — od redniowiecza, po dzie dzisiejszy.

ł

ś

ń

4

Pomi dzy minimum a maksimum wp ywu Biblii na pisarza i w ogóle

ę

ł

twórc kultury, istnieje ca a gama

ę

ł

mo liwo ci po rednich

ż

ś

ś

. Wszystko

zale y zawsze od warunku podstawowego: w jakim stopniu twórca

ż

jest otwarty na warstw sakraln Biblii? Wp yw Biblii na twórc

ę

ą

ł

ę

kultury i jego dzie a jest g bszy, je eli twórca szerzej otwiera si na

ł

łę

ż

ę

ksi g Bo ego Objawienia.

ę ę

ż

Biblia jako wzornik literacki

Obecnie przyjrzymy si wp ywowi tekstów biblijnych na teksty

ę

ł

literatury pi knej. Biblia w ró noraki sposób inspiruje literatur

ę

ż

ę

pi kn . Przede wszystkim Pismo wi te bywa

ę ą

Ś ę

•

ród em tematów

ź

ł

. Tematy mog wyst powa w formie

ą

ę

ć

parafrazy( np. Psalm w Hebronie Cypriana Norwida,
pierwszy poetycki przek ad modlitwy-hymnu Matki Bo ej

ł

ż

Magnificat, to jest „Uwielbia dusza moja”). W tki biblijne

ą

mog ulec

ą

przekszta ceniu

ł

(np. Pie

nad pie niami

śń

ś

, hymn

w. Paw a o mi o ci, Osiem b ogos awie stw w utworze

ś

ł

ł ś

ł

ł

ń

Psalmów-psalm Norwida).

Aktualizację

biblijnej tematyki

mo na spotka w Improwizacji z

ż

ć

Dziadów cz

ci III

ęś

Mickiewicza: Konrad czuje w sobie si biblijnego Samsona

łę

wstrz saj cego kolumnami.

ą ą

•

Biblia mo e by skarbnic

ż

ć

ą

fabu literackich

ł

. Wystarczy

wspomnie powie

ć

ść Przymierze Zofii Kossak Szczuckiej, w

której znakomita pisarka opiewa ycie Abrahama. Pismo

ż

wi te bywa te ród em

Ś ę

ż ź

ł

postaci

, którym twórcy po wi caj

ś ę ą

swoje utwory, np. Kasprowicz (Hagar, Rebeka, Moj esz,

ż

Judyta, Chrystus), albo ród em

ź

ł

sytuacji

, np. przypowie

o

ść

ziarnie gorczycy zapowiada zwyci stwo prze ladowanych

ę

ś

chrze cijan w

ś

Quidamie Norwida:

•

Kto siał gorczyczne ziarno,

zgorzknił

,

zbawił

:

•

Gorczyczne ziarno, liche i pieprzowe,

•

Prochowi równe, który noga zwiewa;

•

Lecz wyżej serca urasta, nad głowę,

•

I tak się staje podobieństwem drzewa,

Że ptak niebieski gniazdo na nim miewa.

•

Wiele biblijnych

gatunków literackich

zosta o pó niej — i

ł

ź

a do dzi ten stan trwa — przej tych przez literatur pi kn

ż

ś

ę

ę ę ą

ca ego wiata. Z naszych twórców wystarczy wspomnie

ł

ś

ć

treny

(Kochanowski, Szymon Starowolski, Karpi ski, Adam

ń

Jerzy Czartoryski),

psalm

y (od Miko aja Reja, po Tadeusza

ł

5

Nowaka, Marka Skwarnickiego i Mi osza),

ł

pie n

ś

i (od

Kochanowskiego, Franciszka W

yka, Kazimierza

ęż

Brodzi skiego — do Krzysztofa Baczy skiego),

ń

ń

przypowie ci

ś

(Mickiewicz, Norwid, Stanis aw Witkiewicz),

ł

teksty prorockie

(od Piotra Skargi, Modrzewskiego, poprzez

romantyków i Wyspia skiego, do Broniewskiego) i

ń

Apokalipsę

(od Reja, przez M od Polsk , do Brylla, Janusza

ł ą

ę

Ihnatowicza i Józefa Barana).

•

Symbole religijne

, takie jak krzy , hostia, odgrywaj wielk

ż

ą

ą

rol w polskiej literaturze i w ca ej europejskiej kulturze.

ę

ł

Krzyż

— znak m ki i ha by w staro ytno ci, staje si

ę

ń

ż

ś

ę

znakiem zmartwychwstania i zbawienia, np. w wierszu
Norwida Krzy i dziecko:

ż

•

- Synku! trwogi zbądź:

•

To znak — zbawienia; (...)

•

- Gdzie się podział

krzyż

?

- Stał się nam

bramą

.

Bia a

ł

hostia

, która moc Chrystusowych s ów staje si Jego

ą

ł

ę

Cia em, a w ten sposób mie ci w sobie najdoskonalszego z

ł

ś

ludzi — Boga Cz owieka, Syna Bo ego — ta hostia bywa

ł

ż

obrazem najwy szej doskona o ci muzyki w Norwidowym

ż

ł ś

Fortepianie Szopena:

Hostię przez blade widzę zboże...

Emmanuel już mieszka
Na Taborze!

•

Biblia bywa tak e ród em

ż ź

ł

topiki poetyckiej

. U jednych, jak

u Norwida czy wielkich romantyków, nasycenie poezji
Ewangeli wyp ywa z g bokich religijnych przekona . U

ą

ł

łę

ń

innych za , jak u Boles awa Le miana w wierszu

ś

ł

ś

Bo e, pe en

ż

ł

w niebie chwa y

ł , jest wyrazem t sknoty za Niesko czonym:

ę

ń

•

Boże, pełen w niebie chwały,

•

A na krzyżu — pomarniały,

•

Gdzieś się skrywał i gdzieś bywał,

Żem Cię nigdy nie widywał? (...)

U jeszcze innych pisarzy inspiracja Bibli jest po rednia —

ą

ś

poprzez dzie o sztuki — np. rze ba Madonny z Kru lowej z

ł

ź

ż

XV wieku jest obiektem poetyckiej refleksji Jerzego
Harasymowicza w utworze pod takim e tytu em tu mo na te

ż

ł

ż

ż

zaliczy Jalu Kurka

ć

Madonn z ko cieliskiej figurki):

ę

ś

Cóż tu robi

w muzeum wielkim

6

ta gór Panna

najpiękniejsza
z czołem wysokim

ten makowy gotyk
W Krużlowej

gdy zbierała jagody
anioł w lejbiku złotym

Synka jej zwiastował (...)

Stylizacja biblijna

Na osobn wzmiank zas uguje wp yw Biblii na j zyk literatury

ą

ę

ł

ł

ę

pi knej czyli stylizacja biblijna. Zjawisko to polega na:

ę

1.

Zapo yczaniu

ż

biblijnych schematów ideowych (np.

Starotestamentowej wizji Boga, mesjanizmu, wizji
eschatologicznej), na

uk adaniu

ł

opisanych zdarze na wzór

ń

wydarze biblijnych (np. stworzenie wiata, historia Kaina i

ń

ś

Abla, Dawida i Goliata czy m ka Pa ska), na

ę

ń

przejmowaniu

gotowych metafor, alegorii, porówna biblijnych.

ń

2. Druga posta stylizacji to

ć

przyjmowanie

biblijnej

formy

j zykowej

ę

(np. „Jeruzalem, Jeruzalem, ty zabijasz

proroków...”),

wyra e

ż ń

(„onego czasu”) lub

zwrotów

(„nie

wiedzie dnia ani godziny”). O wyra nej stylizacji biblijnej

ć

ź

wiadczy w a ciwe Biblii s ownictwo (Arka Przymierza,

ś

ł ś

ł

prorok, Mesjasz, faryzeusz, lewita) lub

imiona

osobowe.

Popularno

Biblii w przek adzie ks. Jakuba Wujka z ko ca XVI

ść

ł

ń

wieku, wydawanej wielokrotnie w wiekach XVII-XIX,
spowodowa a, e do biblijnego stylu zalicza si równie

ł ż

ę

ż

j zykowe

ę

archaizmy

(„u rza ”, „Biblije”, „zostawuj ”, azali”, „zasi itd.).

ź

ł

ą

ę

Oba rodzaje biblijnej stylizacji zwykle wyst puj razem.

cz si z

ę

ą

Łą ę ę

na ladowaniem biblijnego literackiego gatunku : trenu, psalmu,

ś

pie ni, przypowie ci, przys owia, tekstu prorockiego.

ś

ś

ł

W jakim celu pisarze pos uguj si biblijn stylizacj ? Czyni to w

ł

ą ę

ą

ą

ą

trojakim celu. Po pierwsze, stylizacja biblijna dodaje powagi i
dostoje stwa (Mickiewicz

ń

Ksi gi narodu i pielgrzymstwa polskiego

ę

oraz S owacki

ł

Anhelli).. Po wtóre, autor parodiuje i wy miewa czyje

ś

ś

pogl dy spo eczno-polityczne (Julian Ursyn Niemcewicz wy miewa

ą

ł

ś

targowiczan w tzw. Biblii targowickiej). Po trzecie, autor pragnie

7

wywo a efekty komiczne poprzez kontrast powagi stylu biblijnego z

ł ć

b ah tre ci .

ł ą

ś ą

Jednym z przejawów stylizacji jest na ladowanie

ś

rytmiki biblijnych

wersetów

. Otó podstaw hebrajskiej poezji jest werset, który

ż

ą

posiada redniówk , dziel c ca o

na dwa, a czasem trzy a nawet

ś

ę

ą ą ł ść

cztery stylistyczne cz ony. Ka dy werset biblijny — mimo

ł

ż

wewn trznych pauz — stanowi jedn rytmiczn ca o

. Ponadto

ę

ą

ą

ł ść

cech charakterystyczn biblijnych wersetów — jak w ogóle poezji

ą

ą

staro ytnego Bliskiego Wschodu — jest

ż

paralelizm

cz onów. My l

ł

ś

mo e by powtórzona w tym samym znaczeniu (paralelizm

ż

ć

synonimiczny

. Tak rzecz jawi si w przek adzie

ę

ł

Psa terza

ł

dokonanym przez Cz. Mi osza:

ł

Szczęśliwy, kto nie chodził za radą bezbożnych / i na drodze grzeszników nie

postał, / i w gromadzie naśmiewców nie siedział (Ps 1, 1).

W innych wersetach my l bywa powtórzona w przeciwnym

ś

znaczeniu (paralelizm

antytetyczny

):

Albowiem poznaje Pan drogę sprawiedliwych, / a droga bezbożnych zaginie (Ps 1,
6).

W paralelizmie

syntetycznym

my l mo e si rozwija w dwóch lub

ś

ż

ę

ć

trzech cz onach wersetu, np. trzeci cz on wersetu wyja nia dwa

ł

ł

ś

poprzednie:

Naucz mnie drogi Twojej, Panie, / i wyprowadź na równą ścieżkę, / na przekór

tym, co mnie nienawidzą (Ps 27, 11).

redniowieczny

Ś

Psa terz pu awski

ł

ł

u ywa biblijnych wersetów.

ż

Natomiast w renesansie zarzucono werset na rzecz prozy, albo — jak
u Kochanowskiego — rymowanej horacja skiej strofy. Dopiero

ń

Wespazjan Kochowski w swej Psalmodii polskiej odnowi wzorzec

ł

wersetu.

Wspó cze nie Czes aw Mi osz wierny jest w przek adach Pisma

ł

ś

ł

ł

ł

wi tego biblijnym wersetom, natomiast Brandstaetter nie docenia

Ś ę
ich rytmiki i dowolnie rozcz onkowuje t umaczone frazy. Oto

ł

ł

przyk ad:

ł

O szczęśliwy mąż,

8

który nie chodził za radą przewrotnych

i nie wszedł na drogę grzeszników
ani na stolicy szyderców nie siedzi,

ale upodobał sobie prawo Pańskie
i nad prawem Jego rozmyśla

we dnie i w nocy (Ps 1, 1-2).

Tak jest w przek adach ksi g wi tych. Natomiast w biblijnej

ł

ą ś ę

stylizacji z regu y na laduje si rytmik biblijnych wersetów.

ł

ś

ę

ę

REFLEKSJA

1. Dlaczego Biblia dla Brandstaettera by a potrójn ojczyzn : polsk ,

ł

ą

ą

ą

galilejsk , franciszka sk ?

ą

ń ą

2. Wyja nij wp yw warstwy wiatopogl dowo-religijnej Biblii

ś

ł

ś

ą

(ksi ga Bo ego Objawienia) na my li i decyzje, czyny i ca e ycie

ę

ż

ś

ł ż

cz owieka.

ł

3. Przez co Biblia pe ni rol kulturotwórcz ?

ł

ę

ą

4. Ró ny wp yw Biblii na Brandstaettera, Kosidowskiego i

ż

ł

Broniewskiego. Od czego to jest zale ne?

ż

5. Od czego zale y minimum i maksimum oddzia ywania Biblii na

ż

ł

pisarza i jego dzie a?

ł

6. Kiedy Pismo wi te staje si dla pisarza ród em tematów?

Ś ę

ę

ź

ł

7. Kiedy Biblia jest skarbnic literackich fabu i postaci?

ą

ł

8. Jakie gatunki literackie wyros e z Biblii odnajdujemy w literaturze

ł

polskiej po dzie dzisiejszy?

ń

9. Podaj przyk ady symboli religijnych obecnych w literaturze

ł

polskiej.

9

10. Biblia jako ród o poetyckiej topiki. Co to znaczy?

ź

ł

11. Na czym polega biblijna stylizacja? W jakim celu twórcy si ni

ę ą

pos uguj ?

ł

ą

12. Wyja nij trzy rodzaje paralelizmu biblijnych wersetów:

ś

paralelizm synonimiczny, antytetyczny i syntetyczny.

WARTO PRZECZYTAĆ

Ks. Kazimierz

Bukowski

, Biblia a literatura polska. Antologia,

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990, wyd. 3,
zw aszcza ss. 1-55.

ł

10