ANNA KRAWCZYK-TYRPA

Akademia Bydgoska im. Kazimierza Wielkiego

Kwiat i kobieta

Pierwszy, który porówna³ kobietê do kwiatu, by³ wielkim poet¹, ale nastêpny

by³ cymba³em (SkrzS³: 265). S³owa te wypowiedzia³ ponoæ niemiecki poeta

Heinrich Heine w I po³owie XIX wieku.

W niniejszej pracy przedstawiê, kto, kiedy i na jakich zasadach przeprowa-

dza³ takie porównania. Jakie cechy kwiatów kojarzy³y siê naszym przodkom z ce-

chami kobiet? Mówi¹c naszym, myœlê przede wszystkim o Polakach, ale pozwa-

lam sobie na liczne przyk³ady z innych jêzyków. I kwiat, i kobieta nale¿¹ do

odwiecznych elementów œwiata obros³ych mitami i symbolik¹. Zarówno na p³a-

szczyŸnie kultury, jak i jêzyka odkrywa siê liczne zbie¿noœci, przynajmniej w krê-

gu europejskim. Jako materia³ pos³u¿y³y mi realizacje o ró¿nym stopniu utrwa-

lenia – indywidualne wypowiedzi pisarzy i poetów oraz skrzydlate s³owa, przy-

s³owia, frazeologia, u¿ycia przenoœne wyrazów oraz leksemy wywodz¹ce siê

z pola kwiatów, a zleksykalizowane w znaczeniach „kobiecych”.

Jeœli chodzi o chronologiê rozpatrywanych przyk³adów, to interesowa³a

mnie zarówno przesz³oœæ, jak i wspó³czesnoœæ. Jednym s³owem – widzenie ko-

biety i aspektów jej ¿ycia jako kwiatu stanowi jedyne kryterium doboru mate-

ria³u egzemplifikacyjnego. Nie ograniczam siê do s³owa kwiat, lecz uwzglêd-

niam zwi¹zane z nim etymologiczne kwitn¹æ (z derywatami), s³owotwórczo –

kwiecie, kwiatek itp., semantycznie – p¹czek itp. oraz niektóre hiponimy (ró¿a,

tulipan)

1

.

Cechy kwiatu odgrywaj¹ce rolê w symbolice wielu kultur pokrywaj¹ siê

z cechami funduj¹cymi metaforykê. Oto one: 1) piêkno, 2) bycie najlepsz¹ czê-

œci¹ roœliny, 3) kolor, 4) zapach, 5) zmiennoœæ w czasie. Przedstawiê teraz ko-

lejno jêzykowe realizacje tych cech wykorzystywane przy mówieniu o kobiecie.

Acta Universitatis Wratislaviensis No 2282

JJêêzzyykk aa K

Kuullttuurraa

• tom 16 • Wroc³aw 2001

1

Korzystam z pracy magisterskiej napisanej pod moim kierunkiem (£odygowska 1998).

1. Piêkno

Tylko niektóre kwiaty przekszta³caj¹ siê w owoce u¿yteczne dla ludzi. Wiêk-

szoœæ z nich dostarcza jedynie satysfakcji estetycznej. S¹ hodowane, œcinane,

sprzedawane i kupowane po to, by zachwycaæ. Spoœród dwóch p³ci ¿eñsk¹ uzna-

no za piêkniejsz¹, mêsk¹ za brzydsz¹. Kobiety stworzono na radoœæ oczu naszych

(Edward Young; EDP: 522). W jêzyku francuskim istnieje porównanie être bel-

le / fraîche comme une fleur ‘byæ piêkn¹ / œwie¿¹ jak kwiat’ (WSFP, I: 709).

Wschodni aforyzm mówi: Trzy rzeczy o¿ywiaj¹ serce i uwalniaj¹ od trosk: wo-

da, kwiaty i kobieca uroda (EDP: 548). Spod pióra Alfreda de Musseta wysz³y

s³owa: Któ¿ nie wie, i¿ noc ma takie moce, ¿e w niej kobiety s¹ jak kwiaty, jeszcze

piêkniejsze (EDP: 545), a Pierre de Brantôme powiedzia³, ¿e œwiat bez kobiet by³-

by jak ogród bez kwiatów (DP: 14).

Niekiedy poszczególne gatunki kwiatów maj¹ wyobra¿aæ pewne typy kobie-

ce: Wdziêk to to, co ma fio³ek, a czego braknie kamelii (E. Marion Crawford;

EDP: 554); Pomyœla³: „Musia³a byæ naprawdê piêkna za m³odu ...” Nie dumna

piêknoœæ ró¿y, lecz skromna, pe³na czaru uroda fio³ka, o ukrytej s³odyczy (Chri-

stie 1992: 135).

Zdarza siê te¿ zestawianie kobiecych zabiegów, zmierzaj¹cych do poprawie-

nia urody – z naturalnym „zachowaniem siê” kwiatu: Jak ró¿a musi siê w s³oñcu

rozwijaæ i coraz piêkniej kwitn¹æ a¿ od blasku s³oñca zblednie i szybko rozpadnie

siê w proch, tak niewinnie upiêksza siê kobieta strojem, ozdobami, kosmetyk¹

i czystoœci¹ (Ludwig Tieck; EDP: 442).

2. Bycie najlepsz¹ czêœci¹

Wyodrêbnienie siê tego znaczenia ³atwo poj¹æ, gdy weŸmie siê pod uwagê

nie pojedynczy kwiatek (jak stokrotka czy tulipan), lecz jak¹œ du¿¹ roœlinê (drze-

wo, krzak), która jest widoczna przez ca³y rok, ale gdy kwitnie, to w³aœnie kwia-

ty s¹ w niej najcenniejsze. Znaczenie to przenoœnie stosuje siê do ró¿nych grup

ludzkich (kwiat poetów, m³odzie¿y, wojska), tu jednak odnosiæ siê ono bêdzie do

kobiety.

Otó¿ tym, czym dla drzewa jest kwiat, dla panny jest jej dziewictwo. Stano-

wi jej ozdobê, najwiêksz¹ wartoœæ. W³adys³aw Kopaliñski ³¹czy wagê przywi¹-

zywan¹ do czystoœci przedma³¿eñskiej z czynnikami ekonomiczno-spo³ecznymi:

„Wraz z rozwojem rolnictwa, ¿ycia osiad³ego i w³asnoœci prywatnej, w wielu kul-

turach mê¿czyŸni zaczêli ceniæ dziewictwo panny m³odej […] maj¹ce gwaranto-

waæ im, ¿e ich maj¹tek odziedziczony zostanie przez ich prawowitych potom-

ków” (EDP: 623).

Nazywanie dziewictwa kwiatem ma bardzo stary rodowód. Tak by³o w grece

(

anϑoj) i ³acinie (flos) (SES, III: 480). Ju¿ w V wieku p.n.e. Ajschylos pisa³: Dzie-

wictwo jest kwiatem, któremu Kipryda (Afrodyta) nie pozwala wiêdn¹æ (EDP:

10

Anna Krawczyk-Tyrpa

384). W jêzyku rosyjskim w tym znaczeniu wystêpuje cwietnik (WSRP, II: 1396),

w hiszpañskim flor (PSHP: 3834). W polskim nazywanie tak dziewictwa nale¿y

do przesz³oœci: kwiat (SES, III: 478), kwiatek (SEB: 287), panieñski kwiatek (SF:

371) lub do gwar: Ta ju dawno bez dziewczêcego kwiata chodzi (S, VII: 145).

Ta jêzykowa metafora sk³ania³a do ró¿nych konceptów, np.: Bo wszak wie-

cie, ¿e panieñstwo / Ciê¿ki to, choæ piêkny kwiatek, / I ¿e w oœmnaœcie latek / No-

siæ – prawdziwe mêczeñstwo (Roman Zmorski; EDP: 386). Inicjacja seksualna

kobiety nazywana by³a zgub¹, utrat¹, oddaniem, upadniêciem lub opadniêciem

kwiatu. Francuski ludowy zwrot: perdre sa fleur (WSFP, I: 709) i Dobrze jest

chroniæ swój kwiatek, ale z powodu zguby wieszaæ siê nie trzeba (Jean de La Fon-

taine; EDP: 385). W polskim wierszu z XIX wieku: Zawsze przy tobie troskliwie,

za¿yle, tak by³am szczer¹ i tak podufa³¹, ¿e uwiedziona da³am na ostatek skarby

mych uczuæ i panieñski kwiatek (SD: kwiatek). Przys³owia podkreœlaj¹ nieodwra-

calnoœæ utraty dziewictwa: Opadniêty kwiat nie wraca na ³odygê; Ju¿ siê ten

kwiat nie m³odzi, kiedy raz upadnie (NKPP: kwiat 4).

Wydarzenie to widziane z perspektywy mê¿czyzny zwie siê defloracj¹ (do-

s³ownie: odkwieceniem) (SSym: 184), zerwaniem kwiatu: Nie daj sobie, córecz-

ko, zerwaæ panieñskiego kwiata, na to je czas po œlubie (S, VII: 145). W polskich

pieœniach ludowych jedn¹ z klisz wyra¿aj¹cych pozbawienie dziewictwa dziew-

czyny jest niszczenie roœliny, np. ch³opiec zrywa kwiat (Bartmiñski 1974: 19).

Charles de Montesquieu w 1721 roku pisa³: Sprytne kobiety czyni¹ z dziewictwa

kwiatek, który wiêdnie i odradza siê choæby co dzieñ, a zrywa siê go po raz set-

ny z jeszcze wiêkszym bólem ni¿ za pierwszym razem (EDP: 385).

3. Kolor

Kwiaty, jak wiadomo, bywaj¹ ró¿nych kolorów

2

. Jeœli jednak chodzi o zwi¹-

zek kwiatu i kobiety utrwalony w leksyce, to wa¿n¹ rolê odgrywa barwa czerwo-

na, dla której wzorcem jest krew (por. Tokarski 1995: 87-106). Jan Rozwadow-

ski pisze: „Niektóre ludy nazywaj¹ up³yw krwi kwitniêciem, nie dla poezji, tylko

dlatego, ¿e dla nich kwiatem jest przede wszystkim kwiat c z e r w o n y; tote¿

u szczepów germañskich pierwiastek wyrazu oznaczaj¹cego krew (Blut) jest ten

sam, co wyrazu kwiat (Blume, Blüte) i tak siê te¿ objaœnia wyra¿enie naszego lu-

du, ¿e dziewusze lica kwitn¹, bo s¹ c z e r w o n e” (Rozwadowski 1973: 199).

Przyk³ady na wi¹zanie wyobra¿enia kwiatu (czerwonego) z wygl¹dem twa-

rzy i ust kobiecych znajdujemy u Adama Mickiewicza: Patrz, uchodzi z lica kra-

sa, wzrok zapada i zagasa, ale jeszcze, jeszcze œwieci; usta, gdzie siê ró¿a kwie-

Kwiat i kobieta

11

2

S³owiañskie s³owo kwiat etymologicznie wi¹¿e siê ze œwiat³o, œwieciæ, œwitaæ (SEB: 287;

SES, III: 479-480). To odniesienie kwiatu do barwy jasnej, bia³ej odnajdujemy w takich znacze-

niach, jak ‘bia³a plama’, ‘pleœñ’, ‘bia³e plamki na paznokciach’, ‘bia³a plama na czole konia, kro-

wy’ (a st¹d kwiatula, kwiatoñ to zoonimy takich bydl¹t). Z kolei w jêzyku wietnamskim kwiat jest

prototypowym odniesieniem dla barwy ¿ó³tej (Hoang thu Oanh 1997).

ci, wiêdn¹, gubi¹ blask szkar³atu i u innego dawnego poety: Ju¿ na jej licach ró¿a

piêkniejsza siê kwieci, powraca si³a cz³onkom (SD: kwieciæ).

Menstruacjê ju¿ w ³aciñskim œredniowieczu zwano floriditas ‘kwitnienie’

(Lurker 1994: 230). Odpowiednik znajdujemy w gwarach polskich: kobieta kwit-

nie (DwZw: 5). W staro-wysoko-niemieckim istnia³a wrêcz jedna forma bluot dla

dwóch znaczeñ: ‘kwiat’ i ‘krew’ (Lurker 1994: 232). Kwiat, kwiaty, kwiatuszek

i ich obce odpowiedniki zanotowano (SES: 478-480) w znaczeniu ‘menstruacja’

w dawnym niemieckim, ruskim i polskim, w s³oweñskim oraz dialektach cze-

skich, serbskich, chorwackich, ukraiñskich. Podobnie jest w gwarach polskich

(K, II: 543; DwZw: 5). Skojarzenie krwi i kwiatu nie by³o te¿ obce ¯ydom. Oto

zalecenie rytualnej k¹pieli w mykwie: A w tym zbiorniku niechaj siê równie¿ co

miesi¹c k¹pi¹ niewiasty, a to dok³adnie w czternaœcie dni po pojawieniu siê kwia-

tu ich krwi… (Olbracht 1960: 52)

3

.

Asocjacja czerwonego kwiatu i krwi pojawi³a siê te¿ w s³owach piosenki

o ¿o³nierzu: Po ten kwiat, po ten kwiat czerwony, skoro przyjdzie na to czas…

4

.

W okreœlaniu kobiet rzadziej wykorzystywane s¹ inne kolory kwiatów: Ko-

biety s¹ jak ró¿nobarwne tulipany, ich zmiennoœæ to po³owa ich wdziêku (Ale-

ksander Pope; EDP: 598).

4. Zapach

Piêkna woñ jest atrybutem wielu (choæ nie wszystkich) kwiatów. Ta cecha

jest zestawiana z cechami kobiet doœæ rzadko: Kobieta to kwiat pachn¹cy tylko

noc¹ (Félicité Robert de Lamennais; EDP: 591); Kokieteria u kobiet jest jak bar-

wa i zapach u kwiatów. Taka ju¿ ich natura, ¿e ka¿demu chc¹ siê podobaæ (Bo-

les³aw Prus; EDP: 412).

Czêœciej jakiœ mankament kobiety porównuje siê do braku woni u kwiatu:

Bywaj¹ piêkne kwiaty bez zapachu i piêkne kobiety, które nie wzbudzaj¹ mi³oœci

(Houellé; EDP: 545); Kwiat bez zapachu nie d³u¿ej zachwyca ni¿ piêkna kobieta

bez rozumu (A.-V. Arnault; EDP: 545); Kobieta bez zalotnoœci to kwiat bez woni

(przys³owie; EDP: 586); Kobiety piêkne, ale niewierz¹ce, s¹ jak kwiaty bez za-

pachu (Heinrich Heine; EDP: 554).

5. Podleganie zmianom w czasie

W stosunku do d³ugoœci ¿ycia cz³owieka, ¿ycie kwiatu jest krótkie. Mo¿na

z ³atwoœci¹ zaobserwowaæ jego pocz¹tek (p¹czek), fazê œrodkow¹ (rozkwit, kwit-

12

Anna Krawczyk-Tyrpa

3

Jest to powieœæ czeskiego pisarza o ¯ydach ¿yj¹cych na Rusi podkarpackiej.

4

W magicznym myœleniu przed wiekami wi¹zano barwê kwiatów z ich walorami medyczny-

mi. Roœlinom kwitn¹cym czerwono przypisywano moc leczenia ran i krwotoków (Szczeœniak,

w druku).

niêcie) i schy³ek (przekwitanie). Prawdê o piêknie kwiatu, które nabiera inten-

sywnoœci, ale szybko niknie, przenoszono na kobietê, w³aœnie g³ównie w aspek-

cie jej urody. ¯ycie kwiatu i ¿ycie kobiety mo¿na by porównaæ do filmu wyœwie-

tlanego raz w szybkim, drugi raz – w wolniejszym tempie. Myœl tak¹ sformu³o-

wa³ William Szekspir: Dziewczyna jest jak ró¿a, ledwo siê rozwinie / Jej piêkny

kwiat, ju¿ wiêdnie w tej samej godzinie (EDP: 381-382).

Poszczególne etapy ¿ycia kobiety konceptualizowane s¹ jako fazy rozwoju

kwiatu.

5.1. Faza pocz¹tkowa

Ch³opiec modeluje siê jak marmur pod ciosami m³otka; dziewczyna rozwi-

ja siê jak kwiat (John Ruskin; EDP: 382). Kwiat rozwija siê z p¹czka, a p¹czek

– jak ju¿ wspomniano – s³u¿y jako okreœlenie pierwszej fazy kobiecoœci: On

cz³owiek nieco przekwit³y i znudzony / Ona w p¹czku lat i urody (SD: przekwit-

n¹æ). W popularnej piosence z okresu miêdzywojennego pada pytanie: O czym

marzy dziewczyna, gdy dorastaæ zaczyna, kiedy z p¹czka zamienia siê w kwiat?

W jêzyku francuskim wyra¿enie bouton de rose (‘p¹czek ró¿y’) uleg³o leksyka-

lizacji i jest notowane w s³ownikach w znaczeniu ‘m³oda dziewczyna’ (WSFP,

I: 200).

Angielska pisarka Charlotte Brontë zwróci³a uwagê na sk³onnoœæ Francuzów

do metaforyki tego typu: „[...] przeprowadza³ typowo francuskie porównania po-

miêdzy jeunes filles – m³odymi dziewczêtami – i czarownymi kwiatami, jakimi

by³ otoczony” (Brontë 1993: 222). Dodajmy do tego tytu³ powieœci Marcela

Prousta A l’ombre des jeunes filles en fleurs (W cieniu zakwitaj¹cych dziewcz¹t)

i jego trawestacjê autorstwa Hervé Bazina: W cieniu zakwitaj¹cych dziewcz¹t

szybko dostaje siê pora¿enia s³onecznego (EDP: 426).

W koñcu dwa terminy medyczne. P¹czkowaniem nazywaj¹ lekarze na-

brzmiewanie gruczo³ów sutkowych u dziewcz¹t w okresie pokwitania. WyraŸnym

symptomem zakoñczenia tego okresu jest pojawienie siê kwiatu – miesi¹czki.

5.2. Faza œrodkowa

Apogeum ¿ycia kwiatu to okres, gdy kwitnie, jest w ca³oœci rozwiniêty

i œwie¿y. Tak te¿ widzi siê okres dojrza³oœci kobiety. Jeœli uto¿samiaæ go z okre-

sem kwitnienia – miesi¹czkowania, to trwa on bardzo d³ugo – oko³o 40 lat. O uro-

dzie w tym czasie mówi¹ wyra¿enia: eine blühende Schönheit (WSNP, I: 344);

cwietuszczaja diewuszka (WSRP, II: 1399); Proste dziewczê w lat rozkwicie /

Warte jest stu herbów (Alfred Tennyson; EDP: 383); ¯ona by³a jeszcze m³oda,

w samym kwiecie jej uroda (SD: kwiat); Kwiat ¿ycia kobiet to lat czterdzieœci, czy-

taj Balzaka, czytaj Bernarda (Wac³aw Szymanowski; EDP: 558).

Kwiat i kobieta

13

W jêzyku polskim najbardziej utrwalonym wyra¿eniem jest w kwiecie wie-

ku. S³owniki nie wypowiadaj¹ siê na temat p³ci osoby tak okreœlanej (np. SF, I:

371), ale Andrzej Maria Lewicki i Anna Pajdziñska (1993: 319) wi¹¿¹ je z argu-

mentem ¿eñskim: kobieta w kwiecie wieku, przeciwstawiaj¹c wyra¿eniu mê¿czy-

zna w sile wieku. Liczne cytaty z literatury piêknej potwierdzaj¹ to: …córy, po-

sa¿ne i nadobne panny, w wieku kwiecie… (Adam Mickiewicz; SD: kwiat);

Mówi³a ze smutkiem, ¿e siostrzenica umar³a przedwczesn¹ œmierci¹, ¿e w kwie-

cie wieku odesz³a z tego œwiata (Zofia Na³kowska; SD: kwiat).

5.3. Faza koñcowa

Fazê gasn¹cej urody i kwiatu, i kobiety wyra¿a czasownik przekwitaæ.

W sensie medycznym przekwitanie to czas, gdy ustaje miesi¹czkowanie. W ter-

minologii specjalistycznej utrwali³ siê wiêc odwieczny zwi¹zek kwiatu z krwi¹.

Poza tym przekwitaæ to znaczy traciæ cechy m³odoœci, co odbija siê w wygl¹dzie,

zw³aszcza twarzy: Z kibici¹ kszta³tn¹ i regularnymi rysami twarzy, by³a piêkno-

œci¹ kobiec¹ przekwitaj¹c¹, lecz jeszcze ponêtn¹ (Eliza Orzeszkowa; SD: prze-

kwitaæ); Przy bufecie siedzia³a przekwit³a, oty³a piêknoœæ miejscowa (SD: prze-

kwitaæ).

* * *
Przedstawione tu s³ownictwo zwi¹zane z kwiatami, odnoszone równie¿ do

kobiet, doprowadzi³o do ich jêzykowej identyfikacji. Kobietê nazywa siê wiêc

kwiatem, kwiateczkiem, kwiatuszkiem. Dotyczy to te¿ poszczególnych gatunków

kwiatów.

Jednym z pierwszych znanych przyk³adów jest wers 2,1 z Pieœni nad pieœnia-

mi (ok. IV w. p.n.e.). Ró¿ne t³umaczenia polskie podaj¹ tu ró¿ne kwiaty. Oblu-

bienica mówi o sobie:

Jam kwiat polny i lilia padolna (SSym: 184);
Jam jest jako ró¿a Saroñska, a lilia przy dolinie (Pnp: 13);
Jam narcyz Saronu, lilia dolin (BT: 775);
Jam narcyz polny, lilia dolin (BT: 775).
Znamy te¿ fragment listu mi³osnego z XV wieku, pisanego po polsku: Mój

kwiatku narozkoszniejszy, na twojem liczku bia³em kwt¹cy (PSDP: 178). Autor

wykorzysta³ tu dwojak¹ referencjê s³owa kwiatek: 1. ‘dziewczyna (ukochana)’,

2. ‘rumieniec’.

Nazywanie kobiet, zw³aszcza m³odych, kwiatem, kwiatkiem jest nadal po-

wszechne, rejestrowane nawet w SGS (25). Przys³owie Tego kwiatu pó³ œwiatu

(NKPP: kwiat 13) jest pocieszeniem dla konkurenta, którego spotka³a rekuza.

Metafora KOBIETA TO KWIAT mo¿e byæ rozmaicie realizowana i rozwijana,

14

Anna Krawczyk-Tyrpa

np.: Chodzi³ w konkury! i wyznaæ nale¿y, gust mia³ nie lada, wzrok wcale nie s³a-

by, wybra³ kwiateczek, skromniuchny i œwie¿y, strojny w urody i serca powaby

(SD: kwiateczek).

Wartoœci estetyczne wi¹zane z kwiatami sta³y siê te¿ przyczyn¹ nadawania

dziewczynkom imion kwiatowych. Mo¿na tu wymieniæ Florê, Ró¿ê, Ma³gorza-

tê i Wiolettê

5

. Wœród imion s³owiañskich s¹ to: czeska Kvìta, Kvìtuše, Kvìtuška,

serbsko-chorwacka Cvijèta (SES: 480, 482).

Homonimia antroponimiczno-apelatywna bywa wykorzystywana w tekstach

artystycznych. Przypomnê wiersz Tadeusza Ró¿ewicza Ró¿a: Ró¿a to kwiat albo

imiê umar³ej dziewczyny / Ró¿ê w ciep³ej d³oni mo¿na z³o¿yæ albo w czarnej zie-

mi… (Ró¿ewicz 1969: 7). Jan Brzechwa kaza³ hodowcy ró¿, panu Lewkonikowi

nadaæ swoim piêciu córkom imiona: Ró¿a, Dalia, Hortensja, Rezeda i Piwonia

(Brzechwa 1991: 19).

Chocia¿ mo¿na by odnaleŸæ pewne powi¹zania miêdzy kwiatem i mê¿czy-

zn¹, s¹dzê, ¿e feministyczne asocjacje przewa¿aj¹, co zreszt¹ uwidocznione jest

w s³ownikach symboli i innych opracowaniach z zakresu kultury (por. Baldock

1994: 119 kwiaty; DdS: 447-449 fleur; Forstner 1990: 184-193 kwiaty; LS: 81

kwiat; Lurker 1994, XIII: 225-241 „Jêzyk kwiatów”; SMiTK: 568-569 kwiat; SO-

iSB: 106-107 kwiaty; SSym: 184-186 kwiat).

Rozpocz¹wszy moje rozwa¿ania cytatem z poezji Heinego, pragnê zakoñ-

czyæ je s³owami Victora Hugo: Gdyby Bóg nie stworzy³ kobiety, nie stworzy³by

te¿ kwiatu (ED: 523).

Bibliografia i Ÿród³a

Baldock John (1994), Symbolika chrzeœcijañska, prze³. Jerzy Moderski, Poznañ.

Bartmiñski Jerzy (1974), „Jaœ koniki poi³”. Uwagi o stylu erotyku ludowego, „Teksty”, nr 2.

Brontë Charlotte (1993), Vilette, prze³. Ró¿a Centnerszwerowa, Warszawa.

Brzechwa Jan (1991), Tryumf pana Kleksa, Wroc³aw.

BT (1965), Pismo Œwiête Nowego i Starego Testamentu w przek³adzie z jêzyków oryginalnych,

opracowa³ zespó³ polskich biblistów, pod red. benedyktynów tynieckich, Poznañ [Biblia Ty-

si¹clecia].

Christie Agata (1992), Tragedia w trzech aktach, prze³. Anna Mencwel, Wroc³aw.

DdS (1982), Chevalier Jean, Gheerbrant Alain, Dictionnaire des symboles. Mythes, rêves, coutu-

mes, gestes, formes, figures, couleurs, nombres, Paris.

DP, Dla Pani. Souvenir, oprac. i wyb. Marzena Marczewska, Warszawa [b.r.w.].

DwZw (1935), Dworakowski Stanis³aw, Zwyczaje rodzinne w powiecie wysokomazowieckim, Pra-

ce Etnologiczne Instytutu Nauk Antropologicznych i Etnologicznych Towarzystwa Naukowe-

go Warszawskiego, t. III, Warszawa.

EDP (1995), Kopaliñski W³adys³aw, Encyklopedia „drugiej p³ci”, Warszawa.

Forstner Dorothea (1990), Œwiat symboliki chrzeœcijañskiej, prze³. i oprac. Wanda Zakrzewska, Pa-

we³ Pachciarek, Ryszard Turzyñski, Warszawa.

Kwiat i kobieta

15

5

J. Puzynina pisze o tym, omawiaj¹c realizacjê wartoœci estetycznych w jêzyku polskim

(1992).

Hoang thu Oanh (1997), Nazwy barw w jêzyku wietnamskim, [w:] Struktura semantyczna s³ownic-

twa i wypowiedzi, pod red. Renaty Grzegorczykowej, Zofii Zaron, Warszawa.

K (1900-1911), Kar³owicz Jan, S³ownik gwar polskich, t. I-VI, Kraków.

Lewicki Andrzej Maria, Pajdziñska Anna (1993), Frazeologia, [w:] Encyklopedia kultury polskiej

XX wieku, t. II: Wspó³czesny jêzyk polski, pod red. Jerzego Bartmiñskiego, Wroc³aw, s. 307-

326.

LS (1992), Leksykon symboli (Herder), oprac. Marianna Oesterreicher-Mollvo, prze³. Jerzy Proko-

piuk, t. I-IV, Warszawa.

Lurker Manfred (1994), Przes³anie symboli w mitach, kulturach i religiach, prze³. Ryszard Wojna-

kowski, Kraków.

£odygowska Lidia (1998), Kwiat w leksyce i frazeologii polskiej, Bydgoszcz [niepublikowana pra-

ca magisterska, Wy¿sza Szko³a Pedagogiczna, Bydgoszcz].

NKPP (1969-1978), Nowa ksiêga przys³ów i wyra¿eñ przys³owiowych polskich, pod red. Juliana

Krzy¿anowskiego, t. I-IV, Warszawa.

Olbracht Ivan (1960), O smutnych oczach Hany Karad¿iczowej, prze³. Zdzis³aw Hierowski, War-

szawa.

Pnp (1983), Pieœñ nad pieœniami, Warszawa (na podstawie edycji z serii „Panteon” wydawnictwa

Jakuba Mortkowicza w Warszawie).

PSDP (1968), Reczek Stefan, Podrêczny s³ownik dawnej polszczyzny, Wroc³aw – Warszawa – Kra-

ków.

PSHP (1983), Wawrzkowicz Stanis³aw, Hiszpañski Kazimierz, Podrêczny s³ownik hiszpañsko-pol-

ski, Warszawa.

Puzynina Jadwiga (1992), Jêzyk wartoœci, t. I-IV, Warszawa.

Rozwadowski Jan (1973), O poezji w jêzyku, [w:] Stylistyka polska. Wybór tekstów, oprac. Ewa

Miodoñska-Brookes, Adam Kulawik, Marian Tatara, Warszawa, s. 197-201.

Ró¿ewicz Tadeusz (1969), Ró¿a, [w:] Tadeusz Ró¿ewicz, Warszawa (seria Poeci polscy).

S(1976), Sychta Bernard, S³ownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. VII, Wroc³aw – War-

szawa – Kraków – Gdañsk.

SD (1958-1969), S³ownik jêzyka polskiego, pod red. Witolda Doroszewskiego, t. I-XI, Warszawa.

SEB (1970), Brückner Aleksander, S³ownik etymologiczny jêzyka polskiego, Warszawa.

SES (1966-1969), S³awski Franciszek, S³ownik etymologiczny jêzyka polskiego, t. III, Kraków.

SF (1974), Skorupka Stanis³aw, S³ownik frazeologiczny jêzyka polskiego, t. I-II, Warszawa.

SGS (1994), Grabias Stanis³aw, Kaczmarek Leon, Skubalanka Teresa, S³ownik gwary studenckiej,

Lublin.

SkrzS³ (1990), Markiewicz Henryk, Romanowski Andrzej, Skrzydlate s³owa, Warszawa.

SMiTK (1985), Kopaliñski W³adys³aw, S³ownik mitów i tradycji kultury, Warszawa.

SOiSB (1989), Lurker Manfred, S³ownik obrazów i symboli biblijnych, prze³. Kazimierz Romaniuk,

Poznañ.

SSym (1990), Kopaliñski W³adys³aw, S³ownik symboli, Warszawa.

SSz (1978-1981), S³ownik jêzyka polskiego, pod red. Mieczys³awa Szymczaka, t. I-III, Warszawa.

Szczeœniak Krystyna (w druku), Œwiat wierzeñ i kultury codziennej Bia³orusinów zamkniêty w na-

zwach roœlin zapisanych w botanicznym s³owniku Zoœki Wieras.

Tokarski Ryszard (1995), Semantyka barw we wspó³czesnej polszczyŸnie, Lublin.

WSFP (1983), Wielki s³ownik francusko-polski, pod red. Jerzego Dobrzyñskiego, Ireny Kaczuby,

Bogus³awy Frosztêgi, t. I, Warszawa.

WSNP (1972), Piprek Jan, Ippoldt Juliusz, Wielki s³ownik niemiecko-polski, t. I, Warszawa.

WSRP (1980), Mirowicz A[natol], Dulewicz I[rena], Grek-Pabis I[ryda], Maryniak I[rena], Wielki

s³ownik rosyjsko-polski, t. II, Warszawa.

16

Anna Krawczyk-Tyrpa