/

20. System parlamentarno-gabinetowy

II Rzeczypospolitej

(1919-1926).

~.)

21. System autorytamy

II Rzeczypospolitej

(1926-1939).

~

22. Wladza ustawodawcza

w konstytucji marcowej.

l~

23. Wladza ustawodawcza

w konstytucji kwietniowej.

\'b

2. Feudalizm - wyjasnij pojt;;cie.

\~

3. Powstanie i cechy stosunku poddaIlczego.

if)

4. Powstanie, istota i rodzaje immunitet6w

w sredniowiecznej

Europie.

L~

5. Geneza lenna.

\l

6. Cechy kontraktu lennego.

Ii

7. Struktura lenna w sredniowiecznej

Europie.

6

8. PaI'istwa barbarzynskie

- ustr6j polityczny demokracji wojennej.

~~

9. Ustr6j paI'istwa Frank6w.

2'

10. Znaczenie paI'istwa Frank6w dla rozwoju sredniowiecznej

Europy.

U

11. Cechy charakterystyczne

monarchii patrymonialnej.

~~

12. Monarcha w panstwie patrymonialnym.

~"

13. Wladza kr61ewska we Francji patrymonialnej.

l<

14. Wladza monarsza w Niemczech

okresu patrymonialnego.

2J,

15. Ksztaltowanie

spoleczenstwa

stanowego w Europie.

~'t

16. Stan duchowny - przynaletnosc,

zr6tnicowanie

wewnt;;trzne, znaczenie polityczne.

1~

17. Stan szlachecki - przynaletnosc,

zr6tnicowanie

wewnt;;trzne, znaczenie polityczne.

~

18. Stan mieszczanski

- przynaletnosc,

zr6tnicowanie

wewnt;;trzne, znaczenie polityczne.

1;lJ

19. Stan chlopski - przynaletnosc,

zr6i:nicowanie

wewnt;;trzne, znaczenie polityczne.

')j

20. Monarchia stanowa - cechy ustroju.

'JJ.

21. Parlament angielski w okresie sredniowiecza

- powstanie, sklad i znaczenie.

1>?:>

21. Stany Generalne we Francji - powstanie, sklad i znaczenie.

~

22. Reichstag - powstanie, sklad i kompetencje.

~~23.

Sob6r Ziemski - powstanie,

sklad i znaczenie.

~('."

~

~

24. Absolutyzm

renesansowy

- cechy ustroju.

~¥

25. Absolutyzm

klasyczny - cechy ustroju.

~

26. Ograniczenia

prawne i faktyczne monarchy absolutnego.

~

27. Zarzlld paI'istwa

0

ustroju absolutnym.

u.o

28. Absolutyzm

oswiecony - cechy ustroju.

III. Panstwo konstytucyjne

~ t

I. Konstytucja

materialna w Anglii.

Nlr. )

f

r

k2t2.

RZlldy parlamentarne

w Anglii (od konca XVll do XX wieku).

I

'f'-

I~

k.-b

3. Refonny prawa wyborczego

Anglii w XIX i XX wieku.

19¥

1.

Prace nad projektem toczyly si<;:w gronie specjalnej deputacji sejmowej. Najwi<;:kszy wklad w powstanie tekstu

konstytucji mieli:

•

19nacy Potocki

•

Stanislaw Malachowski

•

Stanislaw August Poniatowski

•

Hugo KoHlltaj

2.

Skladala si<;:ze wst<;:pui 11 obszemych

artykul6w oraz zakonczenia.

3.

Podstawowe

zasady ustroju spolecznego

a)

Utrzymany stanowy ustr6j spoleczny

b)

Religi<;:rzymskokatolickll

uznano za wyznanie panujllce, r6wnoczesnie

jednak zagwarantowano

wolnose

dla "wszelkich

obrz<;:d6w i religii"

c)

Stanowi szlacheckiemu,

ale tylko szlachcie posiadajllcej zapewnila nienaruszalnose

dotychczasowych

praw odwolujllc si<;:do wszystkich dawnych przywilej6w.

Za fundamentalne

prawa zagwarantowane

szlachcie uznano: r6wnose szlachty mi<;:dzysobll, wolnose osobistll, wlasnose, bezpieczenstwo

osobiste.

d)

lstotne zmiany dotyczllce stanu mieszczanskiego.

Obywatele miast kr61ewskich uzyskali analogiczne

prawa osobiste, kt6re dotychczas byly udzialem szlachty (m.in. nietykalnose

osobista, prawo nabycia

ziemi), prawa polityczne (24 plenipotent6w

w sejmie, prawo piastowania nizszych urz<;:d6wi osil'\.gania

nizszych rang oficerskich w wojsku).

e)

W polozeniu prawnym chlop6w nie nastllPily zadne istotne zmiany jedynie og6lnikowa

deklaracja

przyj<;:cia ludnosci chlopskiej pod opiek<;:prawa i rZlldu.

4.

Podstawowe

zasady ustroju politycznego

a)

Ustr6j oparty na nowoczesnych

zasadach prawnych: suwerennosci

narodu, podzialu wladzy,

parlamentamo

- gabinetowego

systemu rZlld6w.

b)

Utrzymano monarchi<;:, tron "dziedziczny

przez osoby, elekcyjne przez familie", do kr6la nalezalo

sprawowanie

wladzy wykonawczej

wraz ze StrllZll Praw oraz komisjami rZlldowymi.

c)

Wladza ustawodawcza

nalezala do sejmu "zawsze gotowego",

zlozonego z dw6ch izb: poselskiej i

senatorskiej pod prezydencjll kr6la.

Termin "konstytucja"

pochodzi od lacinskiego

slowa constituere tj. urzlldzae, ustanawiae. Jest wi<;:cto metoda urzlldzania

panstwa. termin ten byl uZywany w r6znych znaczeniach. Najcz<;:sciej to:

I.

Ustawa zasadnicza - konstytucja

formalna pisana - jest to ustawa zasadnicza wyposazona

w specjalnll moc

prawnll-

w takim znaczeniu pojawila si<;:po raz pierwszy w USA.

II.

Konstytucja

materialna - to caloksztah norm prawnych regulujllcych

ustr6j panstwa - przykladem jest

konstytucja

angielska.

III.

Konstytucja

rzeczywista - to faktyczny uklad sil spolecznych

i politycznych

istniejllcych w panstwie. - prawa

kardynalne,

a we Francji prawa fundamentalne

IV.

Konstytucja

sejmowa - to ustawodawstwo

danego sejmu

Pierwsze panstwa konstytucyjne

zawierajllce konstytucj<;:juz si<;:p6iniej nie zmienialy. Jedne z pierwszych

konstytucji

dochodzilo w spos6b:

~

Ewolucji - jest korzystniejsza

dla spoleczenstwa

bo nie jest gwahowna

~

RewoIucji - proces nagly - przykladem moze bye konstytucja francuska

~

Uchwalane - przygotowane

i przyj<;:teprzez zgromadzenie

(konstytuanta

lub parlament)

~

Oktrojowane

(czyli nadane) spoleczenstwu

przez monarch<;:. Sll mniej post<;:powe, liberalne i demokratyczne,

gdyz

Sllz woli monarchy - np. konstytucja

Ksi<;:stwaWarszawskiego.

Tryb zmiany konstytucji:

~

Elastyczne - nie potrzeba dla zmian szczeg6lnych

tryb6w (konstytucja

angielska)

~

Sztywne - dla ich zmiany potrzebny jest specjalny tryb post<;:powania - podwyzszone

quorum, moze bye

uchwalana np. co 25 lat.

Struktura i systematyka

konstytucji.

Budowa:

1)

Konstytucja

formalna pisana - 1 akt lub kilka akt6w

-/

Absencja - nie bylo regulaminu

sejmu. Byl zakaz obradowania

przy swiecach, dlatego obrady trwaly tylko do

zmierzchu.

-/

50 - 90 posl6w wystarczalo juz do uchwaleniajakiejs

ustawy.

Kompetencje

sejmu byly uchwalone w aktach prawnych. - gl6wnie w przywilejach

cerekwicko - nieszawskich

i konstytucj i

"nihil novi". Kompetencje:

.:.

Wylllczne prawo stanowienia

ustaw (kr6lowi pozostajll tylko swobodne sfery wladzy prawodawczej

nt. miast

kr6lewskich,

kr6lewszczyzn,

ludnosci zydowskiej)

.:.

Uchwalanie

podatk6w

.:.

Od 1578 r. - nobilitacje

.:.

Wyrazanie zgody na pospolite ruszenie

.:.

Ustalanie og61nego kierunku polityki zagranicznej

.:.

Kontrola (ograniczona)

nad wladzll wykonawczll

Podskarbiowie

musieli skladae sprawozdania

•

Od 1573 r. kr61 mial bye kontrolowany

przez senator6w - rezydent6w

wybieranych

przez sejm

.:.

Uprawnienia

slldowe (Slld sejmowy)

.:.

Prawo laski (wczeSniej byla to prerogatywa

kr6lewska)

.:.

Prawo wypowiadania

wojny

.:.

Zwirekszyly sireuprawnienia

dotyczllce polityki zagranicznej.

Sejmy prowincjonalne

Sejmy prowincjonalne

to forma sejm6w ziemskich - ale jest to szlachta z prowincji. Sejmy prowincjonalne

odbywaly sire w

Wielkopolsce

lub Malopolsce.

Typy sejmik6w ziemskich:

a.

Sejmik przedsejmowy

- wybierano posl6w na sejm, kt6rzy przygotowywali

instrukcje poselskie

b.

Sejmik relacyjny

- zwolywany po obradach sejmu. Poslowie wracajllcy z obrad zdawali z nich relacjre.

c.

Sejmiki elekcyjne

- dokonywano

wyboru kandydat6w

na wakujllce stanowiska slldowe: sredziego i podsredka. Z 4

kandydat6w

powolywano jednego.

Urzredy sredziowskie byly dozywotnie.

d.

Sejmiki deputackie

- zwolywane

od 1578 r. wybieraly co roku deputat6w (sredzi6w) do trybunalu koronnego,

a

potem litewskiego.

e.

Sejmiki

kapturowe

- od 1572 r. (I bezkr6lewie po smierci Zygmunta Augusta) - pierwsze zbieraly sire

samoczynnie,

a potem przez prymasa - interrexa.

f.

Sejmiki generalne

- zbieraly sirew pewnych odstrepach czasu, przed obradami sejmu dla prowincji (dla

Wielkopolski

- Kolo)

g.

Sejmiki gospodarcze

- XVII w. - wylonil sirez sejmiku relacyjnego - podejmowano

na nim uchwaly w sprawach

skarbowych.

Rzlldy sejmikowe

- oznaczaly nadmiemy

wzrost uprawnien sejmik6w. Przeniesienie

wielu uprawnien sejmu walnego na

sejmiki ziemskie (uprawnienia

skarbowe - np. sejmiki gospodarcze).

5)

Reformy

czasow stanislawowskich

(1764 - 1795r.)

Reformy

sejmu konwokacyjnego

-1764

r.:

•

Uchwalono

regulamin sejmowy

•

Zlikwidowano

instrukcje sejmowe

•

Ograniczono

liberum veto (glosowanie

wirekszoscill w sprawach skarbowych)

•

Utworzono komisje skarbowe i wojskowe (osobno dla Korony i Litwy)

•

Utworzono komisje dobrego POfZlldku (w poszczeg61nych

miastach kr61ewskich mialy one UPorzlldkowae

wszystkie sprawy)

•

Zreformowano

slldownictwo trybunalskie

(wyroki mialy bye odtlld wydawane wirekszoscill glos6w)

•

Nakazano lustracjre kr61ewszczyzn celem podwyzszenia

dochod6w skarbu panstwa.

•

Wprowadzono

stale przedstawicielstwa

dyplomatyczne

za granic£l.

•

Podkomorzy

- uprawnienia

s~dowe

•

Tzw. s~dzia ziemski

Podstoli

•

Podczaszy

•

Koniuszy

•

Miecznik

•

Chorl\ZY

•

Wojski

•

Starosta (urz~d pochodz~cy z Czech - jego znaczenie wzroslo za Kazimierza

Wilkiego)

Zasady sprawowania

urz~dow:

•

Osoba pelnoletnia,

m~zczyzna (23 lata)

•

Musial miee cechy zwillZane z etyk~ - bye stateczny i godny - choe wymog6w formalnych

nie bylo)

•

Od XVI w. tylko szlachta

•

Narodowose

polska

Urz~dnicy terenowi musieli miee maj~tek na terenie danego obszaru.

•

Pocz~tkowo nie zwracano uwagi na wyznanie.

Istniej~ r6me formy zgromadzen

stanowych:

I.

Sejm walny Krolestwa

2.

Sejmy prowincjonalne

3.

Sejmiki ziemskie

Wszystkie powstaj~ prawie rownolegle - tj. w XIV w.

Sejm walny Krolestwa

I sejm walny Krolestwa pojawia si~ w okresie bezkrolewia

po smierci Ludwika W~gierskiego

(1382 - 1384 r.). Na przelomie

XIV / XV w. spotyka si~ w zrodlach wzmianki

0

sejmach prowincjonalnych

i sejmikach ziemskich. Wszystkie 3 formy

rozwijaj~ si~ w latach panowania

Wladyslawa Jagielly. Wladyslaw Jagiello nie mial praw dziedziczenia.

Tron musial

dokonywae

roznych ust~pstw. Przywileje dawaly szlachcie uprawnienia.

Instytucyjne

korzenie polskich reprezentacji

stanowych to sejm powstaly z przeksztalcenia

Rady Kr61ewskiej i skladaj~cy si~ z biskupow, arcybiskupow

i urz~dnikow

panstwowych.

Z koncem XIV w. zacz~la przybywae szlachta. Powstal sejm walny, na ktory mogl przybye kaZdy.

W 1493 r. nast@ila istotna cezura. Do tego momentu sejm skladal si~ z dostojnik6w

i calej szlachty. Nie wybierano

reprezentantow.

Szlachta moze przybye jdli

ma ochot~ i mozliwosci.

Sejmy odbywaly si~ srednio raz do roku. Sejm

odbywal si~ w Piotrkowie (centrum Polski) co mialo ulatwie szlachcie przybycie na sejm. W 1493 r. mial miejsce sejm

reprezentacyjny

- reprezentacja

poszczegolnych

ziem. W tym roku wszystkie wojew6dztwa

wysylaly reprezentantow.

Wtedy

sejm zacz~l obradowae w dwoch odr~bnych izbach. Z czasem wyksztalcila

si~ doktryna dotycz~ca struktur sejmu, wedlug

ktorej sejm stanowily 3 sejmy stanowi~ce:

a)

Izba Poselska

b)

Senat

c)

Krol

Na zjeidzie

w Koszycach w 1374 r. szlachta zgodzila si~ uznae jednll. z c6rek Ludwika za jego

nast~pczyni~ w zamian za uzyskany przywilej dotyczll.cy tylko szlachty. Przywilej koszycki zwalnial

szlacht~ z placenia podatku zwanego poradlnym, znosil obowill.Zek budowy przez szlacht~ twierdz

obronnych, zobowill.Zywal kr6la do: wykupienia

z niewoli szlachcica, kt6ry popadl w nill. w czasie

wyprawy zagranicznej,

obsadzania urz~d6w staroscinskich

tylko Polakami, placenia odszkodowan

z

tytulu wypraw zagranicznych,

zachowania calosci i integralnosci

paflstwa polskiego. Przywilej ten nie

tylko przyczynil si~ do ujednolicenia

stanu szlacheckiego,

ale tez zdecydowanie

go wyr6Znil sposr6d

innych. Od tego czasu szlachta wyst~powalajuzjako

zorganizowana

sila wplywajll.ca niejednokrotnie

na

losy paflstwa i decyzje kr6la.

•

Przywileje cerekwicko - nieszawskie

(1454 r.) - jako wielki ksill.z~ litewski (dziedziczny)

Kazimierz

Jagiellonczyk

mial silnll. pozycj~ wyjSciowll. do przetarg6w ze szlachtll. i poczll.tkowo odmawial

potwierdzenia

dotychczasowych

przywilej6w.

Kiedy jednak u progu wojny trzynastoletniej

pospolite

ruszenie odm6wilo swojego w niej udzialu, kr6l nie tylko potwierdzil

dotychczasowe,

ale takze zgodzil

si~ na nowe przywileje. Najwazniejszym

postanowieniem

byla zgoda kr61a na to, ze nie b~dzie zwolywal

pospolitego

ruszenia ani wydawal nowych praw bez zgody sejmik6w ziemskich. Oslabilo to wladz~

kr6lewskll. na rzecz og6lu szlachty, ale podnioslo znaczenie sejmik6w i zaktywizowalo

politycznie

szlacht~.

Sredniowieczne

prawo oporu - ius resistendi. Przyklad wygnania Boleslawa Smialego i pozbawienie

go tronu. Prawo oporu

to prawo wypowiedzenie

posluszenstwa

wladcy przez szlacht~. Cz~sto wykorzystywane

w celu wywarcie nacisku na

monarch~.

o

Wesp6l sejm - kazda ustawa musiala bye wydawana przez sejm

o

Uniewersaly,

mandaty, statuty

o

Wladza wykonawcza

- powolanie urz~dnik6w

o

Wladza wojskowa - reprezentowali

paflstwo za granicll.

o

Wladca byl najwyzszym

s~dzill.

Zmiany dotyczll.ce okresu wladzy spoleczenstwem

a kr61em w 1573 r. na I sejmie e1ekcyjnym przygotowano

dwa

dokumenty:

1)

Pacta conventa - dokumenty

ukladowe przez sejm elekcyjny, umowa 0 charakterze publiczno - prawnym,

zawierana miedzy szlachtl\, a nowo wybranym kr6lem. Zawierala ona indywidualne

zobowill.Zania kr61a przyj~te

jeszcze przed wstll.Pieniem na tron, np. wytyczne polityki zagranicznej

2)

Artykuly henrykowskie

(1573 r.) - stanowily wazny element. Sll.to sformulowania

podstawowych

zasad ustroju

paflstwa. zasady artykul6w henrykowskich:

a)

Uznanie wolnej elekcji za zasad~ nast~pstwa tronu

b)

Wykluczenie

dziedziczenia

c)

Sejm powinien bye zwolywany

co dwa lata

d)

Zgoda senatu na decyzje odnoscie wojny i pokoju

e)

Nie wolno zwolywae pospolitego

ruszenia bez zgody sejmu

t)

Utworzenie rady przybocznej

w postaci senator6w i rezydent6w

g)

Zapewnienie

tolerancji religijnej

Niedotrzymanie

tych postanowien

moglo pozwolie szlachcie na wypowiedzenie

kr610wi posluszenstwa

(prawo

oporu)

Te dwa akty prawne istniejll. od 3 elekcji. Pacta conventa zawieraly r6wniez trese artykul6w henrykowskich

i p6iniej zostala

nazwa wlasnie pacta conventa

Dynastia piastowska

Patrymonializm

- oznaczal wlasnose. Ewidentnym

efektem jest podzial wladzy na wypadek smierci. W Polsce uznawano

podzial wladzy mi~dzy osobami uprawnionymi.

Cechy:

.:.

Kobiety i krewni po klldzieli byli wykluczeni

.:.

Liczyli si~ m~zczyini

i to tylko "po mieczu"

~

Synowie, wnukowie (krewni w linii prostej)

~

Boczni krewni m~scy (bracia, stryj)

To ksil\Z~ decyduje

0

tym kto i w jaki sposob dziedziczy. Mogl przekazae wi~kszose wladzy jednemu

z synow lub podzielie

terytorium po rowno mi~dzy synow zmarlego. Kazdy z synow powinien otrzymae jaklls cz~se.

W 1138 r. dokonano trwalego podzialu panstwa. Krzywousty podzielil panstwo mi~dzy 4 synow. Kazda z tych dzielnic

(Wielkopolska,

Mazowsze,

Malopolska

z Pomorzem,

SlllSk) ulegala dalszym podzialom.

W przeci~u

dwoch pokolen

powstalo ok. 20 dzielnic. Najdluzej jednose utrzymaly Wielkopolska

i Malopolska

z Pomorzem.

a)

Zasad~ pryncypatu

b)

Zasad~ senioratu

Zasada pryncypatu - jeden ksil\Zlltjest ksi~ciem zwierzchnikiem

(princeps) i sprawowal wladz~ nadrz~dnllz

innymi.

Sprawowal najwyzszll wladz~ slldowniczl\, byl odpowiedzialny

za polityk~ zagranicznll i mial udzialy w wojsku.

Zasada senioratu - princepsem jest najstarszy z braci. Princeps mial dzielnic~ senioralnll (Malopolsk~ z Pomorzem

Gdailskim). W 1180 r. zostala podwazona zasada senioratu. Zamieniono jll na zasad~ primogenitury.

P6iniej upadla zasada

pryncypatu.

W polowie XIII w. przestano uznawae ksi~cia dzielnicy Malopolski za nadrz~dnego.

Na wzor okresu przed dzielnicowego

zaszla sukcesja patrymonialna

z pewnymi nowosciami.

Byly to:

.:.

Dopuszczenie

dziedziczenia

po klldzieli (m~scy krewni po klldzieli - na SlllSku pierwszy raz)

.:.

Cz~sto stosowano uklady

0

przezycie - wskazywaly

ze gdy umrze zwierzchnik

dzielnicy to inny dziedziczy po nim .

•:.

Adopcja - adoptowano

i przekazywano

adoptowanemu

wladz~ .

•:.

Odwolanie

si~ do opinii spolecznej - gdy krewny w bardzo bocznej linii (daleki krewny) mial dziedziczye

stosowano

elekcj~ (mialo to wzmocnie pozycj~)

2)

Wladza monarsza

Od 1320 r. wszyscy wladcy b~dll koronowani.

Stanowilo to pozycj~ na arenie mi~dzynarodowej.

Symbol em miala bye

niezaleznose

od panstwa. Wazne koronacje:

1025 r. - Boleslaw Chrobry

1076 r. - Boleslaw Smialy

1295 r. - Przemysl II

1300 r. - Waclaw II

Korona nie ulega podzialowi.

Pierwsza koronacja odbyla si~ Krakowie. Z czas6w Wladyslawa Lokietka pochodzi okreslenie

Corona Regni Poloniae - Korona Kr6lestwa Polskiego. W pogllldzie wspolczesnych

panstwo staje si~ czyms odr~bnym, jest

tworem niezaleznym

od dynastii panujllcej.

Prawo zostaje postawione

ponad panujllcych - pojawiajll si~ nowe symbole wladzy:

.:.

Korona kr61ewska dostaje godlo z odem

.:.

Koronacja odbywa si~ w Krakowie a koronacji dokonuje abp gnieinienski

.:.

Chor~iew

Kr6lestwa Polski ego

.:.

Berlo

.:.

Jablko

.:.

Pierscieil krolewski

Dynastia Andegawenska

i Jagiellonska

na tronie polskim

Ludwik W~gierski (Andegaweilski)

zasiada na tronie po Kazimierzu Wielkim. Tuz przed smiercill Kazimierz Wielki

przekazal cz~se ziemi swojemu wnukowi po klldzieli - Kaikowi

Slupskiemu - bylo zatem dw6ch sukcesor6w.

Ludwik

odsunlll Kaika i dal mu w zamian ziemi~ na terenie Kujaw. Gdyby Ludwik posiadal synow to nie byloby problemu z

./

Brak odpowiedniego

wyksztakenia

urzcedniczego

./

Nier6wnomiema

struktura zaludnienia

oraz brak znajomosci w tym wzglcedzie

./

Slaba przejrzystose

spoleczenstwa

(co kto posiada)

./

Prawo boskie

./

We Francji prawa fundamentalne

monarchii (kr61 nie m6gl ich zlamae) - np. zasady nastcepstwa tronu,

nierozerwalnosci

domeny kr61ewskiej (kr61 nie m6gl sam sprzedae)

./

Kr61 musi bye katolikiem

./

Wladza kr61ewska musi bye niezawisla od wladzy duchownej

./

Na strazy praw mial stae Parlament Paryski

./

Prawo tzw. remonstracji

(uprawnienia

nalezilcce do Parlamentu Paryskiego) - wladca mial prawo ustawodawstwa.

Zaczilclprowadzie ksicegceustaw kr61ewskich - forma publikacji. Kr61 po wydaniu tego przesylal do parlamentu

i

uchwalal w ksicedze ustaw. Po jakims czasie parlament wysylal kr610wi poprawki (remonstracje)

i kr61 m6gl sicez

nimi zgodzie lub nie.

Administracja

byla zbiurokratyzowana,

zhierarchizowana.

Gl6wni urzcednicy to dostojnicy dla monarchii nie majilccej

pozytku. Cechy administracji:

~

Dominowaly

organy kolegialne - Silcmniej niebezpieczne

bo majilcmniejsze uprawnienia.

Nie mogilckonkurowae

z

wladzilc. Nastcepuje odswiei:enie siceukladu - nowy doplyw sit D1a spoleczenstwa

oznacza to ulgce- organy dzialajilc

wolniej. Od konca XVIII w. bcedilccew zarzilcdzie Silcw odwrocie. Pojawiajilc siceorgany jednostkowe.

~

Odpowiedzialnosc

urz~d6w - urzcedy stajilcsicedziedziczne.

Potem ustala ta zasada ze urzilcdmozna sprzedae. Poza

najwyzszymi

organami mozna bylo sprzedae nawet urzilcdoficerski. Nabywcami

stawali sicemieszczanie,

kt6rzy

potem ten urzilcdsprawowali.

D1a monarchy bylo to niekorzystne,

bo tracilo to na monarchii - nowe koszty.

~

Korupcja urz~dnicza

- zzerala monarchice od srodka. Urzcednicy za swoje prace otrzymywali

niewielkie

pensje lub

nie dostawali nic, dlatego imali sicekorupcjlt. Otwieralo to drogce do szarej strefy. Taki urzcednik okreslal oplatce za

swoje prace. Spoleczenstwo

dziceki temu placilo dwa razy wicecej - podatki

+

oplaty dla urzcednik6w .

•:.

urzltd kanclerza (ma duZilcrangce i rozszerzyl zakres kompetencji

- np. wladza silcdownicza, sprawowal nadz6r nad

radami kr6lewskimi,

przewodniczyl

radzie stron procesowych,

czuwal nad dokumentami.

.:.

Sekretarz stanu - genetycznie wywodzil sicez kancelarii kr6lewskiej.

Bylo 4 notariuszy kt6rych zaczceto wyr6zniac

jako sekretarzy do spraw panstwowych.

W XVI w. uniezalemili

siceod kanclerza i podporzltdkowali

sicekr610wi

mianem sekretarzy stanu. Do konca XVI nie bylo kryterium rzeczowego.

Istnialo kryterium geograficzne.

Pod

koniec XVI w. nastltPil podzial rzeczowy na 4 resorty:

./

Spraw zagranicznych

./

Spraw wojny

./

Resort marynarki

./

Dw6r kr61ewski

.:.

Nadintendent

finans6w - rozwija siceby w XVII w. przyjlte nazwce Generalnego

Kontrolera

Finans6w. Sprawowal

nadz6rnad:

./

Budzetem, podatkami, pozyczkami

./

Robotami publicznymi

./

Handlem, przedsicebiorstwem, rolnictwem.

Te 3 organy tworzyly ministeriat,

kt6ry jako calosc nie mial kompetencji.

Urzcednicy wchodzltcy w sklad ministeriatu

dostawali miano ministr6w.

PodzielBa sicena r6zne typy rad ze wzglcedu na funkcje:

.:.

Rada Stron Procesowych

- pelni funkcje Sltdowe. Byla sltdem kasacyjnym,

pelnila tez ro1ceTrybunalu

Konstytucyjnego

.

•:.

Rada Stanu (tajna) - przewodniczyl

jej kr61 - rozstrzygala

najwazniejsze

sprawy wewncetrzne i zewncetrzne

.:.

Rada Depesz - przewodniczyl

jej kr61- zajmowala sicegl6wnie sprawami wewn~trznymi.

.:.

Rada Finansowa - zajmowala si~ sprawami finansowymi

panstwa. najej czele stal Generalny Kontroler Finans6w.

Izba Obrachunkowa

powstala w XII w. i byla najwyzszym

organem skarbowym. Najwazniejsi

urz«dnicy to kanclerz i

konetabl.

PocZlltki:

Reichstag powstal z Hoftagu (zjazdu nadwomego)

- organu b«d~cego czyms w rodzaju kurii kr61ewskiej. Od konca XIII w.

powolywano

przedstawicieli

miast cesarskich biskupich.

Wladcami najwazniejszych

terytori6w

Rzeszy byli hrabiowie i

panowie.

Pod koniec XV w. sklad skrystalizowal

si« ostatecznie i pojawia si« nazwa Sejm Rzeszy czyli Reichstag.

W jego sklad

wchodzil cesarz i 3 kolegia.

•

I kolegium - kolegium ksi¥~t

elektor6w - mieli oni tzw. glosy wirylne czyli kazdy z nich mial 1 glos.

•

II kolegium - ko1egium ksi¥~t

i pan6w - ksi¥«ta

(ok. 100) mieli glosy wirylne i panowie mieli glosy kurialne

(glosy kilku skladaly si« najeden)

•

III kolegium - kolegium skladalo si« z 51 miast panstwowych.

Kazde miasto mialo jeden glos. Nie mieli glosu

stanowczego

w sprawach dotycz~cych Rzeszy az do XVII w.

Kompetencje:

•

Ustawodawstwo

w sprawach Rzeszy jako calosci

•

Decyzje

0

wojnie i pokoju

•

Zawieranie traktat6w mi«dzynarodowych

•

Uchwaly podatkowe

•

Sprawy rekrutacji wojska

•

Cesarz wyznaczal czas i miejsce zwolywania

Reichstagu do 1663 r. P6iniej sejm stal si« sejmem nieustaj~cym

i

zwolywal si« w Ratyzbonie.

Zgromadzenia

lokalne:

W ramach poszczeg61nych

wladztw terytorialnych

istnialy tzw. Landtagi

- sejmy krajowe, kt6re reprezentowaly

czynnik

stanowy. Szwedzi byli duchowni i mieszczanie.

Mieli kompetencje

w kwestii podatk6w czy ustawodawstwa.

Samorzlld:

Istnial samorz~d miejski

Brak czynnika spolecznego

w s~dach

Organy

centralne:

•

Kanclerz

Rzeszy - (na czele stal arcybiskup moguncki)

•

Rada nadworna

- (Hofrat)

•

Hoftag - (zjazd nadwomych)

Absolutyzm

- ostatnia forma ustroju feudalnego.

Opierala si« na wszechstronnej

wladzy monarchy (omnipotentnej).

Absolutyzm

pojawil si« jako forma schylkowa:

•

Absolutyzm

renesansowy

(wczesny)

•

Absolutyzm

klasyczny

•

Absolutyzm

oswieceniowy

•

Absolutyzm

policyjny (emanacja absolutyzmu

oswieceniowego)

~

Po raz pierwszy to typ monarchii publiczno - prawnej. Wladca dba 0 wsp61ne dobro.

~

W monarchii stanowej pojawiaj~ si~ nowe organy:

•

Powstaje dw6r kr61ewski / kr610wej

•

Pojawia si~ zmodyfikowany

zarz~d centralny

Najstarsze

zgromadzenia

stanowe w Europie datuje si~ na 1265 r. w 1215 r. stworzono Wielk~ Kart~ Wolnosci na mocy

kt6rej przekazano baronom szczeg61ne uprawnienia

polityczne takie jak:

•

Prawo do wydawania

zgody na podatki

•

Uprawnienia

s~dowe

•

Prawo do posluszenstwa

Kuria Kr61ewska - organ powolany w 1265 r.. do kurii powolano przedstawicieli

miast i przedstawicieli

szlachty. Postalo

szlachectwo

i mieszczanstwo.

Pojawia si~ okreslenie parlament

(od pari are - m6wi6). Parlament wzorowy z 1295 r. gdzie

powolano przedstawicieli

kleru, sredniej reprezentacji

stanu mieszczanskiego.

XIV w. przyniesie skrystalizowanie

si~

angielskiego

zgromadzenia

narodowego.

Na parlament angielski skladaj~ si~ 3 elementy:

1.

Kr61-

byl uprawniony

do powolywania

parlamentu

srednio co roku. Poslowie byli zwi~zani instrukcjami

wyborc6w.

Posiadali zapowiedi

immunitet6w

- mir kr6lewski.

2.

Izba Wyzsza - (Parow, potem Lord6w) - skladala si~ z przedstawicieli

Kosciola (biskup6w, arcybiskup6w,

opatow) i z moznowladcow

swieckich. Parostwo dziedziczylo

si~ z ojca na syna Izba Wyzsza ma sklad staly. Byli

powolywani

imiennie.

3.

Izba Nizsza - (Izba Gmin) - wyodr~bniona

w XIV w. w sklad wchodzili przedstawiciele

szlachty sredniej,

wybierani w hrabstwach

po dw6ch. Ten system wybor6w uksztaltowal

si~ w XV w. (1429 r.) i trwal do XIX w.

(1832 r.). wyborcami

byli ludzie z nizszego pochodzenia,

wybieranymi

zas z wyzszego. Drug~ grup~ Izby Gmin

byla reprezentacja

uprzywilejowanych

miast. Prawo wyborcze przyslugiwalo

miastom, nie osobom (112 miast).

Kompetencje:

1.

Slldownicze

- dwie instytucje nalez~ do calego parlamentu:

a)

Impeachment

- Termin ten oznaczal skarg~, kt6r~ mogla wnies6 Izba Gmin przeciw osobom

oskarzonym

0

naduZycie wladzy. Spraw~ wniesion~ przez Izb~ Gmin rozstrzygala

nieodwolalnie

Izba

Lord6w. Byla to wi~c forma kontroli Parlamentu nad wladz~ wykonawcz~ - bardzo silna bron, kt6r~

mogl dysponowac

Parlament w walce z krolem i jego urz~dnikami.

Instytucja impeachment

stanie u

podstaw przyszlej odpowiedzialnosci

konstytucyjnej

ministr6w.

b)

Act of attainder

- Od XV w. Parlament magI ponadto pozbyc si~ niewygodnego

sobie przedstawiciela

wladzy przez uchwalenie

ustawy zwanej act of attainder, orzekaj~cej kar~ smierci lub wygnania - bez

zadnego post~powania

s~dowego.

2.

Finansowe

- parlament mial prawo do wyrazania zgody na podatki. Uprawnienie

finansowe zmuszalo wladc6w do

zwolywania

parlamentu

przez co rola zgromadzenia

malala.

3.

Ustawodawcze

- parlament stal si~ organem ustawodawczym.

Wszystkie ustawy wymagaly zgody kr61a i kt6rejs z

Izb. Dopiero wtedy projekt (bill) stawal si~ aktem - ustaw~. Nast~powal system r6wnowagi

miedzy kr61em a

zgromadzeniem.

Zgromadzenia

lokalne:

1.

Zgromadzenia

ludnosci w hrabstwach

2.

Zgromadzenia

ludnosci w setniach

(na nie dzielilo si~ hrabstwo)

Zgromadzenia

mialy rol~ s~dow~. lstnialo s~downictwo przysi~glych

(wybierani w kazdym hrabstwie).

Wyst~powali w sprawach karnych i cywilnych.

•

Organ

skarbowy

•

Slldy kr61ewskie

•

Wielka

rada

•

Parlament

a)

Charakter majlltkowy

b)

Charakter prawny

Istnieje przepasc mi~dzy klerem wyzszym a klerem nizszym. Do kleru wyzszego zalicza si~:

I.

Biskup6w

2.

Arcybiskup6w

3.

Kanonik6w

4.

Opat6w

I.

Zakonnik6w

2.

Proboszcz6w

Przynaleznosc

okreslalo urodzenie. Gdy malzenstwo

bylo mieszane decydowalo urodzenie ojca. Nobilitacja

byla nadaniem

szlachectwa,

wIllczeniem w godnosc szlacheckll. Byla to prerogatywa

kr6lewska (opr6cz Polski).

Indygenat - instytucja prawna polegajllca na tym ze cudzoziemiec

musiaI udowodnic

swoje szlachectwo

aby otrzymac

szlachectwo

polskie. Ta instytucja

0

tym rozstrzygala.

Adopcja - przysposobienie

osoby maloletniej

lub doroslej (fiIiacja heraldyczna)

co willZalo si~ z ch~cill przekazania

majlltku.

Proces

0

nagan~ szlachectwa

- stwierdzenie

ze dana osoba nie jest szlachcicem.

SIuzylo to do udowodnieniu

szlachectwa

rodzic6w.

•

Wyrok slldowy (infamia) - pozbawienie

czci

•

Wykonujllc zawody nieodpowiednie

dla szlachcica (kupiectwo, rzemieslnictwo)

•

Malzenstwo

z osobll nizszego stanu (dla kobiety)

a)

Parowie (baronowie) - zasiadajll w Izbie Lord6w. Najstarszy

syn ma prawo w niej uczestniczyc.

Przywileje nie

przenoszll si~ na rodzin~. Istnieje odr~bne slldownictwo.

b)

Gentry (szlachta srednia) - nie ma ostrych i zamkni~tych granic. Wolni wlasciciele ziemscy posiadajll roczny

doch6d ziemski. Przywilejemjest

dost~p do Izby Nizszej Parlamentu.

a)

Szlachta z miecza - urodzeni majllcy przodk6w pochodzenia

szlacheckiego.

b)

Szlachta z sukni - szlachta nobilitowana

(przede wszystkim mieszczanie).

R6znic prawnych mi~dzy nimi nie bylo.

a)

Ksillz~ta Rzeszy - grupa okreslana nie ze wzgl~du na tytui. Osoby stojllce na czele wladztw terytorialnych.

Wsr6d

nich:

i.

Ksillz~ta elektorzy (swieckich b~dzie 4/5) - rozpoczynajll proces najszerszych

przywilej6w.

Uzyskujll

peIni~ wladzy na terenie ksi~stw elektoralnych.

Ksi¥~ta

rzeszy podlegali wladzy cesarza.

b)

Szlachta krajowa - podlega wladzy konkretnego

ksi~cia Rzeszy. Jest kreowana przez wladc~ terytorialnego.

c)

Wolne rycerstwo Rzeszy - relikt z okresu wojen krzyzowych.

Osoby utrzymujllce si~ z wojen, podlegajllce wladzy

cesarskiej. Z zakonczeniem

wojen krzyzowych grupa ta wymiera. Pod koniec XVIII w. pojawiajll si~ jako rycerze

rabusie.

d)

Ministerialowie

- osoby podobne do lennik6w - pan feudalny zatrudniaI ich do po slug rycerskich. Czasem

otrzymywali

za zaslugi lenno sIuzebne. Wkr6tce zanikli.

911 r. - pierwszy wladca elekcyjny to ksi¥~

Konrad - od tego momentu nastaje tron elekcyjny az do 1806 r.

962 r. - koronacja Ottona I na kr61a niemieckiego

Rozdrobnienie

feudalne od polowy XII w. do konca XV w. a p6iniej nastlijJilo z,jednoczenie. Czynnikiemjednoczltcym

byly

wladztwa terytorialne

(seniorie we Francji). Na przelomie XV i XVI w. Niemcy staly si~ konglomeratem

r6znych ksi~stw,

kr6lestw (ok. 500 rzesz). W XIV w. nastlijJilo zjednoczenie

si~ rzesz.

Wladcy

Niemiec:

Cesarz - na terenie Niemiec byl brak szczeg6lnych

uprawnien, natomiast sprawowal istotnlt rol~ w swiecie chrzescijanskim.

Staral si~ dominowac

w europejskiej

polityce.

Uprawnienia

wladzy kr6lewskiej

- Wladza zewn~trzna i wewn~trzna. Prawa lenne byly niekorzystne

dla kr6la. Nie m6g1 ich

kumulowac.

Nast~pstwo tronu nast~powalo przez elekcj~.

Organa centralne to kanclerze i urz~dnicy nadwomi.

};>

Powstal organ nazywany hofrat - byla to rada nadwoma (radcy i sekretarze tworzyli zesp61 wraz z kr6lem - XIV

w.)

};>

Hoftag - zjazd nadwomy.

Bezposredni

wasale kr6la. Pod koniec XV w. przeksztalcil

si~ w Reichstag - sejm

Rzeszy.

Udalo si~ uniknltc rozdrobnienia.

Struktura lenna wprawdzie zostala w formie dw6ch stopni by przyniesc korzysci bez

oslabienia, poniewaz:

.:.

Wszyscy wasale mieli powinnosci

wzgl~dem feudala

.:.

Wzywal je na kurie - sluzenie radom

.:.

Cala ludnosc byla zobowiljZana do swiadczen finansowych

.:.

Istnial spis majlttku co zapobiegalo

zawlaszczeniu

ziem przez feudal6w .

•:.

Udalo si~ utrzymac centralne

???

a)

Nast~pstwo tronu isystem kognatyczny

(kobiety)

b)

Wladza kr6lewskajest

silna. Jej najwi~kszym s~dzilt byla wladza wojskowa itd.

Organ:

- prawa lenne

- prawa boskie

Wielka

Karta

Wolnosci

z 1215 r. - okreslala zasady sprawowania

wladzy. Wst~p do ksztaltowania

si~ parlamentu.

Jest to

forma umowy. Przywilej dla baron6w wydany w ich interesie i przywileje dla miast. Jednym z najwazniejszych

postanowien

bylo prawo oporu - okreslanie wartosci i sposobu posluszenstwa.

Organem nadwomym

panstwa byl kanclerz. Kuria kr6lewska to zjazd dygnitarzy i elekt6w a z kurii powstaje:

a)

Parlament

b)

Zgromadzenia

stanowe

c)

Sltdy kr61ewskie

d)

Szachownica - Exchequer - organ skarbowy

Organa lokalne:

a)

Pailstwo podzielone na hrabstwa - hrabia, za zast~pclt byl szeryf.

•

Kr6l czeski

•

Ksi£li:« saski

•

Murgrabia brandenburski

Wyb6r w obr«bie dynastii. Np. Jagiellonowie.

Desygnacje - byl powolywany

wladca, kt6ry powoluje nast«pc«.

Obowil¢<.i monarchy:

.:.

Patrymonializm

polegal na tym ze wybierano wladc« patriarchalnego

kt6ry traktuje poddanychjak

ojciec w

rodzinie dzieci .

•:.

Wladca byl opiekunem wd6w, sierot. Byl wladca dost«pnym, moi:na bylo zwr6cic si« do niego bezposrednio .

•:.

Wladca uwazany jest za czlowieka religijnego .

•:.

Ochrona panstwa i obrona na zewn~trz

- obrona granic, wypowiadanie

wojny, zawieranie pokoju, traktat6w, stosunk6w z kosciolem katolickim .

•:.

Pelnia wladzy wewn«trznej

- zapewnienie

poddanym bezpieczenstwa,

opieka nad drogarni, targami, miejscami kultu lub osobarni

potrzebuj~cymi

opieki.

- zwierzchnictwo

nad sil~ zbrojn~ (staly oddzial)

- opieka nad organizacj~ skarbow~

- s~downictwo

Spos6b sprawowania

wladzy:

.:.

Monarcha w«druj~cy, objezdza panstwo

Ograniczenia

monarchy:

.:.

Prawne - podporz~dkowanie

si« prawu boskiemu

.:.

Immunitety

i przywileje (samoograniczenia

wladzy na rzeczjednostek)

.:.

Prawo lenne

Niewielki aparat panstwowy:

.:.

Niewielka rzesza urz«dnik6w (sprawy s~dowe, skarbowe, administracyjne)

.:.

Na szczeblu centralnym - urz«dnicy nadworni

Struktura spoleczna:

.:.

R6znice spoleczne s~ niewielkie, ale z uplywem czasu wyodr«bnia si« grupa coraz pot«zniejszych

wlascicieli

ziemskich .

•:.

Pojawienie si« grupy mOi:nej - feudal6w - sprawia to rozdrobnienie

feudalne.

Glowne cechy:

~

Nast«puje podzial wladzy mi«dzy monarch« a wielkich feudal6w kt6rzy posiedli na wlosciach cz«sc

lub

calosc

zwierzchnictwa.

~

Wladza monarchy jest slaba

lub

podlega za ... kowi (???) - wladza sprawuje nominalne zwierzchnictwo

~

Aparat panstwowy

ulega rozkladowi

albo redukcji

~

Nast«puje rozklad skarbowosci

~

Nast«puje upadek s~downictwa

Np. Francja - politycznie monarcha d£li:ydo zjednoczenia

panstwa.

Zagrozenie

zewn«trzne - integruje panstwo, wsp6lnot«.

~

Przejl<cie slldownictwa nad przejl<ciem chlopa

~

Koniecznosc

ekonomicznych

strat dla chlopa

~

Uzyskiwanie

zgody dla chlopa na wyjscie ze wsi, ozenek etc.

Wszystko to tworzy wil<i

0

charakterze

osobistym.

Lenno stosunek spoleczny wyksztalcony

w feudalizmie dla Europy zachodniej.

Lenno odnosi sil<do stosunku miedzy

feudalami lub mil<dzy feudalem a kr61em.

Geneza lenna - narodzilo sil<z beneficjum

i wasalstwa. Poczlltkowo byly to dwie osobne instytucje.

Stosunek wasalny to stosunek osobisty, kt6ry zawi~ywal

sil<z powodu braku bezpieczenstwa.

Pewne osoby oddawaly sil<

pod opiekl< innych moznych lub kr61a. W6wczas powstalo nazewnictwo:

Wasal-

oddaje sil<pod opiekl<

Senior - bierze pod opiekl<.

Komendacja

- akt oddania sil<pod opiekl<.

Najwazniejszy

obowi~ek

to sluzba rycerska na zawolanie seniora. W IX w. zobowi~ywano

wszystkich wolnych do oddania

sil<pod opiekl< kr61a lub moznych.

Beneficjum - stosunek rzeczowy mil<dzy feudalami. To nadanie ziemi dozywotnio

w uzytkowanie

kt6re bylo darem i nie

nakladalo zadnych innych obowi~k6w.

CZl<sto zdarzalo sil<tak ze seniorzy nadawali wasalom w beneficjum

ziemil<. W IX

w. powstalo lenno. Bylo stosunkiem Illczllcym elementy ekonomiczne,

materialne i osobiste.

Kontrakt lenny - umowa mil<dzy dwoma stronami, z kt6rych jedna (wasal) zobowi~uje

sil<do pewnych swiadczen

wzgll<dem drugiej strony (seniora) w zamian za opiekl< i przekazanie przedmiot6w

lenna. Obie strony zobowi~ywaly

sil<do

wzajemnej

lojalnosci.

Przedmiotem

lenna byla ziemia, stala renta i urzlld. Forma zawarcia kontraktujest

uroczysta. Kontrakty byly zawierane w

formie ustnej. Od XIXI w. utrwalila sil<forma pisemnych kontrakt6w

i z formy ustnej zrezygnowano.

Ten rytual rozpoczynal

sil<od holdu lennego, kt6rego skladal wasal; byla to przysil<ga lojalnosci. Inwestytura - senior wrl<czal symbollenna,

wprowadzal

go w to lenno (pierscien, chor~iew).

Konczylo sil<to pocalunkiem.

Na obie strony splywaly obowillZki.

ObowillZki wasala:

•

Wojskowe - wi~aly

sil<ze sluzbll wojskoWll. Istnialy 3 typy sluzby:

./

Sluzba w wyprawie seniora

./

Kawalkada - stawienie sil<na zlldanie seniora

./

Str6ze - sluzba gamizonowa

kilka dni w roku

•

Rady - stawienie sil<wasali na zawolanie seniora w celu sluzenia mu radll. Najczl<sciej dotyczyly Slldu. Obowi~ek

rady prowadzil do wzil<cia w rl<ce administracji

przez wasali

•

Finansowe - swiadczenia

finansowe, obowi~ki

finansowe. Najczl<sciej prawo lenne okreslalo jakie wasal musi

swiadczyc:

./

Wyjl<cie seniora z niewoli

./

Zam¥p6jscie

c6rki seniora etc.

Obowi~ki

seniora:

•

Otoczenie opiekll wasala

•

Przekazanie

mu przedmiotu

lenna i zapewnienie

mu faktycznego

uzytkowania

lenna

•

Zapewnienie

wasalom slldownictwa - wasale mieli prawo do Slldu par6w (r6wnych) i sprawowali go wszyscy

wasale seniora pod jego przewodnictwem.

•

Felonia (wiarolomstwo):

./

Wasal - pozbawiony

lenna

./

Senior - wy1llczony odebrania wasalowi ziemi i nadanie mu ziemi przez innego wasala nad tym wasalem.

Czas trwania stosunku lennego:

~

Poczlltkowo stosunek byl dozywotni (konczyl sil<smiercill wasala lub seniora)

~

Przeksztalcil

sil<w stosunek dziedziczny (najpierw synowie, ml<zczyini, potem lenno mogly dziedziczyc

kobiety).

Nie bylo to dziedziczenie

bezposrednie.

Dziedziczono

przez roszczenie nadania

0

zawarcie takiego samego

kontraktu lennego - odnowienie

kontraktu lennego.

~

Lenno wygasalo gdy nie bylo potomk6w (lenno bezdziedziczne)

Merowingowie

okazali si~ dynastill. nieskutecznll, obarczonll. chorobami genetycznymi,

kt6re powodowaly

wczesnll. smierc

potomk6w

Pepin z Heristalu - zalozyciel dynastii Pepinid6w z 687 r. jeden z najwazniejszych

urz~dnik6w. Si~gnll.l po wladz~ i polozyl

kres rozbiciu dzielnicowemu.

Nie si~gnll.l po koron~. Pozostal dalej urz~dnikiem. Po Pepinie wladz~ przejll.l jego syn - Karol

Mlot. Wzmocnil wladz~. Synem Karola Mlota byl Pepin Maly. Dla niego w roku 771 nastllPilo przej~cie wladzy kr6lewskiej,

co uczynHo ze Merowingowie

odstllPili od wladzy z dw6ch stron: od papieza i od moznych. Koronujll.c si~, Pepin stal si~

pomazancem

Bozym.

Jego nast~pcll. byl wladca Karol Wielki. Jego osi~ni~cia

polityczne Sll.znane. Rozbudowal

struktury terytorialne,

zdobyl dla

paiistwa koron~ cesarskll. w 800 r., kt6ra miala umacniac pozycj~ Frank6w w Europie.

PANSTWO

Panstwo terytorialne

0

strukturze

poza szczepowej.

Czynnikiem

ustrojowym jest kr61. NosH tytul kr61a Frank6w (rex Francorum).

Podbijane ziemie uznawal za wlasnosc

(traktowanie jako prywatnej wlasnosci) - zasada patrymonialnosci

paiistwa znalazla swe odzwierciedlenie

w sposobie

nast~pstwa tronu. Po smierci wladcy paiistwo podlegalo wladzy mi~dzy wszystkich

syn6w, co bylo niekorzystne

dla panstwa.

~

Jedynie korona kr61ewska byla niepodzielna.

~

Wladza kr61ewska obejmowala

wiele dziedzin. Ograniczeniem

wladzy byl wiec, a potem moznowladcy.

~

Poczll.tek wladzy ustawodawczej

~

Prawo do wykonywania

zakaz6w, rozkaz6w, nakaz6w we wszystkich dziedzinach

~

Wladza sll.dowa

~

Sprawa zachowania

integralnosci

granic (polityka zagraniczna)

~

Brak stolicy

~

Wladza objazdowa

Organy zbiorowe

../

Wiec staje si~ czyms w rodzaju przegilldu wojska (pola marcowe/majowe)

../

Placitum (wersja okrojona wiecu) - organ ten to nowy typ zgromadzenia,

skladajll.cy si~ os6b

0

charakterze

doradczym,

zwolywanym

przez wladc~.

Organy jednostkowe

Wi~kszosc urz~dnik6w pelni funkcje centralne. Naturalne byloby to, aby przejll.c struktur~ w spos6b bezposredni.

Za pomocll.

duchownych

Kosciola ta struktura zagoscHa w krajach panstw slowiaiiskich.

Najwazniejsi

urz~dnicy:

•

Majordom (centralny urz~dnik u Merowing6w)

•

Seneszal (powolany przez Karoling6w)

Mieli funkcje administracyjne

(zarzll.d na dworze)

•

Kanclerz (niezb~dny urzll.d piastowany przez osoby duchowne) - kieruje kancelarill. kr6lewskll.

•

Skarbnik (osoba odpowiadaj¥a

za sprawy finansowe dworu i paiistwa)

•

Czesnik (zaopatrzenie

piwnic)

•

Stolnik (zaopatrzenie

dworu)

•

Koniuszy (stajnia)

Urz~dnicy nadworni i centralni tworzll. dw6r kr61ewski

Stworzenie

odpowiedniego

podzialu terytorialnego:

~

Hrabstwa (wewn~trzne)

Na czele stal hrabia, urz~dnik powolywany

przez kr6la, kt6ry mial wladz~ wojskowll. i sll.dowll..Hrabiowie byli

wynagradzani

przez kr61a beneficjami.

Pelnili swojll. funkcj~ dozywotnio.

~

Marchie (zewn~trzne)

Na czele marchii stali margrabiowie

- mogli prowadzic bez zgody kr61a wojny przygraniczne.

Marchie byly

wi~ksze i margrabiowie

mieli wi~ksze prawa.

~

Princeps - "pierwszy".

Jedno z okresleiJ wladzy.

~

Cezar - przylgnie do wszystkich wladc6w, tytul czysto honorowy

~

Augustus - tytul stosowany przez nastt<Pc6w Oktawiana Augusta. Augustus - wspanialy.

~

Pater patriae - ojciec ojczyzny

~

Princeps senatus - pierwszy w senacie

~

Imperator - w6dz

~

Legibus solatus - wolny od prawa

•

Wladza konsularna

•

Imperium prokonsulame

•

Wladza cenzora (cesarz decyduje

0

skladzie senatu)

•

Wladza trybuna ludowego (nietykalnosc)

•

Wladza najwyzszego

kaplana (pontifex maximus)

Istnieje w tym okresie senat, kt6ry dalej ma duze kompetencje

ustawodawcze

i sltdownicze, ale wplyw cesarza przekrdla

jego samodzielnosc.

Senat stracil swojlt tozsamosc.

RZltdy Dioklecjana - reformy ustrojowe. Dioklecjan przyjltl nowy tytul - dominus (nasz pan i b6g) - polltczenie kultu

cesarskiego

z kultem boskim.

Wladza cesarza staje sit<wladzlt absolutnlt. Cesarz w swej wladzy skupia wszystkie dziedziny.

OPRACOW A(:

fwd/inl: impl'rium

zarz<)d «~llirninJ

zarz,!d lokalny

prdi:klur'l.

diccajn.

rrowincja.

nkr~g

,1o,ul1ck ccsClrslwa do

!:; cdykly

:; IJ r.

Forma przejsciowa

mit<dzy ustrojem feudalnym a epoklt starozytnlt to okres protofeudalny.

Datt< poczlttkowlt dla ery

sredniowiecznej

mozna przesuwac na wczesniejszy

lub p6iniejszy

okres - IVIV w. - ustr6j protofeudalny.

Wt<dr6wka wielkich grup etnicznych - wielka wt<dr6wka lud6w. Przemaszerowujlt

z Europy PIn., przez wschodnia

do

zachodniej.

W wieku IVIV to najprt<zniejszy okres migracji. Z tego okresu wt<dr6wki lud6w tworzlt sit<pierwsze struktury

panstwowe

i organizacyjne.

Sposr6d plemion germaiJskich wyr6Znia sit<:

•

Got6w

•

Wizygot6w

•

Ostrogot6w

•

Longobard6w

•

Sas6w

•

Anglosas6w

8

Przechodzil

wczesne fazy od wczesno kr61ewskiej az do p6inego

cesarstwa - nawiltzanie do form despotii wschodniej.

I okres - KROLESTWO

•

753 r. p.n.e. - zalozenie Rzymu

•

510-509 r. p.n.e. - wygnanie Tarkwiniusza

Pysznego

•

510-509 r. p.n.e. - wygnanie Tarkwiniusza

Pysznego

•

27 r. n.e. - objl(:cie rZltd6w przez Oktawiana Augusta

III okres - KROLESTWO

•

27 r. n.e. - 284 r. n.e. - PRYNCYP AT

•

284 r. n.e. - 476 r. n.e. - upadek ces. zach. - rzym. - DOMINAT

Podstawlt w kr61estwie jest rOd. Rod6w bylo ok. 300. 10 rod6w tworzylo tzw. kuril(:. Pierwsze zgromadzenie

to

zgromadzenie

kurialne. 10 kurii tworzylo tribus.

Spoleczenstwo

opr6cz grupy uprzywilejowanej

(patrycjusze)

skladalo sil(:z klient6w (byli wolni, posiadali majlttek, nie mieli

przywilej6w).

Pojawia sil(:tez ludnose naplywowa - plebejusze. Osoby wolne, majlttek, nie majltce praw politycznych.

Sp6r

mil(:dzy plebejuszami

a patrycjuszami.

Grupa niewolnik6w

sklada sil(:zjenc6w

wojennych.

Na cze1e panstwa stoi kr6l (rex). W sumie bylo ich 7. Wyboru dokonywalo

zgromadzenie

kurialne.

•

Najwyzsza

wladza wojskowa, administracyjna,

kaplailska, Sltdowa.

Senat - jeden z najstarszych

organ6w rzymskich. Pemil roll(:rady doradczej kr6la. Niewiadomo

w jaki spos6b powolywany.

W kr6lestwie Iiczyl 100 senator6w, pod koniec epoki - 300. Kompetencje:

•

Glos doradczy kr61a

•

Panowal w okresie bezkr61ewia

•

Wyb6r kr6la

•

Wypowiadanie

wojny

•

Zreformowal

ustr6j i pozwolil rozwijae sil(:republice

•

Podzielil spoleczenstwo

na klasy majlttkowe (5 klas). KaZda z klas wystawiala okreslonlt ilose oddzial6w

(centurie). Dzil(:ki przydzialowi

do klas nabywano uprawnienia

polityczne.

•

Utworzenie

komicji centurialnych

•

Podzial terytorialny

(podzial Rzymu na tribusy) - jednostka

podzialu terytorialnego.

Upadek ustroju monarchicznego!

I doba okresu republiki - sp6r mil(:dzy patrycjuszami

a plebejuszami

(konflikty i zdobycze). Plebejusze zdobywali

uprawnienia

polityczne i zostali zr6wnani z patrycjuszami.

Powolanie instytucji trybuna ludowego (urzl(:dnik chroniltcy

uprawnienia

plebejuszy).

Powolano I zgromadzenie

plebejskie (Consilium plebis). Wydanie w 451/450/449

r. p.n.e. ustawy

zwanej prawem XII Tablic, gdzie skodyfikowano

prawa plebejuszy.

W 445 r. p.n.e. dopuszczono

mieszane malzenstwa

(plebejsko - patrycjuszowskie),

367 r. przyjl(:to ustawl(:, gdzie jeden z konsul6w mial bye plebejuszem.

Stopniowo zaczl(:to

Polis (I. mn. - poleis) - panstwo - miasto

Obejmowalo

miasto i okolice. Skupione byly wok61 duzych skupisk miejskich. Ich rewolucja ustrojowa rozpocz~la si~ od

monarchii rZll.dzonej przez arystokracj~ rodowo - plemiennll. i zmierzala ku republice najcz~sciej 0 rZll.dach oligarchicznych

lub demokratycznych.

System oligarchiczny

Rzll.d sprawowala

pewne greckie rody arystokratyczne

majll.ce okreslony majll.tek. Cz~sto stopniowano

prawa polityczne w

zaleznosci od posiadanego

majll.tku.

Ograny

paiistwowe

Wyst~powanie

kr616w (2 ich bylo). Wladza katdego z nich byla dziedziczona

przez najstarszego

syna lub innego krewnego.

Wsp61nie podejmowali

decyzje. Kazda decyzja wymagala zgody obydwu kr616w. Taka wladza oslabila monarchi~ przez

spory i kl6tnie. Od V w. p.n.e. zwi~kszyl~ sic<ich odpowiedzialnosc.

Sldada.lLprzy~~

nar~ce-efor6w,

w kt6rej zobowill.Z8ii

si~ do przestrzegania

prawa, a co kilka lat poddawani byli kontroli przez efor6w. Eforowie mieli wladze zawiesic kr61a w

jego obowill.Zkach. Kr610wie staja si~ w tej chwili urz~dnikami. Eforowie zacz~li towarzyszye

kr610m w wyprawach

wojennych.

Uprawnienia

krolewskie

a)

Zwolywanie

Zgromadzenia

Ludowego oraz geruzji oraz przewodniczenie

im.

b)

Sprawy wojny i pokoju

c)

Ograniczenie

uprawnien - wladza wojskowa i sll.dowa (coraz bardziej ograniczona)

d)

Funkcje kaplanskie (skladali ofiary bogom)

Geruzja

- tzw. Rada Starszych. Obok kr616w - najwyzszy organ wladzy w panstwie. W jego sklad wchodzilo 21 geront6w

dozywotnio,

kt6rzy musieli bye pelnoprawnymi

obywatelami

po 60 roku zycia. Byli oni odpowiedzialni

za swoje funkcje.

Wybierani przez Zgromadzenie

Narodowe (apelle). Poczll.tkowo geruzja byla zwolywana przez kr616w, potem przez efor6w.

Kompetencje:

a)

Jako rada panstwa geruzja rozpatrywala

sprawy panstwowe, wnioski etc.

b)

Przygotowywala

wnioski legislacyjne kt6re mialy bye przedlozone

Zgromadzeniu

Ludowemu.

c)

Miala uprawnienia

sll.dowe (w sprawie przeciwko kr610wi czy urz~dnikowi)

Od IV w. znaczenie geruzji slabnie, ajej kompetencje

przejmu.ill. eforowie.

Zgromadzenie

Ludowe - brali w nim udzial pelnoprawni,

pelnoletni (20 lat) obywatele. Zgromadzenia

Ludowe byly

zwolywane

przez kr616w a potem efor6w. Jej kompetencje:

a)

Wladza ustawodawcza

w kt6rej podejmowano

uchwaly w sprawach sll.dowych

b)

Spelnialo funkcje sll.dowe

c)

Wnosili wnioski ustawodawcze

d)

Wybierali urz~dnik6w, efor6w i czlonk6w geruzji

Na Zgromadzeniu

Ludowym glosowano poprzez wznoszenie okrzyk6w. Zgromadzenia

odbywaly si~ co miesill.c lub cz~sciej,

czasem w okrojonym skladzie (mikra apella)

•

Zagadnienia

wst~pne, poj~ciowe; czymjest

konstytucja,

struktura konstytucji;

czym

jest panstwo konstytucyjne

H.

Ustr6j Anglii, USA, Francji, Niemiec, Rosji (ZSRR), Polski (okres zabor6w)

I.

II Rzeczpospolita

(przeczytac konstytucj~ marcow'l. i kwietniow'l.)

Ustr6j - wewn~trzna struktura, wzajemne zwi<\.Zki,odpowiedzialnosc

jednych przed drugimi, zaleznosci mi~dzy instytucjami.

Ustr6j dzieli si~ na:

~

Ustr6j spoleczno - ekonomiczny

1.

Panstwo niewolnicze

2.

Panstwo feudalne

3.

Panstwo kapitalistyczne

4.

Panstwo socjalistyczne

~

Ustr6j polityczny

1.

Despotie wschodnie (Mezopotamia,

Egipt); panstwa - miasta (poleis greckie - Ateny, Sparta); civitas

rzymska; monarchie imperialne (cesarstwo rzymskie); monarchie hellenistyczne

(Macedonia,

Egipt

Ptolemeuszy)

2.

Monarchia patrymonialna

(monarchia wczesnofeudalna,

monarchia prywatno - prawna) - monarchia

jednolita;

monarchia podzielona (rozbicie dzielnicowe,

rozdrobnienie

feudalne); monarchia

stanowa;

monarchia absolutna; forma mieszana

3.

Panstwo konstytucyjne

- monarchia konstytucyjna;

republika

4.

Panstwo totalitame

W IV tys. p.n.e. uksztaltowanie

pierwszej wsp6lnoty opartej na r6wnosci. Kwestia powstania r6Znic maj'l.tkowych. Nie

powstawaly

zwi<\.Zkizaleznosci panstwowej.

Powstalo poj~cie wlasnosci, gl6wnie dotycz'l.ce ziemi. Podzielilo to

spoleczenstwo

na bogatych i biednych. Uksztaltowanie

si~ nier6wnosci

spolecznej. Nad Nilem w miar~ mozliwosci

chciano

podporz'l.dkowac

spoleczenstwo.

Regulowanie

biegu rzeki bylo istotne (ekonomiczny

pow6d powstania struktur). Powstanie

specjalizacji.

Rolnictwo nad dobrze uregulowanymi

rzekami zacz~lo dostarczac nadwyzek zywnosci. Mogla wyodr~bnic si~

grupa ludzi - rzemieslnik6w.

Wok61 nich zacz~ly skupiac si~ miasta, kt6re satly si~ pierwszymi

centrami politycznymi.

W

miastach najwazniejszym

miejscem byla swi'l.tynia. Z instytucji kaplanskiej

zacz~la wyksztalcac

si~ wladza. Pierwsze

panstwa to tzw. panstwa - miasta - niewielkie terytorialnie

obszary, skupione wok61 osrodk6w miejskich, posiadaj'l.ce swoje

instytucje, swoje wladze. W Egipcie powstawaly tzw.

nomy.

(panstwa - miasta, kt6rych bylo ok. 40). Dalej rozw6j

panstwowosci

szedl w kierunku powi~kszania terytorialnego

przez podb6j czy pol'l.czenie. W Egipcie powstalo panstwo

G6mego i Dolnego Egiptu. W 3200 r. p.n.e. nast'l.Pilo zjednoczenie

tych dw6ch panstw.

W Mezopotamii

panstwa - miasta szybciej si~ rozwijaly. Struktura spoleczna byla szersza. Panstwa - miasta rozci<\.galy si~

na duzych przestrzeniach

i mialy charakter kontynentalny

(podstawa to rolnictwo i handel wewn~trzny - gospodarka).

Rozci<\.galy si~ wzdluz rzek. Wyst~powal handel niewolniczy. Na czele panstwa stal monarcha, z nieograniczon'l.

despotyczn'l.

wladz'l.

0

charakterze teokratycznym

(powi<\.Zanez pierwiastkiem

boskim). Wladza monarchy obejmowala

wszystkie