640

Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 640-643

Stan odżywienia i sposób żywienia dziewcząt
z warszawskiego gimnazjum sportowego

Nutritional status and mode of nutrition among 13-15-year-old girl students
from a sports junior high school in Warsaw

Jadwiga Malczewska-Lenczowska

1/

, Beata Szczepańska

1/

, Bożena Wajszczyk

2/

, Joanna Orysiak

1/

1/

Zakład Fizjologii Żywienia, Instytut Sportu w Warszawie

2/

Samodzielna Pracownia Epidemiologii i Norm Żywienia, Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie

Introduction. Inadequate intake of energy and macronutrients by
adolescents may adversely affect health and physical development.
Aim. The evaluation of nutritional status in connection with mode of
nutrition among 13-15-year-old girls from a sports junior high school.
Material and methods. The study was conducted among 41 girls.
Nutritional status was assessed according to the Cole and IMiDz criteria.
The measurements of skinfolds, body height, and body mass were taken
and body fat and BMI were calculated. Nutritional data was collected using
a 24-hour recall (3 days/week). Usual daily intake of energy, protein, fats,
and carbohydrates was estimated. To assess the prevalence of deficient
intake of energy and protein the cut of point method was used with regards
to norm, EER and EAR levels respectively.
Results. None of the subjects was obese. The prevalence of underweight
and overweight was low and amounted respectively to 4.9 and 2.4% (by
Cole) and to 2.4 and 7.4% (by IMiDz). An inadequate intake of energy
and protein occurred in 73 and 17% of the studied girls respectively.
Conclusions. Normal nutritional status observed in most girls indicates
an appropriate energy and protein intake. A high percentage of girls
with an inadequate energy intake was probably the result of the intake
underestimation and/or lower physical activity. The study confirms the
beneficial effects of increased physical activity on nutritional status and
body composition.

Key words: adolescents girls, nutritional status, nutrition mode, exercise

Wprowadzenie. Nieodpowiednie spożycie energii i makroskładników
diety w wieku młodzieńczym może wpływać niekorzystnie na zdrowie
i rozwój fizyczny.
Cel. Ocena stanu odżywienia i sposobu żywienia dziewcząt z Szkoły
Mistrzostwa Sportowego (SMS).
Materiał i metody. Badaniami objęto 41 dziewcząt w wieku 13-15 lat. Na
podstawie pomiarów masy i wysokości ciała oraz grubości fałdów skórno-
tłuszczowych wyliczono wskaźnik wagowo-wzrostowy (BMI) oraz zawartość
tkanki tłuszczowej. Stan odżywienia oceniono według Cole’a i Instytutu
Matki i Dziecka (IMiDz). Dane o spożyciu zebrano na podstawie wywiadów
z ostatnich 24 godzin poprzedzających badanie, które obejmowały 3 dni
tygodnia. Analizowano spożycie energii, białka, tłuszczów i węglowodanów.
Niedobory oceniono metodą prawdopodobieństwa w relacji do poziomów
norm; średniego spożycia (EER) dla energii oraz średniego zapotrzebowania
(EAR) dla białka.
Wyniki. U żadnej z badanych nie stwierdzono otyłości. Niedowagę
i nadwagę obserwowano odpowiednio u 4,9 i 2,4% (wg Cole’a) oraz 2,4
i 7,4% (wg IMiDz). Niedoborowe spożycie energii i białka stwierdzono
odpowiednio u 73 i 17% badanych dziewcząt.
Wnioski. Prawidłowy stan odżywienia obserwowany u ponad 90%
badanych wskazuje na odpowiednie spożycie energii i białka. Duży
odsetek uczennic z niedoborowym spożyciem energii był prawdopodobnie
spowodowany niedoszacowaniem spożycia lub/i mniejszej faktycznie
aktywności fizycznej. Badania potwierdzają korzystny wpływ zwiększonej
aktywności fizycznej na stan odżywienia.

Słowa kluczowe: gimnazjalistki, stan odżywienia, sposób żywienia, wysiłek
fizyczny

Adres do korespondencji / Address for correspondence
Jadwiga Malczewska-Lenczowska,
Instytut Sportu, ul. Trylogii 2/16, 01-982 Warszawa
tel. [phone] wew. 248, fax [phone]
e-mail: [e-mail]

© Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 640-643

www.phie.pl

Nadesłano: 10.06.2011
Zakwalifikowano do druku: 07.07.2011

Wprowadzenie

Nieprawidłowystanodżywienia:nadwaga,oty-

łość,niedobórmasyciała,mogąprowadzićdowielu

zaburzeństanuzdrowia.Abytemuzapobiecważna

jest odpowiednia aktywność fizyczna i racjonalne

żywienie.DiagnozasytuacjiwPolsce[1]wzakresie

aktywności fizycznej wykazała, że jej poziom jest

niezadowalającywewszystkichgrupachdemograficz-

nych.WrezultaciewPolscepodobniejakwinnych

krajach odnotowano 10-12% obniżenie wyników

testówsprawnościowychumłodzieży.Jednocześnie

zaobserwowanoprzypadkinadwagiiotyłościuokoło

15%dziewcząti20%chłopców,przyczymanalizypo-

równawczewybranychbadańnaprzestrzeniostatnich

641

Malczewska-Lenczowska J i wsp. Stan odżywienia i sposób żywienia dziewcząt z warszawskiego gimnazjum sportowego

20-30latwskazują,żetendencjatasystematycznie

wzrasta,zwłaszczawdużychaglomeracjachmiejskich

[2].Innymproblememwpopulacjidzieciimłodzieży

jestniedobórmasyciała,którydotyczywPolsce12%

chłopcówi14%dziewcząt[3],cowiążesięryzykiem

niedożywienia. W badaniach [4] prowadzonych

na przestrzeni lat 1971-2006 wśród warszawskiej

młodzieżywwiekupokwitanianiedobórmasyciała

występowałzwiększą,nawetdwukrotnie,częstością

u dziewcząt niż u chłopców. Młodzież obciążona

wysiłkiem fizycznym narażona jest na niedobory

pokarmowewwiększymstopniuniżjejnietrenujący

rówieśnicy,gdyżpodczaswysiłkufizycznegowzrasta

dodatkowo zapotrzebowanie organizmu na energię

iskładniki pokarmowe. Dlatego podjęto badania

mającenaceludiagnozęstanuodżywieniaisposobu

żywieniadziewczątzwarszawskiejSzkołyMistrzostwa

Sportowego(SMS).

Materiał i metody

Wbadaniachprzeprowadzonychw2005r.uczest-

niczyło41uczennicgimnazjumSMSwWarszawie

wwieku13-15lat.Wykonanopomiarymasyiwysoko-

ściciałaorazgrubości2fałdówskórno-tłuszczowych:

natricepsieipoddolnymkątemłopatki,wyliczono

BMI i zawartość tkanki tłuszczowej wg Lohmana

[5].Występowanieniedoborowejmasyciała,nadwa-

giiotyłościocenionowgkryteriówIMiDz[6]oraz

Cole’aiwsp.[7,8].Badaniawykonanowgodzinach

porannych,uczennicebyłynaczczo,ubranewlekką

odzieżbezobuwia.

Spożycie energii, białka, tłuszczów i węglowo-

danówoceniononapodstawietrzydniowych(2dni

szkolneoraz1dzieńwolnyodzajęć),indywidual-

nych wywiadów o spożyciu z ostatnich 24 godzin

poprzedzającychbadania,zzastosowaniemprogra-

mukomputerowego„DIETA4”[9,10,11,12].Dla

wymienionychskładnikówobliczonowartośćśred-

niegospożycianadzieńorazczęstośćwystępowania

dietniedoborowychdlaenergiiibiałka.Niedobory

ocenionometodąprawdopodobieństwa wrelacjido

poziomów;średniegospożycia(EER)dlaenergiioraz

(EAR)dlabiałka.Udziałenergiizbiałka,tłuszczów

iwęglowodanówporównanozzaleceniamidlapopula-

cjipolskiejwprewencjiotyłościiinnychprzewlekłych

choróbniezakaźnych[11].Spożyciewęglowodanów

porównanozzaleceniamidlasportowców[13].Mło-

dzieżtrenowałaśredniookoło11godzintygodniowo.

Trening poniżej 14 godzin tygodniowo uznano za

umiarkowanąaktywnośćfizycznąapowyżej14godzin

zadużą.

Wyniki i omówienie

WtabeliIprzedstawionocharakterystykębada-

nychdziewcząt.Średniewartościwysokościimasy

ciałagimnazjalistekbyływyższe,aśredniawartość

BMIdlaśredniejwiekunieodbiegałaodobserwowanej

urównolatekzpopulacjiwarszawskiej[6].

Tabela II. Częstość występowania niedoborowej masy ciała, nadwagi i otyłości
wśród badanych dziewcząt (%)
Table II. Incidence of underweight, overweight and obesity among studied
girls (%)

Klasyfikacja wg IMiDz [6]

/According to IMiDz [6]

Klasyfikacja wg Cole’a

i wsp. [7, 8]

/According to Cole’a

i wsp. [7, 8]

Niedobór masy ciała
/Underweight

2,4

4,9

Nadwaga /Overweight

7,3

2,4

Otyłość /Obesity

0

0

Tabela I. Charakterystyka badanych dziewcząt (n=41)
Table I. Characteristics of girls (n=41)

Wskaźnik /Variable

Średnia /Mean ± SD Zakres /Range

Wiek (lata) /Age (years)

14,0±0,7

12,9-15,4

Masa ciała (kg) /Weight (kg)

53,1±6,1

42,0-66,6

Wysokość ciała (cm) /Height (cm)

165,1±5,8

152,3-179,1

BMI (kg/m

2

)

19,5±1,8

16,3-24,1

Zawartość tkanki tłuszczowej (%)
/Fat mass (%)

21,2±4,5

11,7-30,3

Niedobórmasyciała(tabelaII)wedługklasyfi-

kacjiIMiDz[6]stwierdzonou2,4%,awgCole’a

iwsp.[7]u4,9%dziewcząt.Dlaporównaniaodsetek

badanychwtymsamymokresierównolatekzniedo-

boremmasyciała(wgIMiDz)wróżnychregionach

kraju[14]mieściłsięwzakresie3,0-4,7%,zaśogó-

łemwynosił3,8%.Wbadaniachprzeprowadzonych

wlatach2005-2006[4]u13,14i15-letnichdziew-

czątwarszawskich,niedobórmasyciaławystępował

częściej,odpowiedniou8,8%,6,1%,10,4%uczennic

wg kryteriów IMiDz oraz u 19,3%, 8,4% i 15,7%

wg Cole’a i wsp.. Ocena dokonana według zaleceń

IMiDzwskazywałanamniejszączęstośćwystępowa-

nianiedoborowejmasyciałaniżwgCole’aiwsp.,co

potwierdzają także wyniki cytowanych badań [4].

Niezależnieodprzyjętejklasyfikacji,użadnejzbada-

nychgimnazjalistekniestwierdzonootyłości,podczas

gdywbadaniachogólnopolskichiwarszawskichwg

Cole’aiwsp.[8]stantenobserwowanoodpowiednio

u2,2%i3,4%dziewcząt[2,15].Wnaszychbadaniach

nadwagęstwierdzonou7,3%i2,4%,odpowiednio

według klasyfikacji IMiDz i wg Cole’a wsp., przy

czympodkreślićnależy,żewystępowałarzadziejniż

wpopulacjachdziewczątnietrenujących.Wbadaniach

ogólnopolskichz2000rokuodsetekdziewczątznad-

wagą(wgCole’aiwsp.)wwieku13-15latwynosił

8,1%,awbadaniachdziewczątwarszawskichwwieku

11-15latzokresu2005-2006–11,4%[2,15].

Zawartośćtkankitłuszczowejudziewczątznad-

wagą,wgIMiDzmieściłasięwzakresie21,4-30,3%

642

Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 640-643

iniezawszebyłanadmierna,coświadczy,żewnie-

którychprzypadkachbyłaspowodowanarozbudową

beztłuszczowej masy ciała. Oblacińska [14] za-

uważa,żeudziewczątwokresiepokwitaniatkanka

tłuszczowastanowiokoło25%.Zkoleiuuczennic

zniedoboremmasyciaławgCole’aiwsp.zawartość

tkankitłuszczowejmieściłasięwzakresie11,7-20%.

Nie ma zgodności, co do optymalnej i minimalnej

zawartościtkankitłuszczowejwstosunkudomasy

ciaładlaposzczególnychgrupwieku.Zafizjologiczne

minimum u dziewcząt i kobiet przyjmuje się 12%,

natomiastzapożądanązawartośćtkankitłuszczowej

u dziewcząt w zależności od wieku przyjmuje się

15-20%[16].Masęciałaodpowiedniądowysokości

wgIMiDzstwierdzonou90,3%,awgCole’aiwsp.

u92,7%badanychdziewcząt.Reasumującuczennice

zSMS charakteryzowały się lepszymi proporcjami

masyciaładowysokościniżnietrenującedziewczęta

wtymsamymwieku[2,4,15],gdyżużadnejznich

nie stwierdzono otyłości, anadwaga występowała

rzadziej. Prawdopodobnie było to konsekwencją

wcześniejszejselekcjiprzynaborzedoSMSorazich

większąaktywnościąfizyczną.

Dziennespożycieenergiiorazwybranychskład-

ników odżywczych przez badane dziewczęta oraz

częstośćwystępowaniadietniedoborowychwenergię

ibiałkoprzedstawionowtabeliIII.Średniawartość

energetycznaspożywanychdietwynosiła2238kcal

ibyłaniższaodzaleceńnormyzarównodlaumiarko-

wanejjakidużejaktywnościfizycznejdladziewcząt

wwieku 13-15 lat. Niedoborowe spożycie energii

stwierdzonou73%badanychuczennic.Nazbytmałą

wartość energetyczną spożywanych diet wskazują

takżebadaniawarszawskiejmłodzieżywwiekupo-

kwitania[17],wktórychniedoborowespożyciewy-

kazanou36-50%badanychrównolatek.Wnaszych

badaniachśredniespożyciebiałkaprzewyższałoo60%

zalecenianormynapoziomieEAR,aleryzykoniedo-

borutegoskładnikawykazanouokoło17%dziewcząt.

Podobne, aczkolwiek nieco niższe średnie wartości

(wzakresie61-65,2g)obserwowanowgrupach13-,

14-i15-letnichwarszawskichdziewcząt[17].Bio-

rącpoduwagę,żeniedobórmasyciałastwierdzono

uniewielkiegoodsetkagimnazjalistek,wporównaniu

zwielkościąniedoborowegospożyciaenergiiibiałka

należyprzypuszczać,żespożycieenergiiwrzeczy-

wistościmogłobyćwyższelub/iaktywnośćfizyczna

mniejszaniżdeklarowałydziewczęta.

Średniedziennespożyciewęglowodanówogółem

wynosiło 319 g i było wyższe niż obserwowano u

warszawskichdziewczątwtymsamymwieku[17],

cojestuzasadnionezuwaginazwiększonąaktywność

fizyczną.UczennicezSMSspożywały6,0gwęglo-

wodanówna1kgmasyciała,cowświetlezaleceńdla

sportowców[13]jestilościąwystarczającądoodnowy

glikogenuprzyumiarkowanychtreningach.Procento-

wyudziałenergiizbiałkatłuszczuiwęglowodanów

wdietachgimnazjalistekzSMSwynosiłodpowiednio

12,3:33,3:54,3cal%ibyłzgodnyznormami[11]

dlatejgrupywiekowejdziewcząt,aczkolwiekbiorąc

poduwagęzaleceniadlamłodzieżytrenującej[13],

korzystne byłoby zmniejszenie udziału tłuszczów

przynajmniejdo30%azwiększeniewęglowodanów

powyżej55%.

Wnioski

1. Dziewczętazeszkołysportowej,pozanielicznymi

badanymi, charakteryzowały się odpowiednią

wstosunkudowysokościmasąciała.

2. Badania potwierdzają korzystny wpływ zwięk-

szonejaktywnościfizycznejnastanodżywienia

iskładciała.

3. Duży odsetek uczennic z niedoborowym spo-

życiemenergiiwynikałprawdopodobnieznie-

doszacowaniaspożycialubmniejszejfaktycznie

aktywnościfizycznej.

Tabela III. Średnie dzienne spożycie energii i wybranych składników odżyw-
czych oraz częstość występowania ryzyka niedoboru energii i białka w dietach
dziewcząt oszacowana metodą prawdopodobieństwa niedostatecznego
spożycia (n=41)
Table III. Mean (±SD) daily energy and macronutrients intake and percent of
subjects with insufficient intake of energy and protein, estimated by cut off
points method

Energia i składniki pokarmowe /Energy
and macronutrients

Średnia ± SD

/Mean values

± SD

% osób < normy

/% girls < EER

or EAR

Energia /Energy1

kcal

2238±1008

73,2

MJ

9,4±4,2

73,2

Białko ogółem /protein, total *

g

68,1±27,8

17,1

Tłuszcz /Fat

g

84,3±42,3

–

Węglowodany ogółem
/Carbohydrates (CHO), total

g

319,2±145,7

–

Energia z białek /Protein energy

cal%

12,3±2,1

–

Energia z tłuszczów /Fat energy

cal%

33,3±5,0

–

Energia z węglowodanów
/CHO energy

cal%

54,3±5,1

–

* transformacja logarytmiczna/logarithmic transformation

643

Malczewska-Lenczowska J i wsp. Stan odżywienia i sposób żywienia dziewcząt z warszawskiego gimnazjum sportowego

1. CharzewskaJ,WajszczykB,ChabrosEiwsp.Aktywność

fizycznawPolscewróżnychgrupachwedługwiekuipłci.

[w:] Otyłość, żywienie, aktywność fizyczna, zdrowie

Polaków.Diagnozastanuodżywienia,aktywnościfizycznej

iżywieniowychczynnikówryzykaotyłościorazprzewlekłych

choróbniezakaźnychwPolsce(1960-2005).JaroszM(red.).

IŻŻ,Warszawa2006:311-340.

2. Jarosz M, Szponar L, Rychlik E i wsp. Nadwaga, otyłość,

niedożywieniewPolsce.[w:]Otyłość,żywienie,aktywność

fizyczna, zdrowie Polaków. Diagnoza stanu odżywienia,

aktywności fizycznej i żywieniowych czynników ryzyka

otyłościorazprzewlekłychchoróbniezakaźnychwPolsce

(1960-2005). Jarosz M (red.). IŻŻ, Warszawa 2006:

45-114.

3. SzponarL,SekułaW,RychlikEiwsp.Badaniaindywidualnego

spożycia żywności i stanu odżywienia w gospodarstwach

domowych.PraceIŻŻ101,Warszawa.2003.

4. Chabros E, Charzewska J, Wajszczyk B i wsp. Częstość

występowania niedoborowej masy ciała u młodzieży

warszawskiejwwiekupokwitaniawostatnich3dekadach.

ProblHigEpidemiol2011,92(1):99-102.

5. LohmanT.G.Applicabilityofbodycompositiontechniques

andconstansforchildrenandyouths.[w:]PandolfKB(red):

ExerciseandSportSciRev1986,14:325-358.

6. Jodkowska M, Woynarowska B, Oblacińska A. Test

przesiewowydowykrywaniazaburzeńwrozwojufizycznym

udzieciimłodzieżywwiekuszkolnym.IMiDz,Warszawa

2007.

7. ColeTJ,FlegalKM,NichollsDiwsp.Bodymassindexcutoffs

todefinethinnessinchildrenandadolescents:international

survey.BMJ2007,335:194-202.onlinefirst,bmj.com

Piśmiennictwo / References

8. ColeTJ,BellizziMC,FlegalKMiwsp.Establishingastandard

definition for child overweight and obesity worldwide:

internationalsurvey.BrMedJ2000,320:1240-1243.

9. CharzewskaJ,WajszczykB,ChwojnowskaZiwsp.Program

komputerowy Dieta 4.0 do planowania i bieżącej oceny

żywieniaindywidualnego.IŻŻWarszawa2010.

10. KunachowiczH,NadolnaI,PrzygodaBiwsp.Tabeleskładu

iwartościodżywczejżywności.PZWL,Warszawa2005.

11. Jarosz M, Bułhak-Jachymczyk B (red.). Normy żywienia

człowieka.Podstawyprewencjiotyłościichoróbniezakaźnych.

PZWL,Warszawa2008.

12. Szponar L, Wolnicka K, Rychlik E. Album fotografii

produktówipotraw.PraceIŻŻ96,Warszawa2000.

13. Burke L. Practical Sports Nutrition. Human Kinetics

2007.

14. Oblacińska A, Tabak I, Jodkowska M. Demograficzne

iregionalneuwarunkowanianiedoborumasyciałaupolskich

nastolatków.PrzeglEpidemiol2007,61:785-793.

15. ChabrosE,CharzewskaJ,Rogalska-NiedźwiedźM.Mała

aktywnośćfizycznamłodzieżywwiekupokwitaniasprzyja

rozwojowi otyłości. Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1):

58-61.

16. Woynarowska B. Wybrane zagadnienia w sporcie dzieci

imłodzieży.[w:]Medycynasportowa.JegierA,NazarK,

DziakA(red.).PTMS,Warszawa2005,175-234.

17. Chwojnowska Z, Charzewska J, Chabros E i wsp. Sposób

żywieniaistanodżywieniawarszawskiejmłodzieżywwieku

pokwitania.ŻywCzłowMetab2002,29,Supl.123-127.