praca i zdrowie

15

T E M A T M I E S I Ñ C A

Niebezpieczne substancje
w miejscu pracy

W warunkach nara˝enia zawodowego

wch∏anianie substancji zachodzi przede
wszystkim przez drogi oddechowe, ale rów-
nie˝ przez skór´ i z przewodu pokarmowego,
stàd tak istotne sà sposoby ochrony przed
niekorzystnymi skutkami dzia∏ania tych sub-
stancji.

Reakcja organizmu na dzia∏anie sub-

stancji i preparatów chemicznych zale˝y od
ich w∏aÊciwoÊci fizykochemicznych, drogi
wch∏aniania, wielkoÊci dawki i okresu na-
ra˝enia, a tak˝e od takich cech organizmu,
jak p∏eç, wiek, ogólny stan zdrowia czy te˝
indywidualnych predyspozycji organizmu.

Substancje chemiczne to pierwiastki che-

miczne i ich zwiàzki w stanie, w jakim wyst´-
pujà w przyrodzie lub zostajà uzyskane za
pomocà procesu produkcyjnego, ze wszyst-
kimi dodatkami wymaganymi do zachowa-
nia ich trwa∏oÊci, oprócz rozpuszczalników,
które mo˝na oddzieliç bez wp∏ywu na stabil-
noÊç i sk∏ad substancji, i wszystkimi zanie-
czyszczeniami powsta∏ymi w wyniku zastoso-
wanego procesu produkcyjnego. Natomiast
preparaty chemiczne to mieszaniny lub roz-

twory sk∏adajàce si´ co najmniej z dwóch
substancji.

Identyfikacja niebezpiecznych

substancji chemicznych

W celu ochrony pracowników przed dzia-

∏aniem niebezpiecznych substancji chemicz-
nych pracodawca jest zobowiàzany do usta-
lenia w pierwszej kolejnoÊci, czy w Êrodowi-
sku pracy wyst´puje czynnik chemiczny stwa-
rzajàcy zagro˝enie oraz do dokonania i udo-
kumentowania oceny ryzyka zawodowego
stwarzanego przez ten czynnik.

W celu przeprowadzenia oceny ryzyka za-

wodowego, w pierwszym etapie konieczne
jest dokonanie przeglàdu stosowanych sub-
stancji i preparatów niebezpiecznych w pro-
cesie pracy. Zgodnie z przepisami ustawy
z 11 stycznia 2001 r. o substancjach i prepa-
ratach chemicznych, do kategorii niebez-
piecznych substancji i preparatów chemicz-
nych klasyfikuje si´ nast´pujàce substancje
i preparaty:

o w∏aÊciwoÊciach wybuchowych,

o w∏aÊciwoÊciach utleniajàcych,

skrajnie ∏atwopalne,

wysoce ∏atwopalne,

∏atwopalne,

bardzo toksyczne,

toksyczne,

szkodliwe,

˝ràce,

dra˝niàce,

uczulajàce,

rakotwórcze,

mutagenne,

dzia∏ajàce szkodliwie na rozrodczoÊç,

– sposoby ochrony

N

Niieeb

beezzp

piieecczzn

nee ssu

ub

bsstta

an

nccjjee

cch

heem

miicczzn

nee ssà

à jjeed

dn

nyym

mii

zz n

na

ajjp

po

ow

wsszzeecch

hn

niieejjsszzyycch

h

w

w ÊÊrro

od

do

ow

wiisskku

u p

prra

accyy

cczzyyn

nn

niikkó

ów

w sszzkko

od

dlliiw

wyycch

h d

dlla

a

zzd

drro

ow

wiia

a.. W

Wyysstt´´p

pu

ujjà

à

w

w p

prro

occeessiiee p

prro

od

du

ukkccjjii,,

p

prrzzeettw

wa

arrzza

an

niia

a,, sstto

osso

ow

wa

an

niia

a,,

sstta

ajjà

àcc ssii´´ êêrró

ód

d∏∏eem

m

zza

an

niieecczzyysszzcczzeen

niia

a p

po

ow

wiieettrrzza

a

n

na

a sstta

an

no

ow

wiisskka

acch

h p

prra

accyy

ii zza

ag

grro

o˝˝een

niieem

m d

dlla

a

p

prra

acco

ow

wn

niikkó

ów

w..

T E M A T M I E S I Ñ C A

niebezpieczne dla Êrodowiska

1

.

Bioràc pod uwag´ kategorie niebezpie-

czeƒstwa i klasyfikacj´ posiadanych przez
pracodawc´ substancji i preparatów niebez-
piecznych, zobowiàzany jest on sporzàdziç
spis substancji i preparatów niebezpiecznych
stosowanych w dzia∏alnoÊci zawodowej. Pra-
codawca w ten sposób spe∏nia obowiàzek na-
∏o˝ony przez Kodeks pracy w art. 221 par. 2.,
który stanowi m.in., i˝ niedopuszczalne jest
stosowanie niebezpiecznych substancji i nie-
bezpiecznych preparatów chemicznych bez
posiadania aktualnego spisu tych substancji
i preparatów

2

.

Informowanie

o zagro˝eniach niesionych

przez niebezpieczne

substancje chemiczne

Podstawà bezpiecznego post´powania

z substancjami niebezpiecznymi jest znajo-
moÊç w∏aÊciwoÊci fizycznych i chemicznych
substancji, z którymi kontakt ma pracownik.
Warunkiem koniecznym ochrony pracowni-
ków przed niebezpiecznym dzia∏aniem sub-
stancji chemicznych jest w∏aÊciwe przekaza-
nie pracownikom informacji o w∏aÊciwo-
Êciach stosowanych substancji i preparatów

niebezpiecznych oraz sposobach przeciw-
dzia∏ania niesionym przez nie zagro˝eniom.

èród∏ami informacji o zagro˝eniach sà

przede wszystkim:

napisy i znaki ostrzegawcze na oznako-

waniu opakowaƒ,

znaki ostrzegawcze w magazynach i na

rurociàgach,

instrukcje bhp post´po-

wania z substancjami i pre-
paratami niebezpiecznymi,
w tym o dzia∏aniu rakotwór-
czym,

instrukcje bhp post´-

powania na wypadek awarii,

karty charakterystyki,

uwzgl´dnianie tematy-

ki niebezpiecznych chemi-
kaliów w szkoleniach bhp,
w szczególnoÊci zagadnieƒ
dotyczàcych zagro˝eƒ po-
wodowanych substancjami
lub preparatami o dzia∏aniu
rakotwórczym.

Napisy i znaki ostrzegaw-

cze sà podstawowà formà
informowania o zagro˝e-
niach, stàd zgodnie z par. 1.
art. 221 Kodeksu pracy, nie-
dopuszczalne jest stosowa-
nie substancji i preparatów chemicznych
nieoznakowanych w sposób widoczny,
umo˝liwiajàcy ich identyfikacj´

2

. Niedopusz-

czalne te˝ jest stosowanie niebezpiecznej
substancji lub niebezpiecznego preparatu
chemicznego bez posiadania karty charakte-
rystyki, z którà bezwzgl´dnie powinien byç
zapoznany pracownik. Karta umo˝liwia
u˝ytkownikowi danej substancji prowadzà-
cemu dzia∏alnoÊç zawodowà podj´cie ko-
niecznych Êrodków w celu zapewnienia bez-
pieczeƒstwa oraz ochrony zdrowia. Ponadto,
bezpoÊrednio dost´pne dla pracownika in-
formacje znajdujà si´ na etykiecie opakowa-
nia, informujàc go o ryzyku niesionym przez
danà substancj´ czy preparat niebezpieczny
poprzez odpowiednie zastosowanie zwrotów
ryzyka R oraz informacje na temat zasad
bezpiecznego post´powania (stosowania,
przechowywania, magazynowania) poprzez
zastosowanie zwrotów S.

Ocena

ryzyka zawodowego

Ryzyko zawodowe to prawdopodobieƒ-

stwo wystàpienia niepo˝àdanych zdarzeƒ
zwiàzanych z wykonywanà pracà powodujà-
cà straty, w szczególnoÊci wystàpienia u pra-
cowników niekorzystnych skutków zdrowot-
nych w wyniku wyst´pujàcych w Êrodowisku

pracy zagro˝eƒ zawodowych lub sposobu wy-
konywania pracy

3

.

Zgodnie z art. 226 Kodeksu pracy, praco-

dawca ocenia i dokumentuje ryzyko zawo-
dowe zwiàzane z wykonywanà pracà oraz
stosuje niezb´dne Êrodki profilaktyczne
zmniejszajàce ryzyko. Zobowiàzany jest
równie˝ poinformowaç pracowników o ry-

zyku zawodowym, któ-
re wià˝e si´ z wykony-
wanà pracà, jak i o za-
sadach ochrony przed
zagro˝eniami

2

. Podob-

nie, zgodnie z par.
39a. rozporzàdzenia
ministra pracy i polity-
ki socjalnej z 26 wrze-
Ênia 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów
bezpieczeƒstwa i hi-
gieny pracy, praco-
dawca ocenia i doku-
mentuje ryzyko zawo-
dowe wyst´pujàce
przy wykonywanych
pracach, w szczegól-
noÊci zapewnia orga-
nizacj´ pracy i stano-
wisk pracy w sposób
zabezpieczajàcy pra-

cowników przed zagro˝eniami wypadkowy-
mi oraz oddzia∏ywaniem szkodliwych czyn-
ników biologicznych, rakotwórczych lub
mutagennych oraz stosowanych substancji
i preparatów chemicznych

4

.

Podczas oceny ryzyka zawodowego

uwzgl´dnia si´ wszystkie czynniki Êrodowi-
ska pracy wyst´pujàce przy wykonywanych
pracach oraz sposoby wykonywania tych
prac.

W zwiàzku z nara˝eniem pracowników na

czynniki chemiczne pracodawca jest obowià-
zany sporzàdziç ocen´ ryzyka zawodowego
uwzgl´dniajàcà:

1) niebezpieczne w∏aÊciwoÊci czynnika

chemicznego,

2) otrzymane od dostawcy informacje do-

tyczàce zagro˝enia czynnikiem chemicznym
oraz zalecenia jego bezpiecznego stosowa-
nia, w szczególnoÊci zawarte w karcie cha-
rakterystyki, o których mowa w odr´bnych
przepisach,

3) rodzaj, poziom i czas trwania nara˝e-

nia,

4) wartoÊci najwy˝szych dopuszczalnych

st´˝eƒ w Êrodowisku pracy, je˝eli zosta∏y
ustalone,

5) wartoÊci dopuszczalnych st´˝eƒ w ma-

teriale biologicznym, je˝eli zosta∏y ustalone,

6) efekty dzia∏aƒ zapobiegawczych,
7) wyniki oceny stanu zdrowia pracowni-

ków, je˝eli zosta∏a przeprowadzona,

16

praca i zdrowie

W zwiàzku

z nara˝eniem

pracowników na

dzia∏anie czynników

rakotwórczych lub

mutagennych,

pracodawca musi

podjàç szczególne

dzia∏ania majàce na

celu skutki nara˝enia

na te czynniki

18

praca i zdrowie

T E M A T M I E S I Ñ C A

8) warunki pracy przy u˝ytkowaniu czyn-

ników chemicznych, z uwzgl´dnieniem iloÊci
tych czynników.

Pracodawca jest obowiàzany do uzyskania

dodatkowej informacji od dostawcy czynnika
chemicznego lub z innych dost´pnych mu
êróde∏, je˝eli jest to niezb´dne w celu doko-
nania oceny. W przypadkach, w których wy-
st´puje nara˝enie na kilka czynników che-
micznych, nale˝y oceniç ryzyko stwarzane
przez wszystkie czynniki chemiczne ∏àcznie.
Ocena ryzyka zawodowego musi zawieraç
ocen´ tak˝e tych rodzajów prac, w czasie któ-
rych mo˝e wystàpiç istotny wzrost nara˝enia,
w szczególnoÊci:

1) podczas remontów i napraw urzàdzeƒ,
2) innych dzia∏aƒ, które mogà mieç szko-

dliwy wp∏yw na bezpieczeƒstwo lub zdrowie
pracowników, tak˝e w przypadkach, gdy
podj´to wszelkie niezb´dne Êrodki zapobie-
gawcze.

Ocen´ ryzyka zawodowego sporzàdza si´

w formie pisemnej i udost´pnia lekarzowi
sprawujàcemu profilaktycznà opiek´ zdro-
wotnà nad pracownikami

5

. Ryzyko zwiàzane

z nara˝eniem na czynnik chemiczny powinno
zostaç uwzgl´dnione w przypadku oceny
przygotowywanej dla pracowników ekip re-
montowych instalacji chemicznych, gdzie ist-
nieje wysokie ryzyko wystàpienia poparzeƒ
chemikaliami, np. kwasem siarkowym, wo-
dorotlenkiem sodu czy amoniakiem.

Nale˝y zwróciç uwag´, ˝e w przypadku

zmiany w sk∏adzie czynnika chemicznego
w procesie technologicznym lub w zwiàzku
z post´pem wiedzy medycznej dotyczàcej od-
dzia∏ywania tego czynnika na zdrowie ludzi,
pracodawca obowiàzany jest do ponownej
oceny ryzyka zawodowego stwarzanego
przez czynnik chemiczny. Ponowna ocena ry-
zyka mo˝e zostaç przeprowadzona tak˝e na
wniosek lekarza prowadzàcego profilaktycz-
nà opiek´ zdrowotnà w przypadkach uzasad-
nionych ocenà zdrowia pracowników

5

.

Pracodawca, podejmujàc na podstawie wy-

ników oceny ryzyka zawodowego techniczne
lub organizacyjne dzia∏ania i Êrodki zmierza-
jàce do bezpiecznego stosowania czynnika
chemicznego stwarzajàcego zagro˝enie, po-
winien zapewniç ochron´ pracowników
przed zagro˝eniami wynikajàcymi z fizyko-

chemicznych w∏aÊciwoÊci czynnika chemicz-
nego. Ârodki te, w kolejnoÊci okreÊlonej po-
ni˝ej, powinny zmierzaç do:

1) zapobie˝enia obecnoÊci w miejscu pra-

cy substancji palnych w st´˝eniu stwarzajà-
cym zagro˝enie lub substancji chemicznie
niestabilnych, w iloÊciach stwarzajàcych za-
gro˝enie wybuchem lub po˝arem,

2) usuni´cia êróde∏ zap∏onu, które mogà

spowodowaç po˝ar lub wybuch, oraz wyeli-
minowania warunków, które mogà powodo-
waç, ˝e substancje chemicznie niestabilne
mogà wywo∏aç szkodliwe skutki fizyczne,

3) ograniczenia skutków dla bezpieczeƒ-

stwa i zdrowia pracowników w przypadku
po˝aru lub wybuchu substancji palnych, sub-
stancji chemicznie niestabilnych lub ich mie-
szanin

5

.

Sposoby ochrony i system

pierwszej pomocy

Je˝eli charakter prowadzonej przez praco-

dawc´ dzia∏alnoÊci nie pozwala na podj´cie
dzia∏aƒ eliminujàcych zagro˝enie, pracodaw-
ca jest obowiàzany do ograniczenia ryzyka
do minimum przez zastosowanie Êrodków
oraz dzia∏aƒ ochronnych i zapobiegawczych,
odpowiednich do wyników oceny ryzyka za-
wodowego. Dzia∏ania i Êrodki s∏u˝àce wyeli-
minowaniu ryzyka zawodowego lub jego
ograniczeniu do minimum podejmuje si´
w nast´pujàcej kolejnoÊci poprzez:

1) wyeliminowanie uwalniania do Êrodo-

wiska pracy stwarzajàcego zagro˝enie czyn-
nika chemicznego poprzez w∏aÊciwe projek-
towanie procesów pracy i kontrol´ technicz-
nà oraz stosowanie odpowiedniego wyposa-
˝enia i materia∏ów,

2) ograniczenie uwalniania do Êrodowiska

pracy stwarzajàcego zagro˝enie czynnika
chemicznego poprzez w∏aÊciwe projektowa-
nie i w∏aÊciwà organizacj´ procesów pracy,
stosowanie odpowiedniego wyposa˝enia
i materia∏ów oraz systematyczne kontrole
stanu bhp, ze szczególnym uwzgl´dnieniem
organizacji procesów pracy, stanu technicz-
nego maszyn i innych urzàdzeƒ technicznych
oraz ustalenie sposobów rejestracji nieprawi-
d∏owoÊci i metod ich usuwania,

3) stosowanie Êrodków ochrony zbiorowej

u êród∏a powstawania zagro˝enia, takich jak
np. odpowiednia wentylacja, i odpowiednie
dzia∏ania organizacyjne,

4) stosowanie Êrodków ochrony indywidu-

alnej, je˝eli zagro˝eniu nie mo˝na przeciw-
dzia∏aç w inny sposób

5

.

Wyeliminowanie uwalniania czynnika che-

micznego do Êrodowiska pracy mo˝e zostaç
osiàgni´te poprzez hermetyzacj´, a ograni-
czenie – poprzez automatyzacj´ procesu, sto-
sowanie roztworów rozcieƒczonych w miej-
sce st´˝onych, czy te˝ zainstalowanie odpo-
wiedniej wentylacji. Ârodki ochrony indywi-
dualnej powinny zostaç odpowiednio dobra-
ne, bioràc pod uwag´ ró˝norodne w∏aÊciwo-
Êci substancji i zagro˝enia, jakie te substan-
cje mogà powodowaç. èród∏em informacji
na temat zastosowania w∏aÊciwych Êrodków
ochrony indywidualnej mo˝e byç punkt 8
karty charakterystyki pt. „Kontrola nara˝e-
nia i Êrodki ochrony indywidualnej”.

W sytuacji wyst´powania w miejscu pracy

zagro˝eƒ chemicznych wymagane jest stoso-
wanie Êrodków ochrony indywidualnej
– zgodnie z tabelà 1.

Istotne z punktu widzenia zapewnienia

ograniczenia nara˝enia jest w∏aÊciwe sto-
sowanie Êrodków ochrony indywidualnej,
jak równie˝ w∏aÊciwa ich eksploatacja. Na-

Chemiczne zagro˝enia

aerozole

p∏yny

gazy i pary

py∏y, dymy

mg∏a

zanurzenie

chlapanie,

w∏ókna

pryskanie

oczy, drogi

oczy, drogi

oczy, drogi

d∏onie,

twarz, oczy,

twarz,

oddechowe

oddechowe

oddechowe, d∏onie

stopy, nogi

d∏onie, r´ce,

oczy, drogi

stopy, nogi,

oddechowe

skóra, tu∏ów

– w tym brzuch

Tabela 1. Zagro˝one cz´Êci cia∏a przy stosowaniu czynników chemicznych, dla których wymagane jest stosowanie Êrodków

ochrony indywidualnej

6

.

le˝y np. zwróciç uwag´, czy Êrodki ochrony indywidualnej wyko-
nane z materia∏ów powlekanych nie zosta∏y uszkodzone mecha-
nicznie lub stosowany filtropoch∏aniacz przy pracy z rozpuszczal-
nikami organicznymi nie jest stosowany po up∏ywie okresu wa˝-
noÊci.

Ponadto wa˝nym elementem jest odpowiednie wyposa˝anie stano-

wisk pracy w sytuacji niespodziewanego kontaktu z substancjà lub
preparatem niebezpiecznym. Nale˝y pami´taç o koniecznoÊci za-
pewnienia natrysków ratunkowych i myjek do przemywania oczu,
w sytuacjach gdy istnieje niebezpieczeƒstwo oblania Êrodkami ˝ràcy-
mi lub zapalenia si´ odzie˝y na pracowniku.

Natryski powinny byç usytuowane nie dalej ni˝ 20 m w linii pozio-

mej od stanowisk, na których wykonywane sà prace z czynnikami ˝rà-
cymi. Powinny byç zainstalowane natryski ratunkowe (prysznice bez-
pieczeƒstwa) do obmycia ca∏ego cia∏a oraz oddzielne natryski
(prysznice) do przemywania oczu. Natryski powinny w razie potrze-
by umo˝liwiaç ich natychmiastowe uruchomienie samoczynne lub
w inny sposób – z uwzgl´dnieniem ograniczonej sprawnoÊci osób
z nich korzystajàcych. Natryski powinny byç zasilane wodà nieogrze-
wanà i dzia∏aç niezawodnie bez wzgl´du na warunki atmosferyczne.

Pracodawca jest ponadto obowiàzany zapewniç pracownikom

sprawnie funkcjonujàcy system pierwszej pomocy w razie wypadku
oraz Êrodki do udzielania pierwszej pomocy. W szczególnoÊci Êrod-
ki te obejmujà:

1) punkty pierwszej pomocy w wydzia∏ach (oddzia∏ach), w których

wykonywane sà prace powodujàce du˝e ryzyko wypadku lub zwiàza-
ne z wydzielaniem si´ par, gazów albo py∏ów substancji sklasyfiko-
wanych jako niebezpieczne ze wzgl´du na ostre dzia∏anie toksyczne,

2) apteczki w poszczególnych wydzia∏ach (oddzia∏ach) zak∏adu

pracy.

IloÊç, usytuowanie i wyposa˝enie punktów pierwszej pomocy i ap-

teczek powinny byç ustalone w porozumieniu z lekarzem sprawujà-
cym profilaktycznà opiek´ zdrowotnà nad pracownikami, z uwzgl´d-
nieniem rodzajów i nasilenia wyst´pujàcych zagro˝eƒ. Obs∏uga
punktów i apteczek powinna byç powierzana wyznaczonym pracow-
nikom, przeszkolonym w udzielaniu pierwszej pomocy. W punktach
pierwszej pomocy i przy apteczkach, w widocznych miejscach, powin-
ny byç wywieszone instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w razie
wypadku oraz wykazy pracowników przeszkolonych w udzielaniu
pierwszej pomocy. Punkty pierwszej pomocy i miejsca usytuowania
apteczek powinny byç odpowiednio oznakowane, zgodnie z Polskà
Normà, i ∏atwo dost´pne

4

.

Dzia∏ania profilaktyczne

Dzia∏ania profilaktyczne majà na celu ograniczenie bàdê elimina-

cj´ zagro˝enia zwiàzanego z wyst´pujàcymi w Êrodowisku pracy czyn-
nikami chemicznymi. Dzia∏ania te mogà mieç charakter organizacyj-
ny zwiàzany z ograniczeniem liczby nara˝onych pracowników, czy te˝
czasu nara˝enia na dzia∏anie czynników chemicznych oraz technicz-
ny. Techniczne rozwiàzania zapobiegajàce ograniczeniu lub elimina-
cji nara˝enia na czynnik chemiczny to m.in. instalacje wyciàgowe
miejscowe, izolacja stanowiska pracy ograniczajàca liczb´ nara˝o-
nych pracowników, hermetyzacja procesów, zast´powanie r´cznych
prac mechanicznymi.

Ryzyko zawodowe wynikajàce z pracy z czynnikiem chemicznym

stwarzajàcym zagro˝enie nale˝y eliminowaç lub ograniczaç do mini-
mum – zgodnie z ogólnymi przepisami bezpieczeƒstwa i higieny pra-
cy, a w szczególnoÊci przez:

1) w∏aÊciwe zaprojektowanie i organizacj´ pracy,
2) dostarczenie odpowiedniego wyposa˝enia dla prac z czynnika-

mi chemicznymi oraz stosowanie procedur utrzymania ruchu, które

T E M A T M I E S I Ñ C A

praca i zdrowie

19

20

praca i zdrowie

T E M A T M I E S I Ñ C A

zapewniajà ochron´ zdrowia i bezpieczeƒ-
stwo pracowników w miejscu pracy,

3) zmniejszanie do minimum liczby pra-

cowników nara˝onych lub którzy mogà byç
nara˝eni na czynniki chemiczne w miejscu
pracy,

4) zmniejszanie do minimum czasu i po-

ziomu nara˝enia na czynnik chemiczny,

5) odpowiednià higien´ miejsca pracy,
6) zmniejszanie do minimum iloÊci czyn-

nika chemicznego wymaganego w procesie
pracy,

7) stosowanie w∏aÊciwych procedur pracy,

w tym procedur lub instrukcji bezpiecznego
obchodzenia si´ z czynnikiem chemicznym
stwarzajàcym zagro˝enie i odpadami zawie-
rajàcymi taki czynnik oraz procedur ich prze-
chowywania i transportu w miejscu pracy,

8) w∏aÊciwe stosowanie urzàdzeƒ i sprz´-

tu w pracach z czynnikiem chemicznym, za-
pewniajàce bezpieczeƒstwo i ochron´ zdro-
wia pracowników.

Dzia∏ania i Êrodki, powinny uwzgl´dniaç

zmieniajàce si´ warunki pracy, a ich celem
powinna byç ciàg∏a poprawa warunków pra-
cy

5

.

PodkreÊliç nale˝y, ˝e w zwiàzku z nara˝e-

niem pracowników na dzia∏anie czynników
rakotwórczych lub mutagennych, pracodaw-
ca musi podjàç szczególne dzia∏ania majàce
na celu skutki nara˝enia na te czynniki.
W myÊl art. 222 par.1 Kodeksu pracy, w ra-
zie zatrudniania pracownika w warunkach
nara˝enia na dzia∏anie substancji, prepara-
tów, czynników lub procesów technologicz-
nych o dzia∏aniu rakotwórczym lub mutagen-
nym, pracodawca zast´puje te substancje,

preparaty, czynniki lub procesy technologicz-
ne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosu-
je inne dost´pne Êrodki ograniczajàce sto-
pieƒ tego nara˝enia, przy odpowiednim wy-
korzystaniu osiàgni´ç nauki i techniki

2

.

W celu podj´cia odpowiednich dzia∏aƒ

profilaktycznych pracodawca zatrudniajàcy
pracownika w warunkach nara˝enia na
dzia∏anie substancji, preparatów, czynni-
ków lub procesów technologicznych o dzia-
∏aniu rakotwórczym lub mutagennym, zwa-
ny dalej „pracodawcà”, jest obowiàzany wy-
konywaç ich pomiary, a w szczególnoÊci sto-
sowaç metody wczesnego wykrywania nara-
˝enia podczas awarii lub w przypadku wy-
stàpienia innych nieprzewidzianych oko-
licznoÊci

7

.

Zgodnie z par. 9 rozporzàdzenia w sprawie

bezpieczeƒstwa i higieny pracy zwiàzanej
z wyst´powaniem w miejscu pracy czynników
chemicznych, w przypadku gdy pomiary st´-
˝eƒ czynnika chemicznego wyka˝à przekro-
czenie wartoÊci najwy˝szych dopuszczalnych
st´˝eƒ (NDS), pracodawca niezw∏ocznie po-
dejmuje dzia∏ania i Êrodki zmierzajàce do zli-
kwidowania przekroczeƒ – zgodnie z ogólny-
mi przepisami bhp i przepisami niniejszego
rozporzàdzenia

5

.

W przypadku wyst´powania w Êrodowisku

pracy czynnika o dzia∏aniu rakotwórczym lub
mutagennym badania i pomiary przeprowa-
dza si´:

1) co najmniej raz na trzy miesiàce – przy

stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym
badaniu lub pomiarze st´˝enia czynnika ra-
kotwórczego lub mutagennego powy˝ej 0,5
wartoÊci NDS,

2) co najmniej raz na szeÊç miesi´cy – przy

stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym
badaniu lub pomiarze st´˝enia czynnika ra-
kotwórczego lub mutagennego powy˝ej 0,1
do 0,5 wartoÊci NDS,

3) w ka˝dym przypadku wprowadzenia

zmiany w warunkach wyst´powania tego
czynnika.

Gdy w Êrodowisku pracy obecny jest czyn-

nik chemiczny szkodliwy dla zdrowia, bada-
nia i pomiary przeprowadza si´:

1) co najmniej raz w roku – przy stwier-

dzeniu w ostatnio przeprowadzonym bada-
niu lub pomiarze st´˝enia powy˝ej 0,5 NDS,

2) co najmniej raz na dwa lata – przy

stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym
badaniu lub pomiarze st´˝enia powy˝ej 0,1
do 0,5 wartoÊci NDS,

3) w ka˝dym przypadku wprowadzenia

zmiany w warunkach wyst´powania tego
czynnika.

Nale˝y przeprowadzaç pomiary ciàg∏e st´-

˝enia czynnika wyst´pujàcego w Êrodowisku
pracy, dla którego okreÊlono wartoÊç najwy˝-
szego dopuszczalnego st´˝enia pu∏apowego

8

.

Jednym z elementów dzia∏aƒ profilaktycz-

nych jest koniecznoÊç prowadzenia monito-
ringu biologicznego w zwiàzku z nara˝eniem
wyst´pujàcym w Êrodowisku pracy na o∏ów
i jego zwiàzki nieorganiczne, w ramach kon-
troli stanu zdrowia. Obowiàzkowy monito-
ring biologiczny obejmuje pomiar st´˝enia
o∏owiu we krwi (PbB) z zastosowaniem ab-
sorpcyjnej spektrometrii atomowej lub me-
tody dajàcej równowa˝ne wyniki

5

.

Katarzyna Kitajewska
Magdalena Nogaƒska

G∏ówny Inspektorat Sanitarny

1

ustawa z 11 stycznia 2001 r. o substancjach i pre-
paratach chemicznych (Dz.U. z 2001 r., Nr 11,
poz. 84 z póên. zm.)

2

ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U.
z 1998 r., Nr 21, poz. 94 z póên. zm.)

3

PN-N-18002 System zarzàdzania bezpieczeƒstwem
i higienà pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka
zawodowego.

4

rozporzàdzenie ministra pracy i polityki socjalnej
z 26 wrzeÊnia 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów
bezpieczeƒstwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r.,
Nr 169, poz. 1650 z póên. zm.)

5

rozporzàdzenie ministra zdrowia z 30 grudnia 2004 r.
w sprawie bezpieczeƒstwa i higieny pracy zwiàzanej
z wyst´powaniem w miejscu pracy czynników che-
micznych (Dz.U. z 2005 r., Nr 11, poz. 86)

6

opracowanie w∏asne na podstawie: rozporzàdzenia
ministra pracy i polityki socjalnej z 26 wrzeÊnia
1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeƒ-
stwa i higieny pracy. (Dz.U. z 2003 r., Nr 169,
poz. 1650 z póên. zm.)

7

rozporzàdzenie ministra zdrowia z 1 grudnia 2004 r.
w sprawie substancji, preparatów, czynników lub
procesów technologicznych o dzia∏aniu rakotwór-
czym lub mutagennym w Êrodowisku pracy (Dz.U.
z 2004 r., Nr 280, poz. 2771 z póên. zm.)

8

rozporzàdzenie ministra zdrowia z 20 kwietnia
2005 r. w sprawie badaƒ i pomiarów czynników
szkodliwych dla zdrowia w Êrodowisku pracy
(Dz.U. Nr 73, poz. 645 z póên. zm.)