1

POSTAWY RODZICIELSKIE

A ZACHOWANIE SIĘ DZIECI

Opracowanie (w oparciu o pozycję M. Ziemska „Postawy

rodzicielskie”) - Ewa Dyduch – nauczyciel wychowania

przedszkolnego

Dom to najważniejsze miejsce każdego człowieka. Tu tworzy się rodzina

jako najgłębsza wspólnota życia i miłości. Tu każda osoba dochodzi do pełni

człowieczeństwa. Rodzina stwarza bowiem najdoskonalsze warunki do rozwoju

każdego człowieka w jego niepowtarzalności i wyjątkowości, a także jest

pierwszą szkołą życia w społeczeństwie.

Rodzina to środowisko wychowawcze, które oddziałuje na jednostkę bardzo

długo, czasami nawet przez całe życie. Wywiera ona najsilniejszy wpływ na rozwój

społeczny i emocjonalny dziecka.

Ogromny wpływ na kształtowanie zachowania się dziecka mają postawy

rodzicielskie. Bardzo trudno odnaleźć w literaturze definicję postawy rodzicielskiej.

Można jedynie określić, że postawa rodzicielska to tendencja do zachowania

się w sposób specyficzny w stosunku do dziecka. Każda postawa składa się z trzech

składników: myślowego, uczuciowego oraz działania. Składnik myślowy jest

wyrażany słownie w formie poglądu np. to bardzo grzeczna dziewczynka. Kolejny

składnik – składnik działania, przejawia się w czynnym zachowaniu np. przytuleniu

dziecka. Składnik uczuciowy przejawia się zarówno w wypowiedziach jak też

i w zachowaniu.

Sumując możemy stwierdzić, że jeżeli matka ma nieprzychylną postawę wobec

dziecka to myśli o nim, a jednocześnie wyraża pogląd, że dziecko jest niegrzeczne,

a przy tym odczuwa również uczucia negatywne ujawniając je w działaniu

np. poprzez unikanie kontaktów z dzieckiem.

Wśród

postaw

rodzicielskich

wyróżniamy

postawy

prawidłowe

oraz nieprawidłowe.

Do prawidłowych postaw rodzicielskich należy:

-

postawa akceptująca dziecko

-

postawa współdziałania z dzieckiem

-

postawa dawania dziecku rozumnej swobody

-

postawa uznania praw dziecka.

2

Postawa akceptująca to przyjęcie dziecka takim jakim ono jest, z jego zaletami

jak i wadami. Rodzice akceptujący swoje dziecko mają bardzo dobry kontakt z nim,

często je chwalą. Jeżeli zdarzają się sytuacje, że dziecko coś źle zrobi, mówią

mu o tym, tłumaczą dlaczego to jest złe zachowanie, jakie mogą być tego

konsekwencje. Rodzice akceptujący znają swoje dziecko, jego potrzeby i

zaspokajają je, dają mu poczucie bezpieczeństwa.

Postawa współdziałania z dzieckiem to postawa, w której rodzice

są pozytywnie zainteresowani i zaangażowani w pracę i zabawę swojego dziecka.

Dziecko odpowiednio do swoich możliwości angażowane jest w zajęcia i sprawy

domowe. Rodzice są aktywni w nawiązywaniu kontaktów z dzieckiem, służą pomocą

w wyjaśnianiu wielu pojęć czy problemów. Wspólnie wykonują wiele czynności.

Postawa dawania dziecku rozumnej swobody. Dziecko w miarę dorastania

i rozwoju dostaje od rodziców coraz szerszy zakres swobody. Jednak mimo

tej swobody rodzice potrafią utrzymać autorytet u dziecka. Są obiektywni w ocenianiu

zagrożeń dziecka, nie wyolbrzymiają ich.

Postawa uznania praw dziecka to postawa gdzie prawa dziecka w rodzinie

są traktowane jako równe, bez przeceniania lub niedoceniania roli dziecka. Rodzice

pozwalają dziecku na odpowiedzialność za własne czyny. Bardzo często stosują

wyjaśnienia i tłumaczenia, a nie narzucanie swojego zdania czy woli. Jeżeli stosują

kary to podają ich przyczynę. Dziecko wie, czego oczekują od niego rodzice,

a oczekiwania te są na miarę jego możliwości.

Podsumowując pozytywne postawy rodzicielskie możemy stwierdzić,

ż

e rodzice wobec swoich dzieci są opiekuńczy, dostrzegają i zaspokajają

ich potrzeby, mają dużo cierpliwości w stosunku do swoich pociech oraz gotowi

są wyjaśniać i tłumaczyć dziecku wiele nurtujących je spraw, mądrze wprowadzając

w otaczający świat. Bardzo łatwo nawiązują kontakt z dzieckiem. Kontakt ten jest

serdeczny, oparty na wzajemnej miłości i zaufaniu. Rodzice o właściwych postawach

rodzicielskich są zdolni do obiektywnej oceny dziecka, potrafią go zaakceptować

i pokochać takim, jakim ono jest w rzeczywistości.

Rozsądni, dojrzali i troskliwi rodzice będą brali pod uwagę uczucia i potrzeby

wszystkich członków rodziny, również dzieci. Zapewnią solidne podstawy dla rozwoju

dziecka i jego późniejszej niezależności.

W rodzinach gdzie widoczna jest akceptacja dziecka, potrafi ono nawiązywać

trwałe więzi emocjonalne, potrafi wyrażać swoje uczucia, otwarcie o nich mówić, być

3

wesołe, przyjacielskie, współczujące w stosunku do innych oraz odważne, ponieważ

ma poczucie bezpieczeństwa i oparcia w rodzicach.

Postawa współdziałania sprawia, że dziecko jest ufne wobec rodziców, zwraca

się o pomoc i radę, jest wytrwałe, dąży do obranego celu, potrafi współdziałać

z innymi. Dziecko, którego rodzice darzą zaufaniem jest pomysłowe, pewne siebie,

łatwo przystosowuje się do nowych warunków, czy sytuacji społecznych, dąży

do pokonania napotkanych przeszkód czy trudności.

Przy postawie uznającej prawa dziecka w rodzinie staje się ono solidarne

w stosunku do innych członków rodziny, potrafi podejmować działania

z własnej inicjatywy.

Niestety jest wielu rodziców, których negatywne wzorce zachowań w sposób

stały i dominujący wpływają na życie dziecka. Rodzice ci posiadają cechy postaw

rodzicielskich negatywnych. Do postaw negatywnych zaliczamy:

-

postawa unikająca

-

postawa odrzucająca

-

postawa nadmiernie chroniąca

-

postawa nadmiernie wymagająca.

Postawa unikająca to postawa, gdzie rodzic koncentruje się na samym sobie,

na zaspokajaniu swoich potrzeb. Rodzice unikają kontaktu z dzieckiem, cechuje

ich obojętność uczuciowa wobec niego, a formą „kontaktu” z dzieckiem są prezenty

jakimi rodzice obdarowują swoje dzieci. Dzieci są zaniedbywane pod względem

uczuciowym jak też w zakresie opieki nad nim. Rodzice bywają obojętni wobec

niebezpieczeństw zagrażających dziecku, nie są zainteresowani sprawami

i problemami dziecka.

Postawa nadmiernie chroniąca to postawa gdzie rodzice nadmiernie

koncentrują się na dziecku, które uważane jest za ideał. Często odsuwane jest ono

od kontaktów z rówieśnikami. Jest przedmiotem stałej kontroli i bardzo czułej opieki.

Rodzice zaspokajają wszystkie pragnienia swojej pociechy, idą na ustępstwa,

wyręczają dziecko w czynnościach samoobsługowych, co powoduje u niego brak

samodzielności w działaniu. Rodzice nadmiernie chroniący ograniczają ruch

i swobodę dziecka w obawie, że zrobi sobie ono coś złego.

Postawa

nadmiernie

wymagająca

polega

na

stawianiu

dziecku

wygórowanych żądań i kontrolowaniu ściśle i dokładnie ustalonego planu,

który rzadko może być przez dziecko wykonany. Przed dzieckiem stawiane

są nadmierne wymagania, jest ono ciągle krytykowane.

4

Postawa odrzucająca polega na niechętnym, a nawet wrogim traktowaniu

dziecka. Dziecko ma ograniczony kontakt z rodzicami, którzy nie liczą się z jego

potrzebami. Poddawane jest ono surowej dyscyplinie, często jest traktowane

jako „zło konieczne’.

Każda z opisanych wyżej postaw negatywnych wpływa na kształtowanie

się zachowania dziecka. Niestety kształtowane są negatywne zachowania.

Postawa odtrącająca to postawa, która sprzyja kształtowaniu się u dziecka

agresywności, kłótliwości, zahamowania rozwoju uczuć wyższych. Dziecka bywa

zastraszone, bezradne w różnych napotkanych sytuacjach, trudno dostosowuje

się do nowych warunków, a często także widoczne są u dziecka reakcje nerwicowe.

Nadmierny dystans uczuciowy rodziców wobec dziecka występujący

przy postawie unikającej, a który nie zaspokaja potrzeby przynależności i kontaktu

z rodzicami powoduje chorobę sierocą i w konsekwencji pociąga za sobą częściowe

lub całkowite zahamowanie rozwoju uczuć wyższych oraz niezdolność do trwałego

przywiązania.

Postawa nadmiernie chroniąca może powodować opóźnienie dojrzałości

emocjonalnej – infantylizm, opóźnienie dojrzałości społecznej, zależności dziecka

od dorosłych, bierność, brak inicjatywy, ustępliwość lub zachowanie typu

„rozpieszczone dziecko” – a więc nadmierna pewność siebie, poczucie większej

wartości, zuchwalstwo, awanturniczość, tyranizowanie domowników, egoistyczne

i wymagające nastawienie; natomiast, gdy znajdzie się samo, bywa często

niepewne, niespokojne i nieszczęśliwe.

Postawa nadmiernie wymagająca sprzyja kształtowaniu się takich cech

jak brak wiary we własne siły, niepewność, lękliwość, przewrażliwienie i uległość,

brak zdolności do koncentracji. Mogą także pojawiać się trudności w przystosowaniu

społecznym.

Należy zwrócić uwagę, że postawy obojga rodziców wobec swojego dziecka

nie zawsze są jednakowe, bywają różnego typu i mogą mieć różne oddziaływania

na dziecko. Jeśli jednak zostaje zachowana pewna konsekwencja wychowawcza

oparta na wzajemnej akceptacji odmienność typów postaw matki i ojca nie ma

negatywnego wpływu na dziecko, a nawet jest źródłem wielu doznań emocjonalnych.