Marcin Redziński

Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

Opracowano na podstawie wykładu dra Krzysztofa Jaroszyńskiego

wydanie 6│| 2010

Podstawy

prawa

Skrypt

Marcin Redziński

Wizje prawa

1. Kierunek pozytywistyczny – zamknięty system, stworzony przez uznany wobec ludzi

autorytet.

2. Kierunek prawnonaturalny - zakłada, że prawo pozytywne nie jest wyłącznym ani

najwyższym wzorem zachowań i że ludzie związani są także prawem naturalnym. Pochodzi
od religii, godności, stanowi wzór, który prawo pozytywne powinno naśladować i
urzeczywistniać.

Pojęcie prawa

Prawo – to zespół norm postępowania przyjętych przez państwo zgodnie z regułami.

Pojęcie normy postępowania

Norma – to reguła postępowania. Polega na wsparciu dla wzoru zachowania zawartego w normie,
według przyjętych kryteriów, do uznania go za wiążący.

Generalność i abstrakcyjność norm prawnych

Norma prawna jest najmniejszym, stanowiącym sensowną całość elementem prawa. Przyjmuje się, że
jest ona regułą zachowania noszącą dwie zasadnicze cechy:



jest to reguła generalna – jest skierowana do pewnej kategorii adresatów (do tych kogo

dotyczy), nie zaś do adresata indywidualnego, wskazanego co do tożsamości. Zdarzyć się
może, że z treści normy wynika wprost, iż w danym czasie i miejscu może istnieć fizycznie
tylko jeden podmiot noszący cechy określające adresata (np. Prezydent RP). Nie odbiera to
normie charakteru reguły generalnej, bowiem wzór zachowania skierowany jest do osoby
pełniącej określoną funkcję, a nie osoby wskazanej z imienia i nazwiska.



norma jest regułą abstrakcyjną – wzór zachowania określony jest przez wskazanie

rodzajowych, a nie konkretnych cech tego zachowania. Chodzi zatem nie o wskazanie
zachowania jednorazowego, które nie może być powtórzone, ale zachowania takiego, które
zdarzyć się może w nie określonej liczbie przypadków.

Położenie nacisku na generalność i abstrakcyjność zakłada, że normy prawne powinny służyć do
„wielorazowego użytku”, że są użytecznymi narzędziami perswazji społecznej, wówczas gdy znajdują
wielokrotne zastosowanie. Służy również obronie obywatela przed kaprysami stronniczego władcy,
gdyby kierując się prywatnymi interesami próbował wykorzystać prawo do oddziaływania jedynie na
konkretną jednostkę np. politycznego przeciwnika.

Może być jednak np. ustawa budżetowa – która określa dokładnie cele i sumy przeznaczone na nie.
(sytuacja indywidualna, konkretna)

Normy prawne



merytoryczne – stanowią wprost



blankietowe – odsyłają. Wskazują na organ państwa, który reguły takie ma wprowadzić.



sankcjonowane – określają adresata i warunki, w jakich jest mu coś nakazane, zakazane lub

dozwolone czynić oraz treść lub dyspozycja.



sankcjonujące – stanowiące, że w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej zostanie
zastosowana dolegliwość, której rodzaj i stopień jest wyznaczony w treści tej normy.

Wykład 1

Marcin Redziński

Rodzaje sankcji prawnych

Sankcja – dolegliwość jaka spotyka naruszyciela normy. Są trzy rodzaje sankcji prawnych:



represyjna (karna) – grożąca za dokonanie czynności zabronionych lub zaniechaniu

działania. Polega na pozbawieniu naruszyciela zakazu cennych dla niego dóbr (np. wolności,
wartości majątkowych itp.). Faktu naruszenia prawa nie da się bowiem odwrócić.



egzekucyjna – polega na przymusowym wykonaniu tego, co stanowiło niedopełniony

obowiązek adresata lub na przymusowym usunięciu tego, co zostało przez adresata uzyskane
wbrew zakazowi.



nieważności (bezskuteczności) – odbieranie czynnościom wydanym np. przez organy władzy
publicznej jak decyzje administracyjne, orzeczenia sądowe itp. (np. wyrok wydał sąd
niewłaściwy w sprawie, umowa kupna-sprzedaży nieruchomości zawarta została bez
zachowania formy aktu notarialnego) ich skuteczności prawnej które były podjęte te
czynności z naruszeniem przepisów.

Normy ze względu na nakładane przez nie sankcje można podzielić na:



Lex imperfecta (dosł. prawo niedoskonałe) – norma prawna pozbawiona jakiejkolwiek

sankcji.



Lex minus quam perfecta (dosł. prawo mniej niż doskonałe) - norma prawna opatrzona

sankcją represyjną (karną).



Lex perfecta (dosł. prawo doskonałe) - norma prawna opatrzona sankcją nieważności.



Lex plus quam perfecta (dosł. prawo bardziej niż doskonałe) - norma prawna opatrzona

sankcją represyjną (karną) i sankcją nieważności.

Kwalifikacja zachowań

Norma prawna może różnie kwalifikować zachowania określone w dyspozycji: Zachowanie może
być:



zakazane – uznaje typy zachowań uznane przez normę za niedopuszczalne, a zrealizowanie

takiego zachowania pociąga za sobą negatywne konsekwencje.



nakazane – może być w dwojaki sposób: nakaz obejmujący jeden typ zachowań od którego

uchylić się nie można bez narażenia się na niepożądane konsekwencje prawne (np. szczepienie
się w czasie epidemii) lub obejmujący jeden typ zachowania podstawowego oraz drugi, który
w określonych okolicznościach może być wybrany przez adresata zamiast podstawowego (np.
dopuszczalność

tzw.

zastępczej

służby

wojskowej

odbywanej

jednostkach

niezmilitaryzowanych np. szpitalach)



fakultatywne



indyferentne – dozwolone jest wszystko, co jest prawnie ani nie nakazane ani nie zakazane.



dozwolone – czyli to co nie jest prawnie zakazane jednostce, jest z jej punktu widzenia

dozwolone np. nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa, jeśli nie przewiduje tego
ustawa karna.

Uprawnienie



uprawnienia – polegają na tym, że norma prawna przewiduje dla adresatów danego rodzaju,

w danych warunkach pewną możliwość zachowania się, ale zachowanie to nie jest
obowiązkiem adresata.



kompetencja - oznaczające uprawnienie (upoważnienie), a zarazem obowiązek organu

administracyjnego do podejmowania określonych działań prawnych.



wolności prawnie chronione – zakładają, że uprawnienia tych podmiotów do działania nie

będą spotykały się z naruszeniem ze strony innych podmiotów (np. wolności osobiste i
obywatelskie jak wolność słowa, zgromadzeń, wyznania itp.)

Marcin Redziński

Budowa (struktura) normy prawnej

Normy prawne mają określoną strukturę wewnętrzną:



hipoteza – część określająca krąg adresatów, do których norma się odnosi i okoliczności, w

jakich ma zastosowanie.



dyspozycja – wyznacza sposób postępowania w sytuacji, gdy spełnione zostały warunki

przewidziane w hipotezie.



sankcja – konsekwencja niezastosowania się do dyspozycji określonej w hipotezie.

np. art. 162 § 1 Kodeksu Karnego stanowi:

„Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem
utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu…” - hipoteza

„(…) nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na
niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu…” - dyspozycja

„(…) podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.” - sankcja

Stosunki prawne

Prawo stanowi wzajemne stosunki, obowiązki

Stosunek prawny – to regulowany normami prawnymi relacja, stosunek społeczny (zależność
społeczna) między co najmniej dwoma podmiotami prawa.

W stosunku prawnym można wyróżnić następujące elementy:

1. Podmiot – czyli osoby, których relacje dotyczą. Podmioty dzielimy na:



osoby fizyczne – każdy człowiek



osoby prawne – to organizacje (grupy osób) powstałe z mocy prawa (np. od

wprowadzenia do rejestru), uzależnione od prawodawcy, np. spółki kapitałowe



jednostki organizacyjne (ułomne osoby prawne) – wyposażone w zdolność prawa

(podobne do osób prawnych, nie mają osobowości prawnej ale mają zdolność prawną)
np. spółki osobowe, gminne spółki komunikacyjne

2. Treść
3. Przedmiot – czego dotyczy, czyli rzeczy: ruchome, nieruchomości; zachowania (np. w

stosunku do umowy), prawa autorskie itp.

Stosunki prawne mogą być:



dwustronne



wielostronne (jak np. umowa dzierżawy)



proste



złożone – uprawnienia



obowiązki

Podział stosunków prawnych ze względu na dziedzinę, których dotyczą:



stosunki cywilnoprawne – dobrowolny, równorzędność stron (żadna ze stron nie znajduje się

w pozycji władczej), przedmiot i treść ustalają strony.



stosunki prawnoadministracyjne – nierównorzędność stron, jest wyszczególniony podmiot

nadrzędny, czyli występuje w nich jako jedna ze stron (np. państwo lub jednostka samorządu
terytorialnego) reprezentowana przez któryś z ich organów (np. wojewodę, ministra), a strona
ta zajmuje wobec pozostałych (np. osób fizycznych – obywateli, osób prawnych – spółki
prawa handlowego) pozycję władczą, są narzucone (nie są dobrowolne), mogą być
jednostronne.

Wykład 2

Marcin Redziński



stosunki prawnokarne – narzucone, niejednostronne, dla wszystkich jednakowe, posiadające

sankcję.

W jaki sposób mogą powstać stosunki prawne?

Stosunki prawne możemy dzielić ze względu na stopień aktualizacji:



abstrakcyjne – nieokreślony imiennie adresat



dwustronnie zindywidualizowane – np. Jan Kowalski



państwo



jednostronnie zindywidualizowane – np. własność (z czego wynika zakaz ingerencji we

własność, wyłączność, nienaruszalność), oferta publiczna itp.

Różnice między stanowieniem a stosowaniem prawa

Stosowanie prawa – to czynności władcze organów władzy wykonawczej i sądowniczej jak np.
wyroki sądowe, decyzje administracyjne.
Stanowienie prawa - to czynności władcze organów władzy ustawodawczej jak np. uchwalanie ustaw
przez Sejm, wydawanie rozporządzeń przez Radę Ministrów. Władza ustawodawcza deleguje prawa
władzy wykonawczej.

Norma prawna a przepis prawny

Różnice między normą prawną a przepisem prawnym:



Przepis prawny to zdaniokształtna wypowiedź wskazująca należny sposób postępowania i
stanowiąca całość gramatyczną zawarta w tekście aktu normatywnego i wyodrębniona jako
np. artykuł, paragraf czy ustęp.



To co mieszczą przepisy prawne, jest wyrażone w języku prawnym np. w tekstach ustaw
często spotykamy sformułowania o „właściwych przepisach”, „przepisach Kodeksu
postępowania cywilnego” itp.



„Norma prawna” nie należy do terminów języka prawnego (języka ustaw), lecz prawniczego
stanowiącego mowę, w której prawnicy wypowiadają się o języku prawnym.



Elementy treści normy prawnej mogą być zawarte w wielu różnych przepisach.

Między normą prawną a przepisem prawnym istnieje więc taka relacja jak między treścią (sensem,
znaczeniem) a formą. Treść prawa wyrażają normy, przepisy zaś są formą słowną (zdaniową), w którą
treść ta jest ujęta.

Fakty prawne

Zdarzenia

(niezależne od

woli np. śmierć)

Zachowania

(zależne od woli

ludzkiej)

Czynności

konwencjonalne

Prawne

Władcze

Stanowienia

prawa

Stosowania

prawa

Czyny

Marcin Redziński

Wykładnie prawa

Wykładnia prawa – czyli jak rozumieć normy prawne (proces zmierzający do ustalenia znaczenia
przepisu prawa i ustalenia treści zawartych w nim norm prawnych).

wykładnia = interpretacja

Wykładnie prawa ze względu na sposób interpretacji:



językowa – dokonywanie interpretacji zgodnie z regułami językowymi, logiką (np.
etymologiczne znaczenie jakiegoś wyrazu).



systemowa – ustalanie rzeczywistego znaczenia ze względu na ich usytuowanie w

systematyce gałęzi prawa (np. nie powinno być norm sprzecznych; umieszczenie
interpretowanego przepisu w jakimś miejscu podyktowane jest racjonalnymi względami, a
zatem oddziałuje na znaczenie przez kontekst, w jakim ten przepis się znalazł).



celowościowa (funkcjonalna) – kieruje się do celu, który przyświeca ustawodawcy.



porównawcza – odwołanie się do przepisów w innych systemach prawa (np. porównuje się
obecnie obowiązujące przepisy z podobnymi przepisami stosowanymi kiedyś).

Wykładnie prawa ze względu na wyniki (zakres) wykładni:



wykładnia ścisła – gdy spośród różnych znaczeń wybierzemy to które zostało ustalone dzięki
zastawaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka.



wykładnia zawężająca – przyjmuje węższe rozumienie przepisu



wykładnia rozszerzająca – szersze rozumowanie niż wynika z dosłownego rozumowania
przepisu

Moc wiążąca prawa

Ze względu na zakres swobody, pozostawiony adresatowi normy prawnej, wyróżnia się:



bezwzględnie wiążące - adresat powinien zachować się dokładnie tak, jak określono w
normie. Nie ma on pozostawionej swobody w wyborze postępowania (np. nie można zwolnić
pracownika na zwolnieniu lekarskim)



względnie wiążące – ustanawia pewien wzorzec zachowania do wykorzystania przez
adresatów, a jednocześnie dopuszcza, że adresaci mogą, jeśli zechcą, zachować się w sposób
odmienny, wybrany przez siebie (np. art. 41 KC: Jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie
stanowi inaczej, siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ
zarządzający)



semiimperatywne - to norma prawna wyznaczająca pewne ramy postępowania, dająca

swobodę stronom stosunku prawnego, ale w pewnych tylko granicach. (np. normy Prawa
pracy, określające minimalne standardy, jakie powinien zapewnić pracodawca pracownikowi
- standardy lepsze są dozwolone, ale gorsze niedozwolone)

Rozstrzyganie kolizji interpretacji norm prawnych

Cztery sposoby rozstrzygania kolizji interpretacji normy:

1. prawo mówiące, że norma później wprowadzona ma pierwszeństwo przed wcześniejszym
2. przepis szczególny ma pierwszeństwo przed przepisem ogólnym
3. normy wyższego rzędu mają pierwszeństwo przed normami niższego rzędu (np. przepis

niezgodny z Konstytucją nie wchodzi w życie)

4. późniejsza ustawa ogólna nie uchyla wcześniejszej ustawy szczególnej

Marcin Redziński

Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych

Zdolność prawna – możność uczestniczenia,
jako podmiot, w stosunkach prawnych, czyli
możność nabywania uprawnień i obowiązków
względem innych osób.

Zdolność do czynności prawnych – zdolność
do składania oświadczeń woli ze skutkiem
prawnym w postaci nawiązania, zmiany lub
wygaśnięcia stosunku prawnego.

Osoba fizyczna

Osoba prawna

Każda osoba fizyczna ma zdolność
prawną. Zdolności prawnej odebrać lub
ograniczyć nie można, gdyż uważana
jest za stan przyrodzony (nabywa się ją z
chwilą urodzenia, a traci w chwili
śmierci).

Osoba prawna jest
powoływana z
inicjatywy
założycieli, a
osobowość prawną
uzyskuje z chwilą
rejestracji, ustawy,
notyfikacji, a tracą w
chwili likwidacji.

Po osiągnięciu pełnoletniości i
nieutraceniu zdolności do czynności
prawnej (ubezwłasnowolnienia).

Marcin Redziński

Podział prawa na gałęzie

Gałęzie prawa – granice sztucznie wprowadzone

W starorzymskiej definicji znajdującej się w Digestach Justyniańskich pisano: „Dwa są obszary
studium prawa: publiczny i prywatny. Prawem publicznym jest to, które dotyczy spraw państwa
rzymskiego, prywatne zaś korzyści jednostek.”

Według charakteru stosunków społecznych wyróżniamy więc:

1. Prawo publiczne - reguluje stosunki między państwem a obywatelem oraz między organami

państwa więc jest prawem odnoszącym się do interesu państwa, służy użyteczności państwa
(np. wszystkie relacje karne, prawno administracyjne, prawo finansowe, prawo podatkowe,
prawo konstytucyjne)

2. Prawo prywatne – jest prawem dotyczącym korzyści poszczególnych jednostek czyli służy

osobom prywatnym, działa między podmiotami równoprawnymi, prywatnymi (np. prawo
cywilne - reguluje status podmiotów, prawa rzeczowe, prawo obligacyjne, prawo handlowe,
prawo pracy itp.)

prawo gospodarcze publiczne – jak administracyjne, rządy ingerują w działalność przedsiębiorstw
prawo gospodarcze prywatne – prawa jednostek

prawo materialne - to ogół norm regulujących treść stosunków prawnych – czyli obowiązki i
uprawnienia podmiotów tych stosunków,
prawo proceduralne – mówi o realizacji praw materialnych (np. w momencie budowania domu
muszą zostać spełnionej jakieś warunki),
prawo ustrojowe - mówi o tym jakie istnieją organy i jakie są ich zakresy działań.

Rozróżnienie prawa publicznego a prywatnego jest skomplikowane dlatego istnieją poszczególne
normy kryteria pomocnicze.

1. Kryterium interesu



Norma chroniąca interes prywatny/publiczny to norma prywatna/publiczna.
np. prawo cywilne



prawo sąsiedzkie (np. zakaz produkcji pyłów, hałasowania itp.)

regulacja ta ma na celu zapewnienie interesu sąsiada

Stosunek interesu publicznego do interesu indywidualnego
Przykładem konieczności dokonania rozgraniczenia mogą być przepisy o ochronie zabytków, które
poddają uprawnienia właściciela daleko idącym ograniczeniom, podyktowanym interesem
publicznym, polegającym na zachowaniu substancji zabytkowej konkretnego obiektu. Odpowiedź na
pytanie jak daleko powinna iść ochrona obiektów zabytkowych i jakie w związku z tym ograniczenia i
obowiązki nałożone być mogą na właściciela takiego obiektu wymaga rozważenia interesu
publicznego, zakładającego, że obiekt taki należy do dziedzictwa kulturowego narodu, będącego
„dobrem wspólnym wszystkich obywateli”, i interesu indywidualnego właściciela tego obiektu,
którego prawo własności daje uprawnienia do jak najpełniejszego korzystania z rzeczy.

2. Kryterium rodzaju stosunku normy:



stosunek prywatny (np. stosunek o równoprawności stron)



stosunek publiczny (gdy strony nie są równouprawnione)

Podział
doktrynalny
(czasy
rzymskie)

Wykład 3

Marcin Redziński

Luki w systemie prawnym

Luka jest to biała plama na pewnym odcinku prawa. O luce w prawie mówimy w razie braku norm dla
takiego stosunku społecznego, który powinien być uregulowany. Luki w prawie wypełnia się za
pomocą analogii.
Analogie prawne (zatykanie luk prawnych):



z ustawy - (przepis, który reguluje podobny stan faktyczny) przekonanie, że skoro pewien

stosunek społeczny został już uregulowany przez ustawodawcę, a stosunek będący
przedmiotem oceny jest do niego zbliżony, to można przyjąć, iż ta sama racja, która
przyświecała ustawodawcy przy unormowaniu prawnym danego stosunku prawdopodobnie
skłoniłaby go do analogicznego potraktowania stosunku podobnego.



z prawa – dotyczy ogólnych zasad prawnych. Gdy istnieją luki w uregulowaniach prawnych

dotyczących specyficznych spraw, które nie są podobne do żadnych innych unormowanych w
ustawie. W takim przypadku np. sąd może oprzeć rozstrzygnięcie sprawy na stworzonej przez
siebie normie, wyprowadzonej z ogólnych zasad ustawodawstwa jak np. sprawiedliwość.

W prawie karnym stosowanie analogi jest niedopuszczalne.

Prawo konstytucyjne

Prawo konstytucyjne – podstawa (fundament) całego systemu prawnego (gałąź spinająca inne
gałęzie prawa), zarys ustroju, realizowane wartości, określa podstawowe wolności, prawa i obowiązki,
zgodne z nią muszą być wszystkie akty normatywne (najwyższa moc prawna).

Zgodnie z zasadą najwyższej mocy prawnej Konstytucji wszystkie inne akty normatywne (a w
szczególności ustawy) musza być ujęte w sposób zgodny z treściami zawartymi w przepisach
konstytucyjnych i muszą służyć ich realizacji.

Zakres prawa:
na płaszczyźnie materialnej – prawo obejmuje konstytucję i wszystkie ustawy (uwarunkowania)
na płaszczyźnie formalnej – pominięcie norm niższego rzędu i ograniczenie się do tych które mają
nadrzędne znaczenie

Konstytucja z 2 kwietnia 1997 roku, powinna być postrzegana na tle polskiej tradycji
konstytucyjnej. Niezależnie bowiem od bieżących kompromisów ideologicznych i politycznych (które
w treści tej konstytucji znalazły odzwierciedlenie) w wielu kwestiach nawiązuje ona do wcześniej
ukształtowanych poglądów, praktyk i instytucji.

Preambuła (wstęp) – odwołuje się do podstaw (dobra, piękna, religijnych, świeckich), mówi o celu
wydania, polityczną lub historyczną genezę, ograniczenie się do nadrzędnych norm.

W Preambule Konstytucji RP zwraca się uwagę na doniosły dla narodu moment dziejowy, wiążący
się z odzyskaniem w 1989 roku pełnej suwerenności. Daje się w niej wyraz bogatej tradycji
narodowej, akcentując szczególnie bogatą historię polskiej państwowości. Preambuła określa wartości
priorytetowe dla polskiego społeczeństwa, które wprowadzone w życie decydują o harmonijnym
funkcjonowaniu bytu państwowego. Wartości te, wśród których wymieniono: poszanowanie wolności
i sprawiedliwości, dialog społeczny, rzetelność i sprawność działania instytucji publicznych,
poszanowanie i umacnianie praw obywatelskich i ich wspólnot, leżą u podstaw wszystkich spisanych
w Konstytucji praw. Preambuła podkreśla, iż wszyscy członkowie narodu polskiego, rozumianego
jako zbiór obywateli Rzeczypospolitej, są równi wobec prawa, mając jednocześnie jednakowe
obowiązki wobec państwa, które określane jest jako dobro wspólne. Preambuła odwołuje się do
chrześcijańskiego dziedzictwa narodu. W preambule, powołując się na tradycje I i II Rzeczypospolitej
wzywa się, aby w III opierano się na poszanowaniu zasad w niej zapisanych.

Marcin Redziński

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej składa się z preambuły i 243 artykułów, które znajdują się w
obrębie trzynastu rozdziałów:

Rozdział I - Rzeczpospolita
Rozdział II - Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela
Rozdział III – Źródła prawa
Rozdział IV – Sejm i Senat
Rozdział V – Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Rozdział VI – Rada Ministrów i administracja rządowa
Rozdział VII – Samorząd terytorialny
Rozdział VIII – Sądy i Trybunały
Rozdział IX- Organy kontroli państwowej i ochrony prawa
Rozdział X – Finanse publiczne
Rozdział XI – Stany nadzwyczajne
Rozdział XII – Zmiana Konstytucji
Rozdział XIII – Przepisy przejściowe i końcowe

Analiza tekstu Konstytucji

Art. 1 - Rzeczpospolita Polska jest organizmem, który służy interesowi publicznemu. Wymieniona
została tu więc zasada dobra wspólnego, która przede wszystkim zakazuje nieuzasadnionego
uprzywilejowywania jednych grup społecznych kosztem innych, nie pozwala na wykorzystywanie
dobra wspólnego w celu zabezpieczenia jakichś partykularnych interesów. Należy się tu zastanowić co
jest w takim razie dobrem?
Art. 2 – określa Rzeczpospolitą Polską jako demokratyczne państwo prawne, urzeczywistniające
zasady sprawiedliwości społecznej. Z zapisu wyprowadzane są: zasada demokratyzmu, zasada rządów
prawa i zasada państwa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.
RP ma być państwem demokratycznym. W najprostszym ujęciu określenie to oznacza, że w Polsce
panować powinien ustrój demokratyczny, w którym władzę sprawuje naród. Jest to ustrój stanowiący
w swoim założeniu zaprzeczenie ustroju autorytarnego oraz dyktatury.
Pojęcie „państwa prawa” (niem. Rechtsstaat) jest częścią dorobku niemieckiej doktryny i praktyki
prawnej, które zaczęły go używać jeszcze w XIX w. Stanowią one zbiór wartości, na których opierać
się powinno państwo, ażeby można je było nazwać „państwem prawa”. Chodzi tu o niektóre zasady
demokracji, jak istnienie konkretnych praw jednostki (np. legalizmu), zasadę równości i
sprawiedliwości.
Urzeczywistnienie sprawiedliwości społecznej oznacza zapewnienie np. minimum socjalnego.

Marcin Redziński

Art. 3 - Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym (unitarnym). Stwierdzenie to oznacza, że w
RP (odmiennie niż w państwach federalnych) wszystkie jednostki administracyjne są ściśle
podporządkowane głównemu ośrodkowi władzy (władza centralna). Znaczy to, że żadna z jednostek
podziału terytorialnego RP nie posiada samodzielności państwowej, nie jest suwerenna i w związku z
tym nie może być na nią przeniesione wykonywanie określonego zakresu władzy państwowej (brak
autonomii).
Art. 4 - Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu (ust. 1) - wyraża jedną z
podstawowych zasad ustrojowych Rzeczypospolitej – zasadę suwerenności (zwierzchności) narodu.
Skoro władza zwierzchnia należy do narodu, to tylko naród jako całość („wszyscy obywatele”), nie
zaś jakiś inny podmiot, autorytet, czy grupa społeczna sprawuje władzę. (ust. 2) Swoją wolę naród
jako suweren może wyrażać na dwa sposoby: za pośrednictwem swoich przedstawicieli (demokracja
pośrednia) lub bezpośrednio. Kolejność wymieniania obu tych form demokracji sugeruje wyraźnie, że
wartość podstawową przypisuje demokracji pośredniej, czyli sprawowania władzy przez naród za
pośrednictwem wybranych w tym celu przedstawicieli do parlamentu. Natomiast Naród może
podejmować decyzje bezpośrednio np. w referendum (głosowanie ludowe - forma głosowania o
charakterze powszechnym, w której udział mogą brać wszyscy obywatele uprawnieni do głosowania)
lub inicjatywa ludowa.
Art. 7 - kierowanie się zasadą legalizmu (postępowanie zgodne z obowiązującym prawem -„rządy
prawa”) Oznacza to, iż organy władzy publicznej działają tylko w zakresie w jakim im prawo
nakazuje lub pozwala. Wszystkie ingerencje w prawo jednostki muszą być zgodne z prawem.
Art. 8 – Konstytucja stanowić powinna wzorzec oceny wszystkich innych krajowych aktów
prawnych. Zasada konstytucjonalizmu - przestrzeganie praw, wolności, obowiązków i powinności
zapisanych w konstytucji. Zasada ta oznacza postępowanie zgodnie z konstytucją. Każdy obywatel
może odwoływać się do samej Konstytucji w celu obrony zagwarantowanych tam praw przed
konstytucyjnym bezprawiem ustawodawcy. Ust. 2 mówi natomiast, że większość przepisów
Konstytucji nadaje się do bezpośredniego stosowania (bez potrzeby ich rozwinięcia i konkretyzacji w
ustawach zwykłych), czyli że organ państwowy może w konkretnym przypadku oprzeć swoje
rozstrzygnięcie bezpośrednio na przepisie Konstytucji.
Art. 10 – Daje wyraz zasadzie podziału władz – najpierw wskazuje podstawę przedmiotowego
rozgraniczenia władz (ust. 1), potem wskazuje podmioty – organy konstytucyjne, którym powierzone
jest wykonywanie: władzy ustawodawczej (wprowadzanie norm w system prawa), wykonawczej
(egzekwowanie) i sądowniczej (rozstrzyganie sporów) – jest to tzw. trójpodział władzy (ust. 2).



Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat



Władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów



Władzę sądowniczą Sądy i Trybunały

Art. 14 – Mówi o zapewnieniu wolności mediów (IV władza). Jest to niejako warunek nieodzowny
pluralizmu politycznego.
Art. 15 - Decentralizacja władzy publicznej. Zadania i kompetencje władzy publicznej oddajemy do
działalności jednostce samorządowej, wyposażonej w kompetencje do decydowania o sprawach
lokalnych i regionalnych. Chodzi o to, żeby decyzje dotyczące danej społeczności miejscowej były
podejmowane przez tę właśnie społeczność, a nie przez władze państwowe, często niezorientowane w
rzeczywistych jej potrzebach.
Art. 20 – Wskazuje na fakt, że „Społeczna gospodarka rynkowa (…) stanowi podstawę ustroju
gospodarczego RP” Gospodarka rynkowa to nie odgórne planowanie, o gospodarce decydują
mechanizmy poza prawne np. gra popytu i podaży, czyli zasada liberalizmu. Natomiast w społecznej
gospodarce rynkowej państwo może regulować (a nie ingerować) w rynek na celu np. niwelacji różnic
socjalnych, a więc Konstytucja eliminuje tu pewne skrajności – z jednej strony gospodarkę centralnie
planowaną z drugiej całkowity liberalizm rynkowy. Artykuł ten określa również podstawowe
komponenty tej gospodarki:



wolność działalności gospodarczej - oznacza ona swobodę podejmowania działalności
gospodarczej oraz jej prowadzenia.



własność prywatna – należy rozumieć jako wszelką własność należącą do podmiotów
autonomicznych w stosunku do państwa.

Wykład 4

Marcin Redziński



solidarność, dialog i współpracę partnerów społecznych – daje wyraz ogólnej idei
negocjacyjnego załatwiania spraw spornych.

Art. 21 – gwarantuje ogólną ochronę własności i ustalając szczególne gwarancje w odniesieniu do
procedury wywłaszczania oraz odnosi ochronę własności także do innych praw majątkowych i do
praw dziedziczenia.
Art. 64 – podobnie jak art. 21 akcentuje rolę własności. Między innymi artykuł ten mówi, że każdy
ma prawo do własności i gwarantuje jej ochronę, dopuszczając jej ograniczenia tylko w drodze ustawy
i tylko w zakresie, w jakim ograniczenia te nie naruszają istoty tego prawa oraz odnosi się do prawa
dziedziczenia.
Art. 30 – Prawa wolności człowieka, ustawodawca odwołuje się do prawa naturalnego.
Nienaruszalność i poszanowanie jest obowiązkiem władz publicznych.
Art. 31 – Człowiek jest wolny. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i
praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym
państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, albo wolności i praw innych osób.
Art. 32 – Podkreśla wyraźnie, iż wszyscy ludzie są równi wobec prawa (równouprawnienie).
Ustawodawca ma obowiązek traktować tak samo wszystkie jednostki. Zabrania się dyskryminacji w
życiu politycznym, społecznym i gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.
Art. 34 – Mówi o nabywaniu obywatelstwa (w innych przypadkach uzyskiwania obywatelstwa niż jest
to powiedziane w Konstytucji odezwanie się do ustawy). Państwo nie może pozbawić obywatelstwa
człowieka aczkolwiek w drugą stronę jest możliwość zrzeczenia się obywatelstwa.

Przykładowe wolności osobiste

Pierwsza grupa wolności i praw jednostki dotyczy sfery osobistej i ujęta została w 19 artykułach (art.
38-56).



zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia,



zakaz tortur, jak też okrutnego i poniżającego traktowania oraz karania,



zapewnienie nietykalności osobistej i wolności,



ustala, że odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu zabronionego
pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełniania, chyba że czyn ten był
przestępstwem w myśl prawa międzynarodowego,



Konstytucja przyjmuje zasadę domniemania niewinności - zasada według której każda osoba

jest niewinna przedstawianych jej zarzutów, dopóki wina nie zostanie jej udowodniona (łac.
praesumptio boni viri - domniemanie dobrej wiary),



prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania karnego,



gwarantuje ponadto wolność sumienia i wyznania oraz wyrażania poglądów.

Przykładowe wolności polityczne

Katalog wolności i praw w dziedzinie politycznej (art. 57-63) zawiera:



wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich,



wolność zrzeszania się w partiach, związkach zawodowych i innych organizacjach (w tym do
organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w
ustawie),



prawo dostępu obywateli do służby publicznej,



prawo do udziału w wyborach.

Obowiązki

Konstytucja wprowadza też katalog obowiązków (art. 82-86) jak:



wierność RP i troska o dobro wspólne,



obowiązek przestrzegania prawa,



obowiązek do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w
ustawie.

Marcin Redziński

Nasz system prawa nawiązuje do koncepcji pozytywistycznych.

Źródła prawa

Źródło prawa – z czego prawo wynika. Stosuje się na oznaczenie wszelkich aktów prawotwórczych,
a zatem czynności właściwych organów, w wyniku których pewne normy uzyskują moc
obowiązującą.

Źródła prawa w znaczeniu:



formalnym - a więc formy (dokumenty), w jakich przejawia się obowiązujące prawo.



materialnym – określające pochodzenie norm lub czynniki wpływające na ich treść.

Źródła prawa ze względu na zakres obowiązywania:



powszechnie obowiązujące – regulują stosunki prawne podmiotów (może być podstawą
decyzji o prawach i obowiązkach obywateli, osób prawnych i innych podmiotów prawa).
Zdarza się, że nie obowiązują na całym terytorium ale na obszarze obowiązywania – prawa
miejscowe.



wewnętrzne – mają ograniczony zakres obowiązywania (obowiązują tylko wewnątrz organów
władzy publicznej). Akty prawa wewnętrznego może więc wydawać każdy organ władzy
publicznej, o ile istnieją „jednostki organizacyjne mu podporządkowane” i o ile kompetencja
co do ich wydawania przewidziana jest w ustawie.

Katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego jest zamknięty – co oznacza, że źródłem
prawa jest tylko akt ten, który w tym katalogu został wymieniony – aspekt przedmiotowy, źródła
prawa powszechnie obowiązującego stanowią ponadto strukturę hierarchiczną. Konstytucja wymienia
również w sposób wyczerpujący katalog organów upoważnionych (na szczeblu centralnym) do
stanowienia powszechnie obowiązującego prawa (podmiotami tymi są Sejm i Senat, Prezydent RP,
Rada Ministrów, ministrowie lub inne organy upoważnione do tego przez Konstytucję - art. 92 ust. 1
Konstytucji - ale już nie np. Narodowy Bank Polski, któremu Konstytucja takiego uprawnienia nie
nadaje) – aspekt podmiotowy.

Prawa miejscowe są tutaj wyjątkiem - mają charakter powszechnie obowiązujący, a więc mogą być
stosowane do wszystkich podmiotów ale obowiązują tylko na obszarze działania organu, który wydał
akt prawa miejscowego. Wydają je organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy
administracji rządowej (Konstytucja art. 94). Przykładem mogą być akty wydane w zakresie:
wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych, organizacji urzędów i instytucji
gminnych.

Katalog źródeł prawa o charakterze wewnętrznym jest otwarty – w sposób swobodny
ustawodawca może określić kompetencje organów władzy publicznej, (czyli mogą pojawić się inne
akty niewymienione z nazw rodzajowych w Konstytucji) – aspekt przedmiotowy. Nie jest również
zamknięta lista organów upoważnionych do wydawania takich aktów - aspekt podmiotowy.
Podlegają również kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.

Wykład 5

Marcin Redziński

Hierarchiczna zasada budowy systemu źródeł prawa

Zasada ta oznacza, że każdemu typowi aktu normatywnego przysługuje określona moc prawna
(ranga) wyznaczająca miejsce w hierarchii źródeł prawa.

W Konstytucji RP wymienione są źródła prawa powszechnie obowiązujące.

Zakaz sprzeczności:
Akt niższego rzędu musi w jak największej mierze być zgodny z aktem wyższego rzędu.
np. Konstytucja nakazuje do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków,
określonych w ustawie, a ustawa wprowadza „dziurawy” system fiskalny.

Zgodność ustawy z Konstytucją określa Trybunał Konstytucyjny.

Moc prawna a moc obowiązywania

Moc prawna – miejsce w hierarchii źródeł prawa, natomiast moc obowiązywania mają taką samą
wszystkie akty (do wszystkich trzeba się jednakowo podporządkować) czyli nie można nie płacić
podatku ustalonego w ustawie, ponieważ jest za wysoki.

Cechy Konstytucji

Obraz właściwości Konstytucji charakterystyczny jest tylko dla tego aktu. Wszystkie te cechy
jednocześnie posiada tylko Konstytucja. Do cech tych należą:

1. najwyższa moc prawna,
2. zawiera podstawowe zasady ustroju państwa,
3. akt uchwalany w szczególnej procedurze,
4. posiada szczególną treść (żaden inny akt nie reguluje tylu dziedzin życia).

Konstytucja

Umowa międzynarodowa ratyfikowana

za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie

Akty prawa organizacji

miedzynarodowej, jeżeli Polska do niej

należy

Ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy

Ratyfikowana umowa międzynarodowa

Rozporządzenia

Akty prawa miejscowego

(art. 8)

(art. 91 ust. 2)

(art. 91 ust. 3)

(art. 87 ust. 1 i art. 234)

(art. 87 ust. 1)

(art. 87 ust. 2)

Marcin Redziński

Zmiana Konstytucji

Konstytucja jako ustawa zasadnicza ma szczególny tryb przyjęcia. Jej zmiana jest szczególnie trudna,
obostrzona, wymaga szerokiego konsensusu. Aktualnie rozdział XII – Zmiana Konstytucji (art. 235)
poświęcony jest zmianie Konstytucji.

Za zmianę Konstytucji rozumiemy nie tylko nowelizacją ale również uchwalenie nowej.
Zmiana Konstytucji może być:



całościowa - zastąpienie dotychczas obowiązującej nową

a) formalna - zastępuje w całości inną (np. Mała Konstytucja z 1992 r. na Konstytucję z

1997 r.)

b) materialna – zmieniają się podstawowe zasady Konstytucji (np. Konstytucja

marcowa z 1921 r.)



cząstkowa (nowelizacja) – zmiana niektórych postanowień (np. nowela kwietniowa z 7
kwietnia 1989 r. lub Konstytucja z 1989 r. na Małą Konstytucję z 1992 r. zmieniały tylko
niektóre postanowienia Konstytucji PRL z 1952 r.)

Jak Konstytucja reguluje zmianę?

1. Odmiennie niż w ustawie do przedłożenia projektu potrzeba co najmniej

liczby posłów,

Senat lub Prezydent RP.

2. Zmiana ta następuje w drodze ustawy uchwalonej przez Sejm i w ciągu 60 dni przez Senat.
3. Pierwsze czytanie projektu tej ustawy może odbyć się nie wcześniej niż 30 dnia od

przedłożenia Sejmowi projektu tej ustawy. (By projekty nie były pochopne)

4. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej

głosów w obecności

co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów* w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
*bezwzględna większość głosów – większa ilość „za” niż „przeciw” + „wstrzymujących się
od głosu”.

5. Uchwalenie ustawy zmieniającej rozdziały I, II i XII (- objęto również samą regulację zmiany

Konstytucji), może odbyć się nie wcześniej niż 60 dnia po pierwszym czytaniu projektu tej
ustawy. (Rozłożenie wprowadzenia zmian w czasie ma na celu konsultacje społeczne)

6. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów wymienionych w ust. 5, podmioty

określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat,
przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. (Wszyscy mogą się w nim wypowiedzieć)

Trybunał Konstytucyjny (TK) (więcej patrz s. 33)

Trybunał Konstytucyjny (art. 188 – 197 Konstytucji) – organ sądownictwa konstytucyjnego w
Polsce, którego podstawowym zadaniem jest kontrolowanie zgodności norm prawnych niższego rzędu
z normami prawnymi wyższego rzędu jak również decyzji organów władzy, z Konstytucją i
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego są ostateczne.

Trybunał Konstytucyjny pozostawia sądom decyzje o niezgodności norm prawa miejscowego.

Jakie podmioty mogą zwrócić się do tego trybunału z wnioskiem o rozpoczęcie odpowiednich
procedur?

1. np. Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów (…)
2. organy stanowiące jednostki samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków

zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych
jedynie jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania. (art. 191)

3. każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach

określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z
Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ

Marcin Redziński

administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego
obowiązkach określonych w Konstytucji. (art. 79 ust. 1)

Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie

Art. 89 ust. 1 Mówi, że ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej
wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy m.in.:



pokoju, sojuszy (NATO), układów politycznych lub układów wojskowych,



wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,



członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej (Unia Europejska),



znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym.

Możemy więc podzielić umowy międzynarodowe na:



wymagające ratyfikacji za pomocą ustawy,



zwykle ratyfikowane.

Marcin Redziński

Prawo Unii Europejskiej

Ze względu na kryterium tworzenia prawa unijnego możemy podzielić na dwa działy:



prawo pierwotne (traktatowe) – składają się na nie traktaty stanowiące (powołujące do

życia) Unię (takie jak Traktat z Maastricht, Traktaty rzymskie i Europejska Wspólnota Energii
Atomowej), traktaty rewizyjne, traktaty akcesyjne oraz zasady prawa,



prawo wtórne (stanowione, pochodne) – jest tworzone przez instytucje Wspólnot na
podstawie prawa pierwotnego.

Źródła wtórnego prawa unijnego, to:



rozporządzenia – mają zasięg ogólny, wiążą w całości i bezpośrednio*, we wszystkich
państwach członkowskich (ich adresatami są więc nie tylko państwa członkowskie i ich
organy administracyjne i samorządowe, ale także osoby fizyczne i prawne, a więc wszyscy
obywatele UE). Są istotnym aktem – podobne do krajowych ustaw.
*bezpośrednia moc wiążąca, co oznacza, że nie wymaga żadnej transformacji na akty
właściwe dla danego państwa jak np. ustawy,



dyrektywy – wiążą każde państwo członkowskie, do którego są kierowane (nie wiążą wprost

obywateli) ale pozostawiają organom wewnętrznym państwa swobodę w zakresie wyboru
formy i metod realizacji swych założeń (państwo ma zapewnić środki do realizacji
dyrektywy*), czasami jednak dopuszcza się do bezpośredniego stosowania dyrektywy np.
obywatel może na nią się powołać w sądzie.
*implementacja decyzji – proces polegający na urzeczywistnieniu podjętej decyzji za
pomocą odpowiednich środków, czyli odpowiednie przełożenie (zastosowanie) by były
wiążące w państwie,



decyzje – mają charakter indywidualny (tylko adresaci, do których są kierowane są

związani), wiążą bezpośrednio.

Są również zalecenia i opinie ale nie są to akty wiążące.

Ustawy

Ustawa – akt normatywny

, podstawowy instrument regulacji prawa.

1. Może być nim regulowana każda kwestia (nie ma żadnego ograniczenia przedmiotowego) nie

będąca przedmiotem regulacji konstytucyjnej (nie może wchodzić w materię wyższych aktów)
Niektóre kwestie (np. budżet państwa) muszą być uregulowane ustawą. Natomiast niektóre
możemy rozpatrywać na poziomie głębin regulacji, czyli jak daleko prawo może ingerować,

2. Z ustawą muszą być zgodne wszystkie niższe akty normatywne,
3. Podmiot, który reguluje ustawy to Sejm i Senat – wybrane w demokratycznych wyborach,
4. Uchwalanie ustaw odbywa się w trybie przewidzianym w Konstytucji oraz regulaminach

Sejmu i Senatu.

Inicjatywa ustawodawcza – wskazanie podmiotów, które mogą przedłożyć władzy ustawodawczej
projekty aktów normatywnych.

W Polsce, na mocy art. 118 Konstytucji, prawo inicjatywy ustawodawczej (wszczęcie procedury
ustawodawczej) przysługuje:



Posłom (co najmniej 15 lub komisja sejmowa),



Senatowi,



Prezydentowi RP,



Radzie Ministrów,



Inicjatywa obywatelska 100 000 obywateli (mających czynne prawo wyborcze, posiadający

obywatelstwo).

Akt normatywny – każdy akt państwa zawierający normy prawne, prawotwórczy.

Akt normatywny = źródło prawa

Wykład 6

Marcin Redziński

Sejm I i II czytanie

Przeprowadzanie debaty i

zgłaszanie poprawek*

Sejm III czytanie

Odrzucenie ustawy

Przyjęcie ustawy bez

poprawek

Głosowanie nad

poprawkami

Marszałek Sejmu

Przesyła tekst przyjętej

przez Sejm ustawy

Senat

Odrzucenie ustawy lub

wprowadzenie poprawek

Przyjęcie ustawy bez pop-

rawek uchwałą zwykłą

Brak uchwały w terminie

(Przyjmuje się, że

akceptuje w formie

przyjętej przez Sejm)

Sejm

Głosuje w sprawie

odrzucenia uchwały

Senatu

(bezwzględna

większość głosów)

Prezydent RP

Skierowanie ustawy do

Sejmu z wnioskiem o

ponowne rozpatrzenie

Kieruje wniosek do

Trybunału Konstytucyjnego

Trybunał Konstytucyjny

Uznanie

ustawy za

zgodną z

Konstytucją

Uznanie

niektórych

przepisów

ustawy jako
niezgodne z
Konstytucją

Uznanie

ustawy za

niezgodną z
Konstytucją

Sejm

Podpisanie ustawy przez Prezydenta oraz zarządzenie jej ogłoszenia

Sejm

Obalenie weta następuje poprzez

ponowne uchwalenie ustawy 3/5

liczby głosów

Przełamanie

weta

Nieprzełamanie

weta

Procedura legislacyjna

Marcin Redziński

*przysługuje wnoszenie poprawek wnioskodawcom, posłom i Radzie Ministrów.

W przypadku każdego projektu ustawy w uzasadnieniu ustawy trzeba określić skutki finansowe
realizacji stanu prawnego wynikające z proponowanych uregulowań.

Większość głosów jaka jest potrzebna do powzięcia decyzji może być:



zwykła większość głosów - liczba głosów „za” przewyższa liczbę głosów „przeciw”.



bezwzględna większość głosów – większa ilość „za” niż „przeciw” + „wstrzymujących się od
głosu”.



większość kwalifikowana - oznacza „wzmocnioną” formę większości bezwzględnej często
wyrażoną ułamkiem np.

Kworum (quorum) - minimalna liczba członków zgromadzenia niezbędna do prowadzenia obrad lub
powzięcia wiążących decyzji.

Rozporządzenia z mocą ustawy

Rozporządzenia z mocą ustawy – są to akty prawne powszechnie obowiązujące, które w hierarchii
źródeł prawa zajmują takie samo miejsce co ustawy. Pod rządami Konstytucji z 1997 r. instytucja aktu
normatywnego równego ustawie pojawia się jedynie w nadzwyczajnych okolicznościach (tylko w
czasie stanu wojennego)

. Prawo do ich wydania ma jedynie Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, w

zakresie i granicach określonych w art. 234 ust. 1 Konstytucji RP.

Rozporządzenia

Rozporządzenie – jest to akt wykonawczy do ustawy, powszechnie obowiązujący, wydawany na
podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego przez uprawniony konstytucyjnie organ
państwowy w celu wykonania ustawy.

Zwykle władza wykonawcza wydaje rozporządzenia, więc trzeba delegacji ustawowej, czyli
pozwolenia władzy ustawodawczej. Delegacje powinny wskazywać organ - podmiot sprawy i
wytyczne merytoryczne. Organ wskazany do wydania rozporządzenia nie może przekazać tego
uprawnienia innemu organowi - zakaz subdelegacji.

Nie może dochodzić do takiej sytuacji, że np.: Ustawa o Policji upoważniła Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji do określenia w drodze rozporządzenia zakresu zadań i zasad
organizacji policji sądowej. Minister wydaje rozporządzenie, określające zakres zadań policji sądowej,
jednocześnie stanowiące jednak, że zasady jej organizacji określi, w drodze zarządzenia, Pierwszy
Prezes Sądu Najwyższego.

Ustawodawca kontroluje czy rozporządzenie mieści się w delegacji i czy nie koliduje z inna ustawą.

Art. 92 Konstytucji wskazuje podmioty mogące wydać rozporządzenie:

1. Prezydent RP,
2. Rada Ministrów w tym Prezes Rady Ministrów,
3. Minister kierujący działem administracji rządowej (resortowy) - minister bez teki nie może

wydać rozporządzenia,

4. KRRiT,
5. przewodniczący komitetu wyrażonego w ustawie.

Marcin Redziński

Akty prawa miejscowego

Różnice aktów prawa miejscowego od pozostałych źródeł prawa powszechnie obowiązującego:

1. Obowiązują tylko na obszarze jednostki terytorialnej organu (gminy, powiatu, województwa),

który wydał akt prawa miejscowego (Konstytucja art. 87, ust. 2),

2. Stanowienie prawa miejscowego należy do organów samorządu terytorialnego i terenowych

organów administracji rządowej (tylko organy działające na tym terenie wydają te akty),

3. Organy te nie są wprost wskazane w Konstytucji (organy uprawnione do ich wydania są

wskazane w ustawie),

4. Treścią aktów są sprawy lokalne* – nie ogólnokrajowe.

Wspólne cechy aktów prawa miejscowego i pozostałych źródeł prawa powszechnie obowiązującego:

1. Nie są samoistne – podobnie jak rozporządzenia, muszą mieć podstawę ustawową (delegacja

ustawowa),
W delegacji ustawowej nie są potrzebne (jak to było w przypadku rozporządzenia) wytyczne
co do treści.

2. Zadaniem aktów prawa miejscowego jest realizacja założeń wyrażonych w ustawie.

*Jak widzimy chodzi o to, żeby decyzje dotyczące danej społeczności miejscowej były podejmowane
przez tę właśnie społeczność, a nie przez władze państwowe, często niezorientowane w rzeczywistych
jej potrzebach czego przykładem może być np.
Ustawa o ochronie przyrody (z dnia 16 kwietnia 2004 r.)



Obszarowe chronienie przyrody

Ustawodawca nie wie gdzie takie obszary występują, a terenowe organy administracji rządowej czy
jednostki samorządowe orientują się co do ich występowania dlatego np.
Ustawa o ochronie przyrody art. 16 ust. 3 mówi: „Utworzenie parku krajobrazowego lub
powiększenie jego obszaru następuje w drodze rozporządzenia wojewody (…)”

Choć czasami ustawodawca określa miejsca jak np.
Ustawa o ochronie dziedzictwa Fryderyka Chopina z dnia 3 lutego 2001 art. 2: „Uznaje się miejsce
urodzenia Fryderyka Chopina - Dworek w Żelazowej Woli wraz z otaczającym go zabytkowym
parkiem - za dobro kultury narodowej, podlegające ochronie przewidzianej w niniejszej ustawie.”

Powodem takiej regulacji jest też ułatwienie działalności samorządu – nie trzeba trzech czytań w
Sejmie do zmiany np. terytorium parku krajobrazowego, czy miejsc ważnych historycznie dla
Polaków.

Akty prawa miejscowego (uchwały) ustanawiają organy samorządu terytorialnego (rady gmin, rady
powiatów i sejmiki województw) oraz terenowe organy administracji rządowej (wojewodowie, organa
administracji niezespolonej). Akty te obejmują dwie grupy przepisów: do pierwszej należą te, które są
stanowione na podstawie upoważnień ustawowych

, do drugiej - przepisy porządkowe

pozostające w kompetencji rad gmin, powiatów i wojewody

Akty te podlegają ogłoszeniu w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym, który jest wydawany przez
wojewodę. Przepisy porządkowe ogłasza się również w środkach masowego przekazu oraz w drodze
obwieszczeń jak również w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie.

Akty te wydaje się w celu: wydania statutów jednostek samorządu terytorialnego, organizacji

urzędów, zarządu mienia i reguł korzystania z obiektów użyteczności publicznej.

Przepisy porządkowe wydawane są w formie rozporządzeń i mogą mieć formę aktu samoistnego gdy

zostaną spełnione dwa podstawowe warunki – brak uregulowania w innych ustawach i przepisach
powszechnie obowiązujących oraz istnienie zagrożenia dla dóbr określonych ustawowo (życia,
zdrowia i mienia obywateli).

W przypadkach niecierpiących zwłoki przepisy porządkowe może wydać zarząd gminy lub powiatu

– w formie zarządzenia, które podlega zatwierdzeniu na najbliższej sesji rady – odpowiednio – gminy
lub powiatu.

Wykład 7

Marcin Redziński

Akty prawa miejscowego, ponieważ są najniżej w hierarchii źródeł prawa muszą być zgodne z
pozostałymi. Muszą również w jak największym stopniu realizować cele ustawowe.

Prawa powszechnie obowiązujące podlegają szczególnym regułom:

Przyjęcie aktu powszechnie obowiązującego np.



szczególny tryb przyjęcia Konstytucji,



procedura legislacyjna ustawy,



delegacja ustawowa do rozporządzenia i aktów prawa miejscowego.

Nabycie mocy obowiązującej (ogłoszenie, publikacja)*

*Z tym wiąże się domniemanie znajomości prawa powszechnie obowiązującego – nikt nie może
zasłaniać się nieznajomością prawa (łac. ignorantia iuris nocet - nieznajomość prawa szkodzi).
Warunkiem wejścia w życie jest właśnie jawność, ogłoszenie (Konstytucja art. 88 ust. 1).

Promulgacja – podpisanie i ogłoszenie aktu normatywnego.

Reguły publikacji:

1. Ogłoszenie w Dzienniku Urzędowym,
2. Ogłasza się niezwłocznie – bez zbędnej zwłoki, czyli np. minister wydaje rozporządzenie

(podpisując je)



kieruje je do publikacji,

3. Akty prawa powszechnie obowiązujące wchodzą w życie

z zasady – minimum* po upływie

14 dni od dnia ich ogłoszenia

, chyba że same stanowią inaczej (np. można wydłużyć – od

pewnego terminu).
*Niektóre akty ważne dla państwa mogą wchodzić w terminie krótszym – z dniem publikacji
– gdy nie stoi w sprzeczności z zasadą demokratycznego państwa prawa.
Prawo nie działa wstecz (łac. lex retro non agit) – jednak jeżeli nie stoi w sprzeczności z
zasadą demokratycznego państwa prawa nie jest przeszkodą by działało wstecz.

Są to rozwiązania przyjmowane celowo, aby podmioty prawa mogły się zapoznać z nowymi
przepisami.

Określanie terminów:



Jeżeli termin wyrażany jest w dniach to nie uwzględnia się dnia ogłoszenia, czyli np.
1 stycznia - ogłoszenie (ma wejść po 14 dniach) wchodzi w życie - 16 stycznia,



Terminy wyrażane w tygodniach, miesiącach, latach uwzględniają dzień ogłoszenia np.
15 lutego – ogłoszenie (ma wejść po 3 miesiącach) wchodzi w życie – 16 maja.

Może być też osobna ustawa regulująca terminy wejścia w życie osobnych przepisów – co ma na celu
zwiększenie przejrzystości akt prawnego np. ustawa przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju
sądów administracyjnych i ustawę - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi z dnia 30
sierpnia 2002 r.

Problem na temat wydawania aktów niesamoistnych

Gdy jest już jawność ustawy organ wydający rozporządzenie może ją ogłaszać ale akt wykonawczy do
ustawy nie może wejść w życie wcześniej niż ustawa.

= od kiedy obowiązują

= ujawnienia treści

vacatio
legis

Marcin Redziński

Dzienniki Urzędowe

Ogłoszenie aktów normatywnych odbywa się w dziennikach:

1. Dziennik Urzędowy Ustaw RP,



Konstytucja,



ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy,



rozporządzenia wykonawcze,



teksty jednolite powyższych aktów,



orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego,



uchwały Rady Ministrów, uchylające rozporządzenia ministra,



akty dotyczące stanu wojny,



dotyczące referendum ogólnokrajowego i zmiany Konstytucji,



skrócenie kadencji Sejmu,



dotyczące wyborów do Sejmu, Senatu, na Prezydenta,



powszechnej mobilizacji,



stanów nadzwyczajnych,



dotyczące stwierdzenia ważności wyborów do Sejmu, Senatu,
na Prezydenta.

2. Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski”,



zarządzenia Prezydenta wydane na podstawie ustaw,



uchwały Rady Ministrów i zarządzenia premiera na podstawie ustaw,



teksty jednolite powyższych aktów,



orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów ogłoszonych w Monitorze,



uchwały Zgromadzenia Narodowego,



uchwały Sejmu (np. dotyczące regulaminu, uchwalania wotum zaufania lub
absolutorium Radzie Ministrów (…)),



uchwały Senatu (np. dotyczące regulaminu, (…)),



akty urzędowe Prezydenta.

3. Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski B”,



sprawozdania finansowe,



inne akty prawne, informacje, komunikaty, ogłoszenia i obwieszczenia organów.

4. Dziennik Urzędowy RP ministrów, kierujących działem administracji rządowej oraz

dzienniki urzędowe urzędów centralnych,



akty normatywne organu wydającego dzienniki i nadzorowanych przez niego urzędów
centralnych.

5. Dzienniki wojewódzkie,



akty prawa miejscowego wojewody i organów administracji niezespolonej, akty

stanowione przez sejmik, organy powiatu i gminy,



inne akty prawne, informacje, komunikaty, obwieszczenia i ogłoszenia jeżeli przepisy
tak stanowią.

6. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej,

a) seria L (Legislacja):



rozporządzenia,



dyrektywy,



decyzje,



zalecenia,



opinie.

b) seria C (komunikaty albo informacje i zawiadomienia):



protokoły z posiedzeń Parlamentu Europejskiego itp.

c) seria S (Suplement):



umowy publiczne,



umowy użyteczności publicznej itp.

ze względu
na ich treść

ze względu na
ich rodzaj

Marcin Redziński

Pierwsze trzy dzienniki urzędowe (Dziennik Ustaw, Monitor Polski i Monitor Polski B) wydawane są
przez Prezesa Rady Ministrów przy pomocy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i Rządowego
Centrum Legislacji. Pozostałe dwa (w wymienionej kolejności) wydają ministrowie kierujący
działami administracji rządowej oraz kierownicy urzędów centralnych, którzy mogą z zasady
wydawać tylko jeden dziennik urzędowy. Wojewódzki dziennik urzędowy wydaje wojewoda.
Publikację dzienników reguluje ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów
prawnych.

Tekst jednolity – aktualny tekst aktu prawnego uwzględniający wszelkie zmiany (poprawki,
nowelizacje) jakie w nim zaszły od chwili ogłoszenia.
Tekst ujednolicony – nieoficjalnie publikowany, nie ma gwarancji, że jest prawidłowy (opracowany
na podstawie tekstu jednolitego i wszystkich zmian jakie zaszły od czasu jego publikacji).

Błędy sprostowuje się w formie obwieszczeń w tym samym dzienniku, w którym były wcześniej
wydawane. Są również organy wskazane do wydawania takich sprostowań jak np. marszałek Sejmu.

Odróżnić trzeba sprostowanie od zmiany treści aktu. Sprostowanie nie może prowadzić do zmiany
merytorycznej.

Marcin Redziński

Państwo - struktura polityczna obejmująca określony obszar (terytorium) i grupę ludzi go
zamieszkującą (obywatele państwa), rządzona przez osoby reprezentujące tę grupę (władza).

Państwo musi rządzić przez upoważnioną grupę osób.

Organy państwa są powołane w Konstytucji:



Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat – stanowienie prawa



Władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów – sprawowanie
rządów



Władzę sądowniczą sądy i trybunały – wymierzanie sprawiedliwości

Natomiast naród może wprost wyrażać swoją wolę poprzez instytucje demokracji bezpośredniej:

1. Referendum
2. Wybory
3. Inicjatywa ustawodawcza (ludowa)
4. Konsultacje lokalne

Konstytucja przewiduje dwa rodzaje referendów:



referendum ogólnokrajowe (art. 125 Konstytucji) – jest to forma odwoływania się organu

państwowego do opinii lub woli publicznej. Ponieważ jest to forma zastąpienia instytucji
demokracji pośredniej to Konstytucja wskazuje organy mające prawo do zarządzania
referendum i są to: Sejm, Prezydent RP za zgodą Senatu – muszą one w sposób wiążący
udzielić takiej zgody. Nie każda sprawa może być regulowana przez referendum - tylko taka,
która ma szczególne znaczenie dla państwa, gdyż referendum nie może wypierać demokracji
pośredniej.

Ważność referendum ogólnokrajowego stwierdza Sąd Najwyższy – określa czy były naruszone
procedury w referendum i miały one wpływ na ostateczny wynik.

Ważność referendum, a wiążący wynik

czy przebiegało zgodnie z prawem

by wynik był wiążący musi wziąć udział

ponad połowa obywateli uprawnionych

do głosowania

Może więc być referendum ważne (nie było naruszeń podczas referendum) ale nie wiążące (bo nie
wzięła udziału ponad połowa osób uprawnionych).



referendum lokalne (art. 170 Konstytucji) - członkowie wspólnoty samorządowej mogą

decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu
pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego. Nie ma tutaj
ograniczenia do tego czy w referendum będą poruszane sprawy istotne lub nieistotne.

Trzeba zwrócić uwagę, że w drodze referendum lokalnego odwołane mogą być tylko instytucje
powołane z powszechnych wyborów, czyli np. zarząd powiatu może być odwołany tylko przez sejmik
województwa.
W wyborach samorządowych wybieramy rady gmin, powiatów, sejmików województw oraz
jednoosobowych organów wykonawczych gmin - wójtów, burmistrzów, prezydentów miast i je można
odwołać. Jest więc tak, że ten sam podmiot który powołał może odwołać.

Choć w praktyce nie stosuje się konsultacji społecznych.

Wykład 8

Marcin Redziński

Demokracja pośrednia pochodzi z wyborów bezpośrednich.

W Rzeczypospolitej Sejm stanowi pierwszą izbę parlamentu. Sejm ma zdecydowanie więcej
uprawnień od Senatu i tym samym posiada pozycję uprzywilejowaną. Sprawuje on kontrolę nad
działalnością Rady Ministrów – władza ustawodawcza kontroluje władzę wykonawczą. Składa się z
460 posłów, wybieranych w wyborach pięcioprzymiotnikowych.

podstawowe zasady wyborcze w jaki

sposób dokonywany jest wybór osób

pełniących rolę w tych instytucjach

Stopień demokratyzacji to właśnie dobór przymiotników wyborczych, zasady prawa wyborczego
mają więc daleko idące konsekwencje.

Prawo wyborcze możemy rozumieć dwojako:



przedmiotowe – zbiór źródeł prawa, z których dowiadujemy się o regulacjach. Źródłem jest

tu Konstytucja, która decyduje o modelu, kształcie i cenzusach oraz ustawy gdzie są ordynacje
wyborcze do Sejmu i Senatu oraz na Prezydenta.



podmiotowe – prawo do wybierania (czynne) i bycia wybranym (bierne).

a) czynne – prawo do wybierania, udziału w głosowaniu,
b) bierne - ubieganie się o wybór, do kandydowania.

Przesłanki pozytywne: cenzus obywatelstwa (szczególna więź z państwem) jest wspólny dla
wszystkich, odpowiedni wiek: dla czynnego prawa wyborczego 18 lat, dla biernego prawa
wyborczego: Sejm RP – 21 lat, Senat RP – 30 lat, Prezydent RP – 35 lat
Przesłanki negatywne: pozbawienie praw wyborczych – wyrokami sądów karnych (pozbawienie praw
publicznych) i rodzinnych (ubezwłasnowolnienie)

Przymiotniki wyborcze

Przymiotniki wyborcze:

1. Powszechność – powszechny dostęp do wyborów, czyli jak największy krąg ludzi w państwie

musi mieć dostęp do czynnego i biernego prawa wyborczego. Jedynym warunkiem jest
ukończenie określonego w Konstytucji wieku dla odpowiednio czynnego i biernego prawa
wyborczego oraz to, że obywatel ma prawo wyborcze i jest zdolny prawnie. Jeśli stawia się
obywatelowi dodatkowe warunki, aby mógł on uzyskać prawo wyborcze, to zaczyna się
ograniczenie powszechności wyborów, czyli cenzusy.

cenzusy – ograniczenia powszechności wyborów spowodowane względami politycznymi,
ekonomicznymi lub społecznymi:



cenzus płci – kobiety nie miały praw wyborczych, ograniczenia te stopniowo znoszono w
różnych krajach w różnych latach. Cenzus płci obowiązuje jednak nadal w niektórych
państwach islamskich.



cenzus majątkowy – do XIX w. prawa wyborcze przysługiwały osobom posiadającym jakieś
nieruchomości. W drugiej połowie XIX w. prawo wyborcze przysługiwało osobom płacącym
podatki.



cenzus wykształcenia – prawa wyborcze przysługiwały obywatelom, którzy umieli czytać i
pisać. Obowiązuje on jeszcze w niektórych państwach afrykańskich, azjatyckich i w stanie
Nebraska w USA.



cenzus stałego zamieszkania – prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy na terenie
danego okręgu mieszkają przez określony czas.

Marcin Redziński

Współcześnie są tylko trzy cenzusy:



wieku



obywatelstwa



zamieszkania – choć ten cenzus w praktyce nie jest stosowany, bo tylko w wyborach

samorządowych wymagane jest stałe zamieszkanie.

Gwarancją powszechności wyborów jest spis, rejestr wyborców.

Szczególne przypadki zakazu biernego prawa wyborczego wskazuje art. 103 Konstytucji jak zakaz
łączenia niektórych funkcji. Nie można kandydować równocześnie do Sejmu i Senatu, mandatu posła
nie można łączyć z funkcją Prezesa NBP, NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw
Dziecka i ich zastępców, członka RPP, KRRiT, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu,
Senatu, Prezydenta Rzeczypospolitej lub z zatrudnieniem w administracji rządowej (zakaz ten nie
dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej). Regulacja ta jest po to
by osoby pełniące określone funkcje koncentrowały się na nich i by wyeliminować czynniki
korupcjogenne.
Zakaz kandydowania na posła i senatora ma również: sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej,
żołnierz (w czynnej służbie wojskowej), funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony
państwa.
Największe ograniczenia są wobec Prezydenta RP – nie może sprawować żadnych innych funkcji.

2. Równość – każdy jest tak samo traktowany, zakaz dyskryminacji.



w znaczeniu formalnym – każdy wyborca ma jeden głos lub taką samą liczbę głosów bez

względu na wykształcenie, zasługi, majątek.



w znaczeniu materialnym – rzeczywista „siła” głosu każdego wyborcy jest taka sama.

Chodzi o to, aby „siła” głosu była w każdym okręgu wyborczym

taka sama, tzn. aby w

każdym okręgu dla wyboru jednego deputowanego była potrzebna mniej więcej taka sama
liczba głosów.
(np. Gdyby z okręgu wyborczego liczącego na przykład 100’000 mieszkańców wybierano
jednego posła, a z okręgu wyborczego liczącego 200’000 mieszkańców też tylko jednego
posła, to siła głosu wyborcy z tego ostatniego okręgu byłaby dwukrotnie słabsza od siły głosu
wyborcy z pierwszego okręgu. W takiej sytuacji należałoby albo większy okrąg podzielić na
dwa okręgi po 100’000 wyborców, albo okręgowi większemu przydzielić dwa mandaty.)
Materialny aspekt zasady równości nie musi mieć zastosowania w wyborach do Senatu i
dlatego art. 97 ust. 2 Konstytucji pomija tę zasadę, czego pokłosiem są wybory z 1990 r.

3. Bezpośredniość – wprost wyborca głosuje na tego kogo wybiera, osobiście oddaje głos jest

więc wykluczone by kogoś upoważnić do tego.

Jednak w niektórych krajach wybory są pośrednie - wyborcy wybierają elektorów, a dopiero oni
wybierają osoby ubiegające się o wybór np. wybory prezydenta i wiceprezydenta w USA.

4. Tajność - nikt nie ma prawa, ani możliwości sprawdzenia w jaki sposób głosował dany

wyborca.

część terytorium na jaką dzieli się państwo w czasie trwania wyborów parlamentarnych,

prezydenckich i referendum w celu stworzenia jednakowych list wyborczych dla danego terenu, z
których wybiera się przedstawicieli. Ustalenia liczby posłów wybieranych w okręgach wyborczych
dokonuje się przez podzielenie liczby mieszkańców kraju przez ogólną liczbę posłów wybieranych w
okręgach wyborczych. Przed każdymi wyborami dokonuje się dopasowania liczby mandatów do
struktury zamieszkania ludności.

Marcin Redziński

5. Proporcjonalność – system obliczania wyników głosowania.



model większości bezwzględnej – kto chce uzyskać mandat musi uzyskać liczbę głosów
większą niż połowę. Często wiąże się to z drugą turą wyborów, w której uczestniczy dwóch
kandydatów którzy uzyskali największą ilość głosów.



model większości względnej – by wygrać wybory trzeba uzyskać więcej głosów niż inni
kandydaci.

Systemy większościowe są prostsze do zorganizowania bo zawsze kończą się ostatecznym wynikiem i
nie trzeba ich powtarzać. Choć zasada większości równie często jest krytykowana, bo wypacza ona
wole wyborców, gdyż np. mała różnica w liczbie otrzymanych głosów może prowadzić do różnicy
podziału mandatów.

Metoda dzielenia mandatów:
metoda d’Hondta - sprzyja dużym partiom, zabezpiecza parlamenty przed nadmiernym
rozdrobnieniem partiami skrajnymi, które przy tej metodzie nie wchodzą do parlamentu.
Metoda ta polega na tym, że liczbę głosów, jaką oddano na poszczególną liczbę kandydatów, dzieli się
przez kolejne liczby naturalne, aż do liczby, która jest liczbą mandatów. Uzyskane ilorazy porządkuje
się od najmniejszego do największego. Kolejne mandaty przydziela się listom, przy których występują
kolejno najniższe ilorazy.

Przykład

Jest 6 mandatów w okręgu wyborczym.

Dzielnik

45’000

32’000

49’000

22’500

16’000

24’500

15000

10’666

16’333

Mandaty

2 mandaty

1 mandat

3 mandaty

Gwarancja niezależności od władzy wykonawczej i sądowniczej posła i senatora

Immunitet – instytucja prawna, mocą której osoba z niej korzystająca nie podlega określonym
przepisom, do przestrzegania których inne osoby są zobowiązane. Immunitet może też oznaczać
ograniczenie odpowiedzialności prawnej danej osoby z tytułu pełnienia przez nią określonej funkcji.



materialny – oznacza trwałe wyłączenie spod przepisów sankcjonujących określone

zachowanie. Jest pewna kategoria działań stricte związane z działalnością parlamentarzysty i
senatora np. wolność wypowiedzi (Konstytucja art. 105 ust. 1). Zakaz ten trwa w trakcie oraz
po ustaniu mandatu parlamentarzysty i nie może zostać uchylony.



formalny – oznacza ograniczenie odpowiedzialności karnej. W odniesieniu do zakresu

przedmiotowego tego immunitetu wyróżniamy dwa elementy:

a) immunitet procesowy - ograniczenie możliwości proceduralnych jak zakaz

pociągnięcia do odpowiedzialności karnej (Konstytucja art. 105 ust. 2 i 3).

b) przywilej nietykalności - oznacza zakaz ograniczania i pozbawiania wolności

(nietykalność, zakaz zatrzymania) osób objętych tym immunitetem (Konstytucja art.
105 ust.5).
Choć poseł sam może zrzec się immunitetu (Konstytucja art. 105 ust. 4).

Partie

Liczba ważnych
głosów w okręgach

Marcin Redziński

Obrady Sejmu

Marszałek Sejmu przewodniczy obradom Sejmu, strzeże praw Sejmu oraz reprezentuje Sejm na
zewnątrz. (Konstytucja art. 110 ust. 2).

Posiedzenia Sejmu są jawne. Jeżeli wymaga tego dobro państwa, Sejm może bezwzględną
większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, uchwalić tajność
obrad. (Konstytucja art. 113).

W ramach kontroli Rady Ministrów Prezes Rady Ministrów i pozostali członkowie Rady Ministrów
mają obowiązek udzielenia odpowiedzi na interpelacje i zapytania poselskie oraz mają obowiązek
udzielenia odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym posiedzeniu Sejmu.

Marcin Redziński

Dualistyczny system władzy wykonawczej

Dualistyczny system władzy wykonawczej – władza wykonawcza składa się z dwóch organów:
głowy państwa (jednoosobowy) i rządu (organu kolegialnego

). Jest przeciwieństwem władzy

monokratycznej gdzie władza wykonawcza skupiona jest w ręku jednego, jednoosobowego organu
(monarcha, prezydent), który to system występuje np. w USA.

Wzajemna relacja w koncepcji dualistycznej między nimi może przedstawiać się różnie:



system gabinetowy – większość kompetencji władzy wykonawczej realizuje rząd natomiast

głowa państwa wyposażona jest w nieliczne kompetencje, przede wszystkim o formalnym
charakterze

. System ten przyjęty jest w Polsce,



system kancelarski – jest to w istocie odmiana systemu gabinetowego. Różnica przejawia się

w mocniejszej pozycji szefa rządu – kanclerza. Dzięki konstruktywnemu wotum nieufności

parlament może go odwołać jedynie, gdy równocześnie wskaże następcę na szefa rządu.
Występuje w Niemczech,



system prezydencki – jest przeciwwagą do wcześniej wymienionych systemów. Jest rząd

choć ma ograniczone kompetencje, a głowa państwa ma pozycję silniejszą. Jest we Francji.

Prezydent

W myśl Konstytucji Prezydent:



jest najwyższym przedstawicielem RP („osoba nr 1”) i gwarantem ciągłości władzy
państwowej,



czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji,



stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa,



wybierany w wyborach bezpośrednich na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany
tylko raz.

Jeżeli Prezydent RP nie może przejściowo sprawować urzędu

, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu,

który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta RP lub jeśli Marszałek Sejmu nie może Marszałka
Senatu. Organy te wykonują wszystkie kompetencje Prezydenta oprócz decyzji o skróceniu kadencji
Sejmu.

Prezydent reprezentuje państwo w stosunkach zewnętrznych (ale upoważnienie do prowadzenia
polityki zagranicznej, czyli jej rzeczywistego kształtowania należy do Rady Ministrów). Ponieważ na
zewnątrz powinna być stabilna sytuacja (niezależna od aktualnych wyników wyborczych), osoba która
to gwarantuje jest Prezydent RP, który jest mniej polityczny, w pewien sposób odcinając się od partii.
Kompetencje Prezydenta przedstawiają się tu następująco:



ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe,



mianuje i odwołuje przedstawicieli Polski za granicą,



przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące przedstawicieli dyplomatycznych innych
państw,



w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów i właściwym
ministrem - Ministrem Spraw Zagranicznych.

Organ kolegialny składa się z kilku osób, a decyzje zapadają w nim zespołowo, w drodze uchwały

podjętej większością głosów.

choć prezydent ma pewne możliwości rządzenia więc nie jest to czysto reprezentacyjna funkcja.

rodzaj wotum nieufności, zabezpieczający przed pochopnym odwołaniem rządu przez parlament i

tym samym utrudniający destabilizację systemu politycznego. W tym rozwiązaniu głowa państwa
przyjmuje dymisję rządu tylko wtedy, gdy część parlamentu, która wystąpiła o wotum nieufności,
jednocześnie zgłosiła i uzyskała poparcie większości parlamentu dla kandydata na nowego premiera.

Konstytucja RP określa przesłanki opróżnienia urzędu Prezydenta by zapobiec ewentualnemu

odwołaniu go przez ZN z powodów politycznych i są to m.in.: śmierci, zrzeczenia się urzędu itp.

Wykład 9

Marcin Redziński

W stosunkach wewnętrznych:



jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych (kompetencja ta wynika z tego, że czuwa na
straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa), z tym że następnie Konstytucja wskazuje iż w
czasie pokoju sprawuje tą rolę za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej,



mianuje Szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców sił zbrojnych, uprawnienia



nadaje obywatelstwo, ordery i odznaczenia,

czysto reprezentacyjne



przysługuje mu prawo łaski



może zwołać Radę Gabinetową - Rada Ministrów debatująca pod przewodnictwem
Prezydenta w sprawach szczególnej wagi. Rada Gabinetowa nie może jednak podejmować
wiążących decyzji. (By decyzje takie mogły zostać podjęte musi się osobno zebrać Rada
Ministrów),



desygnuje i powołuje Prezesa Rady Ministrów,



odwołuje ministrów.

W procesie legislacyjnym:



przysługuje mu inicjatywa ustawodawcza,



każda ustawa musi zostać podpisana przez Prezydenta RP (choć Prezydent nie wpływa na ich
treść po części decyduje bo na aktach musi znaleźć się jego podpis),



może wydawać rozporządzenia (powszechnie obowiązujące) i zarządzenia (wewnętrzne np.
dotyczące działania urzędu Kancelarii Prezydenta RP), trzeba zwrócić tu uwagę, że to organ*
wydaje decyzję, bo każdy organ ma swój urząd.

*Organ państwa - osoba bądź zespół ludzi upoważnionych do wykonywania określonych czynności w
imieniu państwa. Od organu państwa należy odróżnić urzędy, pełniące funkcje pomocnicze w
stosunku do organów państwa (np. Prezydent RP jest organem państwa, natomiast Kancelaria
Prezydenta RP to urząd.)



nie ponosi odpowiedzialności za swoją działalność przed Parlamentem, natomiast może za to

być pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu

i jest to

odpowiedzialność konstytucyjna. Art. 145 Konstytucji mówi, że do pociągnięcia do
odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu Prezydenta RP potrzeba 140 członków
Zgromadzenia Narodowego (czyli gdy Sejm i Senat razem obradują), co wskazuje na potrzebę
zaangażowania do tego Sejmu. Mimo domniemania niewinności akt oskarżenia zawiesza
Prezydenta RP w działalności.

Akty urzędowe Prezydenta

W art. 144 Konstytucji scharakteryzowano kierunki i cele działań Prezydenta, a tym samym rolę
odgrywaną przez niego w systemie organów państwowych. Konstytucja przyjmuje przy tym w art.
144 ust. 2 generalną zasadę, że akty urzędowe dla swojej ważności wymagają podpisu
(kontrasygnatury) Prezesa Rady Ministrów, który kontrasygnując je ponosi za nie odpowiedzialność
przed Sejmem. Obecna Konstytucja RP enumeratywnie w art. 144 ust. 3 określa akty niewymagające
kontrasygnatury, a więc prerogatywy prezydenckie (samodzielne uprawnienia Prezydenta) i one
decydują o rzeczywistej władzy prezydenta. Stąd domniemanie, iż każdy inny akt wymaga
kontrasygnatury.

Prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu. Jest to po to, by nie móc

ułaskawiać osób związanych z polityką.

Trybunał ten orzeka o odpowiedzialności osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe za

naruszenie Konstytucji lub ustawy albo popełnienie przestępstwa, w związku z zajmowanym
stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania.

Marcin Redziński

Akty niewymagające podpisu premiera są wymienione w 30 punktach i dotyczą:

1. relacji z władzą ustawodawczą, a więc Sejmem i Senatem (pkt. 1-9),
2. relacji między Radą Ministrów (pkt. 10-15),
3. oddziaływania na władzę sądowniczą, bo np. prawo łaski niweluje wyroki sądów (pkt. 17-18),
4. uprawnienia personalne jak powoływanie i odwoływanie (pkt. 19, 20-27),
5. reszta, a więc np. pkt. 16 nadawania orderów i odznaczeń, pkt. 28 nadawania statutu

Kancelarii Prezydenta RP oraz powoływania i odwoływania Szefa Kancelarii Prezydenta RP.

Głowa państwa ma więc w systemach parlamentowo-gabinetowych z reguły dość skromne
uprawnienia. Ich zadaniem jest przede wszystkim reprezentowanie państwa w stosunkach
wewnętrznych i zewnętrznych, a niekiedy podejmowanie działań arbitrażowych w sporach
między różnymi siłami politycznymi lub organami władzy państwowej choć również należą do
głowy państwa uprawnienia monarsze.

Dodatkowe organy ochrony i kontroli prawa

W rozdziale IX Konstytucji powołane są organy w celu sprawdzania i kontroli prawa ze stanem
faktycznym. Sprawują one funkcje w zawieszeniu pomiędzy organami wykonawczymi a
ustawodawczymi, bo w ramach kontroli wydają zarządzenia i decyzje, równocześnie nie wchodząc w
skład Rady Ministrów.

Najwyższa Izba Kontroli (NIK)

Najwyższa Izba Kontroli – naczelny organ kontroli państwowej, podlegający jedynie Sejmowi, a tym
samym niezależny od innych organów państwowych.

NIK kontroluje z punktu widzenia:



legalności, gospodarności, celowości i rzetelności działalność organów administracji
rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek
organizacyjnych,



legalności, gospodarności i rzetelności działalność organów samorządu terytorialnego,



legalności i gospodarności działalność innych jednostek organizacyjnych (w tym prywatnych),
które w jakiś sposób wykorzystują majątek lub środki państwowe.

Wymienione wyżej kryteria należy rozumieć następująco:

1. legalność – oznacza sprawdzenie, czy działalność jednostki kontrolowanej ma podstawę

prawną i jest zgodna z obowiązującym prawem (np. gdy gmina buduje bez pozwolenia na
terenie prywatnym można zakwestionować taką lokalizację),

2. gospodarność – oznacza z jednej strony sprawdzenie, czy nakłady poniesione w trakcie

działania jednostki kontrolowanej przyniosły możliwie maksymalne efekty, z drugiej strony
może polegać na osiągnięciu celu przy jak najmniejszych kosztach poszczególnych
przedsięwzięć,

3. celowość – czy działania jednostki prowadzą do określonego celu lub polega na kontroli

trafności wyboru sposobu jego realizacji,

4. rzetelność – czy działania jednostki są zgodne z zasadami dobrej wiary.

Na podstawie przeprowadzonych kontroli NIK przekłada Sejmowi wyniki ze swojej działalności (jak
np. wyniki kontroli, coroczne sprawozdanie ze swojej działalności).

Na czele NIK stoi Prezes powoływany przez Sejm na 6 lat. Ta funkcja kadencji – ma charakter
ochronny, by uchronić jego niezależność od sił politycznych. Korzysta przy tym z immunitetu
formalnego (nie materialnego) by chronić jego niezależność, gdyby np. w wyniku kontroli przyjął
szkodzić władzy wykonawczej.

Marcin Redziński

Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO)

Wynika również z powołania organów w celu sprawdzania i kontroli prawa. Stoi na straży wolności i
praw człowieka określonych w Konstytucji i innych aktach normatywnych. Rzecznik powoływany jest
również na kadencję i odpowiada przed Sejmem. Nie może łączyć innych stanowisk z wyjątkiem
profesora wyższej uczelni. Podobnie jak Prezes NIK ma immunitet wyłącznie formalny.

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT)

W państwie demokratycznym praktycznie głównym organem kontroli są media – IV władza, bo to
dziennikarze wychwytują afery, więc potrzebny jest organ, który stoi na straży wolności słowa, prawa
do informacji i warunkuje demokratyczny charakter społeczeństwa. KRRiT ma prawo do wydawania
rozporządzeń, a w sprawach indywidualnych podejmuje uchwały. Nadaje koncesje - więc pełni
administracyjne funkcje.

Marcin Redziński

System sądownictwa

Zgodnie z realizowaną w Konstytucji (rozdział VIII) zasadą trójpodziału władzy, obok władzy
ustawodawczej i wykonawczej trzecią władzą jest władza sądownicza. Art. 10 ust. 2 Konstytucji
stanowi, że władzę tę sprawują sądy i trybunały. Za elementy tej władzy uznaje więc:



sądy – z art. 175 ust. 1 Konstytucji wyprowadzić możemy ich określenie jako państwowych
organów wymiaru sprawiedliwości. Do sądów Konstytucja zalicza Sąd Najwyższy, sądy
powszechne, sądy administracyjne i sądy wojskowe.



trybunały – Konstytucja zalicza Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu. Charakter tych
organów implikuje też konstytucyjne rozumienie pojęcia trybunału jako sądu o specjalnych
kompetencjach i szczególnym znaczeniu.

Jako zasadę fundamentalną Konstytucja uznaje ich odrębność i niezależność od innych władz.
Oznacza to wyodrębnienie organizacyjne i uniezależnienie sądów i trybunałów od innych organów
państwowych. Wymiar sprawiedliwości jest jednym z przejawów działalności państwa na
rozstrzyganiu konfliktów o charakterze prawnym.

Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości:



zasada dwuinstancyjności – możliwość rozpoznania sprawy po wydaniu orzeczenia przez
sąd pierwszej instancji na forum sądu instancji wyższej, po wniesieniu środka odwoławczego,



zasada rozstrzygania spraw przez sądy powszechne – sądy powszechne rozstrzygają
wszystkie sprawy niezastrzeżone dla innych sądów, stąd zasada domniemania
kompetencyjnego,



zasada niezawisłości sędziowskiej – Konstytucja w art. 178 ust. 1 głosi: „Sędziowie w
sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji i ustawom.”
Konstytucja odnosi tę zasadę do sprawowania urzędu przez sędziego. Przez niezawisłość
sędziowską rozumiemy zatem niedopuszczalność jakiejkolwiek ingerencji z zewnątrz lub
wywierania nacisku na sędziego w kierunku takiego czy innego rozstrzygnięcia sprawy.
Zapewnia to neutralność sędziego, a co za tym idzie gwarantuje obiektywne postępowanie
przed sądem.

Ważniejsze gwarancje dotyczące pozycji sędziego:

1. ustawowe określenie wymogów, jakie powinni spełniać kandydaci na sędziów

poszczególnych sądów i trybunałów zapewniające odpowiednie kwalifikacje zawodowe i
moralne sędziego, które wymienia Ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych w art. 61,

2. powoływanie wszystkich sędziów prze Prezydenta RP, na wniosek Krajowej Rady

Sądownictwa,

3. powoływanie na czas nieokreślony,
4. nieusuwalność sędziego z piastującego stanowiska, oznacza że złożenie z urzędu może

nastąpić wbrew woli sędziego tylko na mocy orzeczenia sądu i tylko w szczególnych
przypadkach określonych w ustawie,

5. sędzia objęty jest formalnym immunitetem, który wypływa wprost z art. 191 Konstytucji.

Immunitet sędziowski jest ważną gwarancją niezawisłości chroniąc wolność podejmowanych
decyzji sędziego, zapobiegając zarazem wywieraniu na niego nieformalnych nacisków
środkami przewidzianymi w kodeksie postępowania karnego (np. przez wszczynanie po-
stępowania karnego opartego na fikcyjnych zarzutach). Immunitet polega na tym, że sędzia
nie może być zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej lub administracyjnej
bez zezwolenia sądu dyscyplinarnego. Powiększony jest o nietykalność,

6. niepołączalność stanowiska sędziego z należeniem do partii politycznej, związku

zawodowego oraz z prowadzeniem działalności publicznej niedającej się pogodzić z zasadami
niezależności sądów i niezawisłości sędziowskiej,

7. zakaz podejmowania przez sędziego dodatkowego zatrudnienia,

Wykład 10

Marcin Redziński

Trybunał Konstytucyjny (TK)

Konstytucja umieściła przepisy o Trybunale Konstytucyjnym w rozdziale VIII i zaliczyła go do
organów władzy sądowniczej. Trybunał nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości, gdyż jest to funkcja
właściwa dla sądów. Jest on natomiast organem odrębnym i niezależnym od innych władz.
Podobieństwo Trybunału do organów sądowych wyraża się nie tylko w wyodrębnieniu
organizacyjnym i niezależności od legislatywy i egzekutywy, lecz również w zasadach postępowania,
wzorowanych na procedurze sądowej.
Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym mówi, że TK składa się z 15 sędziów wybieranych
indywidualnie przez Sejm na dziewięcioletnią kadencję. Orzeczenia TK mają moc powszechnie
obowiązującą i są ostateczne.

TK orzeka m.in. w sprawach:

1. orzekanie w przedmiocie konstytucjonalności i legalności norm prawnych:

a) z Konstytucją – ustaw, umów międzynarodowych i przepisów prawnych wydawanych

przez centralne organy państwowe,

b) z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała

uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie – ustaw,

c) z ustawami i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi – przepisów prawa

wydawanych przez centralne organy państwowe,

2. skargi konstytucyjnej,
3. rozpatrywanie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami

państwa,

4. orzekanie o zgodności z Konstytucją celów i działania partii politycznych,
5. sygnalizowanie luk i uchybień w prawie.

Trybunał Stanu (TS)

Trybunał Stanu włączony został w obręb władzy sądowniczej. Jest on organizmem egzekwującym
odpowiedzialność konstytucyjną – o mającą charakter prawny, wyłącznie za czyny niestanowiące
przestępstw, a polegające na naruszeniu Konstytucji lub ustaw przez podmioty

wskazane w

Konstytucji w związku z wykonywaniem swych funkcji.

W myśl art. 199 Konstytucji, wyboru członków Trybunału Stanu (z wyjątkiem jego przewodniczącego)
dokonuje Sejm, spoza grona posłów i senatorów. Skład Trybunału jest wybierany każdorazowo na
pierwszym posiedzeniu Sejmu na okres jego kadencji, jednocześnie zachowując swoje kompetencje aż
do wyboru kolejnego składu TS. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest z urzędu Pierwszy Prezes
Sądu Najwyższego. W skład TS wchodzi 19 osób: przewodniczący, dwóch jego zastępców i 16
członków. Co najmniej połowa jego członków powinna posiadać kwalifikacje sędziowskie.

Postępowanie rozpoczyna się wniesieniem wniosku o pociągnięcie do odpowiedzialności
konstytucyjnej przez uprawnione podmioty. Postawienie w stan oskarżenia następuje w postaci
uchwały.

odpowiedzialność konstytucyjna posiada ograniczony podmiotowo charakter i dotyczy wskazanej w

przepisach konstytucyjnych grupy osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie. Wyliczenie to
ma charakter enumeratywny, co oznacza, że nie może podlegać interpretacji rozszerzającej.

Marcin Redziński

Krajowa Rada Sądownictwa

To organ stojący w myśl art. 186 ust. 1 Konstytucji na straży niezależności sądów i niezawisłości
sędziów. KRS realizując konstytucyjnie określone funkcje wyposażona została przede wszystkim w
kompetencje dotyczące spraw personalnych sędziów ale również inne:



rozpatruje kandydatury na stanowiska sędziowskie przedstawiane jej przez zgromadzenia
ogólne odpowiednich sądów lub Ministra Sprawiedliwości i przedstawia Prezydentowi RP o
powołanie sędziów,



czuwanie nad przestrzeganiem zasad etyki zawodowej i występowanie o podjęcie czynności
dyscyplinarnych,



wyrażanie stanowiska co do propozycji zmian ustroju sądów, a także w innych sprawach
dotyczących warunków ich funkcjonowania,



opiniowania programów szkolenia aplikantów, zakresu i sposobu przeprowadzania egzaminu
sędziowskiego,



podejmowanie uchwał w sprawach wystąpienia do TK o zbadanie zgodności z Konstytucją
aktów normatywnych w zakresie dotyczącym niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Sąd Najwyższy (SN)

Sąd Najwyższy jest naczelnym organem sądowym i powołany jest do:

1. sprawowania zwierzchniego nadzoru w zakresie orzekania nad działalnością sądów

powszechnych i wojskowych. Do środków służących wykonywaniu takiego nadzoru służą:



rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych – do niego
przysługuje ostateczne odwołanie,



podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne

2. rozpoznawania protestów wyborczych, stwierdzania ważności wyborów do Sejmu i Senatu

oraz wyboru Prezydenta RP, a także ważności referendum ogólnokrajowego i referendum
konstytucyjnego,

3. rozstrzygania nadzorczego w stosunku do samorządów zawodowych: adwokatów, radców

prawnych oraz notariuszy,

4. opiniowania ustaw i innych aktów normatywnych,

Sąd Najwyższy ma swoją siedzibę w Warszawie. Dzieli się na cztery izby:

1. Izbę Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych,
2. Izbę Cywilną,
3. Izbę Karną,
4. Izbę Wojskową.

Uchwały pełnego składu SN, izby, dwóch lub więcej izb z chwilą ich podjęcia uzyskują moc zasad
prawnych.

Sądy powszechne

Zgodnie z zasadą domniemania kompetencyjnego sądy powszechne tworzą trzon sądownictwa.
Ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych stanowi, że sądami powszechnymi są sądy rejonowe,
sądy okręgowe i sądy apelacyjne. Sądy te tworzy i znosi w drodze rozporządzenia Minister
Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii KRS. W rozporządzeniu tym określa on siedziby i obszary
właściwości sądów:



sąd rejonowy, najniższy w hierarchii, podstawowe ogniwo, obejmuje najmniejsze wycinki
kraju - tworzy się zwykle dla jednej lub większej liczby gmin. W sprawach przed sądami
powszechnymi regułą generalną jest, że sądem pierwszej instancji, zarówno w sprawach
cywilnych, jak i karnych, jest sąd rejonowy. Tylko w niektórych sprawach, z reguły

interpretacje w orzeczeniach Sądu Najwyższego mają szczególne znaczenie.

kompet-
encje
personalne

inne
kompet-
encje

Marcin Redziński

poważniejszych, wyraźnie określonych przepisami prawa procesowego, sądem pierwszej
instancji jest sąd okręgowy,



sąd okręgowy, tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych.
Rozpoznają, oprócz spraw przekazanych im, które na mocy występują jako sądy pierwszej
instancji, również środki odwoławcze od orzeczeń sądów rejonowych (gdy sądem pierwszej
instancji jest sąd rejonowy, sądem drugiej instancji jest sąd okręgowy),



sąd apelacyjny, tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch okręgów sądowych.
Do sądów apelacyjnych jako sądów drugiej instancji trafiają te sprawy, w których sądem
pierwszej instancji był sąd okręgowy.

Sądy dzielą się na wydziały i tak:

W sądach rejonowych

1. cywilny,
2. karny, w tym do spraw o wykroczeniach rozpoznawanych w II

instancji (I to grodzki),

3. rodzinny i nieletnich,
4. pracy,
5. ksiąg wieczystych,
Ponadto w sądach rejonowych mogą być tworzone wydziały:
1. gospodarczy,
2. sądy grodzkie – (nazwa ta nie odnosi się do odrębnej kategorii

sądów, ale do podstawowej jednostki organizacyjnej sądów, którą
jest wydział).

3. wydział rejestrowy Krajowego Rejestru Sądowego

W sądach okręgowych

1. cywilny,
2. karny,
3. penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych,
4. pracy,
5. ubezpieczeń społecznych,
6. gospodarczy,
W Sądzie Okręgowym w Warszawie działają ponadto jako wydziały:
1. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów,
2. Jednostka organizacyjna do spraw rejestrowych,
3. Sąd wspólnotowych znaków towarowych i wzorów przemysłowych.

W sądach apelacyjnych

1. cywilny,
2. karny,
3. pracy i ubezpieczeń społecznych,

W Sądzie Apelacyjnym w Warszawie:

1. sąd lustracyjny

Środkiem odwoławczym, jaki można wnieść od każdego wyroku sądu pierwszej instancji, jest
apelacja do sądu drugiej instancji. Na postanowienia sądu pierwszej instancji oraz zarządzenia w
kwestiach procesowych (w określonych przepisami sytuacjach) przysługuje zażalenie. Trzeci
zwyczajny środek odwoławczy to skarga kasacyjna (w postępowaniu cywilnym), którą wnosi się od
wyroku lub postanowienia sądu drugiej instancji do Sądu Najwyższego.

Gwarancje o charakterze procesowym, które to m.in. stwarzają oskarżonemu rzeczywistą możliwość
obrony, dają pewność rzetelnego i bezstronnego ich rozstrzygnięcia. Są to:



zasada jawności – każde postępowanie, rozprawa jest jawna, a tylko w obrębie szczególnie
znaczących okolicznościach może być wyłączona jawność,



tajność narady sędziowskiej,



kolegialność orzekania,



swobodna ocena dowodów,



instytucja wyłączenia sędziego od udziału w konkretnej sprawie.

zwyczajne
środki
odwoław-
cze

Marcin Redziński

Sądy administracyjne

Artykuł 184 Konstytucji dotyczący sądownictwa administracyjnego stanowi, że: „Naczelny Sąd
Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji
publicznej w zakresie określonym ustawą”. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z
ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów
administracji rządowej. To unormowanie konstytucyjne rozwija ustawa – Prawo o ustroju sądów
administracyjnych, a dokładnie art. 1 § 1 PrUSAdm: „Sądy administracyjne sprawują wymiar
sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów
kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego,
samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji
rządowej.” W myśl cytowanych ustaw sądy administracyjne tworzą odrębny pion sądownictwa.
Fundamentalną zasadą postępowania sądowo administracyjnego jest jego dwuinstancyjność –
pierwszą są wojewódzkie sądy administracyjne. Od orzeczeń sądów przysługuje skarga kasacyjna
do stanowiącego drugą instancję Naczelnego Sądu Administracyjnego. Skarga ta może być oparta o
naruszenie prawa materialnego lub przepisów postępowania, jeśli mogło to mieć wpływ na wynik
sprawy.

Należy podkreślić, że sądownictwo administracyjne z założenia ma pełnić funkcję kontrolną, nie ma
natomiast wkraczać w sferę kompetencji ani organów administracji rządowej, ani samorządu
terytorialnego. Jego orzeczenie mają jedynie charakter kasacyjny. Nie zastępują natomiast decyzji
administracyjnych wydawanymi przez siebie decyzjami merytorycznymi. Celem kontroli
sądownictwa administracyjnego jest badanie aktów i czynności organów administracji, pod kątem ich
zgodności z prawem czyli legalności. Badane są wyłącznie aspekty prawne, nigdy zaś
celowościowe.

NSA ma swoją siedzibę w Warszawie. Dzieli się na trzy izby:

1. Izba Finansowa,
2. Izba Gospodarcza,
3. Izba Ogólno administracyjna.

Zgodnie z art. 15 § 1 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi Naczelny Sąd
Administracyjny:



rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych,



podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów, których stosowanie wywołało
rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych,



podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne
wątpliwości w konkretnej sprawie sądowo administracyjnej,



rozstrzyga spory o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i między
samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz spory kompetencyjne między organami
tych jednostek a organami administracji rządowej (np. kto ma rozstrzygnąć decyzję wójt
czy zarząd powiatu),



rozpoznaje inne sprawy należące do właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego na
mocy odrębnych ustaw.

Wszczęcie postępowania administracyjnego

Postępowanie administracyjne wszczyna się na żądanie strony (kiedy to strony zgłaszają
przeciwstawne żądania) lub z urzędu (co ma historyczne odniesienie do procesu inkwizycyjnego, gdy
również funkcje sędziego, prokuratora i obrońcy były skupione w jednym ręku) co reguluje art. 61 § 1
Kodeksu Postępowania Administracyjnego.

Marcin Redziński

Prawo administracyjne

Termin administracja (łac. administratio – zarządzać) możemy rozumieć jako:



działalność - realizowanie funkcji o charakterze wykonawczym,



organizacja – nazwa ogółu organów zajmująca się administrowaniem, zarządzaniem.



Administracją publiczną – jest więc odpowiednio działalnością lub organizacją, mającą realizować
zadania państwowe lub publiczne.

Prawo administracyjne – to gałąź prawa, która reguluje działalność organów państwowych,
podejmowaną w celu wykonania ustalonych prawem zadań organizatorskich wypełnianych w
swoistych formach działania.

Prawo administracyjne składa się:

1. norm ustrojowych – zawiera normy bezpośrednio dotyczące organizacji aparatu

administracyjnego regulujące:



tworzenie i określenie struktur organizacyjnych organów administracji i ich urzędów,



strukturę systemu podmiotów administracji oraz zachodzące w nim procesy,



wzajemne relacje pomiędzy strukturami.

2. norm prawa materialnego – składa się z norm dotyczących konkretnych działów

administracji publicznej. Tworzą szczegółową część prawa administracyjnego np. prawo
budowlane, o planowaniu przestrzennym,

3. procedura administracyjna (proceduralne) – zawiera normy, które dotyczą bezpośrednio

toku działania (trybu postępowania) organów administracyjnych. Zawiera więc reguły
wyznaczające postępowanie mające na celu urzeczywistnienie norm prawa ustrojowego i
materialnego. Możemy podzielić na prawo m.in.: o ogólnym postępowaniu administracyjnym
i postępowaniach szczególnych, postępowaniu egzekucyjnym w administracji itp.

Organy administracji publicznej

Organ administracji publicznej – osoba lub grupa osób, znajdujący się w strukturze organizacyjnej
państwa lub samorządu terytorialnego, powołany w celu realizacji norm prawa administracyjnego w
sposób i ze skutkami właściwymi temu prawu i działający w granicach przyznanych mu przez prawo
kompetencji.

Ze względu na relację podporządkowania należy wyróżnić:



administracja zcentralizowana – sposób zorganizowania aparatu administracyjnego, w

którym jest hierarchiczna struktura organów,



administracja zdecentralizowana – konstrukcja organów, które są samodzielne, nie

podlegają władzy centralnej, choć mogą być przez nią kontrolowane np. organy jednostek
samorządu terytorialnego.

Z punktu widzenia składu osobowego możemy wydzielić:



monokratyczne – jednoosobowe, czyli np. Urząd Centralny. Nazwy są tu jednoznaczne np.

Główny Inspektorat Ochrony Środowiska ale mogą być jak np. Urząd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów,



kolegialne – grupa osób czyli komisje, komitety, rady - bo wskazuje na ich kolegialny

charakter.

Podział ze względu na zasięg terytorialny działania wyróżniamy organy:



centralne, znajdujące się na szczycie hierarchii i niepodlegające innym organom

administracyjnym, obejmujące swym zasięgiem obszar całego kraju np. Rada Ministrów,



terenowe, działające na części obszaru państwa np. wojewoda.

Wykład 11

Marcin Redziński

Podział administracji rządowej:

Działania zmierzające do prawidłowego działania administracji to:

1. kierownictwo – pełniąca nieograniczoną władczą działalność, kompetencja organu

kierującego do używania wszelkich środków w celu oddziaływania na postępowanie organów
kierowanych,

2. nadzór – oznacza uprawnienia organu do kontroli wraz z możliwością wiążącego wpływania

na organ nadzorowany w jego działalności, jest więc władcza ale cząstkowa,

3. kontrola – funkcja organu polegająca wyłącznie na sprawdzeniu działalności innych

jednostek, bez stałych możliwości wpływania na działalność jednostek kontrolowanych
poprzez wydawanie wiążących nakazów i poleceń, w praktyce kontrola może wiązać się z
nadzorem,

4. współdziałanie – organy są od siebie niezależne ale powinny uzgodnić swoje działania, bądź

też zharmonizować swoją działalność.

np. na podstawie ustawy o administracji rządowej w województwie działania wojewody to m.in:

1. „Wojewoda jako zwierzchnik zespolonej administracji rządowej kieruje nią i koordynuje jej

działalność (…)”, art. 23 UAdmRzWoj,

2. „sprawuje nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego, na zasadach określonych

w ustawach”, art. 25 UAdmRzWoj,

3. „kontroluje wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego i inne samorządy zadań z

zakresu administracji rządowej (…)”, art. 15 ust. 2 UAdmRzWoj,

4. „zapewnia współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i

samorządowej działających na obszarze województwa (…)”, art. 15 ust. 4 UAdmRzWoj.

Rada Ministrów (RM)

Administracją rządową kieruje w myśl art. 146 Konstytucji Rada Ministrów (rząd) będąca obok
Prezydenta konstytucyjnym organem państwa w zakresie władzy wykonawczej. Podejmuje ona
decyzje we wszystkich sprawach polityki państwa, nie zastrzeżonych dla innych organów
administracji państwowej lub samorządu. Rząd jest organem kolegialnym, chociaż większość jego
członków jest organami monokratycznymi w zakresie swoich kompetencji.

na szczeblu centralnym

(obejmujące swym zasięgiem

terytorium całego kraju)

na szczeblu terytorialnym

(działające na części obszaru

państwa)

•organy naczelne - premier,

Rada Ministrów, poszczególni
ministrowie, osoby dodatkowo

powołane w skład rządu

•urzędy centralne - administrują

określonymi, wyodrębnionymi,

wąskimi zakresami zagadnień jak
np. Generalny Inspektorat
Informacji Skarbowej

•administracja zespolona -

wojewoda organy mu

podporządkowane np. Inspekcja
Handlowa

•administracja niezespolona -

wszystkie organy

podporządkowane naczelnym
organom administracji np.
Dyrektorzy Izb Skarbowych

władcze

nie -
władcze

Marcin Redziński

Kompetencje Rady Ministrów

Konstytucja stanowi w art. 146 ust 1, że RM prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną, a w ust.
3 tego artykułu, że kieruje administracja rządową. Natomiast Konstytucja statuując w art. 146 ust. 2
zasadę domniemania kompetencji RM w zakresie władzy wykonawczej, wzmacnia jej pozycję w
pionie organów państwowych. Konstytucja nie ustala w sposób pełny kompetencji RM i dla uzyskania
pełnego ich obrazu należy wziąć pod uwagę regulacje ustawowe rozwijające bądź uzupełniające
normy konstytucyjne. I tak do kompetencji RM zalicza się:

1. zapewnianie wykonywania ustaw,
2. realizacja kompetencji w sprawach związanych z członkostwem RP w UE,
3. koordynowanie i kontrolowanie prac organów administracji rządowej,
4. ochrona interesów Skarbu Państwa,
5. uchwalanie projektu budżetu państwa i kierowanie jego wykonaniem,
6. zapewnianie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego państwa,
7. sprawowanie ogólnej polityki zagranicznej (w tym wykonywanie umów międzynarodowych),
8. wydawanie uchwał i rozporządzeń,
9. wydawanie dzienników urzędowych.

Członkami Rady Ministrów, są:

1. Prezes RM (premier) – szef rządu, który reprezentuje, kieruje pracami, zapewnia

wykonywanie polityki RM i określa sposobu jej wykonania, koordynuje i kontroluje pracę
członków RM, wydaje rozporządzenia oraz sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym.

2. Ministrowie, są członkami RM (przynależą do organu kolegialnego) i dzielą się na:



kierującymi określonymi działami administracji rządowej (resortowi) –
jednoosobowy zwierzchnik swojego resortu



wypełniającymi zadania wyznaczone im przez Prezesa RM (ministrowie bez teki)
– nie piastują oni kierownictwa resortu,

Ponadto w skład RM mogą być powoływani wiceprezesi RM oraz przewodniczący
określonych w ustawach komitetów.

Sekretarze i podsekretarze stanu – w ramach struktury politycznej (kierowniczej), powoływani w
celu zadań powierzonych im przez ministra.

Obowiązująca Konstytucja przewiduje następującą procedurę utworzenia rządu:



Zasadnicza procedura:

1. Prezydent desygnuje (wskazuje) Prezesa RM, osobę (wytypowaną wcześniej przez partię

polityczną, która wygrała wybory), która otrzymuje misję sformowania rządu,

2. Osoba desygnowana na Prezesa RM proponuje Prezydentowi skład Rady Ministrów,
3. Prezydent powołuje Prezesa RM oraz pozostałych członków RM oraz odbiera przysięgę

od nowo powołanej RM,

4. Prezes RM przedstawia Sejmowi program działania RM - exposé

z wnioskiem o

udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością
głosów,

5. W tym momencie RM ma legitymację do działania.



I procedura rezerwowa:

1. Gdy głosowanie jest negatywne Sejm sam wybiera Prezesa RM oraz proponowanych

przez niego członków RM bezwzględną większością głosów. Prezydent powołuje tak
wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej przysięgę.



II procedura rezerwowa:

1. W razie niepowołania RM w tym trybie inicjatywa wraca do Prezydenta i on powołuje

Prezesa RM i na jego wniosek pozostałych członków RM oraz odbiera od nich przysięgę,

przemówienie programowe przedstawiane przez przewodniczącego rządu (desygnowanego na

premiera) na forum parlamentu.

Marcin Redziński

a następnie Prezes RM przedstawia Sejmowi exposé z wnioskiem o udzielenie jej wotum
zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania już zwykłą większością.

2. W razie nieudzielenia RM wotum zaufania w tym trybie Prezydent skraca kadencję

Sejmu i zarządza wybory.

Jako całość (oraz w odniesieniu do poszczególnych jej członków) ponosi za swoją działalność
polityczną odpowiedzialność wobec Sejmu, a także indywidualną odpowiedzialność konstytucyjną
przed Trybunałem Stanu.

Jedną z prawnych form wywiewania wpływu na rząd przez Parlament (w celach kontroli) mogą być
np. zapytania poselskie.

Rada Ministrów może powoływać swoje organy wewnętrzne konieczne dla usprawnienia jej
działania. Należą do nich:

1. Komitety:



stałe, czyli stale działające organy pomocnicze i doradcze,



powoływane do rozpatrzenia określonej kategorii spraw lub konkretnej sprawy

istotnej z punktu widzenia RM,

2. Rady i zespoły – tworzone w sprawach należących do zadań i kompetencji ministrów lub

premiera, mają charakter pomocniczy lub opiniodawczo-doradczy,

3. Rada Legislacyjna – organ opiniodawczy RM,
4. Rządowe Centrum Legislacji – zapewnia koordynację działalności legislacyjnej RM (w tym

pomoc w wydawaniu dzienników urzędowych) oraz obsługę prawną w tym ze zgodnością
projektów aktów normatywnych z Konstytucją oraz spójności z systemem prawa,

5. Komisje do opracowania projektów kodyfikacji – opracowują akty normatywne dla

określonych dziedzin prawa.

Odpowiedzialność przed Sejmem rządu wyraża się przez:



wotum zaufania - oznacza udzielenie rządowi albo poszczególnym jego członkom aprobaty

Sejmu, zwykłą większością głosów, rodzaj testu poparcia,



wotum nieufności - podjęta w specjalnym głosowaniu uchwała parlamentu, wyrażająca brak

zaufania do działalności rządu,



konstruktywne wotum nieufności.

Struktura ministerstwa (resortu):



departamenty,



biura,



sekretariaty,



wydziały.

Marcin Redziński

Podział terytorialny państwa

Podziałem terytorialnym jest trwałe rozczłonkowanie przestrzeni państwa dokonywane dla pewnej
grupy lub określonych tylko jednostek administracyjnych państwa lub niepaństwowych wykonujących
zadania państwowe.

Rodzaje podziałów terytorialnych:

1. podział zasadniczy (podstawowy) - tworzony z powodu konieczności wykonywania na

określonym obszarze zadań państwowych o istotnym znaczeniu z punktu widzenia
podstawowych celów państwa i zasad jego funkcjonowania. Jednostką podziału są tu:
województwa, powiaty, gminy,

2. podział specjalny – to podział terytorium państwa przeprowadzany na potrzeby organów,

które nie należą do systemu ogólnych organów administracji rządowej ani do samorządu
terytorialnego, jak np. ustawa Prawo wodne art. 3 ust. 1 mówi, że zarządzanie (przez Krajowy
Zarząd Gospodarki Wodnej) zasobami wodnymi jest realizowane z uwzględnieniem podziału
państwa na obszary dorzeczy i regiony wodne,

3. podział pomocniczy (dodatkowy) – jest nieobligatoryjny*, będący uzupełnieniem podziału

zasadniczego lub specjalnego. Polega na tworzeniu organów o charakterze pomocniczym,
które przejmują kompetencje w zakresie bieżącego zarządzania na najniższym szczeblu.
Jednostki te to: sołectwa, osiedla, dzielnice,
*Jednak dla Warszawy ustawa o ustroju miasta stołecznego Warszawy stanowi w art. 5 ust. 1,
że utworzenie jednostek pomocniczych - dzielnic, jest obowiązkowe.

Dualizm na poziomie województwa

dualizm na poziomie

województwa

administracja

rządowa

zespolona

(czyli służby, inspekcje

i straże)

wojewódzka

administracja zespolona

(podległa wojewodzie)

niektóre mają swoje

przedłużenie w

powiecie, jednak

kieruje nimi starosta

(np. powiatowe

inspekcje)

niezespolona

(podległa organom

naczelnym)

administracja

samorządowa

Wykład 12

Marcin Redziński

Wojewoda – jest przedstawicielem Rady Ministrów w województwie, równocześnie będąc
przełożeniem jej polityki w województwie. W myśl art. 171 ust. 2 Konstytucji RP jest organem
nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego. Wojewodę powołuje Prezes RM na
wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Wojewoda pełni kilka funkcji, jest on:

1. przedstawicielem Rady Ministrów w województwie,



kontroluje wykonywanie zadań przez administrację rządową i jednostki samorządu
terytorialnego wynikających z ustaw i innych aktów, w tym ustaleń RM lub
porozumień z organami administracji rządowej,



dostosowuje do miejscowych warunków szczegółowe cele polityki rządu oraz
koordynuje i kontroluje wynikających stąd zadania,



zapewnia współdziałanie wszystkich jednostek organizacji rządowej i samorządowej
na obszarze województwa, w tym kieruje ich działalnością w razie zapobiegania
zagrożeniu życia,



pełni funkcje reprezentacyjne w imieniu RM,



stanowi akty prawa miejscowego (może również wydawać przepisy porządkowe),

2. zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej,



jest jej zwierzchnikiem i kieruje nią,



powołuje i odwołuje kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży
wojewódzkich, z wyjątkiem komendantów wojewódzkich Policji i Państwowej Straży
Pożarnej, którzy są powoływani po zasięgnięciu opinii wojewody,

3. organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego,



np. uzgadnia projekty prawa miejscowego stanowione przez jej organy,



wydaje zarządzenia zastępcze (np. wzywa rady gmin do stwierdzenia wygaśnięcia
mandatów radnych),

4. organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym,
5. reprezentantem Skarbu Państwa.

W zakresie wykonywania funkcji przedstawiciela Rady Ministrów wojewoda może wydać:



rozporządzenia – gdy delegacja ustawowa daje taką możliwość lub w gdy jest to niezbędne
do ochrony życia,



zarządzenia – akt normatywny wydawany na podstawie ustaw i w celu ich wykonywania,



polecenia – to indywidualne wezwanie do wykonania określonej czynności, z tym że

skierowane do organów, których jest zwierzchnikiem, zaś skierowane do innych organów i
jednostek wykonujących administrację rządową w województwie – środkiem nadzoru,



decyzje – w rozumieniu KPA.

Akty normatywne o charakterze wewnętrznym

Istotą prawa wewnętrznego jest ograniczony zakres ich obowiązywania, gdyż w myśl art. 93 ust 1
Konstytucji mogą być one kierowane tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi
wydającemu te akty. Katalog źródeł prawa wewnętrznego nie jest ograniczony – ma charakter systemu
otwartego. Trzon tego systemu stanowią akty wymienione w art. 93 ust. 1 (uchwały, zarządzenia), ale
nie ma konstytucyjnego zakazu, by przepisy ustawowe upoważniały do stanowienia aktów inaczej
nazwanych, odpowiadających charakterystyce aktu o charakterze wewnętrznym.

Można więc przyjąć, że akty prawa wewnętrznego może wydać każdy organ władzy publicznej, jeżeli:



istnieją jednostki organizacyjne mu podporządkowane,



kompetencja do wydania takich aktów jest przewidziana w ustawie.

Administracja zespolona (jako, że zadania i kompetencje określone w ustawach szczególnych
wykonują, w imieniu wojewody, działający pod jego zwierzchnictwem kierownicy) nie musi wydawać
aktów prawnych.

Marcin Redziński

Podział samorządu terytorialnego

Samorząd terytorialny – wykonuje zadania przez odrębne w stosunku do państwa podmioty, które
nie są podległe żadnej ingerencji państwowej w zakresie wykonywania swoich zadań.

Samorząd terytorialny możemy podzielić ze względu na obszar obejmowania organu:

1. Szczebel wojewódzki



sejmik wojewódzki – stanowiący i kontrolny



zarząd województwa (przew. marszałek) - władza wykonawcza

2. Szczebel powiatowy*



rada powiatu - stanowiący i kontrolny (np. może wydać przepisy porządkowe)



zarząd powiatu (przew. starosta) - władza wykonawcza

W mieście na prawach powiatu funkcje te sprawuje odpowiednio rada miasta i prezydent miasta.

3. Szczebel gminny



rada gminy – stanowiący i kontrolny (np. może wydać przepisy porządkowe, statut gminy, w

celu zarządzania mieniem, reguł korzystania z obiektów użyteczności publicznej itp.)



wójt (gmina wiejska), burmistrz (miasto), prezydent miasta (miasto powyżej 100 000
mieszkańców) – władza wykonawcza

Akty prawa miejscowego organy te stanowią w formie uchwał.

Zadania gminy, to:



zadania wynikające z jej działalności jako części samorządu terytorialnego,



zadania zlecone przez administrację rządową,



może wykonywać zadania zlecane między innymi gminami, powiatem lub województwem,



może wykonywać pośrednio za pomocą umów np. umowy o świadczenie transportu przez
prywatne przedsiębiorstwo.

Najważniejsze dochody własne gmin:

1. podatki: od nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportowych, od spadków i darowizn,

od czynności cywilnoprawnych, karta podatkowa,

2. udział w PIT (podatek dochodowy od osób fizycznych) i CIT (podatek dochodowy od osób

prawnych),

3. wpływy z opłat: skarbowej, targowej, miejscowej, eksploatacyjnej, uzdrowiskowej i od

posiadania psów,

4. dochody z majątku gminy,
5. dochody z kar pieniężnych i grzywien,
6. dotacje i subwencje,

inne dochody należne na podstawie odrębnych przepisów.

Marcin Redziński

Pytania sprawdzające

1. Norma prawna jest:

a) generalna
b) abstrakcyjna
c) indywidualna
d) konkretna

2. Artykuł 287 Kodeksu Cywilnego: „Zakres służebności gruntowej i

zakres jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, według
zasad współżycia społecznego przy uwzględnieniu zwyczajów
miejscowych.” to norma:

a) blankietowa
b) generalna
c) odsyłająca systemowo
d) abstrakcyjna

3. Artykuł 176 Kodeksu Pracy: „Nie wolno zatrudniać kobiet przy

pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia. Rada
Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, wykaz tych prac.” to
norma:

a) generalna i abstrakcyjna
b) odsyłająca pozasystemowo
c) indywidualna i konkretna
d) blankietowa

4. Norma: „Małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach

rodziny.” to:

a) tzw. prawo niedoskonałe
b) Lex perfecta
c) Lex imperfecta
d) norma nieznajdująca sankcji

5. Przepis: „Minister Pracy i Polityki Socjalnej określi, w drodze

rozporządzenia, zakres prowadzenia przez pracodawców dokumentacji

w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposób prowadzenia
akt osobowych pracownika.” to przepis:

a) intertemporalny
b) odsyłający blankietowy
c) derogujący
d) odsyłający pozasystemowo

6. Przykładem sankcji karnej jest:

a) nieważność oświadczenia woli
b) pozbawienie wolności
c) obowiązek naprawienia szkody
d) ograniczenie wolności

7. Norma: „Prezydent RP nie może piastować żadnego innego urzędu ani

pełnić żadnej funkcji publicznej.” ma charakter:

a) indywidualny
b) konkretny
c) generalny
d) abstrakcyjny

8. Norma: „Kto publicznie znieważa Prezydenta RP, podlega karze

pozbawienia wolności do lat 3” składa się z sankcji:

a) represyjnej (karnej)
b) egzekucyjnej
c) nieważności
d) nie zawiera sankcji prawnej

9. Norma: „Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym

bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez
narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia
albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu podlega karze pozbawienia
wolności do lat 3.” składa się z:

a) hipotezy
b) dyspozycji

Marcin Redziński

c) sankcji
d) dwóch norm sprzężonych

10. Wskaż zdanie prawdziwe:

a) każdy akt normatywny składa się z przepisów prawnych.
b) każdy przepis zawiera normę prawną.
c) przepis prawny może zawierać wypowiedzi niebędące normami

prawnymi.

d) normy prawne są wydobywane z przepisów w drodze wykładni.

11. Orzeczenie sądu w sprawie cywilnej to:

a) akt stosowania prawa
b) czynność konwencjonalna
c) akt stanowienia prawa
d) czynność prawna

12. W przypadku, gdy A: „Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej

formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej
formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor
nieważności.” oraz B: „Umowa najmu nieruchomości na czas dłuższy
niż rok powinna być zawarta na piśmie.”:

a) norma A jest normą sankcjonowaną, a B – sankcjonującą
b) norma B jest normą sankcjonowaną, zaś A – sankcjonującą
c) norma A i B są normami sankcjonującymi
d) żadna odpowiedź nie jest poprawna

13. W przypadku leges plus quam perfectae za naruszenie dyspozycji

grozi:

a) wyłącznie sankcja nieważności
b) sankcja karna
c) sankcja nieważności
d) wyłącznie sankcja karna

14. Ustawa obowiązuje w sensie normatywnym po opublikowaniu:

a) na łamach największych ogólnopolskich dzienników

b) w Dzienniku Ustaw
c) nie musi być publikowana
d) wystarczy publikacja w Internecie, na stronach Sejmu RP

15. Ustawy obowiązują, jeśli chodzi o aspekt czasowy:

a) od momentu ogłoszenia
b) od momentu wejścia w życie
c) do uchylenia
d) przez okres, który określają one same lub inne przepisy

16. Vacatio legis:

a) co do zasady trwa dwa tygodnie w przypadku aktów powszechnie

obowiązujących

b) oznacza zwyczaj, który stał się prawem
c) może być wydłużona lub skrócona
d) wstrzymuje wydawanie aktów wykonawczych

17. W jakiej relacji pozostają pojęcia momentów ogłoszenia i wejścia w

życie ustawy?

a) są one równoważne
b) mogą być równoważne
c) mogą być oddzielone vacatio legis
d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest prawidłowa

18. Do aktu normatywnego można wydawać akty wykonawcze:

a) od momentu wejścia w życie
b) od momentu ogłoszenia
c) podczas vacatio legis
d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest prawidłowa

19. Terytorialny

aspekt obowiązywania prawa jest ograniczony

eksterytorialnością:

a) zagranicznych placówek dyplomatycznych
b) obcych sił zbrojnych
c) obcych baz wojskowych

Marcin Redziński

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest prawidłowa

20. Zgodnie z dominującym poglądem doktryny system prawa to zbiór:

a) norm prawnych w określony sposób uporządkowanych
b) przepisów prawnych w określony sposób uporządkowanych
c) aktów normatywnych w określony sposób uporządkowanych
d) wyłącznie zasad prawnych w określony sposób uporządkowanych

21. Obowiązująca Konstytucja RP zawiera zamknięty system źródeł

powszechnie obowiązującego prawa. Do katalogu należą:

a) Konstytucja RP, ustawy, rozporządzenia, rozporządzenia z mocą

ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, akty prawa
miejscowego

b) Konstytucja RP, ustawy, rozporządzenia, rozporządzenia z mocą

ustawy, zarządzenia, akty prawa miejscowego

c) Konstytucja

RP, ustawy, uchwały RM, rozporządzenia,

ratyfikowane umowy międzynarodowe

d) Konstytucja RP, ustawy, rozporządzenia, uchwały Sejmu, akty

prawa miejscowego

22. Prawo konstytucyjne reguluje:

a) prawa i obowiązki obywatelskie
b) podstawowe stosunki ekonomiczne
c) podstawowe stosunki polityczne
d) sposób funkcjonowania naczelnych organów władzy państwowej

23. W Dzienniku Ustaw nie publikuje się:

a) ustaw
b) rozporządzeń Rady Ministrów
c) rozporządzeń Ministra Skarbu Państwa
d) zarządzeń Ministra Finansów

24. Sprostowanie

błędów w tekście lub przekładzie umowy

międzynarodowej:

a) następuje w drodze obwieszczenia Prezydenta RP

b) następuje w drodze rozporządzenia Ministra Spraw Zagranicznych
c) ogłasza się w Dzienniku Ustaw
d) dokonywane jest w razie rozbieżności pomiędzy tekstem

ogłoszonym a oryginalnym

25. Wejście w życie aktu normatywnego w dniu jego ogłoszenia jest:

a) dopuszczalne, nawet gdy wymaga tego mało ważny interes

państwa

b) niedopuszczalne
c) dopuszczalne, gdy zasady demokratycznego państwa prawnego nie

stoją temu na przeszkodzie

d) dopuszczalne tylko dla aktów powszechnie obowiązujących

26. Wskaż zdania prawdziwe:

a) Konstytucja RP wprowadziła podział źródeł na samoistne i

niesamoistne

b) Konstytucja statuuje wymóg oficjalnej promulgacji tylko w

stosunku do aktów powszechnie obowiązujących, przy czym
promulgacja stanowi warunek ich obowiązywania

c) Konstytucja RP nie uznaje aktów prawa miejscowego za źródła

prawa powszechnie obowiązującego

d) Konstytucja RP jest aktem o najwyższej mocy prawnej

27. Wskaż zdania prawdziwe:

a) Konstytucja RP może być uchylona przez ustawę
b) Ustawa zwykła może być uchylona przez Konstytucję
c) Konstytucję zmienia się w trybie właściwym dla ustaw
d) Konstytucję stosuje się bezpośrednio jedynie w razie braku

regulacji ustawowej

28. Nadanie aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej:

a) jest dopuszczalne w każdym przypadku
b) jest dopuszczalne, ale tylko wtedy, gdy zasady demokratycznego

państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie

c) nie jest dopuszczalne, ze względu na zasadę lex retro non agit

Marcin Redziński

d) dopuszczalne jedynie do aktów prawa miejscowego

29. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje:

a) tylko grupie co najmniej 15 posłów, Senatowi, Prezydentowi i

Radzie Ministrów

b) grupie 15 posłów, grupie 15 senatorów, Prezydentowi i Radzie

Ministrów

c) Senatowi, Prezydentowi, Radzie Ministrów
d) żadna odpowiedź nie jest prawidłowa

30. Inicjatywa ustawodawcza:

a) jest obowiązkowym elementem trybu ustawodawczego
b) przysługuje m.in. grupie co najmniej 100 tys. osób, które stale

zamieszkują na terytorium Rzeczpospolitej Polski

c) zobowiązują parlament do rozpatrzenie projektu
d) nie zobowiązują parlamentu do rozpatrzenia projektu

31. Ustawa o Policji upoważniła Ministra Spraw Wewnętrznych i

Administracji do określenia w drodze rozporządzenia zakresu zadań i
zasad organizacji policji sądowej. Minister wydał rozporządzenie,
określające zakres zadań policji sądowej, jednocześnie stanowiące
jednak, że zasady jej organizacji określi, w drodze zarządzenia,
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.
Wskaż zdanie prawdziwe:

a) Minister mógł upoważnić Pierwszego Prezesa SN, gdyż ma takie

upoważnienie

b) Minister mógłby upoważnić Pierwszego Prezesa SN do wydania

takiego zarządzenia jedynie w razie, gdyby przepis ustawy
upoważnił organ wykonawczy do dalszej delegacji

c) Minister mógł upoważnić do wydania takiego zarządzenia jedynie

innego ministra

d) Minister nie mógł upoważnić Pierwszego Prezesa SN do wydania

takiego

zarządzenia,

istnieje

bowiem

zakaz

dalszego

przekazywania upoważnień do wydania rozporządzenia – zakaz
subdelegacji

32. Prawo o charakterze wewnętrznym:

a) oznacza prawo obowiązujące w granicach danej jednostki

samorządu terytorialnego

b) nie jest prawem powszechnie obowiązującym
c) stanowią normy skierowane zarówno do organów podległych

organowi wydającemu dany akt, jak i organów organizacyjnie od
niego niezależnych

d) to wszelkie normy stanowione w ramach działalności organów

państwowych

33. Vacatio legis:

a) jest konsekwencją zasady, zgodnie z którą prawo nie może być

tajne

b) zasadniczo wynosi 14 dni
c) nigdy nie może być dłuższe niż 21 dni
d) oznacza okres między publikacją aktu prawnego a jego wejściem w

życie

34. Kodeks:

a) jest aktem o mocy większej niż ustawa zwykła
b) reguluje kompleksowo całość lub znaczną część stosunków

składających się na daną sferę życia publicznego

c) może być wydawany w formie rozporządzenia wykonawczego
d) wszystkie powyższe odpowiedzi są prawidłowe

35. Zgodnie z Konstytucją RP z 1997 r.:

a) Prezydent może w każdej sytuacji wydać akty o mocy równej

ustawie

b) żaden akt normatywny nie może mieć mocy równej ustawie
c) możliwość wprowadzenia aktu normatywnego o mocy równej

ustawie związana została z obowiązywaniem stanu wojennego

d) akty normatywne o mocy równej ustawie są źródłami prawa

powszechnie obowiązującego

Marcin Redziński

36. W miejscowości Rybakowo miejscowa ludność korzystając z urządzeń

elektrycznych nadwyrężała sieć energetyczną, co zagrażało przerwie w
dostawie prądu do pobliskiego szpitala. Zdecydowano się wprowadzić
przepisy porządkowe, ustanawiające czasowe ograniczenie korzystania
z niektórych urządzeń do czasu zmodernizowania sieci. Odpowiedni
tekst aktu zawierającego takie przepisy wywieszono na tablicy
ogłoszeń Urzędu Gminy. O pomoc w jego ogłoszeniu mieszkańcom
zdecydowano się dodatkowo poprosić miejscowego proboszcza, który
ogłosił je podczas niedzielnej mszy. W tej sytuacji:

a) przepisy porządkowe ogłoszono nieprawidłowo, gdyż powinny były

zostać opublikowane jedynie w formie obwieszczenia

b) przepisy porządkowe ogłoszono nieprawidłowo, gdyż powinny były

zostać ogłoszone w dzienniku urzędowym

c) przepisy porządkowe ogłoszono prawidłowo, gdyż ogłoszenie w

formie obwieszczenia uzupełniono ogłoszeniem zwyczajowo
przyjętym w Rybakowie

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest prawidłowa

37. Dokonując wykładni systemowej, należy w pierwszej kolejności

uwzględnić, czy:

a) zachodzi zgodność/sprzeczność wyniku interpretowanej normy z

zasadami poprawności gramatycznej języka

b) wynik wykładni nie jest sprzeczny z fundamentalnymi zasadami

konstytucyjnymi

c) wynik wykładni nie jest sprzeczny z innymi systemami

normatywnymi

d) zachodzi zgodność z prawem wspólnotowym

38. Osoba prawna:

a) nie posiada zdolności prawnej
b) posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych
c) nie posiada zdolności do czynności prawnych ani zdolności

prawnej

d) posiada zdolność prawną, którą realizuje poprzez swoje organy

39. Do systemu źródeł prawa wewnętrznego Rzeczypospolitej Polskiej

należą:

a) uchwały Rady Ministrów
b) zarządzenia ministrów
c) zarządzenia Prezesa Rady Ministrów
d) akty prawa miejscowego

Marcin Redziński

Pytanie

Prawidłowa odpowiedź

Pytanie

Prawidłowa odpowiedź

a, b;

b, d;

a, b, c, d;

a, d;

a, c, d;

b, d;

c, d;

b, d;

a, b, c;

a, c, d;

a, c;

a, b;

b, c;

a, b, d;

b, c, d;

c, d;

a, c;

b, c;

b, d;

a, b, c;

Pytania opracowane na podstawie: Byrczek M., Wstęp do prawoznawstwa, Wolters Kluwer, Warszawa 2007

Marcin Redziński

Bibliografia:

1. Banaszak B., Prawo konstytucyjne, C.H. Beck, Warszawa 2008.
2. Byrczek M., Wstęp do prawoznawstwa, Wolters Kluwer, Warszawa 2007.
3. Droba M., Podstawy prawa, C.H. Beck, Warszawa 2008.
4. Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne, Liber, Warszawa 2007.
5. Lewandowski J., Encyklopedia prawa w zarysie, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 1995.
6. Lewandowski J., Podstawy prawa zarys wykładu, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2008.
7. Nowacki J., Wstęp do prawoznawstwa, Wolters Kluwer, Warszawa 2007.
8. Skrzydło W., Ustrój polityczny RP w świetle Konstytucji z 1997 r., Wolters Kluwer, Warszawa 2008.
9. Szmulik B., Zarys prawa administracyjnego, C.H. Beck, Warszawa 2007.
10. Szolc-Nartowski B., Digesta justyniańskie ks. I, WSHiP, Warszawa 2007.
11. Winczorek P., Nauka o państwie, Liber, Warszawa 2005.
12. Winczorek P., Wstęp do prawoznawstwa, C.H. Beck, Warszawa 2003.

Document Outline

Ok³adka podstawy prawa.pdf
Podstawy prawa nowe.pdf

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Podstawy prawa skrypt
Podstawy prawa skrypt id 367852
[notatki] Popowicz W3, Podstawy Prawa - Popowicz SGH
PODSTAWY PRAWA Skrypt dla I roku dziennikarstw
Podstawy prawa - skrypt, Studia, Podstawy prawa
podstawy prawa skrypt Nieznany
Podstawy Prawa Finansów Publicznych 2010
Podstawy prawa skrypt
Parlament Europejski, Ekonomia UWr WPAIE 2010-2013, Semestr V, Podstawy prawa i struktury organizacy
podstawy prawa 03 2010
Podstawy prawoznawstwa skrypt[1] 23.01.2010(2), Szkoła, Uczelnia
Skrypt prawo - I MDSD, Podstawy Prawa
Rada Unii Europejskiej, Ekonomia UWr WPAIE 2010-2013, Semestr V, Podstawy prawa i struktury organiza

więcej podobnych podstron

Jaroszyński K, Redziński M Podstawy prawa skrypt SGH [2010]

Document Outline