K MARKS, F ENGELS MANIFEST KOMUNISTYCZNY

DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do ko

ca staro

ytno

│

redniowiecze i odrodzenie

│

barok i o

wiecenie

│

1815-1914

│

1914-1989

jak i z czego studiowa

filozofi

│

moje wykłady

│

Wittgenstein

│

filozofowie i socjologowie nauki

Karol MARKS, Fryderyk ENGELS

MANIFEST KOMUNISTYCZNY

Manifest Partii Komunistycznej, zredagowany przez Marksa i Engelsa jako program Zwi

zku Komunistów,

ukazał si

w 1848 r. w Londynie.

Niemal natychmiast został przetłumaczony na francuski, polski, włoski, du

ski, flamandzki i szwedzki. Z

poni

szego tekstu usuni

to przypisy.

I. Bur

uje i proletariusze

II. Proletariusze a komuni

III. Literatura socjalistyczna i komunistyczna

1. Socjalizm reakcyjny
1a. Socjalizm feudalny
1b. Socjalizm drobnomieszcza

ski

1c. Socjalizm niemiecki, czyli "prawdziwy"
2. Socjalizm konserwatywny, czyli bur

ujski

3. Socjalizm i komunizm krytyczno-utopijny

IV. Stanowisko komunistów wobec ró

nych partii opozycyjnych

Widmo kr

ąż

y po Europie - widmo komunizmu. Wszystkie pot

gi starej Europy poł

czyły

tej nagonce przeciw temu widmu: papie

i car, Metternich i Guizot, francuscy

radykałowie i niemieccy policjanci. Gdzie jest taka parta opozycyjna, która przez swoich
rz

cych przeciwników nie zostałaby obwołana komunistyczn

, gdzie taka, która nie

odwzajemniłaby si

tnuj

cym zarzutem komunizmu zarówno bardziej post

powym

opozycjonistom, jak i swym reakcyjnym przeciwnikom? Z tej rzeczywisto

ci wynika

dwojaki wniosek. Komunizm został ju

przez wszystkie europejskie pot

gi uznany za

pot

. Ju

najwy

szy czas, aby komuni

ci otwarcie przedstawili całemu

wiatu swoje

pogl

dy, swoje cele, swoje d

ąż

enia i bajce o widmie komunizmu przeciwstawili własny

manifest partii. W tym celu zebrali si

w Londynie komuni

ci najró

niejszych narodowo

i naszkicowali nast

puj

cy manifest, który zostanie opublikowany w j

zykach:

angielskim, francuskim, niemieckim, włoskim, flamandzkim i du

skim.

I. Bur

uje i proletariusze

Historia całego dotychczasowego społecze

stwa jest histori

walk klasowych.

Wolni i niewolnicy, patrycjusze i plebejusze, baroni i gołota, bur

uazja i lud, krótko

mówi

c, wyzyskiwacze i wyzyskiwani stali wci

ąż

naprzeciw sobie, prowadzili

nieprzerwan

, czasem skryt

, czasem otwart

walk

, walk

, która za ka

dym razem

czyła si

rewolucyjnym przekształceniem społecze

stwa albo pospólnym zanikiem

walcz

cych klas. We wcze

niejszych epokach historycznych znajdujemy prawie

wsz

dzie całkowity podział społecze

stwa na ró

ne stany, rozmaite zró

nicowanie

pozycji społecznych. W staro

ytnym Rzymie mamy patrycjuszy, ekwitów, plebejuszy,

niewolników, w

redniowieczu panów feudalnych, wasali, rzemie

lników, chłopów, gołot

i do tego jeszcze w prawie ka

dej z tych klas okre

lone zró

nicowanie.

Wyłaniaj

ce si

z upadłego społecze

stwa feudalnego nowoczesne społecze

stwo

bur

uazyjne nie zniosło przeciwie

stw klasowych. Ono tylko postawiło nowe klasy,

warunki ucisku i formy walki na miejscu starych. Nasza epoka, epoka bur

uazji,

charakteryzuje si

tym,

e upro

ciła sprzeczno

ci klasowe. Całe społecze

stwo rozpada

coraz bardziej na dwa wrogie obozy, na dwie wielkie otwarcie staj

ce przeciwko

Strona 1 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20

sobie klasy: bur

uazj

i proletariat. Ze

redniowiecznej gołoty rekrutowali si

pierwsi

mieszczanie; z tych mieszczan rozwin

ły si

pierwsze elementy bur

uazji.

Odkrycie Ameryki, eksploracja Afryki zdobywały dla powstaj

cej bur

uazji nowe tereny.

Rynek wschodnioindyjski i chi

ski, kolonizacja Ameryki, wymiana handlowa z koloniami,

zwi

kszenie si

rodków wymiany i obfito

ść

towarów nadały handlowi,

egludze,

przemysłowi niespotykany rozmach, a mo

liwo

ść

niezwykłego rozwoju rewolucyjnemu

elementowi w upadaj

cym społecze

stwie feudalnym. Dotychczasowa gospodarka

feudalna ani rzemie

lnicze zakłady przemysłowe nie mogły ju

zaspokoi

popytu,

rosn

cego dzi

ki nowym rynkom. Na ich miejscu pojawiła si

manufaktura.

Mistrzowie cechowi zostali wyparci przez przemysłowy stan

redni; podział pracy mi

dzy

ró

ne korporacje został zast

piony przez podział pracy w oddzielnych warsztatach. Ale

cały czas rósł rynek, cały czas rósł popyt. Tak

e manufaktura ju

nie wystarczała. Wtedy

para i maszyny zrewolucjonizowały produkcj

przemysłow

. Na miejscu manufaktury

pojawił si

nowoczesny wielki przemysł, na miejscu przemysłowego stanu

redniego

pojawili si

milionerzy przemysłowi, szefowie całych armii przemysłowych, nowocze

bur

uje. Wielki przemysł ostatecznie ukształtował rynek

wiatowy, który przygotowało

odkrycie Ameryki. Rynek

wiatowy dał handlowi,

egludze i komunikacji l

dowej

liwo

ść

nieznanego przedtem rozwoju. To wpłyn

ło zwrotnie na rozwój przemysłu, i w

tej samej skali, w jakiej rozwijały si

przemysł, handel,

egluga, koleje - rozwijała si

bur

uazja, powi

kszała swoje kapitały, spychała wszystkie odziedziczone po

redniowieczu klasy na drugi plan. Widzimy wi

e nowoczesna bur

uazja sama jest

wytworem długiego ci

gu rozwojowego, szeregu przewrotów w sposobie produkcji i

wymiany. Ka

de z tych stadiów rozwoju bur

uazji przynosiło odpowiadaj

cy mu post

polityczny.

c stanem uciskanym przez panów feudalnych, uzbrojonym i samorz

cym si

stowarzyszeniem w komunie, tu niezale

republik

miejsk

, ówdzie trzecim stanem w

monarchii obło

onym podatkami, wreszcie w epoce manufaktury przeciwwag

dla

szlachty w monarchii stanowej lub absolutnej, opanowała ona główne podstawy wielkich
monarchii, wreszcie od czasu powstania wielkiego przemysłu i rynku

wiatowego

wywalczyła sobie wył

czne panowanie polityczne w nowoczesnych demokracjach

przedstawicielskich. Nowoczesna władza pa

stwowa jest tylko komitetem, który

zarz

dza ogólnospołecznymi interesami całej klasy bur

uazyjnej.

Bur

uazja odegrała w historii rol

w najwy

szym stopniu rewolucyjn

. Bur

uazja,

gdziekolwiek zdobyła panowanie, zniszczyła wszystkie feudalne, patriarchalne,
sielankowe stosunki.

Zerwała ona bezlito

nie rozmaite wi

zi feudalne, które trzymały ludzi na ich naturalnych

miejscach, a nie przyniosła ze sob

adnych nowych wi

zi mi

dzy człowiekiem a

człowiekiem oprócz gołego handlu, oprócz bezdusznego "płacenia gotówk

". Utopiła ona

w lodowatej wodzie egoistycznego wyrachowania

te dreszcze pobo

nego

zachwycenia, rycerskiego uduchowienia, kołtu

skiej melancholii. Rozmieniła ona

osobist

godno

ść

na warto

ść

kieszeni i na miejscu niezliczonych godnie zasłu

onych

wolno

ci postawiła pozbawion

sumienia wolno

ść

handlu. Innymi słowy, postawiła ona

na miejscu wyzysku osłoni

tego iluzjami religijnymi i politycznymi wyzysk oschły, otwarty,

bezwstydny, bezpo

redni. Bur

uazja obna

yła wszystkie do tej pory nazywane

szlachetnymi i traktowane z pobo

boja

czynno

ci duchowe. Zmieniła ona lekarza,

prawnika, ksi

dza, poet

, naukowca - w swoich płatnych robotników najemnych.

Bur

uazja odebrała stosunkom rodzinnym ich wzruszaj

co-sentymentalny welon i

sprowadziła je do czystych stosunków pieni

ęż

nych. Bur

uazja odkryła,

e brutalne

uzewn

trznienie siły, które reakcja tak bardzo podziwiała w

redniowieczu, znajduje

pasuj

ce do siebie uzupełnienie w najgnu

niejszym ukryciu si

w nied

wiedziej skórze.

Strona 2 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20

Najpierw wskazała, co mo

e urzeczywistni

ludzkie działanie. Wykonała całkiem inne

cudowne dzieła ni

egipskie piramidy, rzymskie akwedukty i gotyckie katedry,

przeprowadziła całkiem inne wyprawy ni

drówki ludów i wyprawy krzy

owe.

Bur

uazja nie mo

e istnie

, nie rewolucjonizuj

c ustawicznie instrumentów produkcji, a

c stosunków produkcji, a wi

c całych stosunków społecznych.

Przeciwnie, pozostawanie w stanie nie zmienionym starego sposobu produkcji było
pierwszym warunkiem istnienia wszystkich wcze

niejszych klas przemysłowych. Epok

bur

uazyjn

cechuj

przede wszystkim: ustawiczne rewolucjonizowanie produkcji,

nieprzerwane wstrz

sy wszystkich stanów społecznych, wieczna niepewno

ść

i ruch.

Wszystkie uwa

ane za trwałe okoliczno

ci z ich nast

pstwami: szlachetnymi

wyobra

eniami i pogl

dami zostały zniesione, wszystkie nowo utworzone zestarzały si

zanim mogły skostnie

Wszystko co istniej

ce i stałe - znikło jak kamfora, wszystko co

te - zostało

sekularyzowane, i wreszcie ludzie zostali zmuszeni do trze

wego spojrzenia na swoj

sytuacj

yciow

, swoje wzajemne stosunki. Potrzeba ci

głego rozszerzania zbytu

swoich produktów gna bur

uazj

po całej kuli ziemskiej. Wsz

dzie musi ona si

pojawi

wsz

dzie ustanawia

i budowa

powi

zania. Bur

uazja przez swoj

eksploatacj

rynku

wiatowego ukształtowała kosmopolitycznie produkcj

i konsumpcj

wszystkich krajów.

Ku wielkiemu

alowi reakcjonistów usun

ła ona ziemi

spod nóg narodowemu

przemysłowi. Prastare przemysły narodowe zostały zniszczone i wci

ąż

codziennie s

niszczone. Znajduj

one pod naciskiem nowych przemysłów, których wprowadzenie

jest

ywotn

kwesti

dla wszystkich rozwini

tych narodów; przemysłów, które pracuj

nie

tylko na surowcach krajowych, ale i na pochodz

cych z najodleglejszych obszarów, i na

których z kolei produkty jest zapotrzebowanie nie tylko we własnym kraju, ale tak samo
we wszystkich cz

ęś

ciach

wiata. Na miejsce starych potrzeb, zaspokajanych wyrobami

krajowymi, przychodz

nowe, które dla zaspokojenia korzystaj

z produktów

najodleglejszych krajów i stref klimatycznych. Na miejscu dawnej lokalnej i narodowej
samowystarczalno

ci i izolacji przychodzi wielostronny handel i wielostronna wzajemna

zale

ść

narodów.

I jak dzieje si

z wytwórczo

materialn

, tak samo dzieje si

i z wytwórczo

duchow

. Wytwory duchowe poszczególnych narodów staj

wspólnym dobrem.

Narodowa jednostronno

ść

i ograniczono

ść

staje si

coraz mniej mo

liwa, i z wielu

literatur narodowych i lokalnych tworzy si

jedna literatura

wiatowa. Bur

uazja wzrasta

dzi

ki szybkiemu polepszaniu wszystkich czynników produkcji, dzi

ki nie ko

cemu si

ułatwianiu komunikacji mi

dzy wszystkimi, tak

e najbardziej pierwotnymi narodami

ludzko

ci. Niska cena jej towarów jest ci

ęż

artyleri

, za której pomoc

burzy ona do

gruntu wszystkie chi

skie mury, zmusza do kapitulacji najtwardsz

ksenofobi

ludów

pierwotnych. Zmusza ona wszystkie narody, aby uznały bur

uazyjny sposób produkcji za

własny, je

li nie chc

zosta

zniszczone; zmusza je, aby wprowadziły u siebie tak zwan

cywilizacj

, to znaczy stały si

bur

uazyjnymi. Innymi słowy, stwarza ona sobie

wiat na

obraz i podobie

stwo swoje.

Bur

uazja narzuciła wsi panowanie miasta. Utworzyła ona olbrzymie miasta, w

ogromnym stopniu zwi

kszyła liczb

ludno

ci miejskiej kosztem wiejskiej i w ten sposób

oddzieliła pewn

znacz

ęść

ludno

ci od idiotycznego

ycia wiejskiego.

Wie

stała si

zale

na od miasta, ludy pierwotne i kraje rozwijaj

ce si

od rozwini

tych,

narody chłopskie od mieszcza

skich, Wschód od Zachodu.

Strona 3 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20

Bur

uazja znosi coraz bardziej rozdrobnienie ludno

ci,

rodków produkcji i ich

posiadania. Zaglomerowała ona ludno

ść

, scentralizowała

rodki produkcji i

skoncentrowała ich własno

ść

w swoich r

kach. Koniecznym tego nast

pstwem była i

centralizacja polityczna. Niezale

ne, lu

no tylko zwi

zane prowincje, z rozmaitymi

interesami, prawami, rz

dami i cłami zostały wtłoczone w jedn

granic

celn

jako jeden

naród z jednym rz

dem, jednym prawem i jednym interesem narodowo-klasowym.

Bur

uazja w ci

gu swego zaledwie stuletniego panowania klasowego powołała do

ycia

bardziej masywne i kolosalne siły wytwórcze ni

wszystkie poprzednie pokolenia razem

wzi

te. Ujarzmienie sił przyrody, mechanizacja, zastosowanie chemii w przemy

le i

rolnictwie,

egluga parowa, koleje, telegrafy elektryczne, wzi

cie pod upraw

całych

kontynentów, regulacja rzek i - tyle ludzi wyzutych z ziemi; które

wcze

niejsze stulecie

przeczuwało,

e takie siły sprawcze drzemi

w łonie uspołecznionej pracy?

A wi

c widzieli

my:

rodki produkcji i wymiany, na których podstawie ukształtowała si

bur

uazja, zostały wytworzone w społecze

stwie feudalnym. Na okre

lonym szczeblu

rozwoju dla tych

rodków produkcji i wymiany przestały by

odpowiednie stosunki

produkcji i wymiany w społecze

stwie feudalnym, feudalna organizacja rolnictwa i

manufaktury, innymi słowy feudalne stosunki własno

ci - dla zbyt dobrze ju

rozwini

tych

sił wytwórczych. Hamowały one bowiem produkcj

, zamiast j

wspomaga

. W takim

samym stopniu, w jakim j

kiedy

wspomagały, zmieniły si

w wi

zy j

puj

ce.

Musiały one zosta

zerwane i zostały zerwane. Na ich miejsce przyszła wolna

konkurencja z odpowiadaj

jej konstytucj

społeczno-polityczn

, z ekonomicznym i

politycznym panowaniem klasy bur

uazyjnej.

Na naszych oczach odbywa si

odczuwalny ruch naprzód. Na bur

uazyjne stosunki

produkcji i wymiany, bur

uazyjne stosunki własno

ci, nowoczesne społecze

stwo

bur

uazyjne, na tak gwałtowny rozwój

rodków produkcji i wymiany - spogl

damy

zadziwieni, jak ucze

czarnoksi

ęż

nika, nie mog

cy zapanowa

nad mocami piekielnymi,

które sam wywołał. Od dziesi

cioleci historia przemysłu i handlu sprowadza si

do historii

walki współczesnych sił wytwórczych z współczesnymi stosunkami produkcji, ze
stosunkami własno

ci, które s

warunkiem panowania bur

uazji i samego jej istnienia.

ść

wymieni

kryzysy gospodarcze, które przez swoje okresowe nawroty coraz gro

niej

stawiaj

pod znakiem zapytania egzystencj

całego społecze

stwa bur

uazyjnego.

Podczas regularnie wyst

puj

cych kryzysów gospodarczych marnuje si

a cz

ęść

nie

tylko wytworzonych produktów, lecz tak

e gotowych do działania sił wytwórczych.

Podczas kryzysów mamy do czynienia jakby z wybuchami epidemii, która wszystkim
wcze

niejszym epokom wydawałaby si

nonsensowna - epidemii nadprodukcji.

Społecze

stwo nagle powraca przej

ciowo do stanu barbarzy

stwa, n

dzy i głodu,

odci

te od wszystkich

rodków wy

ywienia jak podczas wojny na wyniszczenie;

przemysł, handel wydaj

zniszczone; no i dlaczego tak si

dzieje? Poniewa

społecze

stwo posiada zbyt wielk

cywilizacj

, za du

ywno

ci, zbyt wielki przemysł,

zbyt wielki handel. Siły wytwórcze, które stoj

do jego dyspozycji, nie przyczyniaj

do utrzymywania bur

uazyjnych stosunków własno

ci; przeciwnie, dla tych stosunków

rozwijaj

one zbyt gwałtownie, tak

e same s

przez te stosunki hamowane; i

poniewa

maj

tendencj

do przezwyci

ęż

ania tego hamowania, powoduj

nieporz

dek w

całym społecze

stwie bur

uazyjnym, który zawsze towarzyszy istnieniu bur

uazyjnej

własno

ci. Bur

uazyjne stosunki produkcji stały si

zbyt ciasne, aby pomie

ciło si

nich całe osi

gni

te dzi

ki nim bogactwo.

W jaki sposób bur

uazja stara si

przeciwdziała

kryzysom? Przez wymuszone

niszczenie masy sił wytwórczych z jednej strony, przez opanowanie nowych rynków i
bardziej bezwzgl

eksploatacj

starych z drugiej. A wi

c jak mo

na okre

ten

sposób? Zmniejsza on

rodki, które mog

przeciwdziała

kryzysom i dlatego

przygotowuje nast

pne kryzysy coraz bardziej wszechogarniaj

ce i coraz

Strona 4 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20

gwałtowniejsze. Bro

, za pomoc

której bur

uazja u

mierciła feudalizm, teraz jest

skierowana przeciwko samej bur

uazji. Ale bur

uazja nie tylko wykuła bro

, która jej

przyniesie

mier

; wytworzyła tak

e ludzi, którzy tej broni b

ywa

- nowo

ytnych

proletariuszy, czyli robotników. W takim samym stopniu, w jakim rozwija si

kapitał i

bur

uazja, rozwija si

nowo

ytny proletariat, klasa robotników, którzy

tylko tak długo,

jak długo mog

znale

źć

prac

, a znajduj

prac

tylko dopóty, dopóki mog

swoj

prac

powi

kszy

kapitał. Robotnicy ci, którzy musz

sami sprzedawa

, s

takim samym

towarem jak ka

dy inny artykuł, którym mo

na handlowa

i dlatego wystawieni s

wszystkie zmienne losy konkurencji, wszystkie osłabienia koniunktury. Praca
proletariuszy przez swój podział i wykorzystanie maszyn utraciła cały samodzielny
charakter i dlatego dla robotników utraciła cały urok. Robotnik stał si

zaledwie

dodatkiem do maszyny, od którego wymaga si

tylko najprostszych,

najmonotonniejszych, najłatwiejszych do nauczenia si

czynno

ci. Koszty, które poci

za sob

zatrudnienie robotnika, ograniczaj

dlatego wła

ciwie do wy

ywienia, którego

potrzebuje on dla utrzymania przy

yciu siebie i dla reprodukcji swojej klasy. Cen

jakiegokolwiek towaru, a wi

c tak

e pracy, jest koszt jego wyprodukowania. W tym

samym stopniu, w jakim ro

nie uci

ąż

liwo

ść

pracy, obcina si

płac

. Wi

cej, w tym

samym stopniu, w jakim rosn

umaszynowienie i podział pracy, wzrasta równie

ilo

ść

wykonywanej pracy, b

to przez wydłu

anie godzin pracy, b

to przez zwi

kszenie

norm pracy w jednostce czasu, przyspieszony bieg maszyn i tak dalej. Nowoczesny
przemysł zamienił mały warsztat patriarchalnego majstra w wielk

fabryk

kapitalisty

przemysłowego. Masy robotnicze, wyzyskiwane w fabryce, zostały zorganizowane na
wzór

ołnierzy. Zostały one, jak "szeregowcy" przemysłu, oddane pod nadzór całej

hierarchii "podoficerów" i "oficerów". S

one nie tylko parobkami bur

uazji, pa

stwa

bur

uazyjnego, s

one codziennie i stale zamieniane w parobków przez maszyn

, przez

nadzorców i przede wszystkim przez poszczególnych bur

ujów - wła

cicieli fabryk. Ten

despotyzm jest tak małostkowy, nienawistny, za

arty,

e otwarcie ogłasza zysk za swój

cel. Praca r

czna wymaga coraz mniejszego wydatku sił i coraz mniejszej zr

czno

ci, to

znaczy coraz bardziej rozwija si

nowoczesny przemysł, w którym praca ludzi jest oraz

bardziej wypierana przez maszyny. W klasie robotniczej ró

nice płci i wieku nie powoduj

istotnego zró

nicowania społecznego. Ró

nica wyst

puje tylko w kosztach pracy,

poniewa

ró

ne narz

dzia pracy, dostosowane do ró

nych mo

liwo

ci wieku i płci

pracowników.

Wyzysk robotnika przez fabrykanta tak szeroko si

rozprzestrzenił,

e jak tylko dostanie

on wypłat

, zaraz opadaj

go przedstawiciele innych cz

ęś

ci bur

uazji: kamienicznik,

kramarz, wła

ciciel lombardu i tak dalej. Dotychczasowi drobni przedstawiciele stanów

rednich: drobni przemysłowcy, kupcy i rentierzy, r

kodzielnicy i chłopi, wszystkie te

klasy wtapiaj

w proletariat, cz

ęś

ciowo przez to,

e ich mały kapitał nie wystarcza na

zakład wielkoprzemysłowy, a konkurencja z wi

kszymi kapitalistami ich niszczy,

ęś

ciowo przez to,

e ich biegło

ść

staje si

nieprzydatna w zestawieniu z nowymi

sposobami produkcji. Tak wi

c proletariat rekrutuje si

spo

ród wszystkich klas

społecze

stwa. Proletariat przechodzi wiele ró

nych stadiów rozwoju. Jego walka

przeciw bur

uazji rozpoczyna si

wraz z pocz

tkiem jego istnienia. Na pocz

tku walcz

pojedynczy robotnicy, potem robotnicy jednej fabryki, potem robotnicy jednej bran

skupieni w jednym miejscu - przeciwko pojedynczemu bur

ujowi, który ich bezpo

rednio

wyzyskuje. Kieruj

oni swe ataki nie tylko przeciwko bur

uazyjnym stosunkom produkcji,

kieruj

je tak

e przeciw narz

dziom pracy, niszcz

obce, konkurencyjne towary, niszcz

maszyny, podpalaj

fabryki, które usiłuj

przywróci

zdawałoby si

miniony ju

wyzysk

godny

redniowiecza. W tym stadium robotnicy tworz

mas

rozsypan

po kraju i rozbit

przez konkurencj

. Masowe trzymanie si

razem robotników jest nie tylko skutkiem ich

własnego zjednoczenia, ale skutkiem zjednoczenia bur

uazji, która dla osi

gni

cia

swoich własnych celów politycznych musi uruchamia

cały proletariat i jeszcze mo

e to

robi

. W tym stadium proletariusze zwalczaj

c nie tylko swoich wrogów, ale i wrogów

Strona 5 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20

swoich wrogów, pozostało

ci monarchii absolutnej, wła

cicieli ziemskich, kapitalistów

nieprzemysłowych, drobnomieszczan. Cały historyczny ruch jest wi

c skoncentrowany w

kach bur

uazji; ka

de wi

c zwyci

stwo, które jest osi

gane, jest zwyci

stwem

bur

uazji. Ale wraz z rozwojem przemysłu proletariat nie tylko si

powi

ksza; jest on

skoncentrowany w coraz wi

kszej masie, ro

nie jego siła i czuje on j

coraz bardziej.

Interesy, sytuacje

yciowe wewn

trz proletariatu, coraz bardziej si

wyrównuj

, poniewa

mechanizacja coraz bardziej zaciera ró

nice mi

dzy rodzajami pracy i prawie wsz

dzie

zbija płace do jednakowo niskiego poziomu. Rosn

ca konkurencja mi

dzy bur

ujami i

wynikaj

ce z tego kryzysy gospodarcze powoduj

stałe obni

anie płac robotników;

rozwijaj

ce si

coraz szybciej, nieprzerwane ulepszanie maszyn czyni ich cał

sytuacj

yciow

coraz bardziej niepewn

; sprzeczno

ci mi

dzy pojedynczym robotnikiem a

pojedynczym bur

ujem coraz bardziej nabieraj

charakteru sprzeczno

ci mi

dzy dwiema

klasami. Dlatego robotnicy zaczynaj

tworzy

zmowy przeciwko bur

ujom; przyst

puj

razem do walki o utrzymanie swoich płac roboczych. Sami tworz

trwałe stowarzyszenia,

aby si

zaopatrywa

na wypadek strajków. Miejscami wybuchaj

walki i rozruchy. Od

czasu do czasu zwyci

ęż

robotnicy, ale tylko przej

ciowo. Wła

ciwym wynikiem ich

walk jest nie bezpo

redni sukces, lecz coraz szerzej wokół rozrastaj

ce si

zjednoczenie

robotników. Jest ono wymuszone przez popraw

rodków komunikacji, osi

gni

dzi

wielkiemu przemysłowi i ustanawiaj

wzajemn

ęź

dzy robotnikami z ró

nych

okolic. A trzeba tylko ł

czno

ci, aby wiele walk lokalnych o wsz

dzie takim samym

charakterze scentralizowa

w jedn

ogólnopa

stwow

walk

klasow

. Ale ka

da walka

klasowa jest walk

polityczn

. A zjednoczenie, dla którego mieszczanie

redniowiecza z

jego zniszczonymi drogami potrzebowali stuleci, w epoce kolei nowo

ytni proletariusze

urzeczywistnili w ci

gu niewielu lat. Ta organizacja proletariuszy w klas

, i w nast

pstwie

w parti

polityczn

, jest co chwila rozsadzana przez konkurencj

dzy samymi

robotnikami. Ale ci

gle zmartwychwstaje silniejsza, trwalsza, pot

ęż

niejsza.

Wymusza uznanie niektórych interesów robotników w formie ustawy, poniewa

wykorzystuje rozłamy w

ród bur

uazji. Tak było z ustaw

o dziesi

ciogodzinnym dniu

pracy w Anglii. Sprzeczno

ci starego społecze

stwa w ogóle wielorako wspieraj

rozwój

proletariatu. Bur

uazja znajduje si

w ci

głej walce: z pocz

tku przeciw arystokracji;

pó

niej przeciw tym cz

ęś

ciom samej bur

uazji, których interesy popadaj

w sprzeczno

ść

z post

pem w przemy

le; stale - przeciw bur

uazji z całej zagranicy. We wszystkich tych

walkach jest ona zmuszona odwoływa

do proletariatu, wymaga jego pomocy i w ten

sposób jest on wci

gany do ruchu politycznego. Tak wi

c bur

uazja sama dostarcza

proletariatowi elementów jego własnego u

wiadomienia, to jest broni przeciwko sobie

samej. Dalej, jak widzieli

my, przez post

p w przemy

le zostaj

całe wielkie cz

ęś

składowe klasy panuj

cej przerzucane w skład proletariatu, a w ka

dym razie ich warunki

ycia s

zagro

one. Tak

e one dostarczaj

proletariatowi mas

elementów

wiadomo

ci.

Na koniec w czasach, gdy walka klasowa zbli

a si

do rozstrzygni

cia, proces tego

rozstrzygania wewn

trz klasy panuj

cej, wewn

trz całego starego społecze

stwa,

przybiera tak gwałtowny i ostry charakter,

e pewna niewielka cz

ęść

klasy panuj

cej si

od niej odcina i przył

cza si

do tej klasy, która niesie w r

kach przyszło

ść

. Jak

wcze

niej cz

ęść

szlachty przechodziła w szeregi bur

uazji, tak teraz cz

ęść

bur

uazji

przechodzi w szeregi proletariatu, a zwłaszcza cz

ęść

tych ideologów bur

uazyjnych,

którzy dopracowali si

teoretycznego zrozumienia całego ruchu historycznego. Ze

wszystkich klas, które dzi

przeciwstawiaj

bur

uazji, tylko proletariat jest klas

prawdziwie rewolucyjn

. Pozostałe klasy przemijaj

i zanikaj

wraz z rozwojem wielkiego

przemysłu, a proletariat jest wła

nie jego produktem. Klasy

rednie: drobny

przemysłowiec, drobny kupiec, r

kodzielnik, chłop - wszyscy zwalczaj

bur

uazj

, aby

ocali

przed zagład

swoj

egzystencj

jako klas

rednich. Wi

cej, s

nawet reakcyjne -

usiłuj

obróci

wstecz koło historii.

Strona 6 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20

eby

my mogli uzna

je za rewolucyjne ze wzgl

du na stoj

ce przed nimi przej

cie w

szeregi proletariatu, musiałyby nie broni

swoich przeszłych, lecz przyszłych interesów,

porzuci

swoje stanowisko, aby stan

ąć

na stanowisku proletariatu.

Lumpenproletariat, ta bierna zgnilizna najni

szych warstw starego społecze

stwa,

zostaje przez rewolucj

proletariack

miejscami wprawiony w ruch, z powodu całej swojej

sytuacji

yciowej staje si

on bardziej ch

tny do tego, by pozwala

machinacjom reakcji

kupowa

. Warunki

ycia w ramach starego społecze

stwa, je

eli chodzi o proletariat,

zniszczone. Proletariusz jest pozbawiony własno

ci; jego stosunek do kobiet i

dzieci nie ma ju

nic wspólnego z bur

uazyjnymi stosunkami rodzinnymi; praca w

nowoczesnym przemy

le, nowo

ytne jarzmo kapitału, takie samo w Anglii jak we Francji,

takie samo w Ameryce jak w Niemczech, pozbawiło go całego narodowego charakteru.
Ustawy, moralno

ść

, religia s

dla niego tylko bur

uazyjnymi przes

dami, za którymi tylko

ukrywaj

bur

uazyjne interesy. Wszystkie dawniejsze klasy, które zdobywały sobie

panowanie, usiłowały ochrania

uzyskan

sytuacj

yciow

, przez to

e poddawały

całe społecze

stwo warunkom swojego panowania. Proletariusze mog

zapanowa

nad

społecznymi siłami wytwórczymi tylko w ten sposób,

e znios

dotychczasowy sposób

zawłaszczania i przez to znios

w ogóle wszelkie sposoby zawłaszczania. Proletariusze

nie maj

niczego ustrzec przed jego losem, maj

znie

ść

wszystkie dotychczasowe

prywatne bezpiecze

stwa i prywatne ubezpieczenia. w interesie mniejszo

ci. Ruch

proletariacki jest samodzielnym ruchem zniewolonej wi

kszo

ci wyst

puj

cym w jej

własnym interesie. Proletariat, znajduj

ca si

na samym dole warstwa obecnego

społecze

stwa, nie mo

e si

pod

wign

ąć

ani nawet wyprostowa

bez wysadzenia w

powietrze wszystkich wspieraj

cych si

na nim warstw, które tworz

oficjalne

społecze

stwo. Chocia

nie w tre

ci, jest jednak w formie walk

proletariatu przeciw

bur

uazji na razie walk

narodow

. Proletariat ka

dego kraju musi naturalnie najpierw

rozprawi

ze swoj

własn

bur

uazj

. Przez to,

e narysowali

my najogólniejsze fazy

rozwoju proletariatu,

ledzili

my mniej lub bardziej ukryt

wojn

domow

wewn

trz

istniej

cego społecze

stwa a

do punktu, gdzie proletariat rozpoczyna otwarcie

rewolucj

i przez obalenie bur

uazji sił

ugruntowuje swoje panowanie. Całe

dotychczasowe społecze

stwo zasadzało si

, jak widzieli

my, na sprzeczno

ci mi

dzy

klas

uciskaj

a uci

nion

. Ale

eby jaka

klasa mogła w przyszło

ci uciska

, teraz

musz

jej by

zapewnione warunki, w ramach których mo

e ona przynajmniej wie

ść

swoj

słu

alcz

egzystencj

. Staro

ytny proletariusz przekształcił si

w członka

redniowiecznej komuny, tak samo jak małorolny chłop w bur

uja pod jarzmem

feudalnego absolutyzmu. Nowo

ytny proletariusz w jego uwarunkowaniach klasowych -

przeciwnie, wraz z post

pem przemysłu zamiast si

podnosi

, pogr

ąż

a si

coraz gł

biej.

Robotnik staje si

dzarzem, a jego n

dza rozwija si

jeszcze szybciej ni

naród i jego

bogactwo. Przez to staje si

jasne,

e bur

uazja jest niezdolna do pozostania dłu

panuj

klas

społecze

stwa i narzucania całemu społecze

stwu warunków

yciowych

tej klasy jako praw wszystko reguluj

cych. Jest niezdolna do panowania, poniewa

jest

niezdolna do zapewnienia swoim niewolnikom egzystencji w ramach niewolnictwa,
poniewa

pozwala na pogarszanie si

ich poło

enia, poniewa

musi ich do

ywia

zamiast by

przez nich do

ywiana. Społecze

stwo nie mo

e dłu

pod jej

panowaniem, dlatego

e jej

ycie przestało by

zgodne z

yciem społecze

stwa.

Istotnym warunkiem dla egzystencji i panowania klasy bur

ujów jest koncentracja

bogactwa w r

kach prywatnych, akumulacja i pomna

anie kapitału; warunkiem istnienia

kapitału jest praca najemna. Praca najemna zasadza si

wył

cznie na konkurencji

robotników mi

dzy sob

Post

p w przemy

le, którego mimowolnym i bezradnym nosicielem jest bur

uazja, stawia

na miejscu izolacji robotników wskutek konkurencji ich rewolucyjne zjednoczenie wskutek
ich stowarzyszenia w pracy. Wraz z rozwojem przemysłu usuwa si

c bur

uazji spod

nóg podło

e, na którym produkuje ona i zawłaszcza produkty.

Strona 7 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20

Produkuje ona przede wszystkim swojego grabarza. Jej upadek i zwyci

stwo proletariatu

równie nieuniknione.

II. Proletariusze a komuni

W jakim stosunku pozostaj

komuni

ci do proletariuszy w ogóle? W porównaniu z innymi

partiami robotniczymi komuni

ci nie stanowi

jakiej

szczególnej partii. Nie maj

interesów odr

bnych od interesów proletariatu jako cało

ci. Nie przedstawiaj

adnych

szczególnych zasad, zgodnie z którymi chc

modelowa

ruch proletariacki. Komuni

ró

od pozostałych partii proletariackich tylko tym,

e z jednej strony w ró

nych

walkach narodowych proletariuszy uwa

za wa

ne i wysuwaj

na plan pierwszy

wspólne interesy całego proletariatu, niezale

ne od narodowo

ci, z drugiej strony tym,

w ró

nych stadiach rozwoju, przez które przechodzi walka mi

dzy proletariatem a

bur

uazj

, stale reprezentuj

interesy całego ruchu. Komuni

ci s

c praktycznie

najbardziej decyduj

ęś

partii robotniczych wszystkich krajów, ci

gle nadaj

ruch; wcze

niej od pozostałych mas proletariatu wyrobili sobie pogl

dow

teori

warunków, przebiegu i ogólnych rezultatów ruchu proletariackiego. Nast

pny cel

komunistów jest ten sam co wszystkich pozostałych partii proletariackich: ukształtowanie
proletariatu w klas

, obalenie panowania bur

uazji, zdobycie władzy politycznej przez

proletariat. Tezy teoretyczne komunistów w

adnym wypadku nie polegaj

na ideach, na

zasadach, które zostały wynalezione czy odkryte przez tego czy owego polepszacza

wiata. S

one tylko ogólnym wyra

eniem rzeczywistych warunków istniej

cej walki

klasowej, historycznego ruchu odbywaj

cego si

na naszych oczach. Zniesienie

dotychczasowych stosunków własno

ci nie jest charakterystycznym okre

leniem

komunizmu.

Wszystkie stosunki własno

ci podlegały ustawicznym historycznym przemianom i

odmianom. Na przykład Rewolucja Francuska zniosła własno

ść

feudaln

na rzecz

bur

uazyjnej. To, co wyró

nia komunizm, to nie jest zniesienie własno

ci w ogóle, lecz

zniesienie własno

ci bur

uazyjnej. Ale nowoczesna bur

uazyjna własno

ść

prywatna jest

ostatnim i najpełniejszym wyra

eniem wytwarzania i zawłaszczania produktów, które

zasadza si

na sprzeczno

ciach klasowych, na wyzysku jednych przez drugich. W tym

sensie mog

komuni

ci swoj

teori

stre

w jednym wyra

eniu: zniesienie własno

prywatnej. Zarzucano nam, komunistom,

e chcieli

my znie

ść

własno

ść

osobi

cie

pozyskan

, samodzielnie wypracowan

; własno

ść

, która tworzy podstaw

całej osobistej

wolno

ci, aktywno

ci i samodzielno

ci. Wypracowan

, pozyskan

, samodzielnie

zarobion

własno

ść

! Mówicie o własno

ci drobnomieszcza

skiej, drobnochłopskiej, która

poprzedzała własno

ść

bur

uazyjn

My nie potrzebujemy jej znosi

, rozwój przemysłu zniósł j

i codziennie j

znosi.

Czy te

mówicie o nowoczesnej bur

uazyjnej własno

ci prywatnej? Ale czy praca

najemna, praca proletariusza tworzy mu własno

ść

? W

adnym wypadku. Tworzy ona

kapitał, to znaczy własno

ść

, która wyzyskuje prac

najemn

, która mo

e si

powi

ksza

tylko pod warunkiem,

e zatrudnia coraz wi

cej pracowników najemnych, aby ich

wyzyskiwa

. Własno

ść

w swojej dzisiejszej formie jest wprawiana w ruch dzi

sprzeczno

ci mi

dzy kapitałem a prac

najemn

. Dotknijmy obu stron tej sprzeczno

ci:

kapitalist

to znaczy zajmowa

nie tylko osobiste, lecz społeczne stanowisko w

produkcji. Kapitał jest produktem społecznym i mo

e by

wprawiany w ruch tylko przez

wspólne działanie wielu członków społecze

stwa, a w ostatniej instancji tylko przez

wspólne działanie wszystkich jego członków. Kapitał nie jest wi

c pot

osobist

, jest

on pot

społeczn

. Kiedy wi

c kapitał przekształci si

we własno

ść

społeczn

przynale

żą

do wszystkich członków społecze

stwa, nie zmieni si

własno

ść

osobista w

społeczn

. Zmieni si

tylko społeczny charakter własno

ci. Straci ona charakter klasowy.

Strona 8 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20

Przejd

my do pracy najemnej: przeci

cen

pracy jest minimalna płaca robocza, to

znaczy suma

rodków do

ycia, która jest konieczna, aby utrzyma

robotnika jako

zdolnego do pracy. Poza tym - to, co robotnik najemny zawłaszcza dzi

ki swej pracy,

wystarcza tylko na to, aby reprodukowa

jego n

dzne

ycie.

adnym wypadku nie chcemy znie

ść

osobistego zawłaszczania produktów pracy w

celu utrzymywania si

przy

yciu i reprodukcji, chcemy tylko nie pozostawi

pozostawi

przy

yciu władzy pieni

dza nad cudz

prac

. Chcemy tylko znie

ść

dzny charakter

tego zawłaszczania, przez który robotnik

yje tylko po to, aby pomna

kapitał, a wi

yje tylko na tyle swobodnie, na ile pozwala mu na to interes klasy panuj

cej. W

społecze

stwie bur

uazyjnym praca

ywa jest tylko

rodkiem do pomna

ania pracy

uprzedmiotowionej. W społecze

stwie za

komunistycznym praca uprzedmiotowiona jest

tylko

rodkiem do uczynienia

ycia robotników swobodniejszym, bogatszym,

wyzwolonym. W społecze

stwie bur

uazyjnym przeszło

ść

panuje wi

c nad

tera

niejszo

, w komunistycznym - tera

niejszo

ść

nad przeszło

. W społecze

stwie

bur

uazyjnym kapitał jest samodzielny i osobisty, podczas gdy człowiek pracy jest

niesamodzielny i pozbawiony osobowo

ci. I zniesienie tych stosunków nazywa bur

uazja

zniesieniem osobowo

ci i wolno

ci! Zreszt

słusznie.

Chodzi niew

tpliwie o zniesienie osobowo

ci, samodzielno

ci i wolno

ci dla bur

ujów.

Przez wolno

ść

rozumie si

w ramach obecnych bur

uazyjnych stosunków produkcji -

wolny handel, kupno-sprzeda

. A je

li si

zdarzy oszustwo, to jest równie

wolne

oszustwo. Frazesy wolnego oszustwa, jak wszystkie pozostałe wolno

ciowe brawady

naszej bur

uazji, maj

w ogóle sens tylko w jednym zestawieniu: w porównaniu z

oszustwem zwi

zanym, w porównaniu ze zniewolonym mieszczaninem

redniowiecznym, ale nie w porównaniu z komunistycznym zniesieniem oszustwa,

bur

uazyjnych stosunków produkcji i samej bur

uazji. Przera

acie si

tym,

e chcemy

znie

ść

własno

ść

prywatn

. Ale w waszym obecnym społecze

stwie własno

ść

prywatna

dla dziewi

ciu dziesi

tych jego członków jest ju

zniesiona, istnieje ona w ogóle tylko

dzi

ki temu,

e dla dziewi

ciu dziesi

tych nie istnieje. Zarzucacie nam wi

e chcemy

znie

ść

własno

ść

, której warunkiem koniecznym jest pozbawienie własno

ci ogromnej

kszo

ci społecze

stwa. Zarzucacie nam,

e chcemy znie

ść

własno

ść

. Rzeczywi

cie,

my tego chcemy. Głosicie,

e z chwil

, gdy praca nie b

dzie ju

przemienia

kapitał, gotówk

, rent

gruntow

, krótko mówi

c, w zmonopolizowan

pot

społeczn

to jest z chwil

, gdy własno

ść

osobista nie b

dzie mogła przekształca

bur

uazyjn

, zniesiona zostanie osobowo

ść

Przyznajecie si

e przez osobowo

ść

nie rozumiecie niczego innego, jak tylko

bur

uja, mieszcza

skiego posiadacza. A taka osobowo

ść

rzeczywi

cie powinna zosta

zniesiona. Komunizm nie odbiera nikomu prawa do zawłaszczania produktów
społecznych, odbiera tylko prawo do ujarzmiania cudzej pracy za pomoc

i w celu tego

zawłaszczania. Oponuje si

przeciw temu,

e ze zniesieniem własno

ci prywatnej b

dzie

zaprzestana wszelka czynno

ść

i wprowadzone powszechne lenistwo. Gdyby to była

prawda, musiałoby bur

uazyjne społecze

stwo bardzo dawno temu upa

ść

z powodu

gnu

ci; poniewa

ci, którzy w nim pracuj

, nie zarabiaj

, a ci, którzy w nim zarabiaj

nie pracuj

. Całe to my

lenie prowadzi do tautologii,

e nie b

dzie pracy najemnej, skoro

nie b

dzie ju

kapitału. Wszystkie zarzuty, które s

wysuwane przeciwko

komunistycznemu sposobowi produkcji i zawłaszczania dóbr materialnych, rozci

gaj

równie

na zawłaszczanie dóbr duchowych. Dla bur

uja podobnie jak koniec własno

jego klasy wydaje si

cem samej produkcji, tak samo koniec wykształcenia tylko dla

jego klasy wydaje si

samy z ko

cem wykształcenia w ogóle.

Wykształcenie, którego utraty on

ałuje, dla ogromnej wi

kszo

ci ogranicza si

tylko do

przysposobienia do pracy przy maszynie. Ale nie walczcie z nami w ten sposób,

waszymi bur

uazyjnymi wyobra

eniami o wolno

ci, wykształceniu, prawie i tak dalej

Strona 9 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20

mierzycie zniesienie bur

uazyjnej własno

ci. Same wasze idee s

wytworem

bur

uazyjnych stosunków produkcji i własno

ci, tak samo jak wasze prawo jest tylko wol

waszej klasy podniesion

do rangi ustawy, wol

, której tre

ść

zale

y od materialnych

warunków

ycia waszej klasy. Interesuj

ce wyobra

enie, w którym wasze stosunki

produkcji i własno

ci z warunków historycznych, wynikaj

cych z rozwoju produkcji,

zamieniły si

w odwieczne prawa natury i rozumu, macie wspólne ze wszystkimi

poprzednimi klasami panuj

cymi. Tego, co rozumiecie w przypadku własno

ci antycznej,

co rozumiecie w przypadku własno

ci feudalnej, nie mo

ecie ju

zrozumie

w przypadku

własno

ci feudalnej.

Zniesienie rodziny! Nawet radykałowie denerwuj

tym haniebnym pogl

dem

komunistów. Na czym opiera si

współczesna rodzina bur

uazyjna? Na kapitale, na

prywatnym zysku. W pełni rozwini

ta egzystuje ona tylko w przypadku bur

uazji; ale

znajduje uzupełnienie w wymuszonym celibacie proletariuszy i publicznej prostytucji.

Rodzina bur

uja oczywi

cie upada wraz z upadkiem tego jej uzupełnienia, a obie te

rzeczy znikn

wraz ze znikni

ciem kapitału. Zarzucacie nam,

e chcemy znie

ść

wyzysk

dzieci przez rodziców? Jeste

my odpowiedzialni za to przest

pstwo. Ale powiadacie,

znosimy te najmilsze stosunki przez to,

e na miejscu wychowania domowego stawiamy

społeczne. A czy wasze wychowanie nie jest okre

lone przez społecze

stwo? Przez

stosunki społeczne, w ramach których wychowujecie, przez mniej lub bardziej
bezpo

redni

ingerencj

społecze

stwa, bardzo po

redni

ingerencj

szkoły i tak dalej?

Komuni

ci nie wynale

li wpływu społecze

stwa na wychowanie; zmieniaj

tylko jego

charakter, uwalniaj

wychowanie od wpływu klasy panuj

cej.

Bur

uazyjne frazesy o rodzinie i wychowaniu, o miłych stosunkach mi

dzy rodzicami a

dzie

mi staj

tym wstr

tniejsze, i bardziej wskutek rozwoju wielkiego przemysłu rw

zi rodzinne u proletariuszy, a dzieci zamieniaj

po prostu w towary handlowe i

narz

dzia pracy. Cała bur

uazja zgodnym chórem wrzeszczy na nas: "Ale

wy,

komuni

ci, chcecie wprowadzi

wspólnot

on!" Bur

uj widzi w swojej

onie tylko

narz

dzie pracy. Słyszy on,

e narz

dzia pracy powinny by

eksploatowane wspólnie, i

oczywi

cie nie mo

e sobie pomy

niczego innego, ni

to,

e uspołecznienie pisane

jest równie

kobietom. Nie przeczuwa,

e chodzi o co

innego, o zniesienie traktowania

kobiet jako tylko narz

dzi pracy. Zreszt

nie ma nic

mieszniejszego ni

bardzo moralne

oburzenie naszego bur

uja na przytoczon

oficjaln

wspólnot

on komunistów.

Komuni

ci nie potrzebuj

wprowadza

wspólnoty

on, poniewa

ona ju

istnieje. Nasi

bur

uje, nie zadowalaj

c si

tym,

e maj

do dyspozycji

ony i córki swych proletariuszy,

nie mówi

c ju

o oficjalnej prostytucji, znajduj

główn

przyjemno

ść

we wzajemnym

uwodzeniu swoich

on. Bur

uazyjne mał

stwo jest w rzeczywisto

ci wspólnot

on.

na by co najwy

ej zarzuci

komunistom,

e na miejscu obłudnie ukrytej chcieli

wprowadzi

wspólnot

on oficjaln

i szczer

. Samo si

przez si

rozumie,

e wraz ze

zniesieniem obecnych stosunków produkcji przeminie wynikaj

ca z nich wspólnota

on,

to znaczy oficjalna i nieoficjalna prostytucja. Dalej zarzucono komunistom,

e chc

znie

ść

ojczyzn

i narodowo

ść

. Robotnicy nie maj

ojczyzny. Nie mo

na im odebra

tego, czego

nie maj

. Poniewa

proletariat musi przede wszystkim zdoby

panowanie polityczne,

podnie

ść

do poziomu klasy pa

stwowej, ukonstytuowa

w pa

stwo, wi

c jest on

stwowy, ale w

adnym wypadku nie w bur

uazyjnym rozumieniu tego słowa. Podziały

i sprzeczno

ci mi

dzy ludami i narodami zanikaj

coraz bardziej wraz z rozwojem

bur

uazji, wolno

ci handlu, rynku

wiatowego, uniformizacj

produkcji przemysłowej i

odpowiadaj

cych temu warunków

ycia. Panowanie proletariatu b

dzie powodowa

ich

dalsze zanikanie. Zjednoczone działanie przynajmniej w krajach rozwini

tych jest jednym

z najwa

niejszych warunków jego wyzwolenia. W tej samej mierze, w jakiej zniesiony

zostanie wyzysk człowieka przez człowieka, zniesiony zostanie równie

wyzysk jednego

narodu przez drugi. Wraz z upadkiem sprzeczno

ci mi

dzy klasami wewn

trz narodu

upadnie równie

wzajemna wrogo

ść

narodów.

Strona 10 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20

Oskar

enia przeciwko komunizmowi, które s

w ogóle podnoszone z religijnych,

filozoficznych i ideologicznych punktów widzenia, nie zasługuj

na szczegółowsze

roztrz

sanie. Czy

trzeba gł

bszego wgl

du, aby zrozumie

e wraz z warunkami

ycia

ludzi, ze stosunkami społecznymi, z bytem społecznym zmieniaj

tak

e ich

wyobra

enia, pogl

dy i poj

cia, jednym słowem, ich

wiadomo

ść

? O czym

e innym

wiadczy historia idei, ni

o tym,

e produkcja idei przekształca si

wraz z produkcj

materialn

? Idee panuj

ce w jakiej

epoce były zawsze tylko ideami klasy panuj

cej.

Mówi si

nieraz o ideach, które rewolucjonizuj

całe społecze

stwo; ale w ten sposób

tylko znajduje wyraz ten fakt,

e wewn

trz starego społecze

stwa powstaj

elementy

nowego, a wraz z rozpadem starych warunków

ycia nast

puje rozpad i starych idei.

Kiedy

wiat staro

ytny chylił si

ku upadkowi, staro

ytne religie zostały zwyci

ęż

one przez

religi

chrze

cija

. W XVIII stuleciu idee chrze

cija

skie zacz

ły ulega

ideom

wiecenia, kiedy społecze

stwo feudalne zwarło si

miertelnej walce z rewolucyjn

wówczas bur

uazj

. Idee wolno

ci sumienia i wyznania wyra

ały tylko zapanowanie

wolnej konkurencji nad dziedzin

wiadomo

ci.

Mówi si

: "Ale

religijne, moralne, filozoficzne, polityczne, prawne idee i tak dalej

modyfikuj

przecie

w toku rozwoju historycznego. Religia, moralno

ść

, filozofia,

polityka, prawo pomimo tych zmian utrzymuj

. S

bowiem wieczne prawdy, jak

wolno

ść

, sprawiedliwo

ść

i tak dalej, które s

wspólne wszystkim stanom społecznym. A

komunizm znosi wieczne prawdy, znosi religi

i moralno

ść

, zamiast je ukształtowa

nowemu, a wi

c jest sprzeczny z dotychczasowym rozwojem historycznym".

Do czego sprowadza si

ten zarzut? Historia całego dotychczasowego społecze

stwa

poruszała si

w sprzeczno

ciach klasowych, które rozmaicie kształtowały si

najró

niejszych epokach. Jak

kolwiek form

przyjmowały, jeden fakt był wspólny

wszystkim ubiegłym wiekom: wyzysk jednej cz

ęś

ci społecze

stwa przez inn

. Dlatego

nie dziw,

wiadomo

ść

społeczna wszystkich wieków, pomimo całego zró

nicowania, a

nawet rozmaito

ci, poruszała si

w głównych wspólnych formach, w formach, które tylko

dzi

ki całkowitemu rozwi

zaniu sprzeczno

ci klasowych w pełni znikn

Rewolucja komunistyczna jest bardzo radykalnym zerwaniem z zastanymi stosunkami
własno

ci; nie dziw,

e w toku swego rozwoju bardzo radykalnie zrywa równie

zastanymi ideami. Ale dajmy sobie spokój z zarzutami bur

uazji przeciw komunizmowi.

Widzieli

my ju

powy

ej,

e pierwszym krokiem w rewolucji robotniczej jest

wyd

wigni

cie proletariatu do rangi klasy panuj

cej, wywalczenie ludowładztwa.

Proletariat wykorzysta panowanie polityczne do tego, aby bur

uazj

pozbawi

całego

kapitału, wszystkie

rodki produkcji scentralizowa

w r

kach pa

stwa, to jest proletariatu

zorganizowanego w klas

panuj

, i mo

liwie jak najszybciej powi

kszy

mas

sił

wytwórczych. Z tego wynika,

e oczywi

cie, mo

e to si

sta

tylko przez dyktatorskie

wkroczenie w prawo własno

ci i bur

uazyjne stosunki produkcji, czyli takimi sposobami,

które wydaj

na dłu

met

nie do utrzymania, gdy

ekonomicznie nie

wzbogacaj

, ale rozwój historyczny sprawił,

e s

nieuniknione jako

rodek do dokonania

przewrotu w całym sposobie produkcji. Te sposoby b

oczywi

cie w ró

nych krajach

ró

ne. Dla najlepiej rozwini

tych krajów jednak prawie powszechnie b

mogły by

stosowane nast

puj

ce:

1. Wywłaszczenie wielkiej własno

ci ziemskiej i przekształcenie renty

gruntowej w dochód pa

stwa.

2. Podatki silnie progresywne.
3. Zniesienie prawa dziedziczenia.
4. Konfiskata własno

ci wszystkich emigrantów i buntowników.

5. Centralizacja kredytu w r

kach pa

stwa poprzez bank narodowy z

Strona 11 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20

kapitałem pa

stwowym i wył

cznym monopolem.

6. Centralizacja transportu w r

kach pa

stwa.

7. Zwi

kszenie warsztatów narodowych,

rodków produkcji, wzi

cie pod

upraw

i melioracja wszystkich gruntów według planu

społecznego.
8. Jednakowy obowi

zek pracy dla wszystkich, zatrudnienie bezrobotnych,

szczególnie przy pracy na rzecz rolnictwa.
9. Zjednoczenie przedsi

biorstw rolnych i przemysłowych, działanie na rzecz

stopniowego znoszenia ró

nicy mi

dzy miastem a wsi

10. Powszechne i bezpłatne wykształcenie dla wszystkich dzieci. Zniesienie
pracy dzieci w fabrykach w dzisiejszej formie. Poł

czenie pracy z nauk

i tak

dalej.

Kiedy w toku rozwoju znikn

ró

nice klasowe i cała produkcja zostanie skoncentrowana

w r

kach jednostek stowarzyszonych, wówczas władza publiczna utraci charakter

polityczny. Władza polityczna w jej wła

ciwym sensie jest to zorganizowana przemoc

jednej klasy w celu uciskania innej. Kiedy proletariat w walce przeciw bur

uazji w sposób

konieczny zjednoczy si

w klas

, przez rewolucj

stanie si

klas

panuj

i jako klasa

panuj

ca moc

swej władzy zniesie stare stosunki produkcji, wraz z nimi zniesie warunki

istnienia sprzeczno

ci klasowych, klasy w ogóle i tym samym swoje własne panowanie

klasowe. Na miejsce starego społecze

stwa bur

uazyjnego z jego klasami i

sprzeczno

ciami klasowymi przyjdzie stowarzyszenie, w którym swobodny rozwój

dego jest swobodnym rozwojem wszystkich.

III. Literatura socjalistyczna i komunistyczna.

1. Socjalizm reakcyjny.

1a) Socjalizm feudalny.

Francuska i angielska arystokracja była powołana zgodnie ze swoim historycznym
poło

eniem do tego, aby pisa

pamflety przeciwko nowoczesnemu społecze

stwu

bur

uazyjnemu. We francuskiej rewolucji lipcowej z 1830 r., w angielskim ruchu

reformatorskim jeszcze raz uległa znienawidzonemu dorobkiewiczowi. Nie mogło wi

cej

mowy o jakiej

powa

nej walce politycznej. Pozostała im jej tylko walka piórem. Ale

tak

e w dziedzinie literatury stare formy wypowiedzi z czasów Restauracji stały si

niemo

liwe. Aby pozyska

sympati

, musiała arystokracja widocznie straci

z oczu swoje

interesy i formułowa

swój akt oskar

enia przeciw bur

uazji jedynie w interesie

wyzyskiwanej klasy robotniczej. Tak

znalazła satysfakcj

e wolno jej ju

piewa

pie

ni ha

by na swoich nowych panów i s

czy

im w uszy bardziej lub mniej

tokradcze proroctwa.

W ten sposób powstał socjalizm feudalny, cz

ęś

ciowo pie

śń

skargi, cz

ęś

ciowo paszkwil,

ęś

ciowo nawrót do przeszło

ci, cz

ęś

ciowo parcie ku przyszło

ci, niekiedy trafiaj

bur

uazj

w serce gorzkim, niszcz

cym duchowo s

dem, a ci

gle oddziałuj

komicznie z powodu całkowitej niezdolno

ci do zrozumienia biegu nowoczesnej historii.

Proletariack

torb

ebracz

li oni w r

ce jak sztandar, aby zgromadzi

lud wokół

siebie. Cz

sto si

jednak zdarzało,

e lud spostrzegał na ich plecach stare feudalne

herby i pierzchał z gło

nym i ur

gliwym

miechem. Najlepiej to przedstawienie dali

francuscy legitymi

ci i Młoda Anglia.

Feudałowie wskazuj

e wyzysk ludu przez nich inaczej był ukształtowany ni

wyzysk

przez bur

ujów, zapominaj

tylko,

e oni wyzyskiwali w okoliczno

ciach i warunkach

całkiem odmiennych, a dzi

prze

ytych. Dowodz

e pod ich panowaniem

nowo

ytny proletariat nie istniał, zapominaj

tylko,

e jego powstanie oprócz

Strona 12 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20

nowoczesnej bur

uazji było koniecznym nast

pstwem rozwoju feudalnego ustroju

społecznego. Zreszt

tak mało ukrywaj

reakcyjny charakter swej krytyki,

e główne ich

oskar

enie przeciw bur

uazji jest takie, i

pod jej rz

dami rozwin

ła si

klasa, która

wysadzi w powietrze cały stary ustrój społeczny. Wi

cej, zarzucaj

oni jeszcze bur

uazji,

e to ona zrodziła rewolucyjny charakter proletariatu, jako

e to ona w ogóle zrodziła

proletariat. W praktyce politycznej dlatego uczestnicz

we wszystkich aktach gwałtu na

klasie robotniczej, i rozgoszczaj

w zwyczajnym

yciu, na przekór wszystkim swoim

kwitn

cym frazesom zbieraj

złote jabłka, a wierno

ść

, miło

ść

i honor wymieniaj

oszustwem na wełn

, buraki i wódk

. Jak kler zawsze szedł noga w nog

z feudałami,

tak samo idzie socjalizm klerykalny z feudalnym. Nic łatwiejszego, ni

chrze

cija

skiemu

ascetyzmowi nada

socjalistyczne pozory. Czy

chrze

cija

stwo nie roznami

tniało si

przeciwko własno

ci prywatnej, przeciwko mał

stwu, przeciwko pa

stwu? Czy

nie

wygłaszało ono kaza

o dobroczynno

ci i jałmu

nie, o celibacie i po

cie, o

yciu

klasztornym i Ko

ciele na swoim miejscu? Socjalizm chrze

cija

ski jest tylko wod

con

, któr

kler pokropuje irytacj

arystokraty.

1b) Socjalizm drobnomieszcza

ski.

Arystokracja feudalna nie jest jedyn

klas

, która została obalona przez bur

uazj

i której

warunki

ycia w nowoczesnym społecze

stwie bur

uazyjnym zmarniały i obumarły

redniowieczne mieszcza

stwo i stan drobnochłopski były poprzednikami nowoczesnej

bur

uazji. W krajach o słabiej rozwini

tym przemy

le i handlu wci

ąż

jeszcze wegetuj

klasy obok powstaj

cej bur

uazji. W krajach nowoczesnych i rozwini

tych utworzyło si

nowe drobnomieszcza

stwo, które waha si

dzy proletariatem a bur

uazj

i ci

gle si

odtwarza jako uzupełniaj

ca cz

ęść

społecze

stwa bur

uazyjnego, której członkowie

jednak stale s

spychani przez konkurencj

w szeregi proletariatu, która sama widzi,

wraz z rozwojem wielkiego przemysłu zbli

a si

chwila, gdy całkowicie zaniknie jako

samodzielna cz

ęść

nowoczesnego społecze

stwa i zostanie zast

piona w handlu, w

manufakturze, w rolnictwie przez nadzorców. W takich krajach jak Francja, gdzie klasa
chłopska obejmuje ponad połow

społecze

stwa, było naturalne,

e pisarze, którzy

wyst

powali na rzecz proletariatu przeciw bur

uazji, w swej krytyce re

imu bur

ujów

stosowali skal

drobnomieszcza

i drobnochłopsk

, a parti

robotników postrzegali z

punktu widzenia drobnomieszcza

stwa. Tak wytworzył si

socjalizm

drobnomieszcza

ski. Sismondi jest najwybitniejszym z tych literatów nie tylko we Francji,

lecz tak

e w Anglii. Ten socjalizm najostrzej wyra

ał sprzeczno

ci w nowoczesnych

stosunkach produkcji. Zawierał on kolejne upi

kszenia ekonomistów.

Wskazywał on bezsprzecznie na niszcz

ce działanie umaszynowienia i podziału pracy,

koncentracj

kapitału i posiadania ziemi, nadprodukcj

, kryzysy, nieunikniony upadek

drobnego mieszczanina i chłopa, n

proletariatu, anarchiczno

ść

produkcji, krzycz

niesprawiedliwo

ść

w podziale bogactwa narodowego, wojn

gospodarcz

dzy

narodami nakierowan

na wzajemne wyniszczenie, upadek dawnych obyczajów,

dawnych stosunków rodzinnych, dawnych narodów. W swojej pozytywnej tre

ci chce ten

socjalizm albo odtworzy

stare

rodki produkcji i wymiany, a z ich pomoc

- stare

stosunki własno

ci i całe stare społecze

stwo, albo - gwałtem wtłoczy

z powrotem

nowoczesne

rodki produkcji i wymiany w ramy starych stosunków własno

ci, które

wła

nie zostały przez nie rozsadzone, bo zosta

rozsadzone musiały.

W obu wariantach jest on równie reakcyjny, co i utopijny. Organizacja cechowa w
manufakturze i gospodarka patriarchalna na wsi - to s

jego ostatnie słowa. W swoim

dalszym rozwoju kierunek ten tchórzliwie wprawił si

w stan kaca.

1c) Socjalizm niemiecki, czyli "prawdziwy".

Strona 13 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20

Socjalistyczna i komunistyczna literatura Francji, która powstawała pod uciskiem
panuj

cej bur

uazji i była literackim wyrazem walki przeciw temu panowaniu,

wprowadzona została do Niemiec w czasie, kiedy tam bur

uazja dopiero rozpoczynała

swoj

walk

przeciw feudalnemu absolutyzmowi. Niemieccy filozofowie, półfilozofowie i

knoduchowie chciwie zawładn

li t

literatur

; zapomnieli tylko,

e przy wprowadzeniu

jakiegokolwiek pisma z Francji nie s

równocze

nie wprowadzane do Niemiec francuskie

warunki

ycia. Z powodu niemieckich stosunków utraciła francuska literatura całe

bezpo

rednio praktyczne znaczenie i nabrała czysto literackiego wygl

du. Musiała

wydawa

masow

spekulacj

o urzeczywistnieniu istoty człowiecze

stwa. Tak wi

dla niemieckich filozofów osiemnastego stulecia wyzwania pierwszej rewolucji francuskiej
miały tylko sens jako ogólne wyzwania "praktycznego rozumu", a w ich oczach
o

wiadczenia woli francuskiej bur

uazji oznaczały prawa czystej woli, prawdziwie ludzkiej

woli. Wyj

tkowa praca niemieckich literatów polegała na sprawieniu, aby nowe

francuskie idee współbrzmiały z ich star

wiedz

filozoficzn

albo raczej przyswojeniu

francuskich idei ich filozoficznemu punktowi widzenia.

To przyswojenie dokonało si

w ten sam sposób, w jaki w ogóle przyswaja si

obce

rzeczy - przez tłumaczenie. Wiadomo, w jak niesmaczny sposób R

kopisy Mnichowskie,

w których były spisane klasyczne dzieła staro

ytnych czasów poga

skich, zostały

pokryte

ywotami

tych katolickich. Niemieccy literaci obeszli si

odwrotnie z

niewtajemniczon

literatur

francusk

. Pisali swoje filozoficzne nonsensy z tyłu

francuskiego oryginału. Na przykład z tyłu francuskiej krytyki stosunków pieni

ęż

nych

napisali "Pozbycie si

istoty człowiecze

stwa", z tyłu francuskiej krytyki pa

stwa

bur

uazyjnego napisali "Zniesienie panowania abstrakcyjnej powszechno

ci" i tak dalej.

To podci

gni

cie takich filozoficznych frazesów pod francuskie rozwi

zania nazwali

"filozofi

czynu", "prawdziwym socjalizmem", "niemieck

nauka o socjalizmie" i tak dalej.

Francuska literatura socjalistyczno-komunistyczna została w ten sposób formalnie
odczłowieczona.

I tak w r

kach Niemca przestała wyra

walk

jednej klasy przeciw innej; Niemiec był

wiadomy tego,

e przezwyci

ęż

c "francusk

jednostronno

ść

", zamiast prawdziwych

potrzeb reprezentuje potrzeb

prawdy, zamiast interesów proletariusza - interesy istoty

ludzkiej, człowieka w ogóle, człowieka, który nie nale

y do

adnej klasy, ani w ogóle do

rzeczywisto

ci, który nale

y tylko do wyobra

onego nieba filozoficznej fantazji. Ten

niemiecki socjalizm, który swoje

wiczenia szkolne, nie mog

c sobie z nimi poradzi

przyjmował tak powa

nie i uroczy

cie, a potem wykrzykiwał je jak na targu, tracił

tymczasem coraz bardziej swoj

pedantyczn

niewinno

ść

. Walka niemieckiej, a

lej

pruskiej bur

uazji przeciw feudalizmowi i monarchii absolutnej, innymi słowy ruch

liberalny, była powa

niejsza.

"Prawdziwemu" socjalizmowi została dana tak po

żą

dana okazja do przeciwstawienia

ruchowi politycznemu socjalistycznych

żą

, do rzucenia tradycyjnych kl

tw na

liberalizm, na pa

stwo przedstawicielskie, na bur

uazyjn

konkurencj

, bur

uazyjn

wolno

ść

prasy, bur

uazyjne prawo, bur

uazyjn

wolno

ść

i równo

ść

, do głoszenia masom

ludowym przepowiedni,

e w ramach tego bur

uazyjnego ruchu nie maj

nic do

wygrania, a natomiast wszystko do stracenia.

Niemiecki socjalizm zapomniał równocze

nie,

e francuska krytyka, której był on

bezdusznym echem, wi

zała powstanie nowoczesnego społecze

stwa bur

uazyjnego z

odpowiadaj

cymi mu warunkami

ycia i pasuj

do nich konstytucj

polityczn

, tymi

wła

nie warunkami, o których zwalczenie w Niemczech w pierwszym rz

dzie chodziło.

Słu

ył on niemieckim rz

dom absolutnym wraz z ich poplecznikami: klerem,

nauczycielami, junkrami i biurokratami jako po

żą

dany strach na wróble przeciw gro

nym

ąż

eniom bur

uazji. Tworzył on pełne słodyczy uzupełnienie do gorzkich ciosów pejczem

i kul z flinty, którymi te rz

dy rozprawiały si

z niemieckimi powstaniami robotniczymi.

Strona 14 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20

Poniewa

"prawdziwy" socjalizm dawał do r

k rz

dów bro

przeciwko niemieckiej

bur

uazji, reprezentował wi

c tym samym reakcyjne interesy, interesy niemieckiego

kołtu

stwa. W Niemczech drobnomieszcza

stwo, si

gaj

ce tradycjami XVI stulecia i od

tego czasu wci

ąż

odradzaj

ce si

w ró

nych formach, tworzyło wła

ciw

podstaw

istniej

cego stanu. Jego utrzymanie jest utrzymaniem obecnego niemieckiego stanu. Z

powodu przemysłowego i politycznego panowania bur

uazji boi si

ono zagłady, która

jest pewna, z jednej strony wskutek koncentracji kapitału, z drugiej strony wskutek
powstania rewolucyjnego proletariatu. "Prawdziwy" socjalizm wydawał si

mu uderza

oba skrzydła jednym ciosem. Rozszerzał si

on jak epidemia. Szata utkana z tkaniny

spekulatywnej, haftowana kwiatkami mowy pi

knoduchów, przepojona pełnym miło

spi

trzeniem uczu

, ta szata, w któr

niemieccy socjali

ci owijaj

par

swoich

"wiecznych prawd", tylko powi

kszała zbyt tego towaru w

ród takiej publiki. Ze swojej

strony niemiecki socjalizm uznawał coraz bardziej swoje powołanie do bycia wysokim
przedstawicielem tego kołtu

stwa. Ogłosił on naród niemiecki narodem wzorcowym, a

niemieckiego mieszczucha wzorcowym człowiekiem. Nadał on ka

dej podło

ci jaki

ukryty, wy

szy, socjalistyczny sens, w którym oznaczała ona jej przeciwie

stwo.

Wyci

gał ostateczny wniosek z tego,

e zwracał si

bezpo

rednio przeciw "surowemu i

destruktywnemu" kierunkowi komunizmu i przedkładał swoj

bezpartyjn

wyniosło

ść

ponad wszystkie walki klasowe. Z bardzo nielicznymi wyj

tkami wszystko, co w

Niemczech cyrkuluje z pism rzekomo socjalistycznych i komunistycznych, nale

y do

obszaru tej brudnej, denerwuj

cej literatury.

2. Socjalizm konserwatywny, czyli bur

ujski.

ęść

bur

uazji chce pomaga

stanom socjalnie upo

ledzonym, aby zabezpieczy

obecny stan społecze

stwa bur

uazyjnego. Tu nale

żą

: ekonomi

ci, filantropi, humani

ci,

polepszacze poło

enia klasy robotniczej, organizatorzy dobrobytu, przeciwnicy dr

czenia

zwierz

t, zało

yciele zwi

zków przymusowych, najbardziej kolorowi i pstrokaci pok

tni

reformatorzy ró

nych rodzajów. A nawet ten bur

ujski socjalizm wypracował cały system.

Jako przykład przytoczymy "Filozofi

dzy" Proudhona.

Socjalistyczni bur

uje chc

warunków

ycia nowoczesnego społecze

stwa bez

wynikaj

cych z nich w sposób nieunikniony walk i niebezpiecze

stw. Chc

obecnego

społecze

stwa, pozbawionego elementów rewolucyjnych, rozsadzaj

cych je. Chc

bur

uazji bez proletariatu. Bur

uazja wyobra

a sobie naturalnie,

wiat, w którym

panuje, jest najlepszym ze

wiatów. Socjalizm bur

ujski podnosi to pocieszaj

wyobra

enie do rangi pół-systemu albo nawet całego systemu. Gdy wzywa on proletariat,

aby urzeczywistnił jego system i pomaszerował do nieba, na ziemi

żą

da tylko od niego,

aby pozostał on w ramach tera

niejszego społecze

stwa, ale porzucił swoje nienawistne

wyobra

enia o nim. Druga, mniej systematyczna, tylko bardziej praktyczna forma tego

socjalizmu usiłuje pozbawi

klas

robotnicz

wszelkiego rewolucyjnego ruchu, przez

dowodzenie,

e nie ta lub owa zmiana polityczna, lecz tylko zmiana materialnych

warunków

ycia, warunków ekonomicznych, mo

e zaspokoi

jej potrzeby. Przez zmian

materialnych warunków

ycia ten socjalizm rozumie jednak w

adnym wypadku nie

zniesienie bur

uazyjnych stosunków produkcji, które jest mo

liwe tylko na drodze

rewolucyjnej, lecz popraw

administracyjn

, która porusza si

po ziemi tych stosunków

produkcji, a wi

c nic nie zmienia w stosunkach mi

dzy kapitałem a prac

najemn

, lecz

w najlepszym wypadku zmniejsza bur

uazji koszty jej panowania i upraszcza prac

nad

bud

etem pa

stwa. Odpowiadaj

ce mu

rodki wyrazu znajduje socjalizm bur

uazyjny

najpierw tu, gdzie staje si

tylko figur

retoryczn

Ostatnimi i jedynymi powa

nie przemy

lanymi słowami socjalizmu bur

uazyjnego s

okrzyki: "Wolny handel! Cła ochronne! Cele wi

zienne!" - i to wszystko w interesie klasy

robotniczej. Socjalizm według bur

uazji polega wła

nie na twierdzeniu,

e bur

uje s

bur

ujami w interesie klasy robotniczej.

Strona 15 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20

3. Socjalizm i komunizm krytyczno-utopijny

Nie mówimy tu o literaturze, która we wszystkich wielkich nowo

ytnych rewolucjach

wyra

ała

żą

dania proletariatu (pismach Babeufa i tym podobnych).

Pierwsze usiłowania proletariatu, aby w czasie powszechnego wzburzenia, w okresie
upadku społecze

stwa feudalnego bezpo

rednio urzeczywistni

własny interes klasowy,

nie powiodły si

, bo nie mogły si

powie

ść

, gdy

brakowało materialnych warunków jego

wyzwolenia, które s

dopiero produktem epoki bur

uazyjnej, a samemu proletariatowi

brakowało jeszcze w pełni rozwini

tych form.

Rewolucyjna literatura, która towarzyszyła tym pierwszym ruchom proletariatu, musiała
by

w tre

ci reakcyjna. Uczyła ona powszechnego ascetyzmu i surowego zrównania.

Wła

ciwe systemy socjalistyczne i komunistyczne, systemy Saint-Simona, Fouriera,

Owena i tak dalej, powstały w pierwszym okresie nie rozwini

tej jeszcze walki mi

dzy

proletariatem a bur

uazj

, który przedstawili

my powy

ej. (Patrz rozdział pt. "Bur

uje i

proletariusze"). Wynalazcy tych systemów postrzegali wprawdzie sprzeczno

ci klasowe

jako rzeczywiste elementy rozsadzaj

ce panuj

ce społecze

stwo.

Ale po stronie proletariatu nie dostrzegali

adnej historycznej samodzielno

ci,

adnego

wła

ciwego mu ruchu politycznego. Poniewa

rozwój sprzeczno

ci klasowych

post

pował równym krokiem z rozwojem przemysłu, nie znajdowali materialnych

warunków wyzwolenia proletariatu i próbowali wytworzy

te warunki za pomoc

nauk

społecznych i ustawodawstwa socjalnego.

Na miejsce społecznej przyj

ść

c musi ich osobista czynno

ść

wynalazcza, na miejsce

historycznych warunków wyzwolenia - fantastyczne, na miejsce wci

ąż

posuwaj

cego si

naprzód zorganizowania proletariatu w klas

- jaka

szczególnie zawiła organizacja

społecze

stwa. Dla nich przyszłe losy

wiata zale

żą

od propagandy i zastosowania w

praktyce ich planów społecznych. S

oni wprawdzie

wiadomi,

e w ich planach w

głównej mierze reprezentowany jest interes klasy pracuj

cej jako klasy najbardziej

cierpi

cej. Proletariat istnieje dla nich, jest przez nich postrzegany tylko jako klasa

najbardziej cierpi

ca. Zarówno nierozwini

ta forma walki klasowej, jak i ich własna

sytuacja

yciowa powoduj

e s

oni, i

ponad wszelkimi sprzeczno

ciami

klasowymi. Chc

oni polepszy

sytuacj

yciow

wszystkich członków społecze

stwa,

tak

e najlepiej sytuowanych. Dlatego ci

gle zwracaj

do całego społecze

stwa bez

ró

nicy, a wi

c przede wszystkim do klasy panuj

cej. Trzeba tylko rozumie

ich system,

aby uzna

go za najlepszy z mo

liwych plan najlepszego z mo

liwych społecze

stwa.

Dlatego porzucaj

całe działanie polityczne, a mianowicie rewolucyjne, chc

osi

ąć

swój cel na drodze pokojowej i próbuj

torowa

drog

nowej społecznej Ewangelii

drobnymi, oczywi

cie nieudanymi eksperymentami, sił

przykładu. To fantastyczne

opisywanie przyszłego społecze

stwa wypływa w czasie, gdy proletariat jest jeszcze w

najwy

szym stopniu nie rozwini

ty, a wi

c sam jeszcze pojmuje fantastycznie własne

poło

enie, dopiero przeczuwa swoje d

ąż

enie do całkowitego przekształcenia

społecze

stwa. Ale pisma socjalistyczne i komunistyczne składaj

równie

elementów krytycznych. Atakuj

same podstawy istniej

cego społecze

stwa. Dlatego

dostarczyły robotnikom jak najbardziej pełnowarto

ciowego materiału o

wiatowego. Ich

pozytywne zdanie o przyszłym społecze

stwie, na przykład o zniesieniu sprzeczno

dzy miastem a wsi

, rodziny, prywatnych zysków, pracy najemnej, zwiastowanie

harmonii społecznej, przemiana pa

stwa w zarz

d jedynie nad produkcj

- wszystkie te

zdania wyra

tylko odrzucenie sprzeczno

ci klasowych, które wła

nie dopiero

zaczynaj

rozwija

, które znaj

oni dopiero w ich pierwotnej, bezkształtnej

nieokre

lono

ci. Same te zdania dlatego maj

jeszcze jeden czysto utopijny sens.

Znaczenie krytyczno-utopijnego socjalizmu czy komunizmu polega na odwróconym
warunku rozwoju historycznego. W tej samej mierze, w jakiej walka klasowa rozwija si

Strona 16 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20

kształtuje, to fantastyczne wyniesienie si

ponad siebie, to fantastyczne zwalczanie

samego siebie traci cał

warto

ść

praktyczn

i całe teoretyczne uprawnienie. Dlatego,

podczas gdy pierwsi budowniczowie tego systemu pod wieloma wzgl

dami byli równie

rewolucyjni, jednak ich uczniowie tworz

za ka

dym razem reakcyjne sekty. Trzymaj

oni starych pogl

dów swoich mistrzów wbrew historycznemu post

powi proletariatu.

Dlatego próbuj

konsekwentnie ponownie st

walk

klasow

i łagodzi

sprzeczno

ci.

gle jeszcze marz

o mo

liwym urzeczywistnieniu swojej utopii społecznej, zakładaniu

poszczególnych falansterów i kolonii w kraju rodzinnym, zbudowaniu małej Ikarii -
dwunastego wydania Nowego Jeruzalem - i w celu budowy tych wszystkich hiszpa

skich

zamków musz

odwoływa

do filantropii bur

uazyjnych serc i worków na pieni

dze.

W ogóle podpadaj

pod kategori

ej wymienionych reakcyjnych czy

konserwatywnych socjalistów i ró

tylko jeszcze od nich bardziej systematyczn

pedanteri

i fanatyczn

wiar

w cudowne działanie swojej nauki społecznej. Dlatego

przeciwstawiaj

arto

ci wszystkich politycznych ruchów robotników, która mo

wynika

tylko z braku

lepej wiary w now

Ewangeli

. Oweni

ci w Anglii s

reakcj

przeciw czartystom, a fouriery

ci w Anglii s

reakcj

przeciw reformistom.

IV. Stanowisko komunistów wobec ró

nych partii opozycyjnych.

Rozumie si

samo przez si

e stosunek komunistów do ju

ukonstytuowanych partii

robotniczych, a wi

c do czartystów w Anglii i do reformistów agrarnych w Ameryce

Północnej jest zgodny z tym, co powiedzieli

my w rozdziale II. Walcz

oni o osi

gni

cie

najbli

szych celów i interesów klasy robotniczej, ale równie

we współczesnym ruchu

reprezentuj

przyszło

ść

ruchu. We Francji komuni

ci przył

czyli si

do partii

socjaldemokratycznej przeciwko konserwatywnej i radykalnej bur

uazji, nie rezygnuj

przy tym z prawa krytycznego odnoszenia si

do frazesów i iluzji, nawet pochodz

cych z

tradycji rewolucyjnej. W Szwajcarii popieraj

radykałów, nie zapominaj

c o tym,

e ta

partia składa si

z wzajemnie sprzecznych elementów, cz

ęś

ciowo z demokratycznych

socjalistów podobnych do francuskich, cz

ęś

ciowo z radykalnych bur

ujów. Polscy

komuni

ci popieraj

parti

, która za warunek wyzwolenia narodowego uznaje rewolucj

agrarn

, t

sam

parti

, która wywołała powstanie krakowskie z 1846 roku. W

Niemczech dopóki bur

uazja wyst

puje jako siła rewolucyjna, dopóty Partia

Komunistyczna walczy wspólnie z ni

przeciw monarchii absolutnej, feudalnej własno

ziemi i drobnomieszcza

stwu. Ale nie traci ani chwili, aby kształtowa

ród robotników

liwie jasne u

wiadomienie wrogiej sprzeczno

ci mi

dzy bur

uazj

a proletariatem,

po to,

eby robotnicy niemieccy wraz z wyst

pieniem społecznych i politycznych

okoliczno

ci, które bur

uazja musi wprowadzi

wraz ze swoim panowaniem, mogli

wykorzysta

je jako bro

przeciw bur

uazji, po to, aby po obaleniu w Niemczech klas

reakcyjnych natychmiast rozpocz

li walk

wła

nie przeciw bur

uazji. Główn

uwag

zwracaj

komuni

ci na Niemcy, poniewa

Niemcy znajduj

w przededniu rewolucji

bur

uazyjnej i poniewa

ten przewrót dokona si

w warunkach, gdy w ogóle rozwój

Europy poczynił ju

dalszy post

p, a w szczególno

ci o wiele bardziej jest rozwini

proletariat, ni

w Anglii w XVII i we Francji w XVIII stuleciu, wi

c niemiecka rewolucja

bur

uazyjna mo

e by

preludium do rewolucji proletariackiej. Innymi słowy, komuni

popieraj

wsz

dzie ka

dy rewolucyjny ruch wymierzony przeciwko obecnemu stanowi

społecznemu i politycznemu. We wszystkich tych ruchach wysuwaj

oni na plan pierwszy

kwesti

własno

ci, która mo

e przyj

ąć

mniej lub bardziej rozwini

form

, jako kwestia

podstawowa w ruchu. Wreszcie komuni

ci pracuj

wsz

dzie nad wzajemnym

powi

zaniem i zrozumieniem partii demokratycznych wszystkich krajów.

Komuni

ci gardz

zatajaniem własnych pogl

dów i zamiarów. Wyja

niaj

publicznie,

ich cele mog

zosta

osi

gni

te tylko przez gwałtowny przewrót w całym

dotychczasowym porz

dku społecznym.

Strona 17 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20

Niech dr

żą

klasy panuj

ce przed rewolucj

komunistyczn

. Proletariusze nie maj

w niej

nic do stracenia prócz swych kajdan. Do zdobycia maj

cały

wiat.

Proletariusze wszystkich krajów, ł

czcie si

Strona 18 z 18

Bez tytułu 1

2009-10-20