Wilczek A Stwardnienie rozsiane u dzieci

background image

7

Vol. 19/010, nr 7

p R A C A p O G L ą D O W A / R E V I E W p A p E R

Stwardnienie rozsiane u dzieci: objawy kliniczne, diagnostyka, różnicowanie
i leczenie

Multiple sclerosis in children: clinical symptoms diagnosis, differential diagnostics and
treatment

Adrianna Wilczek

Specjalistyczny Gabinet Neurologii Dziecięcej, Wrocław

STRESZCZENIE

Stwardnienie rozsiane (SM) u dzieci jest w ostatnich latach

coraz lepiej poznane w aspekcie epidemiologii i objawów kli-

nicznych. Kliniczna manifestacja SM u dzieci jest różnorodna.

Początek jednoobjawowy (CIS), powyżej 10 roku życia, wystę-

puje w 53% przypadków i u 52% tej grupy dotyczy zapalenia

nerwu wzrokowego. U większości dzieci występuje postać z

rzutami i remisjami SM (RRSM, Relapsing-Remitting SM). Roz-

poznanie SM u dzieci nastręcza szereg problemów, ponieważ

niektóre zespoły chorobowe mogą mieć podobną albo taką

samą symptomatologię. Badaniem z wyboru potwierdzającym

rozpoznanie jest rezonans magnetyczny (MR). Jego interpreta-

cja powinna być dokonana w oparciu o powszechnie przyjęte

kryteria McDonalda. Diagnostyka różnicowa obejmuje liczne

schorzenia, takie jak: ostre rozsiane zapalenie mózgu i rdzenia

(ADEM), choroby naczyniowe mózgu (udar niedokrwienny),

neuroboreliozę, encefalopatie mitochondrialne, leukodystrofie

i inne. Rokowanie długoterminowe niekorzystne. Po 20 latach

stopień inwalidztwa w skali EDSS wynosi 4 pkt. Choroba ma

także niekorzystny wpływ na funkcje poznawcze, zwłaszcza w

przypadkach o bardzo wczesnym początku. Leczenie immuno-

modulacyjne stosowane u dorosłych jest dobrze tolerowane u

dzieci i wymaga monitorowania funkcji wątroby i parametrów

hematologicznych.

Słowa kluczowe: stwardnienie rozsiane u dzieci, objawy kli-

niczne, leczenie

ABSTRACT

Recently multiple sclerosis (SM) in children has been increas-

ingly better recognized with regard to epidemiology and clinical

symptoms. The clinical manifestations of SM in children are

diverse. One-symptom onset (CIS, Clinically Isolated Syndrom)

in children takes place in 53% of over the age of 10 and very

often involves inflammation of the optic nerve in more than

52% of patients. Most children with SM have a relapsing-remit-

ting (RRSM) form of the disease. Diagnosing SM in children

presents many problems because some of the disease units

may have similar symptoms or they may be hard to distinguish.

Test which confirms diagnosis of SM is magnetic resonance.

Its interpretation should be made on the basis of the com-

monly adopted McDonald’s criteria. The differential diagnostics

covers numerous diseases, such as acute multiple brain and

spine inflammation, vascular-cerebral diseases, neuroborre-

liosis, mitochondrial encephalopathies, leukodystrophies and

others. The long-term prognosis in children is unfavourable. The

level of disability is already 4 points on the EDSS (Expanded

Disability Status Scale) after 20 years. The disease also has

a negative impact on cognitive functions. Immunomodulatory

therapies approved for use in adults with SM are well tolerated

in children, although monitoring of liver function is of a particu-

lar importance.

Key words: multiple sclerosis in children, clinical manifesta-

tions, treatment

��ward��e��e ro�s�a�e ��M� u d��ec� w aspekc�e ep�dem�o-

log�� ora� kl���c��ych objawów, � uw�ględ��e��em kry�e-

r�ów ro�po��a��a s�osowa�ych u dorosłych, jes� w os�a���ch

la�ach cora� lep�ej po��a�e. Zos�ały u�wor�o�e m�ęd�y�a-

rodowe programy, k�óre �ajmują s�ę bada��am� � a�al��ą

�ego problemu u d��ec�, �ak�e jak M�ęd�y�arodowa Grupa

�adawc�a ��ward��e��a Ro�s�a�ego u D��ec� �Internatio-

nal Pediatric Multiple Sclerosis Study Group – group��fo@

�p�Msg.org� [3,4]. W 2007 r. m�ęd�y�arodowa grupa eks-

per�ów �apropo�owała kry�er�a ro�po��a��a d��ec�ęcego

�M: CI� �Clinically Isolated Syndrom�, ADEM �Acute

Disseminated Encephalomyelitis� � NMO �Neuromyelitis

Optica�. Wprowad�o�e kry�er�a uła�w�ają ro�po��a��e �M

ora� podjęc�e decy�j� o wdroże��u �owoc�es�ego lec�e��a,

b�orąc pod uwagę prog�o�ę u pacje��ów � poc�ą�k�em cho-

roby w okres�e wc�es�ego d��ec��s�wa [4]. M�mo dużego

pos�ępu w d�ag�os�yce � �erap�� �M u d��ec� w dals�ym

c�ągu w�ele py�a� po�os�aje be� odpow�ed��.

EpIDEMIOLOGIA

Is���eją ro�b�eż�ośc� do�yc�ące ro�pows�ech��e��a � �apa-

dal�ośc� �a �M u d��ec�. Da�e �e w w�ęks�ośc� są re�rospek-

�yw�e bądź opar�e �a a�al���e populacj� dorosłych � �rud�o w

chw�l� obec�ej oce��ć dokład��e �arów�o ry�yko wys�ąp�e-

��a choroby jak � jej c�ęs�ość u d��ec�. Według �aj�ows�ych

background image

7

A. Wilczek

Neurologia Dziecięca

p R A C A p O G L ą D O W A / R E V I E W p A p E R

da�ych c�ęs�ość wys�ępowa��a �M u d��ec� wy�os� ok. 2

do 10 /100 �ys. roc���e. A�al��a dużej populacj� chorych �a

�M wyka�ała, że u 2-10% ws�ys�k�ch pacje��ów choroba

ro�poc�ęła s�ę pr�ed 18 rok�em życ�a �r.ż.� [1,5]. Około 3 do

10 % pr�ypadków ro�poc�y�a s�ę w d��ec��s�w�e � w okres�e

adolesce�cj�, m��ej ��ż 2% �0,2 – 1,6%� po��żej 10 r. ż., a

u 3% pr�ec�ę���e m�ęd�y 8 a 14 r.ż. [7]. A�al��a 49 d��ec� �

poc�ą�k�em �M pr�ed 6 rok�em życ�a wyka�ała u po�ad 10%

� ��ch poc�ą�ek choroby pom�ęd�y 10 a 23 m�es�ącem życ�a.

W grup�e �ej p�erws�e objawy kl���c��e pojaw�ały s�ę śred-

��o powyżej 4,3 r.ż., ale ro�po��a��e choroby pos�aw�o�o

dop�ero 2 – 5,4 la� póź��ej [8]. �M u d��ec� wys�ępuje �r�y

ra�y c�ęśc�ej u płc� że�sk�ej �F�. �r�ewagę płc� męsk�ej �M�

obserwuje s�ę jedy��e u d��ec� po��żej 10 roku życ�a �s�osu-

�ek F:M - 0:7�, a powyżej 12 r.ż s�osu�ek �e� ulega �m�a��e

� od okresu adolesce�cj� pr�ewaga F:M wy�os� 4,7:1 [1,9].

N�e wyka�a�o predyspo�ycj� e���c��ych [10-13]. U 5 – 10%

d��ec� � �M po�w�erd�o�o rod����e wys�ępowa��e choroby,

odse�ek �e� jes� ��żs�y w porów�a��u � populacją dorosłą

[1,2].

KLINICZNE OBJAWY STWARDNIENIA ROZSIANEGO U DZIECI

Kl���c��a ma��fes�acja objawów u d��ec� jes� róż�orod�a.

�oc�ą�ek choroby może być jed�o- lub w�eloobjawowy.

�oc�ą�ek jed�oobjawowy CI� �u 53% d��ec�� �o p�erw-

s�y os�ry ep��od dem�el����acj�, be� cech e�cefalopa���, �

wyją�k�em pr�ypadków pr�eb�egających � us�kod�e��em

p��a mó�gu. Do �ajc�ęs�s�ych pos�ac� kl���c��ych ��olo-

wa�ego �espołu �al�c�amy: �apale��e �erwu w�rokowego,

popr�ec��e �apale��e rd�e��a, �apale��e �erwu w�rokowego

� rd�e��a. I��e r�ads�e objawy �o objawy � p��a mó�gu, �ak�e

jak poraże��e m�ęd�yjądrowe, połow�c�e �abur�e��a c�uc�a,

objawy móżdżkowe, og��skowe objawy ruchowe [2]. �po-

�yka s�ę rów��eż w�eloog��skową pos�ać CI�, k�órą charak-

�ery�uje wys�ępowa��e objawów wy��kających � �ajęc�a

w�ęcej ��ż jed�ego obs�aru ośrodkowego układu �erwo-

wego. Zapale��e �erwu w�rokowego �ON, Op��c Neur���s�

wys�ępuje u 52% d��ec� powyżej 10 r.ż � charak�ery�uje

s�ę jed�o- lub obus�ro��ym� �abur�e��am� w�d�e��a, c�a-

sam� � �owar�ys�ącym bólem gałk� oc��ej, upośled�e��em

ro�r�a��a barwy c�erwo�ej. U 86% chorych obserwuje

s�ę peł�e wycofa��e objawów, �a�om�as� u 36% ro�w�ja

s�ę �M w c�ągu dwu la� [14]. �opr�ec��e �apale��e rd�e-

��a �TM – Tra�sverse Myel���s� pr�eb�ega � obus�ro��ym

��edowładem ko�c�y�, �abur�e��am� c�uc�a � �w�erac�y,

objawem L’herm���a � obec�ym� w bada��u MR rd�e��a

�m�a�am� obejmującym� w�ęcej ��ż �r�y segme��y rd�e��a

[15]. U 2 do 5% chorych s�w�erd�a s�ę �M. Zapale��e �erwu

w�rokowego � os�re rd�e��a �NMO, Neuromyel���s Op��ca�,

wys�ępuje u d��ec� r�adko. �o�a obra�em kl���c��ym w ro�-

po��a��u uw�ględ��amy jed�o � �r�ech doda�kowych kry�e-

r�ów w pos�ac�: �m�a� w bada��u MR rd�e��a obejmujących

pr�y�ajm��ej �r�y segme��y, s�w�erd�e��a w surow�cy

obec�ośc� pr�ec�wc�ał NMO-IgG ora� braku �m�a� w MR

mó�gu. �rog�o�a jes� ��ekor�ys��a, u aż 50% s�w�erd�a s�ę

poraże��e ko�c�y� dol�ych, u 60% u�ra�ę w�roku [16].

U 10-67% wys�ępuje poc�ą�ek w�eloobjawowy �M,

śred��o u około 47% w w�ęks�ośc� a�al��owa�ych prac

[2,5]. Do �ajc�ęśc�ej wym�e��a�ych objawów �ależą:

c�ys�e �abur�e��a c�uc�owe u 26%, podwój�e w�d�e��e �

�abur�e��a ruchowe u 11% d��ec� [17]. U d��ec� po��żej

10 r.ż obra� kl���c��y pr�ypom��a �ajc�ęśc�ej �apale��e

mó�gu � gorąc�ką, �abur�e��am� św�adomośc�, ��ek�edy

drgawkam� � róż�ym� objawam� �eurolog�c��ym� w

pos�ac�: ��edowładu połow�c�ego, ��edowładu ko�c�y�

dol�ych, objawów p��owych � ��. [2]. U bl�sko 20% d��ec�

po��żej 10 roku życ�a obserwowa�o wys�ąp�e��e drga-

wek, u 40% uc�uc�e �męc�e��a [18-20]. W prospek�yw-

�ych bada��ach 54 chorych d��ec� �a �M �śred��a w�eku

12,1 la�� wśród objawów dom��owały objawy móżdżkowe

�43%�, ruchowe �26%� � �apale��e �erwu w�rokowego

�24%� [8]. W ���ej a�al��owa�ej re�rospek�yw��e grup�e

rów��eż �a p�erws�ym m�ejscu podawa�o objawy móżdż-

kowe, p��owe ora� ruchowe. W obu cy�owa�ych pracach

s�w�erd�a�o r�ads�ą obec�ość objawów c�uc�owych [5].

�odkreśl�ć �ależy, że w�elu au�orów objawy c�uc�owe

uważa �a dom��ujące, m�mo �rud�ośc� ���erpre�acyj�ych

�abur�e� c�uc�a u d��ec� [4,17,20].

�odob��e jak u dorosłych �s���eją róż�e pos�ac�e kl�-

��c��e. U powyżej 90% d��ec� chorych �a �M wys�ępuje

pos�ać � r�u�am� � rem�sjam� �RR�M, Relaps��g Rem��-

���g �M� [5,8,24]. �o pr�eby�ym r�uc�e objawy kl���c��e

wycofują s�ę praw�e całkow�c�e, r�adko po�os�ają ��e-

w�elk�e objawy �ejśc�owe. �os�ać pr�ewlekle pos�ępująca

����M, �eco�dary �rogress�ve �M� wys�ępuje u 5% d��ec�

� może charak�ery�ować s�ę powol�ym �aras�a��em obja-

wów kl���c��ych lub wys�ępowa��em kolej�ych r�u�ów.

I��e bard�o r�adk�e war�a��y �M, jak pos�ać Marburga

�s�ybka, progresyw�a�, ro�la�a pos�ać �ch�ldera lub ko�-

ce��ryc��a pos�ać �alo pr�ypom��ają swo�m pr�eb�eg�em

p�oru�ującą pos�ać ADEM � c�ęs�o ko�c�ą s�ę śm�erc�ą.

�M u d��ec� pr�eb�ega wol��ej, a r�u� �rwa �decydowa��e

krócej [26,27].

Na pods�aw�e p�erws�ych objawów kl���c��ych pod-

ję�o próbę określe��a c�y���ków prog�o�ujących ro�wój

�M. �l�sko 10-le���a obserwacja po �apale��u jed�os�ro�-

�ym �erwu w�rokowego wyka�ała, że u 38% ro�w��ęły

s�ę objawy choroby. Ry�yko �achorowa��a w�ras�a, jeśl�

�apale��u �erwu w�rokowego �owar�ys�ą jed�a lub w�ęcej

�m�a� dem�el����acyj�ych w bada��u MR [22]. Według

La�a-�e�x�o � wsp. ry�yko �achorowa��a jes� m��ejs�e

u d��ec� ��ż u dorosłych [22]. Na pods�aw�e oce�y euro-

pejsk�ch da�ych do�yc�ących s�ward��e��a ro�s�a�ego

po kolej�ych ep��odach dem�el����acj� u 296 bada�ych,

ro�po��a�o �M u 57% d��ec�, �a�om�as� u 40% d��ec� �a

pods�aw�e obra�u kl���c��ego, a�al��y �abur�e� fu�kcj�

po��awc�ych ora� obec�ośc� w�eloog��skowych �m�a�

w bada��u MR ro�po��a�o ADEM. Dals�a obserwacja

d��ec� � c�y���kam� ry�yka, �ak�m� jak �apale��e �erwu

w�rokowego, w�ek powyżej 10 la� ora� lokal��acja �m�a�

w okol�cy okołokomorowej � podkorowej w bada��u MR,

po�wol�ła �a ro�po��a��e u kolej�ych 29% chorych �M

[1,2]. U 6% d��ec� młods�ych � 19 % s�ars�ych s�w�er-

d�a s�ę obec�ość ��ew�elk�ch objawów �ejśc�owych po

p�erws�ym ��cyde�c�e os�rej dem�el����acj� [13]. �o�os�ać

RR�M u d��ec� wys�ępowała ��eco c�ęśc�ej �65 %� ��ż u

dorosłych �62%�, a pos�ać w�ór��e pos�ępująca odpow�ed-

��o u 20 � 33% [29].

background image

77

Stwardnienie rozsiane u dzieci: objawy kliniczne, diagnostyka, różnicowanie i leczenie

Vol. 19/010, nr 7

ROZpOZNANIE

Na �rud�ośc� w ro�po��a��u �M u d��ec� składają s�ę m�ęd�y

���ym� �ak�e c�y���k�, jak odręb�ość fu�kcjo�owa��a układu

�mmu�olog�c��ego, róż�a fa�a ro�wojowa mó�gu, ��ac��e

możl�wośc� �aprawc�e �w�ą�a�e � dużą plas�yc��ośc�ą mó�gu,

podob�e�s�wo kl���c��e l�c��ych chorób �s�o�y b�ałej, duża

he�eroge��ość objawów kl���c��ych ora� brak jed�o��ac�-

�ych bada� d�ag�os�yc��ych o dużej specyf�c��ośc� � c�ułośc�.

Ro�po��a��e �M jes� pr�ede ws�ys�k�m ro�po��a��em kl���c�-

�ym. �ods�awową cechą �M jes� w�elo-c�asowość � w�eloog-

��skowość �achod�ącego procesu. �ada��em � wyboru jes�

MR wyko�a�y w śc�śle określo�ych sekwe�cjach c�asowych

� projekcjach pr�es�r�e��ych, obra�ów w c�as�e T2-�ależ�ym

ora� w c�as�e T1-�ależ�ym � użyc�em środka ko��ras�owego

gadol��y �Gd� � opcją FLAIR �Ax�al Flu�d A��e�ua�ed I�ver-

s�o� Recovery�. Według pows�ech��e s�osowa�ych kry�e-

r�ów McDo�alda � wsp. ro�po��a��e �M pow���o op�erać s�ę

�a a�al���e pr�eb�egu choroby w c�as�e ��lość r�u�ów� ora�

wy��kach bada� doda�kowych, �ak�ch jak bada��e pły�u mó�-

gowo-rd�e��owego � ko��ec��ym o��ac�e��em frakcj� IgG

�mmu�oglobul�� � prążków ol�goklo�al�ych [31]. �ada��em

ro�s�r�ygającym wą�pl�wośc� jes� MR wyko�a�y po upływ�e

�r�ech m�es�ęcy � użyc�em Gd � wyka�ujący obec�ość �owego

lub �owych og��sk dem�el����acyj�ych.

�rak �m�a� w�mac��ających s�ę po Gd wg kry�er�ów

„ro�pros�e��a og��sk w c�as�e” wymaga po�ow�ego

wyko�a��a MR po �r�ech m�es�ącach. Kry�er�a oce�y �m�a�

dem�el��acyj�ych MR u d��ec� są m��ej c�ułe ��ż u doro-

słych, co wska�uje �a po�r�ebę opracowa��a specjal�ych

kry�er�ów MR ro�po��a��a �M w �ej grup�e w�ekowej. U

d��ec� są �o obs�ary ��ac���e m��ejs�e � m��ej l�c��e � s�ąd

od��es�e��e kry�er�ów re�o�a�su mag�e�yc��ego w ro�po-

��awa��u �M u d��ec� jes� �rud�e, �włas�c�a po��żej 10

roku życ�a �c�ułość � specyf�c��ość� [32]. Zapropo�owa�e

pr�e� Calle�a kry�er�a oce�y MR u d��ec� � �M są mody-

f�kacją kry�er�ów McDo�alda, �w�ęks�ającą c�ułość � spe-

cyf�c��ość ro�po��a��a. Obec�ość dwu lub w�ęcej og��sk

w okol�cy okołokomorowej lub jed�ego og��ska w p��u

mó�gu � p�ęc�u lub w�ęks�ej l�c�by og��sk w MR pr�ybl�ża

ro�po��a��e �M [33]. Najc�ęs�s�ą lokal��ację �m�a� w �M

u d��ec� pr�eds�aw�a ryc. 1 [33] ora� ryc. 2a,b,c � 3a,b,c

�ma�er�ał włas�y�.

�alassy podkreśla rolę �owych me�od badawc�ych, jak

bada��e spek�roskop�� wodorowej c�y obra�owa��e �ra�s-

ferem mag�e�y�acj�, �włas�c�a we wc�es�ej fa��e procesu

[34]. Daje �o możl�wość oce�y obję�ośc� mó�gu � rd�e-

��a jako markera procesu us�kod�e��a � u�ra�y akso�ów,

a �akże po�wala �a ro�po��a��e wc�es�ego s�ad�um �M

Ryc. 1. Lokalizacja zmian demielinizacyjnych w SM u dzieci [33]. Location changes of SM in children [33].

background image

7

A. Wilczek

Neurologia Dziecięca

p R A C A p O G L ą D O W A / R E V I E W p A p E R

u dzieci. Badania spektroskopii MR u dzieci we wczes-

�ej fa��e �M wyka�ały odwracal�e us�kod�e��e akso�ów.

U ��ek�órych pacje��ów � jedy�ą, poc�ą�kową rd�e��ową

symp�oma�olog�ą choroby �około 10% chorych� �ależy

wyko�ać rów��eż bada��e MR rd�e��a.

INNE BADANIA DIAGNOSTYCZNE

I��e bada��a d�ag�os�yc��e obejmują: pły� mó�gowo-rd�e-

��owy �m-rd�� � ko��ec��ym o��ac�e��em po��omu �mmu-

�oglobul�� IgG � wskaź��ka IgG ora� obec�ośc� prążków

ol�goklo�al�ych. �ada��e pły�u m-rd�. be� oce�y IgG ��e

ma war�ośc� w ro�po��a��u �M. �rążk� ol�goklo�al�e IgG

obec�e są aż u 90% d��ec� chorych �a �M � są ��eswo�s�e.

Ich obec�ość ��e wykluc�a możl�wośc� ���ego schor�e��a,

�p. kolage�o�y [35]. �ada��e m-rd� jes� s�c�egól��e waż�e

u d��ec� młods�ych. Do�yc�y �o �włas�c�a pr�ypadków �

�rud�ośc�am� w ���erpre�acj� wy��ków bada��a MR ora�

brak�em korelacj� m�ęd�y obra�em kl���c��ym a wy��k�em

badania MR.

Z mul��modal�ych po�e�cjałów wywoła�ych s�c�egól-

��e pr�yda��e oka�ały s�ę po�e�cjały w�rokowe. �ohl � wsp.

w grup�e 86/156 chorych � �M wyka�al� u 56% ��epraw�d-

łowe w�rokowe po�e�cjały wywoła�e. U 29/86 chorych

��e było kl���c��ych objawów us�kod�e��a �erwu w�ro-

kowego [36]. Według W�lej�o � wsp. w�rokowe po�e�cjały

wywoła�e mogą być pr�yda��e do oce�y �m�a� dem�el���-

�acyj�ych w �akres�e drog� w�rokowej u d��ec� [14].

DIAGNOSTYKA RóŻNICOWA

D�ag�os�yka r�cowa obejmuje os�re ro�s�a�e �apale��e

mó�gu � rd�e��a �ADEM�, choroby �ac�y��owe mó�gu �udar

��edokrw�e��y�, �euroborel�o�ę, choroby me�abol�c��e,

Ryc 3. a, b, c. MRI 17-letniej pacjentki leczonej interferonem beta z obszarami hiperintensywnymi w istocie białej obu półkul w

sekwencji FLAIR i obrazach T2 zależnych zlokoalizowanymi w istocie białej okokołokomorowej. Największe ognisko około 13mm

Największe ognisko około 13mm

zlokalizowane w okolicy rogu czołowego komory bocznej. MR scan of 17 year-old female patient with hiperintesive foci visible

in FLAIR sequence and in T2-dependent images, localized mostly in periventricular white matter, bilaterally. The largest focus

(13mm) is localized in region of frontal horn of lateral ventricle.

Ryc 2. a, b, c. MRI 16-letniego chłopca leczonego interferonem beta z obszarami hiperintesywnymi w sekwencji FLAIR i w

obrazach T2-zależnych zlokalizowanymi w istocie białej okołokomorowej obu półkul mózgu. Największe ognisko o średnicy 1,4cm

przykomorowe zlokalizowane przykomorowej w okolicy ciemieniowej prawej. Kilka sąsiadujących ognisk wykazano w prawej

okolicy czołowej. Po podaniu środka kontrastowego nie uwidoczniono ognisk patologicznego wzmocnienia.

Po podaniu środka kontrastowego nie uwidoczniono ognisk patologicznego wzmocnienia. MR scan of 16 year-

old boy, with hiperintensive foci in FLAIR sequence and in T2-dependent images, localized in periventricular white matter of both

hemispheres. The largest focus, 14 mm of diameter, is localized in right parietal region. In right frontal region the concentration of

few adjacent is visible. There was no pathological enhancement after the contast factor was administered.

background image

79

Stwardnienie rozsiane u dzieci: objawy kliniczne, diagnostyka, różnicowanie i leczenie

Vol. 19/010, nr 7

e�cefalopa��e m��ocho�dr�al�e ��p. MELA�, M��ocho�dr�al

MELA�, M��ocho�dr�al

E�cephalmyopa�hy, Lac��c Ac�dos�s a�d ��roke-l�ke Ep�-

sodes�, leukodys�rof�e � ���e [37]. W �abel� I pr�eds�aw�o�o

W �abel� I pr�eds�aw�o�o

schor�e��a do r�cowa��a � �M u d��ec�. Term�� ro�s�a�e

�apale��e mó�gu � rd�e��a ADEM �Acu�e D�ssem��a�ed

E�cephalomyel���s� o��ac�a kl���c���e w�eloobjawowy

�espół w�ór�y do ro�s�a�ych �m�a� dem�el����acyj�ych �

�owar�ys�ącą e�cefalopa��ą, gorąc�ką [38]. C�ęs�ość wys�ę-

powa��a �espołu �o 0,07/100 �ys., c�ęśc�ej u d��ec� młods�ych

��ż u dorosłych. Objawy choroby mogą być popr�ed�o�e

��fekcją ��p. odra� lub s�c�ep�e��am� ochro��ym� ��p.

wśc�ekl���a� [39]. Choroba ro�w�ja s�ę �ajc�ęśc�ej w c�ągu

k�lku d��, a maksymal�e �as�le��e objawów wys�ępuje w

c�ągu �ygod��a. Obra� kl���c��y �o w�eloog��skowe us�ko-

d�e��e układu �erwowego: �apale��e �erwu w�rokowego,

��edowład p�ram�dowy, a�aksja, �abur�e��a c�uc�a popr�e-

d�o�e bólam� głowy � �ud�ośc�am�, gorąc�ka, u�ra�a ape�y�u,

�abur�e��a św�adomośc�, ��ek�edy �abur�e��a �achowa��a �

ob��że��a spraw�ośc� ���elek�ual�ej. Obus�ro��e og��ska

dem�el����acj� �lokal��owa�e są w �s�oc�e b�ałej � obr�ęk�em

� �ac�ekam� �apal�ym� około�ac�y��owym�, a �akże c�ęs�o

w �s�oc�e s�arej kory mó�gu. W ��ew�elk�m s�op��u wys�ę-

puje us�kod�e��e akso�ów. �rak ewolucj� �m�a� obs�arów

dem�el����acyj�ych ���w. c�ar�ych d��ur – black holes�. �o

okres�e �ajw�ęks�ego �as�le��a objawów �as�ępuje okres

rem�sj�, k�óry może �rwać od k�lku d�� do k�lku m�es�ęcy. W

�ym c�as�e w�ęks�ość objawów �eurolog�c��ych us�ępuje.

Daw��ej uważa�o, że pods�awę róż��cowa��a ADEM � �M

s�a�ow� jed�ofa�owy charak�er choroby ora� rem�sja og��sk

w MR, jed�ak u 8% d��ec� wys�ępuje kolej�y ��cyde��

dem�el����acj�, ��w. w�elofa�owy ADEM �MDEM, Mul-

��phas�c D�ssem��aded E�cephalomyel���s� [39]. Charak�e-

rys�yc��e w obra��e MR po�a op�sywa�ą rem�sją �m�a� w

kolej�ych bada��ach jes� �ch obus�ro��a lokal��acja, �włas�-

c�a w obs�ar�e jąder podkorowych. Żad�e � bada� d�ag�o-

s�yc��ych ��e jes� pa�og�om�c��e dla ro�po��a��a ADEM.

Z�am�e��a dla �ego schor�e��a jes� bard�o dobra reakcja �a

s�erydo�erap�ę. W róż��cowa��u podkreśla s�ę rolę wysok�ej

ko�ce��racj� b�ałka �au w pły��e m-rd� u chorych � �M w

pr�ec�w�e�s�w�e do ADEM ora� os�rego popr�ec��ego �apa-

le��a rd�e��a. U d��ec� � �M bard�o waż�e jes� wykluc�e-

��e au�o�mmu�olog�c��ych schor�e� ośrodkowego układu

�erwowego, m.��. �LE ��ys�em�c Lupus Ery�hema�osus�.

Jak wyka�ała w�elole���a obserwacja w �LE u około 5-7%

wys�ępowały objawy pr�ypom��ające pos�ać rem��ującą

s�ward��e��a ro�s�a�ego [40]. W �LE objawy �eurolog�c��e

wys�ępują od 26 do 95% pacje��ów. Róż��cowa��e może

być u�rud��o�e � powodu braku, u ��ek�órych d��ec� � �LE,

markerów choroby �mmu�olog�c��ej, �ak�ch jak C3, C4 ora�

obec�ośc� pr�ec�wc�ał pr�ec�wjądrowych [41]. W p�erwo�-

�ym �apale��u małych �ac�y� mó�gu u d��ec� �c�ACN�,

�r�mary A�g���s of �he Ce��ral Nervous �ys�em� wys�ępują

bóle głowy, ro�s�a�e objawy �eurolog�c��e. W a�g�ograf��

�ac�y� mó�gowych ���e �aws�e� �m�a�y o �yp�e �apale��a

�ac�y� �vascul���s� mogące powodować pr�ewęże��a. W

MR wys�ępuje róż�ego s�op��a us�kod�e��e �s�o�y s�arej �

b�ałej ora� �erwu w�rokowego � rd�e��a kręgowego [42].

I��e schor�e��a �apal�e �ac�y� mó�gu w d�ag�os�yce róż-

��cowej �o choroba Wege�era, choroba �ehçe�a , pr�ypom�-

�ające pos�ać RR�M, � �awracającym� s�a�am� �apal�ym�

�ac�y� s�a�kówk�, �apale��em opo� mó�gowo-rd�e��owych

� mó�gu ora� upośled�e��em słuchu, obec�ym� w obra��e T2

MR �m�a�am� pr�ypom��ającym� RR�M [42-46]. Zespół

odwracal�ej e�cefalopa��� �yl�ej ��RE�, �os�er�or Rever-

Tab. I. Diagnostyka różnicowa w stwardnieniu rozsianym u dzieci [

37

]. Differential diagnosis of multiple sclerosis in

children [37].

Choroby infekcyjne

Immunosupresja

Choroba z Lyme, gruźlica mózgu, neurocysticerkoza, encefalopatia

HIV, kryptokokoza mózgu, toksoplazmoza mózgu, infekcja cytomegalowirusem, mózgowa

nokardioza, wieloogniskowa postępująca encefalopatia

Choroby zapalne

SLE, cPACNS, granulomatoza Wegnera, zespół Susac’s, zespół Vogt-Koyanagi-Harada,

neurosarkoidoza, choroba Behçeta

Genetyczne zaburzenia

mielinizacji

Zaburzenia hipomielinizacji: choroba Pelizaeusa-Merzbachera (mutacja PLP), choroba

Alexandra (mutacja GFAP), dziecięca ataksja z hipomielinizacją/zanikającą istotą białą

(mutacja Fe2B), zespół Cockayne 2.

Nieprawidłowa mielinizacja: homocystynuria, leukoencefalopatia metachromatyczna,

leukodystrofia komórek globoidalnych.

Toksyczna akumulacja mieliny, pourazowa lub pozapalna: adreno-leukodystrofia

związana z chromosomem X mukopolisacharydoza I i II,

Zwyrodnienie gąbczaste: megaloencefaliczna encefalopatia z podkorowymi cystami (gen

MLC1); zaburzenia mitochondrialne, neuropatia wrodzona Lebera, niedobór kompleksu I,

niedobór wit.B12, choroby, celiakia.

Zaburzenia naczyniowe

PRES, migrena hemiplegiczna, CADASIL, MELAS, choroba Fabrye’go, choroba kolagenu IV

(mutacja COL4A1)

Choroby proliferacyjne

Pierwotny chłoniak mózgu, zespół aktywacji makrofagów

Uszkodzenia toksyczne

Po naświetlaniach, śródmózgowe podawanie methotrexatu

SLE – toczeń układowy, cPACNS-pierwotne zapalenie naczyń mózgu, PRES- zespół odwracalnej encefalopatii tylnej

background image

0

A. Wilczek

Neurologia Dziecięca

p R A C A p O G L ą D O W A / R E V I E W p A p E R

s�ble E�cephalopa�hy �y�drome� może pojaw�ć s�ę w �rak-

c�e � po s�osowa��u pr�ewlekłej �mmu�osupresj� �lec�e��e

chem�o�erap�ą�. Ma��fes�uje s�ę kl���c���e �ak�m� objawam�

jak: bóle głowy, �abur�e��a w�d�e��a, drgawk� � �adc�ś��e-

��e śródc�as�kowe � charak�erys�yc��ym obra�em obus�ro�-

�ych �m�a� w �yl�ym obs�ar�e mó�gu w bada��u MR [47].

Z uwag� �a podob�e�s�wo obra�ów T2- �ależ�ych w MR

� obs�aram� dem�el����acyj�ym� wys�ępującym� w RR�M

do róż�ych os�rych � podos�rych �apale� wymaga wykluc�e-

��a rów��eż: gruźl�c�ego �apale��a opo� ora� gruźl�c�aków

c�ęs�o �lokal��owa�ych w jadrach podkorowych, �oksopla-

�mo�y, ��fekcj� cy�omegalow�rusem, pos�ępującej w�eloog-

��skowej leukoe�cefalopa��� ��ML, �rogress�ve Mul��focal

Leukoe�cephalopa�hy� w pr�eb�egu ���e�syw�ej �mmu�o-

supresj� ora� choroby Jakoba-Creu��felda [48-50]. Trud-

�ośc� d�ag�os�yc��e s�war�ać mogą rów��eż ge�e�yc���e

uwaru�kowa�e �espoły, jak MELA�, CADA�IL �Cerebral

Au�osomal Dom��a�� Ar�er�opa�hy w��h �ubcor��cal I�farc�s

a�d Leukoe�cephalopa�hy�, choroba Fabry’ego ora� �apady

m�gre�y [51-54]. Naby�y �espół ak�yw�ośc� makrofagów

– MA� �Macrophage Ac��va���g �y�drom� jes� �espołem

wys�ępującym w �rakc�e lec�e��a �apale��a s�awów lub

w pr�eb�egu �LE. Może być w poc�ą�kowej fa��e bard�o

podob�y do ADEM. �o�a objawam� �eurolog�c��ym�,

hepa�o- � sple�omegal�ą, pow�ęks�e��em wę�łów chło��ych

wys�ępuje �espół ro�s�a�ego wykr�ep�a��a we�ą�r��ac�y-

��owego �DIC, d�ssem��a�ed ���ravascular coagula��o��.

Zespół �e� wys�ępuje c�ęs�o po��żej 2 r.ż. W bada��u MR

s�w�erd�a s�ę charak�erys�yc��e �m�a�y �ekro�yc��e. Celem

po�w�erd�e��a ro�po��a��a �ależy labora�oryj��e wyka�ać

cechy wykr�ep�a��a wew�ą�r��ac�y��owego, hemofagocy-

�o�ę w komórkach pły�u m-rd�. Jedy�e sku�ec��e lec�e��e

�o pr�es�c�ep s�p�ku wyko�a�y pr�ed wys�ąp�e��em �m�a�

�ekro�yc��ych w mó�gu.

ROKOWANIE

Rokowa��e długo�erm��owe w �M u d��ec� jes� �łe. Od 24

do 60 % d��ec� ma kolej�y r�u� choroby w c�ągu roku. �r�e-

c�ę���e �akres c�asowy wys�ąp�e��a kolej�ego r�u�u m�eśc�

s�ę od 1,6 do 2 la�: w pos�ac� RR�M u 56-98% chorych,

w pos�ac� ���M u 30-53%. Zwraca uwagę w�ęks�a l�c�ba

r�u�ów w porów�a��u � dorosłym�. ��op��e ��epeł�ospraw-

�ośc� w skal� Kur��kego �ED��� u d��ec� � �M pos�ępują

wol��ej ��ż u dorosłych. Śred�� c�as do os�ąg��ęc�a 4 s�op��a

w skal� ED�� u d��ec� wy�os� 20 la� , u dorosłych wy�os�

o� 10 la� [1]. W w�elole���ch, re�rospek�yw�ych bada��ach

�M-CO�TAR 116 chorych wyka�a�o, że 3 s�op�e� ��epeł-

�ospraw�ośc� w skal� ED�� d��ec� os�ągały po 15 la�ach �

u dorosłych po 7� �rwa��a choroby [28]. W ���ym bada��u

6 s�op�e� ��epeł�ospraw�ośc� w skal� ED�� d��ec� u�ysk�-

wały po 19 la�ach w porów�a��u � 15 la�am� u dorosłych

[4]. ��w�erd�o�o, że c�as os�ąg��ęc�a �rwałej ��espraw�ośc�

�w�ą�a�ej � ko�wersją pos�ac� RR�M w ���M jes� dłużs�y

��ż u dorosłych �od 16 do 28 la��, �a�om�as� w�ek pacje��ów

jes� ��żs�y o 10 la� w porów�a��u � dorosłym�, a s�op�e�

��epeł�ospraw�ośc� jes� c�ężs�y [30]. Okres os�ąg��ęc�a

��epeł�ospraw�ośc� pr�ypada �a c�as �ajw�ęks�ej ak�yw�o-

śc� �arów�o �awodowej, jak � życ�owej chorych, u k�órych

choroba ro�poc�ęła s�ę w okres�e d��ec��s�wa lub młodośc�.

Choroba ma �akże ��ekor�ys��y wpływ �a fu�kcje po��aw-

c�e, �włas�c�a w pr�ypadkach o bard�o wc�es�ym poc�ą�ku

[35].

LECZENIE

Lec�e��e d��ec� chorych �a �M wymaga w�elospecjal�s�yc�-

�ego pos�ępowa��a � ud��ałem �eurologów d��ec�ęcych,

rehab�l��a��ów, f��yko�erapeu�ów, psychologów, psych�a-

�rów.

W �rakc�e os�rego r�u�u s�osuje s�ę me�odę pulsacyj�ą,

podając me�ylopred���olo� w wysok�ch dawkach 10-

30mg/kg/dobę �maksymal��e 1000mg/d��e���e� pr�e� 3

do 5 d��. N�e �aleca s�ę ko��y�uacj� lec�e��a s�ero�dam�

popr�e� cod��e��e �ch podawa��e, � wyją�k�em ew�de�-

��ego braku kl���c��ej poprawy ora� w pr�ypadku s�yb-

k�ego �awro�u objawów kl���c��ych po �as�osowa�ej

�erap��. Zaleca�e wówc�as dawk� dous��e me�ylopred��-

�olo�u �o 1-2mg/kg/dobę pr�e� 21 d��, możl�w�e jak �aj-

krócej � uwag� �a ��ac��e ry�yko wys�ąp�e��a l�c��ych

objawów uboc��ych [54]. �ada��a po�w�erd�ają sku�ec�-

�ość lec�e��a r�u�u ora� poprawę w skal� ED��. Lec�e��e

pulsacyj�e �m��ejs�a ry�yko ro�woju �M, po pr�eby�ym

po�agałkowym �apale��u �erwu w�rokowego w c�ągu

dwu la� � � og��skam� dem�el����acyj�ym� s�w�erd�a�ym�

w bada��u MR. Kor�ys��y wpływ lec�e��a s�erydam� �a

pr�eb�eg �M �w�ą�a�y jes� � d��ała��em pr�ec�w�apal�ym

� pr�ec�wobr�ękowym ora� �mmu�osupresyj�ym. Lec�e-

��e powoduje ob��że��e l�c�by l�mfocy�ów � recep�orem

pow�er�ch��owym T CD4+, makrofagów, �m��ejs�e��e

ekspresj� a��yge�ów �god�ośc� �ka�kowej HLA, uwal-

��a��a pro�apal�ych cy�ok�� ����erleuk��y 12 � ���erleu-

k��y 10� � w�ros�u ���erleuk��y 18 produkowa�ych pr�e�

komórk� Th1 � Th2, pośred��o ob��że��e po��omu c�y�-

��ka �ekro�yc��ego gu�a �TNF, �umor �ecros�s fac�or� ora�

modyf�kację po��omu ��ek�órych chemok��, �p. CXCL10,

CXCL11 � ���erfero�u gamma.

Al�er�a�yw�ą me�odę lec�e��a os�rego r�u�u �brak

poprawy po lec�e��u kor�ykos�erydam� lub obec�ość pr�e-

c�wwska�a� do �ch s�osowa��a� s�a�ow�ą �mmu�oglobu-

l��y podawa�e dożyl��e w dawce 2g /kg pr�e� okres 2-5

d�� [55,56]. Com�es�ęc��e wlewy �mmu�oglobul�� moż�a

s�osować jako lec�e��e u�upeł��ające. �r�y braku poprawy

kl���c��ej lub c�ężk�m pr�eb�egu os�rego r�u�u, �ależy ro�-

ważyć po�ow�e lec�e��e pulsam� s�erydów lub �as�osowa-

��e pla�mafare�y [55,57].

Zachęcające re�ul�a�y lec�e��a �mmu�omodulacyj�ego

pr�y pomocy ���erfero�ów be�a-1a �30µg dom�ęś��owo

ra� w �ygod��u lub 22-44 µg podskór��e 3 ra�y w �ygo-

d��u�, be�a-1b �8m IU podskór��e co drug� d��e�� � oc�a�u

gla��meru �20mg/ml cod��e���e podskór��e� u dorosłych,

�m��ejs�ające współc�y���k r�u�ów choroby ora� dające

poprawę w skal� ED��, pos�er�yły możl�wośc� �erap��

s�ward��e��a u d��ec�. M�ęd�y�arodowy Zespół Eksper�ów

�M u D��ec� opubl�kował ko�se�sus rekome�dujący ro�-

poc�ęc�e �erap�� ���erfero�em w pos�ac� RR � w�ęcej ��ż

jed�ym r�u�em lub �owym obs�arem w�mac��ającym s�ę

po poda��u ko��ras�u w kolej�ym bada��u MR w okres�e

do dwu la� [55]. Dawka ���erfero�u pow���a być dobra�a

do masy c�ała. Ro�poc�y�amy lec�e��e od ¼ dawk� s�oso-

background image

1

Stwardnienie rozsiane u dzieci: objawy kliniczne, diagnostyka, różnicowanie i leczenie

Vol. 19/010, nr 7

wa�ej u dorosłych mo���orując ak�yw�ość e��yma�yc��ą

ora� s�a� ogól�y d��ecka. �o��żej 30 kg masy c�ała dawka

�ależ�a �o 60% dawk� pr�e��ac�o�ej dla osoby dorosłej. W

roku 2006 opubl�kowa�o pracę obejmującą wy��k� lec�e��a

16 chorych d��ec� ��ską dawką ���erfero�u be�a-1a �15µg/

�yd��e��, w k�órym u�yska�o ��am�e��e �m��ejs�e��e c�ę-

s�ośc� r�u�ów � s�ab�l��ację �m�a� T2 �ależ�ych w MR [58].

�a�well � wsp. o�r�ymal� 50% redukcję r�u�ów u 43 d��ec�

� �M lec�ąc je śred��o po�ad 29 m�es�ęcy ���erfero�em-

1b [59]. �ohl � wsp. a�al��owal� efek�y lec�e��a 51 d��ec�

���erfero�em be�a-1a pr�e� po�ad 21 m�es�ęcy u�yskując

redukcję c�ęs�ośc� r�u�ów � 1,9 do 0,8/rok ora� s�ab�l��ację

��epeł�ospraw�ośc� w skal� ED�� [60]. W�ęks�ość bada-

c�y �ajmujących s�ę sku�ec��ośc�ą lec�e��a ���erfero�am�

�M u d��ec� o�r�ymywała redukcję r�u�ów � s�ab�l��ację

lub brak �m�a� w skal� ED�� [61,62]. W bada��u Te�e�-

baum s�osowa�o ���erfero� be�a-1a śred��o pr�e� po�ad

44 m�es�ęcy, u�yskując wyraź�ą poprawę w skal� ED��

u pacje��ów w w�eku po��żej 10 la� [63]. C�as s�osowa��a

�erap�� prepara�am� �mmu�omodulującym� pow���e� �rwać

�ak długo, jak długo jes� wyka�ywa�a sku�ec��ość s�oso-

wa�ego lec�e��a. Do �ajc�ęs�s�ych objawów uboc��ych

w �erap�� ���erfero�em �ależą: objawy r�ekomo grypowe,

pr�em�jający w�ros� ak�yw�ośc� e��ymów wą�robowych,

bóle głowy � odc�y� w m�ejscu poda��a. N�e�m�er��e

r�adko ��ylko u dwu pacje��ów� obserwowa�o poważ�e

objawy uboc��e pod pos�ac�ą pr�ewlekłego �apale��a

s�awów lub depresj� [63].

I��e �owoc�es�e �erap�e wchod�ące do lec�e��a �M u

dorosłych, �p. �a�al��umab �Tysabr�� ��e mają �as�osowa-

��a u d��ec� �e w�ględu �a rejes�rację od 18 roku życ�a.

Terap�a objawowa obejmuje lec�e��e póź�ych obja-

wów, �ak�ch jak dysfu�kcj� �w�erac�y ora� ��fekcj� dróg

moc�owych, �abur�e� �europsycholog�c��ych ��abur�e��a

ko�ce��racj�, uc�uc�e �męc�e��a, depresja�, koordy�acj�

ruchowej, łagod�e��a bólu �owar�ys�ącego �M, �abur�e�

au�o�om�c��ych ora� ewe��ual�ych �apadów padac�ko-

wych.

pIŚMIENNICTWO

[1] Simone I.L., Carrara D., Tortorella C. et al.: Course and prognosis in early-

onset SM: comparison with adult-onset forSM. Neurology 2002;59:

1922-1928.

[2] Mikaeloff Y., Caridade G., Assi S. et al.: Prognostic factors for early

severity in a childhood multiple sclerosis cohort. Pediatrics 2006;118:

1133-1139.

[3] Confavreux C., Compston D.A., Hommes O.R. et al.: EDMUS, a European

database for multiple sclerosis J Neurol Neurosurg Psychiatry 1992;55:

671-676.

[4] Mikaeloff Y., Suissa S., Valee L. et al.: First episode of acute CNS inflammatory

demyelination in childhood: prognostic factors for multiple sclerosis and

disability. KIDMUS Study Group. J Pediatr 2004;144: 246-252.

[5] First Large review of Childhood-Onset SM. American Academy of

Neurology. 2007;7: 14.

[6] Boiko A., Vorobeychik G., Paty D. et al.: Early onset multiple sclerosis: a

longitudinal study. Neurology 2002;59: 1006-1010.

[7] Tardieu M., Mikaeloff Y.: Multiple sclerosis in children. Int SM J 2004;11:

36-42.

[8] Ruggieri M., Polizzi A., Pavone L. et al.: Multiple sclerosis in children

under 6 year of age. Neurology 1999;53: 478-484.

[9] Ghezzi A., Pozzilli C., Liguori M. et al.: Prospective study of multiple

sclerosis with early onset. Mult Scler 2002;8: 115-118.

[10] Ness J.M., Chabas D., Sadovnick A.D. et al. International Pediatric SM

Study Group. Clinical features of children and adolescents with multiple

sclerosis. Neurology 2007; 68 (16 Suppl 2): S37-45.

[11] Banwell B., Shroff M., Ness J.M. et al.: MRI features of pediatric multiple

sclerosis. Neurology 2007;68(16 Suppl 2): S46-S53.

[12] Renoux C., Vukusic S., Mikaeloff Y. et al.: Natural history of multiple

sclerosis with childhood onset. N Engl J Med 2007;356: 2603-2613.

[13] Tenembaum S.N.: Disseminated encephalomyelitis in children. Clin

Neurol Neurosurg 2008;110: 928-938.

[14] Wilejto M., Shroff M., Buncic J.R. et al.: The clinical features, MRI

findings, and outcome of optic neuritis in children. Neurology 20006;67:

258-262.

[15] Defresne P., Hollenberg H., Husson B., et al.: Acute transverse myelitis in

children: clinical course and prognostic factors. J Child Neurol 2003;18:

401-406.

[16] Wingerchuk D.M., Weinschenker B.G. Neuromyelitis optima: clinical

presentation of a relapsing course and survival. Neurology 2003;60:

848-853.

[17] Duquette P., Murray T.J., Pleines J. et al.: Multiple sclerosis in childhood:

clinical profile in 125 patients. J Pediatr 1987;111: 359-363.

[18] Zelnik N., Gale A.D., Shelburne S.A.: Multiple sclerosis in black children.

J Child Neurol 1991;6: 53-57.

[19] Banwell B.L.: Pediatric multiple sclerosis. Curr Neurol Neurosci Rep

2004;4: 245-252.

[20] Cole G.F., Stuart C.A.: A long perspective on childhood multiple sclerosis.

Dev Med Child Neurol 1995;37: 661-66.

[21] Beck R.W., Trobe J.D., Moke P.S. et al.: High-and low risk profiles for

the development of multiple sclerosis within 10 years after optic

neuritis: experience of the optic neuritis treatment trial. Arch Ophthalmol

2003;121: 944-949.

[22] Lana-Peixoto M.A., Andrade G.C.: The clinical profile of childhood optic

neuritis. Arq Neuropsiquiatr 2001;59: 311-317.

[23] Mikaeloff Y., Suissa S., Valee L. et al.: First episode of acute CNS

inflammatory demyelination in childhood: prognostic factors for multiple

sclerosis and disability. J Pediatr 2004;144: 246-252.

[24] Confavrex C., Vukusic A., Adeleine P.: Early clinical predictors and

progression of irreversible disability in multiple sclerosis: an amnesic

process. Brain 2003;126: 770-782.

[25] Pinhas-Hamiel O., Sarova-Pinhas I., Achiron A.: Multiple sclerosis in

childhood and adolescence: clinical features and management. Pediatr

Drugs 2001;3: 329-336.

[26] Ruggieri M., Iannetti P., Polizzi A. et al.: Multiple sclerosis in children

under 10 years of age. Neurol Sci 2004;25 (suppl 4): S326-S335.

[27] Trojano M., Ligurio M., Bosco Z.G. et al.: Age-related disability in multiple

sclerosis. Ann Neurol 2002;51: 475-480.

[28] Paty D., Studney D., Redekop K. et al.: SM COSTAR: a computerized

patient record adapter for clinical research purposes. Ann Neurol

1994;36 (suppl): S134-S135.

[29] Ghezzi A., Deptano V., Faroni J. et al.: Multiple sclerosis In childhood:

clinical features of 149 cases. Mult Scler 1997;3: 43-46.

[30] Confavreux C., Vukusic S.: Natural history of multiple sclerosis; a unifying

concept. Brain 2006;129: 606-616.

[31] McDonald W.I., Compston A., Edan G. et al.: Recommended diagnostic

criteria for multiple sclerosis: guidelines from the International Panel on

the diagnosis of multiple sclerosis. Ann Neurol 2001;50: 121-127.

[32] Hahn C.D., Shroff M.M., Blaser S. et al.: MRI criteria for multiple sclerosis:

evaluation in a pediatric cohort. Neurology 2004;62: 806-808.

background image

A. Wilczek

Neurologia Dziecięca

p R A C A p O G L ą D O W A / R E V I E W p A p E R

[33] Callen D.J., Shroff M.M., Branson H.M. et al.: MRI in the diagnosis of

pediatric multiple sclerosis. Neurology 2009;72: 961-967.

[34] Balassy C., Bernert G., Wober-Bingol C. et al.: Long-term MRI

observations of childhood-onset relapsing-remitting multiple sclerosis.

Neuropediatrics 2001;32: 28-37.

[35] Pohl D., Rostasy K., Reiber H. et al.: CSF characteristics in early onset

multiple sclerosis. Neurology 2004;63: 1966-1967.

[36] Pohl D., Rostasy K., Treiber-Held S. et al.: Pediatric multiple sclerosis:

detection of clinically silent lesions by multimodal evoked potentials. J

Pediatr 2006;149:125-127.

[37] Thomas T., Banwell B.: Seminars in neurology 2008;28: 69-83.
[38] Krupp L.B., Banwell B., Tenenbaum S.: International Pediatric SM Study

Group. Consensus definitions proposed for pediatric multiple sclerosis.

Neurology 2007;68 (16Suppl 2): S7-S12.

[39] Tenembaum S., Chamoles N., Fejerman N.: Acute disseminated

encephalomyelitis; a long–term follow-up study of 84 pediatric patients.

Neurology 2002;59: 1224-1231.

[40] Jones C.T.: Childhood autoimmune neurologic diseases of the central

nervous system. Neurol Clin 2003;21: 745-764.

[41] Yu H.H., Lee J.H., Wang L.C. et al.: Neuropsychiatric manifestations

in pediatric Systemic lupus erythematosus: a 20-year study. Lupus

2006;15: 651-657.

[42] Benseler S.M., Silverman E., Aviv R.I. et al.: Primary central nervous

system vasculitis in children. Arthritis Rheum 2006;54: 1291-1297.

[43] Murphy J.M., Gomez-Anson B., Gillard J.H. et al.: Wegener

granulomatosis: MR imaging findings in brain and meninges. Radiology

1999;213: 794-799.

[44] Hatachi S., Nakazawa T., Morinobu A. et al.: A pediatric patient with

neuro-Behçet’s disease. Mod Rheumatol. 2006;16: 321-323.

[45] Pawate S., Agarwal A., Moses H. et al.: The spectrum of Susac’s

syndrome. Neurol Sci 2009;30: 59-64.

[46] Read R.W., Rao N.A., Cunningham E.T.: Vogt-Koyanagi-Harada disease.

Curr Opin Ophthalmol 2000;11: 437-442.

[47] Lamy C., Oppenheim C., Meder J.F. et al.: Neuroimaging in posterior

reversible encephalopathy syndrome. J Neuroimaging 2004;14: 89-96.

[48] Kumar R., Singh S.N., Kohli N.: A diagnostic rule for tubercullous

meningitis. Arch Dis Child 1999;81: 221-224.

[49] Morgało C., Ruino N.: Imaging meningo-encephalitis tuberculosis. Eur J

Radiol 2005;55: 188-192.

[50] Garcia-Suarez J., de Migiel D., Krsnik I. et al.: Changes in the natural

history of progressive multifocal leukoencephalopathy in HIV-negative

lymphoproliferative disorders: impact of novel therapies. Am J Hematol

2005;80: 271-281.

[51] Valanne L., Ketonem L., Majander A. et al.: Neuroradiologic findings in

children with mitochondrial disorders. AJNR Am J Neuroradiol 1998;19:

369-377.

[52] Desmond D.W., Moroney J.T., Lynch T. et al.: The natural history of

CADASIL: a pooled analysis of previously published cases. Stroke.

1999;30: 1230-1233.

[53] Morre D.F., Kaneski C.R., Askari H. et al.: The cerebral vasculopathy of

Fabry disease J Neurol Sci. 2007;257: 258-263.

[54] Swartz R.H., Kern R.Z.: Migraine is associated with magnetic resonance

imaging white matter abnormalities: a meta-analysis. Arch Neurol

2004;61: 1366-1368.

[55] Pohl D., Waubant E., Banwell B. et al.: Treatment of pediatric multiple

sclerosis and variants. Neurology 2007;68(16 suppl.2): S54-S65.

[56] Hahn J.S., Siegler D.J., Enzmann D.: Intravenous gammaglobulin therapy

in recurrent acute disseminated encephalomyelitis. Neurology 1996;46:

1173-1174.

[57] Banwell B., Ghezzi A., Mikaellof Y. et al.: Multiple sclerosis in children:

clinical diagnosis, therapeutic strategies, and future direction. Lancet

Neurol 2007;6: 887-902.

[58] Kappos L., Traboulsee A., Constantinescu C. et al.: Long-term

subcutaneous interferon beta-1a therapy In patients with relapsing-

remitting SM. Neurology 2006;67: 944-953.

[59] Banwell B., Reder A.T., Krupp L. et al.: Safety and tolerability of interferon-

beta-1b in pediatric multiple sclerosis. Neurology 2006;66: 472-476.

[60] Pohl D., Rostasy K., Gärtner J. et al.: Treatment of early onset multiple

sclerosis with subcutaneous interferon beta-1a. Neurology 2005;64:

778-779.

[61] Ghezzi A., Amato M.P., Capobianko M. et al.: Disease-modifying drugs

in childhood-juvenile multiple sclerosis: results o fan Italia co-operative

study. Mult Scler 2005;11: 420-424.

[62] Kornek B., Bernert G., Balassy C. et al.: Glatiramer acetate treatment

in patients withchildhood and juvenile onset multiple sclerosis.

Neuropediatrics 2003;34:120-126.

[63] Tenembaum S.N., Segura M.J.: Interferon beta-1a treatment in childhood

and juvenile-onset multiple sclerosis. Neurology 2006;67: 511-513.

multiple sclerosis. Neurology 2006;67: 511-513.

Adres do korespondencji:

Adrianna Wilczek, 53-007 Wrocław, ul. Czeremchowa 7, adriannawil@wp.pl


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
stwardnienie rozsiane 4
Stwardnienie rozsiane
stwardnienie rozsiane(1)
diagnostyka laboratoryjna stwardnienia rozsianego
ZESPOL ZMECZENIA A ZABURZENIA WEGETATYWNE U CHORYCH NA STWARDNIENIE ROZSIANE, Działy, Neurologia, ma
Patogeneza stwardnienia rozsianego
4. CHOROBY DEMIELINIZACYJNE - STWARDNIENIE ROZSIANE, stwardnienie rozsiane
Stwardnienie rozsiane (3)
Stwardnienie rozsiane
Rehabilitacja w stwardnieniu rozsianym, st. Rehabilitacja podręczniki
opieka, STWARDNIENIE ROZSIANE
Stwardnienie rozsiane1, TECHNIK FARMACEUTYCZNY, TECHNIK FARMACEUTYCZNY, FARMAKOLOGIA, Stwardnienie R
stwardnienie rozsiane
03 0000 018 02 Leczenie stwardnienia rozsianego interferonem beta
stwardnienie rozsiane 9
Stwardnienie rozsiane(1)
CW 5 stwardnienie rozsiane
STWARDNIENIE ROZSIANE 6

więcej podobnych podstron