E

LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/99

37

S

Sz

zk

ko

ołła

a K

Ko

on

ns

st

tr

ru

uk

kt

to

or

ró

ów

w

R

Ro

ozzw

wiią

ązza

an

niie

e zza

ad

da

an

niia

a 4

41

1

W EdW 7/99 zamieszczony był schemat fototelefo−

nu. Pokazany on jest na rry

ys

su

un

nk

ku

u A

A. Zdecydowana

większość uczestników konkursu, zarówno młodych
jak i starszych, prawidłowo oceniła układ. Niektórzy
nie mogli się powstrzymać, i oprócz krótkiej odpowie−
dzi dodali parę zdań osobistego komentarza. Na przy−
kład K

Krrzzy

ys

szztto

off N

No

ow

wa

ak

ko

ow

ws

sk

kii z Bolkowa napisał: Sche−

maty ze starych książek przeważnie wzbudzają we
mnie śmiech lub politowanie dla autora tych “nieza−
wodnych” rozwiązań. Tak jest i w tym przypadku. Ta−
kie projekty nie zostały nigdy przetestowane w prak−
tyce. Za takie beznadziejne publikacje powinno się
przywiązywać autora do fotela i kazać mu oglądać te−
lenowele brazylijsko−włosko−hiszpańsko−wenezuel−
skie, a na dodatek co chwilę przerywać je reklamami
proszków do prania! (...)

Mocne słowa! Czy jednak zaproponowana kara nie

jest aby zbyt surowa?

Inny uczestnik, G

Grrzze

eg

go

orrzz K

Ka

ac

czzm

ma

arre

ek

k z Opola napi−

sał: (...) mamy tu przykład genialności i pomysłowości
“elektronicznych weteranów”, którzy po dojściu do
perfekcji projektowali układy na poczekaniu i w pamię−
ci. Ciekawe tylko, kto tych genialnych naukowców wy−
próbował swoje układy? Ile z nich doczekało się prak−
tycznej realizacji?

Osobiście denerwują mnie pozycje wydawnicze lat

50−tych, w których jest wiele kłamstw i nieprawidło−
wości. Sam się kiedyś na to natknąłem.

(...) tak jest z opracowaniem jakiegoś geniusza, wy−

korzystanym do tego zadania. (...) Uważam, że tego ty−
pu pozycje powinno się wycofywać z rynku jak naj−
szybciej, a nie dokonywać poprawek i nowych wydań,
by zarobić na czyjejś naiwności. (...) Kogo wtedy pocią−
gnąć do odpowiedzialności? Każdy wypnie się i skwi−
tuje ofiarę słowami typu “trzeba było uważać”. (...)

Wciąż słyszy się stwierdzenia typu: “wtedy to było

dobre rozwiązanie”, albo “to opracował znany ...” albo
“ten układ to tylko pierwowzór, od którego się zaczę−
ło...”. Mnie takie suche gadanie nie przekonuje! Ma−

my lata 90−te! Po co się zajmować rozwiązaniami
przedpotopowymi? (...)

Osobiście podzielam oburzenie naszego Czytelnika.

Nie jestem tylko pewny, czy Autorowi listu chodzi
o książki elektroniczne z lat 50−tych, czy jakieś inne...

A oto fragmenty listu T

To

om

ma

as

szza

a K

Ko

orrzze

en

niie

ec

ck

kiie

eg

go

o z War−

szawy: Schemat przedstawiony w lipcowym konkursie
“Co tu nie gra?” widziałem kilka lat temu w książce z lat
80−tych. Wtedy był bardzo zachwalany, jako że nie wy−
maga zezwolenia. Kiedyś był to problem, jednak dziś (...)
jego wykonanie miałoby sens czysto dydaktyczny. (...)

PS1 Nie wszystkie układy z tej książki są błędne jak

ten. Jeden z nich nawet zrealizowałem (migacz) na
preszpanie.

PS2 Idealnym źródłem preszpanu (lakierowanego!)

są... pokrywki od kubełków z kurczakiem.

Wśród wielu nadesłanych odpowiedzi było kilka

błędnych. Niektórzy przypuszczali, że na schemacie
jest ukryty jakiś błąd układowy. Jeden kolega przypu−
szczał, że słuchawka w odbiorniku powinna być dołą−
czona do plusa zasilania, a nie do masy − ze względu na
obecność kondensatora C4 nie ma to żadnego znacze−
nia. Ktoś inny twierdził, co zdecydowanie nie jest praw−
dą, że mikrofon węglowy nie może pracować przy ma−
łych napięciach zasilania, tylko przy dużych, jak w linii
telefonicznej (48...60V). Mikrofon węglowy pracuje
przy zdecydowanie niższych napięciach. Jest to (czy ra−
czej był) element o niecodziennych właściwościach −
jego rezystancja (rzędu kilkunastu do kilkuset omów)
zależy od wartości przepływającego prądu, czyli jest
nieliniowa, ale to zupełnie inna historia.

Prawidłowa odpowiedź na pytanie zadane w nume−

rze lipcowym brzmi:

Układ nie będzie poprawnie działał przede wszyst−

kim zze

e w

wzzg

gllę

ęd

du

u n

na

a zza

as

stto

os

so

ow

wa

an

niie

e żża

arró

ów

wk

kii,, k

kttó

órre

ejj

w

włłó

ók

kn

no

o m

ma

a zzb

by

ytt d

du

użżą

ą b

be

ezzw

włła

ad

dn

no

oś

ść

ć c

ciie

ep

plln

ną

ą ii n

na

a p

pe

ew

w−

n

no

o n

niie

e p

prrzze

en

niie

es

siie

e c

czzę

ęs

stto

ottlliiw

wo

oś

śc

cii zz zza

ak

krre

es

su

u p

pa

as

sm

ma

a a

ak

ku

u−

s

stty

yc

czzn

ne

eg

go

o.

Gratuluję wszystkim, którzy doszli do takiego sa−

mego wniosku! Kilkunastu kolegów oprócz tej krót−
kiej odpowiedzi nadesłało także uwagi dodatkowe,
w tym propozycje poprawy. Na przykład z listu J

Ja

ac

ck

ka

a

K

Ko

on

niie

ec

czzn

ne

eg

go

o z Poznania udało mi się odcyfrować in−

formację, że kiedyś badał on żarówki pod tym kątem
i najlepsze wyniki uzyskał z żaróweczką telefoniczną
6V 50mA. Pasmo przenoszenia było wtedy najszer−
sze i sięgało... 100Hz. Przy innych żarówkach było je−
szcze gorzej.

Według powszechnej opinii uczestników konkursu,

żarówkę należy zastąpić diodą LED na światło widzial−
ne, lub lepiej na podczerwień. Aby uzyskać sensowny
zasięg, dioda powinna mieć jak najwęższy kąt świece−
nia, ewentualnie trzeba zastosować soczewki skupia−
jące. Jeszcze lepiej byłoby modulować światło lasera
półprzewodnikowego. Dwóch czy trzech kolegów wi−
dzi możliwość wykorzystania w tej roli popularnego
wskaźnika laserowego, dostępnego obecnie za kilka−
naście złotych.

Elementem odbiorczym byłaby fotodioda. Rzeczy−

wiście, fotodioda może pracować przy bardzo dużych
częstotliwościach, znacznie wykraczających poza pa−
smo akustyczne. W przedstawionym zastosowaniu
poradziłby sobie także znacznie wolniejszy fototranzy−
stor. Natomiast pokazany na schemacie fotorezystor
być może od biedy spełniłby swą rolę, jednak fotore−
zystory są “leniwe” i nie stosuje się ich w takich ukła−
dach. Kilkunastu kolegów słusznie zwróciło i na to
uwagę.

Gdyby ktoś chciał wykonać podobny układ jedynie

do celów eksperymentalnych i uzyskać zasięg do
10m, może zastosować diodę nadawczą IRED o wą−
skim kącie świecenia, np. LD274, TSUS520X,
TSIL5200, SFH400, SFH480 czy SFH484. W odbiorni−
ku można zastosować jakąkolwiek fotodiodę. Oczywi−
ście także układ elektroniczny należałoby zmodyfiko−
wać i uwspółcześnić. Większy zasięg uda się uzyskać
tylko przy zastosowaniu elementów optycznych, ale
jest to bardzo trudne ze względu na niewidoczne pro−
mieniowanie podczerwone. Bardzo skutecznym roz−
wiązaniem byłoby zastosowanie lasera, jednak bezpo−
średnie włączenie w obwód modulatora popularnego
wskaźnika laserowego może nie dać zadowalającego

rezultatu (jeśli z obwodzie sterującym wskaźnika będą
jakiekolwiek kondensatory.

Kilkunastu kolegów słusznie podkreśliło szkodliwy

wpływ promieniowania otoczenia. Przy zastosowaniu
modulacji amplitudowej i bardzo prostego odbiornika,
poziom odbieranego sygnału będzie zmniejszał się
wraz z odległością nadajnik−odbiornik i w końcu zginie
w szumach tła. W odbiornikach radiowych AM w to−
rze pośredniej częstotliwości występuje układ ARW,
który utrzymuje poziom sygnału przed detektorem na
w miarę stałym poziomie. Taki układ ARW może być
stosowany jedynie w systemie z modulowaną falą no−
śną. W pokazanym prostym układzie obwód ARW nie
spełni swej roli. Tylko nieliczni koledzy aż tak zagłębili
się w temat. Wyjątkiem jest wspomniany Krzysztof
Nowakowski, który zaproponował schemat blokowy
systemu z modulacją FM. Wtedy diody nadawcze są
sterowane impulsami o stałej, dużej amplitudzie
i zmiennej częstotliwości. Rzeczywiście, wykorzysta−
nie modulacji FM rozwiązuje wiele problemów. Zarów−
no w roli modulatora, jak i demodulatora FM może na
przykład pracować kostka CMOS 4046. na życzenie
Czytelników, taki układ może zostac opracowany i za−
prezentowany jako projekt w EdW.

Nagrody za udział w rozwiązaniu tego zadania tym

razem wylosowali: Ł

Łu

uk

ka

as

szz J

Jo

op

pe

ek

k zz Ł

Ło

od

dzzii,, B

Ba

arrtto

os

szz T

To

o−

m

me

ec

czzk

ko

o zz W

Wrro

oc

cłła

aw

wiia

a ii J

Ja

ak

ku

ub

b K

Ka

alllla

as

s zz G

Gd

dy

yn

nii..

Z

Za

ad

da

an

niie

e n

nu

um

me

err 4

45

5

Na rry

ys

su

un

nk

ku

u B

B pokazano fragment układu nadesła−

nego przed kilkoma miesiącami przez jednego z ucze−
stników Szkoły (o ile dobrze pamiętam było to rozwią−
zanie zadania nr 33). Rysunek jest nieco zmodyfikowa−
ny, pokazuje tylko część układu − w oryginale był to
komparator okienkowy zawierający dwa wzmacniacze
operacyjne LF357 o prądzie wejściowym typowo
30pA, maksymalnie 100pA. Według opisu jest to kom−
parator, “którego rezystancja wejściowa wynosi
100k

Ω,

kondensator tłumi wszelkie śmieci”. Diody

mają zabezpieczać przed przepięciami, które jako przy−
padkowe zakłócenia mogłyby pojawić się na wejściu.
W czasie normalnej pracy na wejściu pojawiają się bar−
dzo małe napięcia stałe, rzędu 1...10 miliwoltów.

Pytanie konkursowe jest tym razem dość ogólne

i brzmi:

C

Co

o ttu

u n

niie

e g

grra

a?

?

Autor na pewno pomylił się w pewnym szcze−

góle. W jakim? Odpowiedź można zawrzeć w jed−
nym krótkim zdaniu. Kto zechce, może szerzej prze−
analizować działanie i właściwości układu. Zastrze−
gam jednak, że tym razem niewiele zwiększy to
szansę na nagrodę, ponieważ nagrody będą losowa−
ne spośród prawidłowych odpowiedzi.

Termin nadsyłania odpowiedzi upływa 15 grudnia

1999.

Ze względu na dużą ilość przesyłek do szkoły, roz−

różnijcie drugie zadanie od głównego, a więc na kart−
kach i kopertach piszcie proszę N

Niie

e g

grra

a 4

45

5. Ułatwi to

mi znacznie segregację “szkolnych” prac. Z góry
dziękuję!

R

Ry

ys

s.. A

A

R

Ry

ys

s.. B

B

Co tu nie gra?

Co tu nie gra?