str. 1
Historia gospodarcza Polski
Andrzej Jezierski, Cecylia Leszczyńska
ARSZAWSKIE POD OKUPACJĄ ROSYJSKĄ
...................................................................................... 13
MIANY UKŁADU SIŁ POLITYCZNYCH I GOSPODARCZYCH W ŚWIECIE NA PRZEŁOMIE
.............................................................. 16
RZEBIEG WYDARZEO POLITYCZNYCH I MILITARNYCH W CZASIE WOJNY
............................................................................................ 17
YTUACJA GOSPODARCZA NA ZIEMIACH POLSKICH W CZASIE WOJNY
................................................................................................ 17
str. 2
ANDEL WEWNĘTRZNY I ZAGRANICZNY
ANKI MISYJNE I POLITYKA PIENIĘŻNA
LANOWANIE W SYSTEMIE MONOCENTRYCZNYM
str. 3
1 Rozdział I Polska w średniowieczu
1.1 Państwo
Na dobrą sprawę cały ten podrozdział opisuje powstanie państwa Polan i jego stosunki z sąsiadami.
Jedynymi ważnymi rzeczami jest powierzchnia 250 tys. km
2
, chrzest 966, oraz powstanie pierwszej diecezji
łacińskiej w Poznaniu w 968, metropolii gnieźnieńskiej oraz biskupstw w Krakowie, Wrocławiu i
Kołobrzegu w 1000 r.
Organizacja terytorialna państwa Polskiego opierała się na systemie grodowym i nie przekraczała
100 grodów. W grodach siedziała se załoga wojów książęcych oraz kasztelan –urzędnik królewski. Gród
pełnił funkcję administracyjną, skarbową i obronną.
Dochody w państwie Polan płynęły z trzech źródeł: świadczenie ludności poddanej, kary z
wyroków sądowych oraz z regaliów, czyli monopoli książęcych (nie wiem czy to ważne, ale warto
wiedzieć, że do regaliów należało: prawo zakładania i utrzymywania karczem, prawo wydobywania
kruszców i soli, wyłączne prawo bicia monety oraz pobieranie opłat targowych, ceł i myt). Włodarz to
gościu który kierował poborcami-komornikami.
1.2 Ludność
Powstanie państwa Piastów związane było z trwałym osadnictwem rolniczym, po liczącej kilka
wieków wędrówce ludów. Liczba ludności polskiej w 1000 r. wynosiła ok. 1,25 mln, co dawało 5 osób na
km
2
. Natomiast w 1350 r. kolejno 2 mln i 8 na km
2
. Dla porównania najludniejszym państwem ówczesnej
Europy byłą Francja gdzie zamieszkiwało kolejno 9 mln ludzi (17 na km
2
) i 15 mln (28 na km
2
).
1.3 Rolnictwo
Najstarszą metodą uprawy roli była gospodarka żarowa, polegająca na tym, że po wypaleniu lasu
na uzyskanej ziemi, aż do jej całkowitego wyjałowienia, zasiewano zboża, po czym przenoszono się na
nowe tereny. Następnie na wskutek wzrostu gęstości zaludnienia uprawa żarowa została zastąpiona
dwupolówką czyli corocznie połowę areału ziemi pozostawiano odłogiem. W połowie XVII w
wprowadzono trójpolówkę, polegająca na tym, że całość ziem uprawnych dzielona była na trzy niwy, z
których corocznie jedną zasiewano zbożem ozimym, jedną zbożem jarym a jedna zaś leżała odłogiem.
Trójpolówka była rewolucją agrarną, która spowodowała wzrost plonów do 4-5 ziaren z jednego
zasianego.
1.4 Rzemiosło. Górnictwo i hutnictwo
1.4.1
Rzemiosło
Pojawienie się w rolnictwie nadwyżki ekonomicznej leżało u podstaw wyodrębnienia się rzemiosła
miejskiego. Prawo miejskie, uznając cechy za obowiązkowe organizacje rzemieślnicze w danym mieście,
ustanawiało tym samym tzw. przymus cechowy. Oznaczało to, że warunkiem uprawiania zawodu była
przynależność do cechu. Oprócz celów ekonomicznych, cechy pełniły również funkcje religijne,
towarzyskie i kulturalne. Nic więcej tu już nie ma ciekawego;/
str. 4
1.4.2
Górnictwo i hutnictwo
Bogactwa naturalne w myśl prawa feudalnego uważano za własność książęcą (regale), a wydobycie
podejmowane było bezpośrednio na rzecz skarbu królewskiego, albo przekazywane w drodze immunitetu
dostojnikom świeckim lub duchownym. Żupnik – dostojnik królewski, który zawiadywał górnictwem.
Złoto na Śląsku, sól w okolicach Krakowa, srebro i ołów w rejonie Olkusza, miedź pod Kielcami, siarka
koło rakowa.
W XIV w. nastąpił poważny rozwój hutnictwa w Polsce, największe skupiska produkcji dymarskiej
występowały na Śląsku, w rejonie częstochowsko-będzińskim, wzdłuż Czarnej i Białek Przemszy, w
górnym biegu Warty oraz w Zagłębiu Staropolskim nad rzekami Kamienną i Czarną. Dlaczego? Ponieważ
był tam dostatek drzewa, rudy i wody
Poczynając od XIII w. energia ludzka i zwierzęca zaczęła być zastępowana energią wodną i
powietrzną. Dzięki temu nastąpił postęp techniczny co zwiększyło wydajność pracy i leżało u podstaw
przyśpieszonego rozwoju gospodarczego Polski w XIV i XV w.
1.5 Pieniądz. Kredyt. Handel
1.5.1
Pieniądz
W piastowskiej Polsce obowiązywał system denarowy. Następnie wprowadzono system groszowy
gdzie z grzywny srebra o wadze 197 g bito 48 groszy. Przez cały okres piastowski następował ciągły spadek
wartości pieniądza, spowodowany psuciem monety przez władcę, który to dzięki temu uzyskiwał źródło
dochodów skarbowych. Psucie monet prowadziło do tezauryzacji pieniędzy lepszych i zwiększenia obiegu
pieniędzy gorszych; zły pieniądz wypierał z obiegu pieniądz dobry, co pogłębiało jeszcze bardziej nieufność
do pieniądza, chaos monetarny i deficyt środków płatniczych.
1.5.2
Kredyt
Brak dobrych środków płatniczych był w późnym średniowieczu tak wyraźny, że w miastach często
wymagano od obcych kupców, aby zakupili towary przynajmniej na taką sumę, za jaką sprzedawali swoje
towary. Chodziło o to żeby nie wywozili z miasta pieniędzy. W tych warunkach zaczął powstawać kredyt
handlowy, pozwalający na wzajemne rozliczenia bezgotówkowe, gdzie gotówką wyrównywano jedynie
salda (wynaleźli to cudo w Szampanii). Inną formą obiegu bezgotówkowego były zlecenia wypłaty
wystawione na okaziciela w innym mieście lub kraju (weksel).
1.5.3
Handel
W średniowieczu wymiana miała charakter dorywczy i okazjonalny. Rozwój handlu hamował brak
dróg i dogodnych środków transportu, a przede wszystkim brak bezpieczeństwa na drogach i ustawiczna
niepewność rynku. Oprócz tego uciążliwym utrudnieniem dla handlarzy był przymus drożny jak i prawo
składu, czyli obowiązku wystawiania swojego towaru na rynkach przez określony czas i często z
ustalanymi przez miasta cenami.
str. 5
Oprócz wymiany lokalnej występował również handel tranzytowy, wiodący na szlakach rzymskich,
czyli z Europy Zachodniej na Wschód oraz od miast nadbałtyckich do Kijowa przez Krym i na Bizancjum
kończąc. Z Polski wywożono bursztyny, futra i niewolników, a przywożono artykuły luksusowe., takie jak
broń wschodnia, adamaszki, jedwabie, pachnidła oraz artykuły korzenne tj. pieprz, gałka muszkatołowa i
goździki.
XIII uformował się związek hanzeatycki. W jego skład wchodziły miasta angielskie, flamandzkie,
niemieckie, skandynawskie, polskie i ruskie. Dzięki flocie wojennej i najemnym żołnierzom potrafiła ona
stworzyć bezpieczne warunki transportu dla swych członków, dzięki czemu hanzeaci ciągnęli zyski kosztem
miast nie należących do związku.
Największy rozkwit handlu nastąpił za czasów Kazimierza Wielkiego, którego surowa polityka
wewnętrzna umożliwiła bezpieczny przewóz towarów. W tym samym czasie Europa Zachodnia przeżywała
kryzys w wyniku którego tamtejsi kupcy poszukując nowych rynków zbytu i źródeł surowca, zaczęli
napływać do Polski. U schyłku średniowiecza, po pokoju toruńskim, czyli po odzyskaniu Gdańska w Polsce
rozwinął się eksport.
2 Rozdział II Gospodarka i społeczeństwo Rzeczypospolitej w
okresie rozkwitu (XVI i pierwsza połowa XVII w.)
2.1 Państwo
2.1.1
Terytorium
W 1582 r. czyli już po Unii Lubelskiej (1569) powierzchnia Rzeczypospolitej wynosiła 815 tys km
2
.
Po serii zwycięstw z ruskimi w 1634 r. terytorium Rzeczypospolitej było największe w historii i wynosiło
blisko 990 tys. km
2
i dzieliło się na 5 prowincji, 34 województwa, 27 ziem i 173 powiaty.
2.1.2
Ustrój
Od XVI w. organem władzy ustawodawczej był Sejm Walny składający się z Senatu i Izby
Poselskiej. Reszta jest o historii, rokoszach, konstytucji Nihil Novi i Liberum Veto, więc chyba nie ważne.
2.2 Ludność
W 1500 populacja polska wynosiła 7,5 mln mieszkańców (6,6 na km
2
), a w 1650 r. 11 mln (11,1 na
km
2
). I ponownie najludniejsza była Francja, kolejno 15,5 mln (28,9) oraz 18,8 mln (35,1).
2.3 Rolnictwo
2.3.1
Gospodarstwo dworskie i chłopskie
Wzrost ludności w Niderlandach i Anglii spowodował wzrost zapotrzebowania na polskie zboże,
spowodowało to rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej. Folwark – duże gospodarstwo rolne,
produkujące głównie na zbyt, posługujące się pracą chłopów pańszczyźnianych wtórne poddaństwo.
2.3.2
Produkcja rolna
Nic
str. 6
2.3.3
Dualizm agrarny
W międzynarodowym podziale pracy wielka własność w Polsce stała się dostawcą do centrum
Europy zbóż bydła, drewna i konopi. W XVI w. wobec rewolucji cen w handlu zagranicznym RP wystąpił
korzystny terms of trade, zwiększając tendencje do eksportu surowców i importu artykułów gotowych. Rok
1618 był szczytowy dla koniunktury eksportowej, wyeksportowano 200 tys łasztów zboża. Kolejne lata w
wyniku wojen polsko-szwedzkich i blokady portów bałtyckich, spowodowały zahamowanie eksportu.
Dualizm agrarny – dwutorowość rozwoju rolnictwa europejskiego w XV-XVII w. wyrażającą się
rozpowszechnieniem czynszów i dzierżawy w Europie Zachodniej i gospodarki folwarczno-
pańszczyźnianej na wschodnich peryferiach Europy.
2.4 Przemysł i rzemiosło
2.4.1
Górnictwo i hutnictwo
Wzrost produkcji kuźnic żelaznych spowodowany był przede wszystkim wojnami z ruskimi
prowadzonymi przez Batorego na które to potrzebował armat i kul armatnich. Największa liczba kuźnic byłą
w Zagłębiu Staropolskim.
Rudy srebrno-ołowiane wydobywano w Olkuszu, kopalnie siarki występowały w pod Krakowem
(Swoszowicach). I podobnie jak w średniowieczu sól Wieliczka i Bochnia.
2.4.2
Rzemiosło cechowe
Głównymi ośrodkami rzemiosł cechowych były największe miasta RP, tj. Gdańsk, Toruń, Poznań,
Kraków i Lwów. Dla przykładu w Gdańsku pracowało 3150 warsztatów, we Lwowie i Warszawie po 1500,
a w Poznaniu ok. 1000. Nadal cechy stanowiły najpoważniejszą instytucję zrzeszającą producentów
wyrobów przemysłowych, chociaż zostały Doś w dużym stopniu ograniczone na mocy konstytucji
sejmowych (1538, 1552). Były one również największym wrogiem postępu technicznego. Ale sobie
poradzili i tworzyli specjalizacje cechowe (np. cech piekarzy czarnego chleba ) i dzięki temu mogli
wprowadzać nowinki techniczne
2.4.3
Miejski przemysł pozacechowy i przemysł dworski
Naprawdę nic
2.5 Handel i kredyt. Komunikacja
2.5.1
Handel wewnętrzny
Podobnie jak w późnym średniowieczu, ośrodkami handlu hurtowego były miasta obdarzone
przywilejem organizowania jarmarków 1-3 razy w roku, trwających od jednego dnia do dwóch tygodni. W
czasie jarmarków zawieszane były przywileje miejscowego kupiectwa, np. prawo o gościach czy monopol
sprzedaży wyrobów miejscowych rzemieślników.
Taksy wojewodzińskie – ustalane przez wojewodów ceny na artykuły przemysłowe w relacji do cen
za artykuły rolnicze.
str. 7
2.5.2
Handel zagraniczny
Na przełomie XV i XVI w. rozpoczęło się formowanie rynku europejskiego. Niemałą rolę w jego
powstaniu odegrały zmiany w transporcie i budownictwie okrętowym, gdyż niektóre statki dochodziły do
ładowności ok. 1000 ton. Rozwój techniki, poważnie obniżając koszty transportu, wpływał na
wyrównywanie się cen towarów w zasięgu transportu morskiego, a co za tym idzie na powstanie rynku
europejskiego.
2.5.3
Kredyt
W XVI i XVII podobnie jak dzisiaj, handel wymagał kredytu. W pierwszej połowie XVI w. pojawił
się weksel ciągniony (trata), stosowany zwłaszcza w transakcjach handlowych Gdańska z Niderlandami. Od
1585 r. w Amsterdamie rozpoczęto ogłaszanie kursy weksli. W XVI w. pojawił się również weksel z
indeksem, który wchodził do obiegu handlowego, pełniąc rolę wczesnego pieniądza bezgotówkowego. W
XVI w. pojawił się także czek.
Przy zaciąganiu pożyczek długoterminowych pod zastaw nieruchomości (wobec braku hipoteki)
zobowiązania dłużne wpisywano do ksiąg sądowych i na podstawie owych wpisów można było dokonać
egzekucji długów.
Pożyczki krótkoterminowe były udzielane bądź na słowo, bądź z wpisem transakcji w księgach
ławniczych miejskich. W transakcjach między mieszczanami roczna stopa procentowa wynosiła od 5-8 % w
Gdańsku i około 10% w Lublinie i Warszawie.
Istotne znaczenie miał kredyt obsługiwany przez Żydów, którzy już w XV w. odgrywali rolę
wierzycieli królów i rycerstwa. Kahały – gminy żydowskie.
2.5.4
Komunikacja
Stan dróg nie uległ poprawie od czasów średniowiecza (Np. w Krakowskim jedynie 15% dróg
oceniani jako dobre, a jako niezdatne do użytku 56%) Nie było utwardzanej nawierzchni, ani rowów
odwadniających, ani mostów i tym podobnych. Dlatego przewóz towarowy miał charakter sezonowy,
najlepiej w zimie jak wszystko zamarzało. Szybkość handlowa wynosiła ok. 25 km na dobę. Transport
dużych ładunków odbywał się spływem Wisły i jej dopływów: San, Wieprz, Pilica, Narew i Bzura. Sieć
rzeczną uzupełniały również kanały, pierwszy kanał zbudowano w 1495 r. łącząc Elbląg z Nogatem.
Wiadomo Gdańsk odgrywał znaczącą rolę, aczkolwiek jego znaczenie nie zostało wykorzystane,
gdyż RP nie posiadała floty wojennej. Próby utworzenia jej przez Zygmunta Augusta i Władysława IC
wynikały z aktualnych potrzeb militarnych i po zakończeniu wojen z Moską i Szwecją nie były
kontynuowane. Faktem jest, że flory wojennej ochrona własnych portów i floty handlowej była niemożliwa.
Można więc rzec, że mimo dostępu do morza, RP nie wykorzystała szansy i odwróciła się plecami do
Bałtyku.
W 1558 r. rozpoczęła działalność poczta królewska, czyli konie rozstawne. Przewóz na trasie
Kraków-Wiedeń-Wenecja trwał 15 dni.
str. 8
2.6 Skarb. Pieniądz
2.6.1
Skarb
1374 r. przywilej koszycki, zwalniający szlachtę z podatku gruntowego, a chłopi w dobrach
szlacheckich jedynie 2 grosze z łana. Od tej pory nakładanie podatków obciążających szlachtę wymagało
zgody sejmików i Senatu. Dalej rozdawnictwo królewszczyzn i uszczuplanie skarbu królewskiego.
Od 1563 r. ¼ królewszczyzn tzw. kwarta służyła do opłacania wojska królewskiego tzw. wojsko
kwarciane. Od 1629 r. łanowe zastąpione podymnym od każdego domu.
2.6.2
Pieniądz
Od czasów Kazimierza Wielkiego jednostką pieniężną obowiązującą w Polsce był grosz. W latach
1526-1528 r dokonano reformy pieniężnej. Po reformie pieniądzem nadal był grosz ustalony o wadze ok. 2
g i zawartości 0,8 g srebra. Ponadto bito monety trzygroszowe i sześciogroszowe. Od 1564 r zaczęto bić
monety srebrne o wartości 30 groszy (talary).
3 Rozdział III Rzeczpospolita na drodze do upadku (od połowy
XVII w. do 1795 r.)
3.1 Państwo
3.1.1
Wojny w drugiej połowie XVII w.
W 1648 r. wybuchła wojna domowa na południowo-wschodnich kresach Rzeczpospolitej.
Przyczynami jej były konsekwencje unii brzeskiej, ingerencje państw ościennych, a także próba stworzenia
państwa ukraińskiego. Następnie była wojna z ruskimi i podział Ukrainy na dwie części, więc RP straciła
masę żyznego terytorium łącznie z Kijowem. Po drugiej stronie kraju, na mocy traktatów welawsko-
bydgoskich z 1657 r. Prusy Książęce zostały zwolnione z zależności lennej i przekształciły się w Królestwo
Pruskie, które to uczestniczyło w rozbiorach RP. W tym samym czasie walczyliśmy też ze Szwecją (1655-
1660), a po abdykacji Jana Kazia (1668) również z Turcją. Wraz ze śmiercią genialnego Jana Sobieskiego w
1696 r. zakończył się srebrny wiek (złoty skończył się wraz ze śmiercią Zygmunta Augusta) w którym RP
traktowana była jako mocarstwo. Ostatnim akordem jej potęgi i świetności była zwycięska bitwa z Turkami
pod Wiedniem (1683).
Podczas gdy w państwach ościennych (Austria, Rosja, Prusy) powstawały monarchie absolutne, w
Polsce wzrastały rozprzężenie wewnętrzne i decentralizacja władzy. Polska zaczęła przypominać federację
udzielnych księstw magnackich, które prowadziły własną politykę wewnętrzną i zewnętrzną. Prywatne
wojska magnackie stawały się silniejsze od armii Rzeczpospolitej, a dochody z latyfundiów przewyższały
dochody państwa.
3.1.2
Czasy saskie i wojna północna
1697 r. wybrano Augusta II na króla Polski i tym samym stworzona została unia personalna z
Saksonią. 1700 r. wybuchłą wojna północna. Chociaż teoretycznie Rzeczpospolita nie brała udziału w
wojnie, to jednak jej król należał ze swoją rodzinną Saksonią, razem z Rosją i Danią, do koalicji
str. 9
antyszwedzkiej. Przez to terytorium Polski stało się areną walk armii rosyjskiej i szwedzkiej.
Niepowodzenie cara Piotra I oraz totalna kontrola militarna nad Rzeczpospolitą przez szwedzkiego Karola
XII spowodowały abdykację Augusta II i elekcję na tron Polski, popieranego przez Szwecję, Stanisława
Leszczyńskiego. Zwycięstwo cara nad Szwedami w 1709 r. nad Połtawą, pozwoliło na przekształcenie
tradycyjnego państwa moskiewskiego w mocarstwo północnoeuropejskie. Jednocześnie wrócił na tron
Polski August II. Skutki wojny północnej i zwycięstwo Rosji, otworzyły długi okres stopniowej utraty
suwerenności Rzeczypospolitej, która popadała w zależność satelicką od Rosji.
Traktat trzech czarnych orłów w 1732 r., czyli przymierze zawarte przez Rosję, Prusy i Austrię,
dotyczyło sukcesji w Polsce po oczekiwanej śmierci Augusta II i zachowania wolnej elekcji. W wyniku
wojny o sukcesję polską w 1733 r. został zniszczony Gdańsk, co stało się początkiem końca jego
świetności.
Czasy saskie charakteryzowały się sojuszem z Rosją, która zabiegając o nienaruszalność terytorium
Rzeczypospolitej traktowała ją jako państwo satelitarne, utrzymując w razie potrzeby liczne garnizony.
Oprócz tego utrzymywał się ustrój społeczno polityczny Rzeczypospolitej, czego konsekwencją była
słabość wojska polskiego i wynikający z tego upadek prestiżu państwa na arenie międzynarodowej.
W latach 1726-1764 zrywane były wszystkie sejmy walne. Sparaliżowane były ustawodawstwo ,
skarb i siła militarna państwa.
3.1.3
Czasy stanisławowskie i pierwszy rozbiór Polski
Prawa kardynalne – ustalone pod bagnetami rosyjskimi w 1768 r.: wolna elekcja, liberum veto
prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi i przywileje szlacheckie. Ustalono również, że ich gwarantką
będzie Katarzyna II, co, de facto, potwierdzało brak suwerenności Rzeczpospolitej. 29 luty 1768 zawiązała
się konfederacja barska, przeciwna ustaleniom sejmu oraz domagająca się detronizacji Augusta
Poniatowskiego i wprowadzenia na tron dynastii saskiej. Rozpoczęło się 5 letnia wojna domowa.
5 sierpnia 1772 podpisano traktat rozbiorowy. Rosja zajęła obszar 93 tys. km
2
, 1,3 mln ludności
polskie Inflanty i część Wielkiego Księstwa Litewskiego, od Dźwiny do Dniepru. Prusy zajęły obszar 36
tys. km
2
, 600 tys. ludności Prusy Królewskie z Warmią (ale bez Gdańska i Torunia) oraz Ziemię
Nadnotecką. Austria 82 tys. km
2
, 2,7 mln ludności Ruś Czerwona i południowa Małopolska.
3.1.4
Sejm Czteroletni. Drugi i trzeci rozbiór Polski
1788-1792 Sejm Czteroletni. Wprowadzono obowiązkowy pobór wojskowy wśród chłopów,
trwający 6 lub 8 lat, a po 12 latach służby uzyskiwali wolność osobistą tzn. zwolnienie z poddaństwa.
Stworzono Szkołę Artylerii w Warszawie oraz Inżynierii w Kamieńcu Podolskim.
3 maja 1791 r. uchwalono Konstytucję 3 Maja. Zgodnie z nią Rzeczpospolita stawała się
monarchią dziedziczną. Władzę wykonawczą miała sprawować Straż Praw, czyli rząd RP. Konstytucja
znosiła odrębność polityczną Korony i Litwy. Nie wprowadzą jednak równości wobec prawa, zachowując
poddaństwo chłopów. Po uchwaleniu Konstytucji, zawiązała się konfederacja targowicka, która zwróciła
str. 10
się o pomoc do Rosji. W 1792 wybuchła wojna polsko-ruska. Przystąpienie króla do targowicy zakończyło
wojnę. Rezultatem wojny był II rozbiór Polski w 1793. Rosja 250 tys. km
2
3 mln ludności. Prusy 57 tys.
km
2
1 mln mieszkańców. Austria nie brała udziału. Terytorium Polski po II rozbiorze wynosiło 215 tys.
km
2
z 3,7 mln mieszkańców.
W 1794 r. wybuchło powstanie kościuszkowskie. 7 maja 1794 r. uniwersał połaniecki dający
chłopom wolność osobistą, zmniejszał pańszczyznę i zapewniał ze strony władz powstańców ochronę przed
samowolą dziedziców. O klęsce insurekcji zdecydowała przegrana bitwa pod Maciejowicami, gdzie do
niewoli dostał się Kościuszko. 1795 r. trzeci rozbiór Polski. Ogólnie w rozbiorach Rosja zagarnęła 462 tys.
km
2
, Prusy 141 tys. km
2
, Austria 139 tys. km
2
.
3.2 Społeczeństwo
W połowie XVII w. liczba ludności Rzeczypospolitej wynosiła 11 mln, a gęstość zaludnienia 11
osób na km
2
. Po stratach terytorialnych w drugiej połowie XVII w., w przededniu pierwszego rozbioru RP
liczyła 12,3 mln mieszkańców, co dawało 18 osób na km
2
, a po pierwszym rozbiorze ok. 7,7 mln, co dawało
15 osób na km
2
. Podział jak do tej pory; szlachta, mieszczaństwo i chłopi.
3.3 Rolnictwo
3.3.1
Wieś i folwark
Wojny w połowie XVII w. doprowadziły do wielkich zniszczeń w rolnictwie. Spadek eksportu
powodował spadek dochodów właścicieli folwarków, i ażeby je zrekompensować wprowadzano monopole
dworskie: propinacji (obowiązek zakupu trunków przez poddanych chłopów wyłącznie w karczmie
pańskiej) i młynów.
3.3.2
Produkcja rolna
W następstwie wojen obszar ziemi ornej zmniejszył się o około 35%. W niektórych rejonach
zaniechano trójpolówki i powrócono do dwupolówki bądź uprawiano jedynie zboża ozime. Brak środków na
wymianę i zakupy spowodował powrót narzędzi średniowiecznych lub własnego wyrobu, co powodowało
obniżenie wydajności gleby. Jednak można zaobserwować w końcu XVIII w. tendencje wzrostowe,
spowodowane przede wszystkim naukowymi teoriami i uświadamianiem szlachty (np. ksiądz Krzysztof
Kluk), lecz nie doprowadziło to przywrócenia poziomu sprzed 200 lat.
3.4 Przemysł i rzemiosło
3.4.1
Rzemiosło
Podobnie jak ze wsią wojny, rabunki, gwałty, konfederacje, to wszystko przyczyniło się do ruiny
przemysłu w miastach. Dodatkowo pauperyzacji wsi i brak rynków zbytu na towary. Rozwinęły się
warsztaty poza cechowe, które z racji tańszych produktów, stanowiły bardzo dużą konkurencję na
rzemieślników skupionych w cechach. Wiek XVIII przyniósł rozpowszechnienie się nowej formy
organizacji produkcji – manufaktur.
str. 11
3.5 Handel i kredyt. Komunikacja
3.5.1
Handel wewnętrzny
Nadal targi tygodniowe i jarmarki. W 1764 r. Sejm zniósł wszelkie wewnętrzne komory celne, cła i
myta, co ułatwiło przewóz towarów.
3.5.2
Handel zagraniczny
W drugiej połowie XVII w. wraz z rozwojem teorii ekonomicznej merkantylizmu zaczęto
wprowadzać, zwłaszcza w Europie Zachodniej, nowy typ polityki gospodarczej zwanej polityką
protekcyjną. Zmierzała ona do popierania wywozu i ograniczenia przywozu po to, aby pieniądz kruszcowy
pozostawał w kraju. W Polsce jednak stosowano zasady wolności handlowej.
W 1764 r. wprowadzono cło generalne, likwidując wszystkie dotychczasowe opłaty celne na
granicach zewnętrznych oraz różnego rodzaju opłaty wewnętrzne. I Rozbiór odciął Polskę od morza, co
skrzętnie wykorzystał Fryderyk II, wprowadzając bardzo wysokie cła. Rosja i Austria nawet spoko.
3.5.3
Kredyt
Od połowy XVII do połowy XVII w. stosunki kredytowe w Rzeczypospolitej nie uległy zmianie w
porównaniu z poprzednim okresie. Spotkać można dwie ważne formy kredytu: kredyt banków kahalnych
oraz kredyt występujący w czasie kontraktów.
3.5.4
Komunikacja
Trzy rodzaje transportu: morski, lądowy i żegluga śródlądowa. Morski Gdańsk, upadek.
Żegluga śródlądowa nowe kanały 1784 r. łączący Niemen i Dniepr i również 1784 „Królewski” łączący
dorzecze Wisły z dorzeczem Dniepru. Lądowy nowe gościńce przez bagna poleskie. Ale cały czas bieda
i syf i w sumie nic się nie zmieniło. Reorganizacja poczty.
3.6 Skarb. Pieniądz
3.6.1
Skarb
1717 r. reforma administracji skarbowej – odebrano sejmikom wojewódzkim niektóre uprawnienia
np. wyrażanie zgody na uchwalanie przez Sejm nowych podatków. W 1764 r. utworzono Komisje
Skarbowe oddzielnie dla Korony i Litwy.
Po raz pierwszy pieniądz papierowy tzw. asygnata nastąpiła w postaniu kościuszkowskim. Jego
pokryciem stanowić miały dobra narodowe.
4 Rozdział 4 Ziemie polskie pod zaborami w końcu XVIII i na
początku XIX w. Księstwo Warszawskie
4.1 Zabór austriacki
Zabrane ziemie I rozbioru nazwane zostały Królestwem Galicji i Lodomerii, natomiast ziemie III
zwały się Nową Galicją. Po przegranej wojnie z Napoleonem część ziem I i całość III włączone zostały do
Księstwa Warszawskiego. Brak parlamentu pozbawił szlachtę kompetencji prawodawczej.
str. 12
Reformą z 5 lutego 1782 (patent) rozciągnięto na Galicję ustawę i zniesieniu niewoli poddańczej, w
wyniki której część ludności otrzymała wolność osobistą. Oprócz tego zniesiono pańszczyznę w niedziele i
święta oraz maksimum 3 dni w tygodniu. Następnie w 1785 ustalono odpowiedzialność dziedzica za
krzywdzenie poddanego, a w następnym roku (1786) pozbawiono panów funkcji sądowniczych,
wprowadzając specjalnego urzędnika sądowego – justycjariusza. W 1787 r. zakazano połączenia gruntów
chłopów do folwarków i zapewniono nieusuwalność z ziemi bez wyroku sądowego. Włączenie Galicji do
nowego austriackiego obszaru celnego odcięło kraj od tradycyjnego rynku zbytu oraz przecięło szlaki
handlowe.
4.2 Zabór pruski
Nazwa nowych ziem Prusy Zachodnie, Południowe i Nowowschodnie. W latach 1794-1797
wprowadzono ustawodawstwo pruskie w miejsce dotychczasowego prawa polskiego., zachowując je jednek
w sprawach rodzinnych i spadkowych. Mieszczanie stracili prawo do posiadania majątków ziemskich
uzyskane w konstytucji z 1791 r. Nadal chłopi podlegali władzy pana, a szlachta miała wyłączne prawo
posiadania ziemi. Jednakże wprowadzono zakaz usuwania chłopów z ziemi bez wyroku sądowego. Prusy
powołały urzędy hipoteczne, które oceniały wartość folwarków na podstawie ich dochodów. Polska
szlachta, która pierwszy raz spotkała się z tak niskim oprocentowaniem zadłużała się jak głupia, a skutkiem
były tzw. sumy bajońskie, które wyszły na jaw po klęsce Prus w 1807 r.
Sprzedawanie królewszczyzn poniżej wartości i tylko Niemcom miało na celu doprowadzenie do
wykształcenie się na terenie polskim niemieckiego ziemiaństwa.
4.3 Zabór rosyjski
Zachowano podział stanowy, w tym przywileje szlacheckie. Nie objęły one szlachty zaściankowej i
gołoty szlacheckiej, gdyż ta warstwa niespotykana była w samej Rosji. Zaostrzyło się poddaństwo chłopów.
Pojawiła się wzorem rosyjskim sprzedaż chłopów bez ziemi. Wieś objął pobór rekruta.
Polityków polskich na przełomie XVIII i XIX w. można podzielić z grubsza na: ugodowców,
liczących na odbudowę państwa polskiego przez Rosję (Adam Jerzy Czartoryski) i na radykałów, liczących
na pomoc zbrojną rewolucyjnej Francji, a potem Napoleona (Jan Henryk Dąbrowski) Paradoksem historii
jest, że generał Józef Zajączek – w młodości konfederat barski, następnie rewolucjonista – jakobin, później
bonapartysta i generał Księstwa Warszawskiego, umarł jako książę i namiestnik cara Aleksandra I w
Królestwie Polskim.
4.4 Księstwo Warszawskie 1807-1813
4.4.1
Państwo
W 1805 r. wojny napoleońskie objęły Europę Środkową, a rok później dosięgły i terytorium Polski..
25 czerwca 1807 r. pokój w Tylży – utworzenia Księstwa Warszawskiego (101,5 tys. km
2
), utworzonego w
zasadzie z ziem II i III zaboru pruskiego. Po kolejnej batalii z Austrią do KW weszły ziemie III zaboru
austriackiego (łącznie KW miało 161,5 tys km
2
), a ludność z 2,5 do 4,3 mln. 22 lipca 1807 r. Napoleon
oktrojował konstytucję Księstwu Warszawskiemu. Na jej mocy księciem warszawskim został Fryderyk
str. 13
August z dynastii Wettinów (nawiązanie do Konstytucji 3 Maja). Konstytucja ustanawiała rząd księstwa.
Parlament składał się z Sejmu i Senatu. Konstytucja wprowadzało równość obywateli wobec prawo, co de
facto znaczyło zniesienie poddaństwa chłopów i zapewnienie im wolności osobistej. Księstwo musiało
utrzymywać bardzo pokaźne wojsko, które zżerało ponad 60 % budżetu nowego państwa.
4.4.2
Społeczeństwo
1808 pierwszy w historii spis ludności oraz kodeks cywilny Napoleona. W 1809 kodeks handlowy.
W 1810 powołano Biuro Statystyczne.
4.4.3
Gospodarka
Nadal na wsi utrzymywała się gospodarka folwarczno-pańszczyźniana. Niekorzystną sytuację
rolnictwa potęgowały ciągłe wojny, przemarz wojsk i wynikający z tego zniszczenia. Dochody skarbu
Księstwa Warszawskiego były niższe niż przychody. Spowodowane to było zarówno niekorzystną strukturą
ekonomiczną kraj, jak i z przekraczającymi możliwość Księstwa wydatkami na wojsko. Dodatkowo blokada
kontynentalna Anglii utrudniała wywóz polskiego zboża, a jednocześnie powodowała podwyższenie cen
produktów importowanych. Nadal widoczny był odpływ dobrego pieniądza polskiego za granicę (ujemne
saldo handlu zagranicznego).
4.5 Księstwo Warszawskie pod okupacją rosyjską. Kongres wiedeński
Po przegranej przez Napoleona kampanii ruskiej w 1812 r. Księstwo Warszawski znalazło się pod
okupacją armii rosyjskiej. Kongres wiedeński wrzesień 1814 – kwiecień 1815, to tu miały się rozstrzygnąć
losy Księstwa. Utworzono z części ziem Królestwo Polskie, natomiast tereny zachodnie włączono do Prus
pod nazwą Wielkiego księstwa Poznańskiego (z Gdańskiem). Kraków stał się wolnym miastem po
protektoratem 3 mocarstw rozbiorowych.
5 Rozdział 5 Ziemie polskie od kongresu wiedeńskiego do
zakończenia refom agrarnych (1815-1864)
5.1 Królestwo Polskie
5.1.1
Państwo w okresie autonomii (1815-1831)
3 maja 1815, na kongresie wiedeńskim, powołano Królestwo Polskie, o obszarze 128 tys. km
2
. W
zasadzie zachowano podział terytorialny z okresu Księstwa, zmieniono jedynie nazwy
departamentów na powiaty. Konstytucję nadał Królestwu car Aleksander I 27 listopada 1815 r.
Pomagali przy jej tworzeniu Adam Czartoryski i Mikołaj Nowosilcow. Czartoryski chciał, ażeby
artykuły konstytucji umożliwiały pełną autonomie i niezależność Królestwa od Petersburga. W
1819 wprowadzono cenzurę. Zgodnie z konstytucją reprezentował króla specjalny namiestnik,
pierwszym i jedynym namiestnikiem był gen. Józef Zajączek. Wydatki na wojsko stanowiło 50%
budżetu Królestwa, ale było bardzo dobrze wyszkolone ze znakomitymi dowódcami wysłużonymi
w wojnach napoleońskich. W czasie Powstania Listopadowego (1831) zmobilizowano ponad 100
tys. żołnierzy, broń i amunicja były wytwarzane w odpowiednich ilościach, ale o klęsce Powstania
str. 14
zadecydowała bitwa o Warszawę 6-7 września i przewaga liczebna Ruskich, oraz niewiara w
sukces przez naczelników i generałów.
5.1.2
W dobie paskiewiczowskiej (1832 -1856)
Wielkorządcą carskim w Królestwie został Iwan Paskiewicz, zwycięzca w wojnie z Polską. Car
Mikołaj I nadał Królestwu w 1832 r. Statut Ograniczony, który zastępował konstytucję z 1815 r.
Utrzymano Radę Stanu, Radę Administracyjną okrojono do 3 resortów. W ramach represji
popowstaniowych zamknięto Uniwersytet Warszawski oraz Towarzystwo Przyjaciół Nauki, a sprawy
oświaty przekazano rosyjskiemu ministerstwu oświaty. Nastąpiła rusyfikacja, obowiązkowy język rosyjski
w urzędach, rosyjskie miary i wagi, rosyjska waluta oraz rosyjskie nazwy (gubernia zamiast województwa).
Wybudowano cytadelę, która na wiele lat ograniczyła możliwość rozwoju urbanistycznego miasta,
poprzez zakaz budowy murowanych budynków na przedmieściach, utrzymywanie fortów. Cytadele
utrzymywały rosyjskich żołnierzy i pełniła rolę więzienia. Następnie w 1847 r. wprowadzono rosyjski
kodeks karny, utrzymując jednak napoleońskie prawo cywilne i handlowe. To było bardzo dobra sprawa,
gdyż kodeksy napoleońskie były o wiele lepiej przystosowane do gospodarki kapitalistycznej niż ruskie.
Dodatkowo zlikwidowano wojsko polskie, a kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy wcielono przymusowo
do armii carskiej. Służba w wojsku obowiązywała 25 lat.
5.1.3
Odwilż sewastopolska (1856-1860)
W 1854 r. doszło do wojny rusko-tureckiej, gdzie dodatkowo po stronie Turcji opowiedziały i
przyłączyły się Anglia i Francja. Po przegranej wojnie car Aleksander II wprowadził reformy państwa. W
1861 r. zniósł poddaństwo chłopów i pańszczyznę wraz z częściowym uwłaszczeniem. W 1860 r. dokonano
reformy skarbu i powołano Bank Państwa. Następnym roku zniesiono kary cielesne i wprowadzono
szlachecki samorząd ziemski oraz zreformowano sądownictwo.
Po dojściu Aleksandra Wielopolskiego, przeprowadził on dekrety o oczynszowaniu z urzędu (1861),
reformę samorządu gubernialnego, powołał Szkołę Główną w Warszawie.
Opcja konserwatywno-ugodowa – poprzez lojalność reforma kraju i przywrócenie Konstytucji z
1815 (Aleksander Wielopolski) Opcja niepodległościowa – pełne odzyskanie niepodległości w granicach
przedrozbiorowych (głównie emigracja) Dzielili się oni na białych – z pomocą państw europejskich – oraz
czerwonych – poprzez ogólnonarodowe powstanie.
5.1.4
Powstanie styczniowe
Wydarzenia rewolucyjne rozpoczęły się w Warszawie w czerwcu 1860 r., demonstracją patriotyczną.
Bezpośrednią przyczyną wybuchu była zapowiedź branki 14 na 15 stycznia 1863 r. Uprzedzając pobór na
prowincji Komitet Centralny (władza powstaniowa) wyznaczył termin 22 stycznia 1863 r. jako termin
powstania ogólnonarodowego.
Tego samego dnia KC ogłosił manifest proklamujący powstanie Tymczasowego Rządu
Narodowego. Dalej manifest głosił, iż wszelkie grunty użytkowane przez chłopów przechodzą na ich
str. 15
własność, a bezrolnym za udział w powstaniu obiecywał 3 morgi ziemi z dóbr narodowych. Odszkodowanie
za uwłaszczenie miał wypłacić ziemiaństwu skarb narodowy.
2 marca 1864 r. car Aleksander II wydał ukaz o uwłaszczeniu chłopów w Królestwie Polskim, co
przyczyniło się do braku ochotników ze wsi. Za koniec powstania uważa się aresztowanie 11 kwietnia 1864
r. dyktatora powstania Romualda Traugutta.
5.2 Gospodarka Królestwa Polskiego
5.2.1
Polityka gospodarcza Lubeckiego. Protekcjonizm
Do protekcyjnej polityki gospodarczej należy zaliczyć działania zmierzające do rozwoju krajowego
przemysłu, uzyskania dodatniego bilansu w handlu zagranicznym oraz tworzenia warunków kredytowych
dogodnych do rozwoju gospodarczego, szczególnie przemysłu i infrastruktury. Dlaczego? Bo chcieli
rozwoju kraju, rozbudowa gospodarcza oznaczała wzrost znaczenia państwa wobec sąsiadów, oraz dla
podatków. Tworzenie sektora państwowego w przemyśle nazywano wówczas etatyzmem od francuskiego
słowa l’etat – państwo.
Polityka celna – Minister Ksawery Drucki-Lubecki. Protekcyjna taryfa celna obowiązująca od 1
stycznia 1823 r. Wysoka taryfa wywołała wojnę polsko-pruską, zakończona podpisaniem w 1825
konwencji, która była sukcesem polskiego rządu. Niemniej Prusy utrudniały tranzyt polskiego zboża do
Gdańska, i żeby ominąć komory celne zaczęto budować Kanał Augustowski
Polityka podatkowa i kredytowa – system podatkowy wzorowany był na systemie pruskim.
Wprowadzono bądź przywrócono monopole skarbowe: solne, tytoniowe i spirytusowe. 1825 r.
Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, które pomagało szlachcie z kredytami. W 1828 r. powołano Bank
Polski jako państwowy bank emisyjny. Wypuszczał on banknoty w pełni wymienialne na pieniądz
kruszcowy według wartości nominalnej.
5.3 Rolnictwo
Boże znowu to samo: wojny, wojny i wojny. Zniszczone plony, głód, epidemie:/. Niewydolność
folwarków. Ponadto protekcjonizm Anglii i wojna z Prusami obniżały eksport polskiego zboża.
1857 Towarzystwo Rolnicze – Adam Zamoyski. TR propagowało nowoczesne formy orki i takie
tam. Plus całe oczynszowanie przedstawione
5.3.1
Przemysł
Polityka protekcyjna w Królestwie Polskim przyniosła sukcesy, zwłaszcza w rozwoju górnictwa i
hutnictwa oraz przemysłu włókienniczego. Związane to było z działalnością Staszica i Druckiego-
Lubeckego. Staszic modernizował huty oraz budował nowe. Dalej inwestycje w przemyśle żelaznym,
budowa wielkiego kombinatu hutniczego na rzece Kamiennej w Zagłębiu Staropolskim.
Politykiem zasłużonym dla rozwoju przemysłu włókienniczego był Rajmund Rembieliński.
str. 16
5.3.2
Handel
Swobodna wymiana między Królestwem a Rosja spowodowała wzrost eksportu wyrobu polskiego
przemysłu. Znowu Anglia i blokada kontynentalna i spadek eksportu zboża. Po powstaniu listopadowym na
skutek represji załamał się eksport na Wschód. Po włączeniu Polski do rosyjskiego obszaru celnego w 1851
przyczyniło się do ponownego wzrostu eksportu na wschód. W 1864 obroty z Rosją stanowiły 42%
ogólnych obrotów handlowych Królestwa.
5.3.3
Komunikacja
Znowu Drucki-Lubecki w 1820 zaczął budowę bitych traktów. Do Powstania Listopadowego
ukończono ponad 1000 km bitych dróg. W latach 1831-1837 oddano kolejne 1000 km, łącząc m.in.
Warszawę z Krakowem, Radomiem i Lublinem.
Zupełnie nowym środkiem transportu były koleje żelazne. Stanisław Wysocki pomysłodawca w
1834. Budowa linii kolejowych zrewolucjonizowała transport, ułatwiając przewóz ciężkich ładunków.
5.3.4
Pieniądz i kredyt
1828 r. z inicjatywy (znowu) Lubeckiego powstał Bank Polski. Wprowadził on do obiegu banknoty
o nominałach 5,10,50 i 100 złp. W czasie powstania przyłączono do Banku mennicę, co usprawniło
organizację emisji. W 1885 Bank Polski został przekształcony w kantor rosyjskiego Banku Państwa w
Warszawie.
W sferze rolnictwa kredytem zajmować się miało utworzone z inicjatywy (kogo?:)) Lubeckiego w
1825 r. Towarzystwo Kredytowe Ziemskie w Warszawie.
22 kwietnia 1848 r. zniesienie pańszczyzny w Galicji za odszkodowaniem ze skarbu królewskiego.
1853 Łuksiewicz i Zeh wynaleźli lampę naftową. !856 r. utworzono pierwszą prymitywną rafinerię ropy.
6 Rozdział 6 Kapitalizm na ziemiach polskich
7 Rozdział 7 I wojna światowa 1914-1918
7.1 Zmiany układu sił politycznych i gospodarczych w świecie na przełomie XIX i XX
w.
Otto Bismarck, był twórcą i pierwszym kanclerzem zjednoczonych Niemiec w latach 1871-1890.
Stał na gruncie przymierza rusko-pruskiego. Po ustąpieniu Bismarcka, Aleksander III zawarł przymierze
wojskowe z Francją. Następnie angole zbratały się w 1904 z Francją, a w 1907 z ruskimi. Tak oto powstała
koalicja 3 mocarstw. Po drugiej stronie zacieśniły współpracę Niemce i Austro-Węgry. Miejscem ostrego
konfliktu stawał się powoli Bliski Wschód, bo odkryli tam sobie ropę.
Alfred von Schlieffen, szef niemieckiego sztabu generalnego, przygotował plan wojny
błyskawicznej, która przewidywała zwycięstwo nad Francją w ciągu 8-10 tygodni, a później przerzucenie
wojska na wschód przeciwko Rosji, która z racji długiej mobilizacji nie mogłaby pomóc sojusznikowi-
Francji. 1908 r. wybuchła rewolucja młodoturecka, potem Turcja przegrała wojnę w 1911 z Włochami o
Libie, a w 1912 państwa potureckie (Bułgaria, Serbia, Grecja, Czarnogóra) rozpoczęły walki z Turcją, w
wyniku których Turcja straciła resztki swoich bałkańskich prowincji. Potem to już poszło- Bułgaria
str. 17
zaatakowała Serbię, Rumunia i Turcja Bułgarię. W wyniku tych wojen bałkańskich, w Bułgarii i Turcji
wzrosły wpływy niemieckie, a w Serbii – rosyjskie, w Grecji – anielskie, a w Rumunii – francuskie.
W tak pogmatwanej sytuacji, 28 czerwca 1914, Serb Gawriło Princip zastrzelił następcę tronu
Habsburgów arcyksięcia Ferdynanda i jego małżonkę. Odpowiedzią na to było austriacki ultimatum wobec
Serbii.
7.2 Przebieg wydarzeń politycznych i militarnych w czasie wojny
No i poszło. Oprócz Anglio-Francjo-Rosji dołączyły się Włochy, Japonia i Rumunia, a do Niemco-
Austro-Węgier przyłączyła się Turcja i Bułgaria. Więc kocioł niezły. Blitzkrieg oczywiście nie zadziałał i
front zachodni utknął w okopach od Belgii do granicy szwajcarskiej. Natomiast Rosja zmobilizowała się
szybciej niż przewidywano i nie dała się zaskoczyć i wojowała nieźle na terenie oczywiście polskim. W
1916 na skutek blokady angielskiej, Niemce zdecydowały się na nieograniczoną wojnę podwodną. USA na
początku nie chciały brać udziału w wojnie, uważając ją za sprawę europejską. Przełom w amerykańskiej
opinii publicznej nastąpił po ujawnieniu telegramu Niemiec do Meksyku, które to namawiały do
zaatakowania USA. Tak więc 6 kwietnia 1917 r, Stany przystąpiły do wojny, która stała się już światową.
W lutym 1917 r. doszło do rewolucji w Rosji i abdykacji cara Mikołaja II. Rządy objęły partie
liberalne i demokratyczne, jednakże siedzący w Szwajcarii Lenin przy pomocy wywiadu niemieckiego
przedostał się do Rosji i rozpoczął agitacje. Lenin i bolszewicy głosili dwa poczytne hasła: natychmiastowy
pokój bez aneksji i kontrybucji oraz ziemia dla chłopów. I tak 7 listopada 1917, bolszewicy dokonali
zamachu stanu i przejęli władze w Rosji. Następnie 3 marca 1918 w Brześciu podpisali pokój z Niemcami.
Jesienią 1918 w Niemczech, Austrii i na Węgrzech nastąpiło załamanie systemu politycznego zmuszając do
podpisania 11 listopada 1918 zawieszenie broni. W wyniku upadku monarchii Europy Wschodniej i
Środkowej powstało bądź odrodziło się dziewięć państw: Austria, Węgry, Czechosłowacja, Polska, Litwa,
Łotwa, Estonia, Finlandia oraz Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców.
7.3 Sprawa Polska w czasie I wojny światowej
Wiadomo przed wojną 2 koncepcje: prorosyjska – Roman Dmowski i Narodowa Demokracja,
oraz druga proaustriacka – Józef Piłsudski.
Stworzenie Legionów Polskich w Austrii. Akt 5 listopada, inaczej akt dwóch cesarzy, z 5
listopada 1916 roku o przywróceniu Królestwa Polskiego. Stworzono też armię polską. 10 kwietnia 1917
odmówienie złożenia przysięgi na wierność cesarza, osadzenie Piłsudskiego w twierdzy w Magdeburgu. 12
września 1917 r. powołano Radę Regencyjną.
8 stycznia 1918 czternastopunktowy program określający cele wojny USA, a 13 pkt stwierdzał, że
trza zrobić niepodległe państwo polskie z wolnym dostępem do morza. Dzięki temu już wszyscy Polacy byli
za Anglią, Francją i USA.
7.4 Sytuacja gospodarcza na ziemiach polskich w czasie wojny
Nieme niszczyły miasta i wsie np. bezsensowne ostrzeliwanie Kalisza. Ruskie natomiast
demontowała i wywoziła zakłady przemysłowe wraz z ich załogami, a w przypadku braku czasu na
str. 18
ewakuacje wysadzała je w powietrze. W ten sposób uległy zniszczeniu zakłady żyrardowskie, które ponoć
można było uratować za niewygórowaną łapówkę dla dowódcy oddziału rosyjskich saperów. Aczkolwiek
ucieczka właścicieli uniemożliwiła to.
Austriacy natomiast nie zdążyli ewakuować przemysłu, ale udało im się unieruchomić część kopalń i
rafinerii naftowych.
Poza rolnictwem i przemysłem poważnemu zniszczeniu uległa infrastruktura komunikacyjna.
Wysadzono w powietrze wiele mostów, wiaduktów, zrujnowano dworce, warsztaty kolejowe i stacje
węzłowe. Polska wyszła z wojny wyniszczona gospodarczo. Starty i zniszczenia stanowiły mniej więcej
równowartość rocznego dochodu narodowego przed wojną.
8 Rozdział 8 Rzeczpospolita w latach 1918-1939
8.1 Państwo
8.1.1
Walka o granice
Klęska Rosji, Niemiec i Austrii doprowadziła do próby tworzenia własnej państwowości przez
zniewolone narody. Doszło oczywiście do sporów terytorialnych, tak więc Polska po odrodzeniu znalazła
się w stanie wojny z prawie wszystkimi sąsiadami, prócz Łotwy i Rumunii.
Granica z Niemcami. 26 grudzień 1918 wizyta Ignacego Paderewskiego w Poznaniu, zamieszki
polsko-niemieckie doprowadziły do powstania wielkopolskiego. 18 stycznia organizacją wojskową zajął się
gen Józef Dowbór-Muśnicki. W lutym armia wielkopolska liczyła 70 tys. żołnierzy. Wielkopolska Polska.
Traktat wersalski podpisany 28 czerwca 1919 r. został ratyfikowany przez Sejm i ustalał granicę z
Niemcami, podobną do tej sprzed I rozbioru. Gdańsk stał się Wolnym Miastem, a na terenach spornych
Mazury (głosowanie 11 lipca 1920, czyli w najgorszym momencie wojny polsko-radzieckiej, przegrany
raptem 8 wsi do Polski), Warmia(to samo co Mazury) i Górny Śląsk (3 powstania śląskie i Wojciech
Korfanty i wynik: 2/3 zagłębia przemysłowego do Polski) miało odbyć się referendum.
Granica Wschodnia. Powstała próżnia, poprzez wycofanie się oddziałów niemieckich na
wschodzie, którą to wypełniły od razu wojsko Polskie i Radzieckie. Ale armia rosyjska biała problemy bo
walczyła ze sobą tzw. „biali” carskie wojsko i „czerwoni” bolszewicy. Jako że „biali” uważali, że Polska
może uzyskać maksymalnie autonomie w granicach Rosji, doszło do nieformalnego zawieszenia broni
pomiędzy Piłsudskim, a Bolszewikami. Po pokonaniu „białych” nastąpiła regularna wojna polsko-
bolszewicka. Najważniejszym punktem wojny był manewr znad Wieprza tzw. cud nad Wisła. Po pokonaniu
armii radzieckiej, 12 października 1920 podpisano zawieszenie broni. Następnie 18 marca 1921, potwierdził
je traktat ryski. Wojna ta była bardzo ważna, gdyż ruskie chciały przenieść rewolucję poprzez Polskę do
Niemiec.
Granica z Czechosłowacją i Litwą. Przyczyna konfliktu był spór o Śląsk Cieszyński, Spisz i
Orawę. Miał być plebiscyt, ale pastwa Ententy przyznały (znowu w 1920, czyli w bardzo złym czasie dla
Polski) sporne tereny do Czechosłowacji. Litwa natomiast znajdowała się raz pod okupacją niemiecka, raz
ruską, a raz Polską. We wrześniu 1920 nastąpiła regularna wojna polsko-litewska. Piłsudski bardzo chciał
str. 19
mieć Wilno w Polsce (bo tam się urodził) ale Ententa zabroniła walski zbrojnej. W takiej sytuacji, Józef
wysłał tam gen Żeligowskiego, który dowodził dywizją litewko-białoruską i upozorował bunt jednostki.
Postało państwo Litwa Środkowa i jej sejm przyłączył Wileńszczyznę do Polski w 1922 r.
8.1.2
Terytorium
W 1922 ustabilizowały się granicę i terytorium Rzeczypospolitej, powierzchnia kraju wyniosła
388 634 km
2
. Granica morska za to wyniosła 144 km. Chociaż Gdańsk stał się Wolnym Miastem, to jednak
Polska miała szczególne przywileje do niego. Mianowicie przysługiwało jej prawo pobytu polskiej
marynarki wojennej, utrzymywanie na Westerplatte wojskowej bazy przeładunkowej chronionej przez
wojsko polskie, prawo do reprezentacji w stosunkach zagranicznych Gdańska i jego obywateli przez MSZ
przynależność Gdańska do polskiego obszaru celnego. Jednak silne mieszczaństwo niemieckie w Gdańsku
łatwo mogło te prerogatywy złamać. Tak więc Rządz RP zdecydował się wybudować wielki port w małej
wiosce rybackiej w Gdyni.
Komunikacja między Prusami Wschodnimi, Gdańskiej a Niemcami kontrolowana była przez Polskę,
co było przyczyną konfliktów przez całe 20-lecie.
1922 w Rapallo Niemcy i Sowieci podpisali traktat, dzięki któremu Niemce utrzymywały w Rosji
poligony wojskowe oraz ośrodki badawcze nowych broni, co nie wróżyło dobrze na przyszłość. Następnie w
1925 w Locarno zawarty został układ między Niemcami, Francją i Anglią, który gwarantował granicę
zachodnią Niemiec, ale nic nie wspominał o wschodniej, więc nie było za fajnie.
Poprawne lub przyjazne stosunki Polska miała wyłącznie z Rumunią i Łotwą. Oprócz tego łączyły ją
specjalne stosunki z Francją.
Administracja. Podział trójszczeblowy, województwo, powiat i gmina.
Ustrój polityczny. 10 listopad – przyjazd Piłsudskiego do Warszawy, 11 listopada Rada
Regencyjna przekazała mu dowództwo nad armią, a 14 pełną władze. Powołano rząd i 23 listopada wydano
dekret wprowadzający 8 h dzień pracy, obowiązkowe ubezpieczenia, minimalny poziom płac.
26 stycznia 1919 wybory do Sejmu. Związek Ludowo-Narodowy 116 mandatów, Stronnictwa
ludowe po 100 oraz PPS 32.
Marzec 1921 uchwalono konstytucje marcową. 1926 zamach majowy. Utworzenie BBWR.
Konstytucja kwietniowa.
8.2 Koniunktura i polityka gospodarcza
8.2.1
Przebieg koniunktury
Od czasów rewolucji przemysłowej w XIX w. zaczęły występować cykliczne wahania koniunktury
gospodarczej. W historii gospodarczej wyróżnia się zazwyczaj dwa rodzaje cykli: długofalowe (50-60 lat)
odkryte przez Kondratiewa oraz cykle średniookresowe Juglara (6-13 lat). Cykle Kondratiewa oparte były
na ruchu cen surowców. W okresach wzrostu cen występowała pomyślna koniunktura gospodarcza, kryzysy
nadprodukcji były płytkie i krótkie. W okresach tendencji do spadku cen załamania były dłuższe i głębsze.
str. 20
Pierwsza faza cyklu charakteryzowała się wzrostem cen, a druga – po osiągnięciu punktu szczytowego –
spadkiem. Kondratiew sformułował swoją teorię w 1928 r., przewidując nadchodzące niebezpieczeństwo
głębokiego długotrwałego kryzysu.
8.2.2
Polityka gospodarcza
Ku stabilizacji gospodarczej. Począwszy od 1921 r. głównym celem polityki gospodarczej była
stabilizacja pieniądza i finansów państwa. Stały temu na przeszkodzie: korzyści płynące z inflacji dla
poważnej części przedsiębiorców, zwłaszcza eksporterów i kredytobiorców. Obawa przed konsekwencjami
redukcji wydatków budżetowych państwa. Niemożność znalezienia środków wewnętrznych (podatków
nadzwyczajnych) i zewnętrznych (pożyczek zagranicznych) w celu zrównoważenia budżetu i sfinansowania
reformy pieniężnej.
Dwa czynniki spowodowały, że w grudniu 1923 r, W. Grabski rozpoczął reformę finansów państwa.
Pierwszym były napięcia społeczne, strajk powszechny i rozruchy w których zginęło kilkadziesiąt osób, a
więc zjawiska społeczne spowodowane hiperinflacją. Drugim – zgoda klas posiadających na daninę
majątkową w wysokości 1 mld franków szwajcarskich w złocie, co stanowiło pokaźną podstawę stabilizacji
budżetu.
Polityka stabilizacji Grabskiego zmierzała do zrównoważonego budżetu przez wzrost dochodów i
obniżenie wydatków, zahamowanie inflacji, wprowadzenie nowej waluty i powołanie Banku Polskiego SA,
który miałby się stać bankiem emisyjnym, niezależnym od Rządu.
Dekretem prezydenta, wprowadzono złotego o parytecie równym frankowi szwajcarskiemu, tj.
zawierał on 0,3 g czystego złota. Wymiana marki polskiej miałaby się odbywać wg kursu 1 zł = 1,8 mln
marek.
Recesja 1925 r. Reforma Grabskiego przypadła na nie najlepszą sytuację w rolnictwie. Na skutek
złych zbiorów w 1924 r. wzrósł import produktów zbożowych, obciążając bilans płatniczy. W skutek
spadku światowych cen węgla i cukru dochody z polskiego eksportu obniżyły się w 1925 r, o 120 mln
zł.
W 1925 r. wybuchła wojna celna z Niemcami. Do czerwca 1925 r., Polska na zasadzie konwencji
genewskiej z 1922 miała prawo eksportować do Niemiec 6 mln ton węgla rocznie bez ceł wwozowych. Po
wygaśnięciu konwencji, Niemce obłożyły Śląsk wysokim cłem. W odpowiedzi Polska podniosła cła na
towary niemieckie. Skutki wojny były dla Polski o wiele bardziej uciążliwe niż dla Niemiec.
W 1926 r. na stanowisko ministra przemysłu powołano Eugeniusza Kwiatkowskiego, przedmiotem
jego zainteresowania była przede wszystkim komercjalizacja sektora publicznego, polegająca na stworzeniu
przedsiębiorstwom państwowym tych samych warunków działania, jakie miały przedsiębiorstwa prywatne.
Chodziło yu o nadanie tym samym osobowości prawnej oraz wydzielenie ich z ogólnej administracji
państwowej i przekształcenie w zakłady, których działania reguluje kodeks handlowy. Celem
str. 21
komercjalizacji było zniesienie dotychczasowych dotacji skarbu państwa. Lata 1927-1928 były okresem
dobrej koniunktury gospodarczej, uzyskano nadwyżkę budżetową w wysokości 214 mln zł.
Wybuch kryzysu światowego. Rok 1929 był ostatnim rokiem prosperity. Katastrofa wybuchła
kiedy na giełdzie nowojorskiej rzucono do sprzedaży dużą liczbę akcji, i 70 mln akcji nie znalazło
nabywców. Gwałtownie załamały się kursy, a w ciągu paru dni wartości akcji spadła o ok. 30%.
Samobójstwo popełnił Ivar Kreuger (nie znam typa, ale był w książce).
Kryzys w Polsce. Kryzys i rzeczy, które dzieją się w kryzysie.
Rząd Polski wobec kryzysu (1932-1935)
15 grudnia 1932 r. rząd uchwalił wytyczne polityki antykryzysowej, można podzielić go na krótko i
długoterminowe. Do tych pierwszy m.in. roboty publiczne – zatrudnienie bezrobotnych przy budowie linii
kolejowych. Długoterminowe miały na celu ożywienie ruchu inwestycyjnego – rozwiązano kartel
cementowy, co kilkakrotnie obniżyło cenę cementu, zwolniono z przepisów o ochronie lokatorów
właścicieli nowo budowanych domów mieszkalnych.
Eksport ułatwiano przez stosowanie cen dumpingowych i premii eksportowych. Ceny dumpingowe
były niższe niż koszty produkcji i państwo rekompensowało je producentom ze środków budżetowych w
postaci premii eksportowych. W celu obniżenia kosztów produkcji od 1 stycznia 1934 r. wprowadzono tzw.
ustawę scaleniową, dotyczącą zmiany zasad ubezpieczeń pracowniczych.
Polityka gospodarcza Eugeniusza Kwiatkowskiego 1935-1939. 26 kwietnia 1936 r Kwiatkowski
wprowadził reglamentację dewizową. W 1936 r. Kwiatkowski ogłosił czteroletni program rozbudowy
przemysłu, w którym inwestycje ulokowane były głównie w przyszłym COP. Program budowy Centralnego
Okręgu Przemysłowego stał się sztandarowym hasłem ekip rządowej.
8.3 Rolnictwo
8.3.1
Struktura własności i reforma rolna
15 lipca 1920 r. – pod wpływem niepomyślnej sytuacji militarnej Polski – Sejm uchwalił ustawę o
reformie rolnej. Ustawa przewidywała parcelację majątków powyżej górnej granicy 180-400 ha za
odszkodowaniem w wysokości 50% rynkowej wartości ziemi.
Konstytucja marcowa 1921 r. przyjęła zasadę pełnej ochrony własności prywatnej. Ustawa o
reformie rolnej, mówiąca o 50% odszkodowaniu, była sprzeczna z ustawą zasadniczą, więc nie mogła być
zrealizowana.
W maju 1923 r. na spotkaniu politycznym w Lanckoronie, Ludowcy i Endecy dogadali się co do
reformy – pakt lanckoroński.
28 grudnia 1925 r. doszło do uchwalenia nowej ustawy o reformie rolnej. Do parcelacji
przeznaczono dobra państwowe oraz grunty w majątkach prywatnych powyżej 180 ha.
8.4 Przemysł
Władze rosyjskie w 1915 r. zdemontowały fabryki przemysłu metalowego produkujące na potrzeby
wojenne i wraz z załogami ewakuowano je w głąb Rosji. Inne zakłady niszczono, aby nie wpadły w ęce
str. 22
Niemców. W czasie okupacji niemieckiej rabunkowo eksploatowano kopalnie węgla Zagłębia
Dąbrowskiego, wywożąc węgiel do Niemiec i Austrii. Konfiskowano też surowce znajdujące się w
składach, wywożono co cenniejsze maszyny i części maszyn zawierające metale nieżelazne, których deficyt
odczuwano w Niemczech z powodu blokady.
8.4.1
Rozmieszczenie przemysłu
Podział na Polskę A, B i C. A – województwa pomorskie, poznańskie, warszawskie, łódzkie, śląskie
oraz zachodnie powiat województwa krakowskiego i północne kieleckiego. B – województwa lubelskie,
lwowskie, tarnopolskie, stanisławowskie, większość powiatów województwa krakowskiego i południowe
powiaty kieleckiego. C – województwa wołyńskie, poleskie, nowogrodzkie, wileńskie i białostockie.
Centralny Okręg Przemysłowy – Choć główne inwestycje przemysłowe rozpoczęto w COP
dopiero w latach 1935-1937, jego idee zrodziły się grubo wcześniej. Już w 1921 r. opracowano wstępny
projekt tzw. trójkąta bezpieczeństwa, na terenach położonych w widłach Wiły i Sanu.
8.5 Komunikacja
8.5.1
Koleje
Sieć kolejowa rozwinięta była bardzo nierównomiernie. Ziemie byłego zaboru pruskiego miały
bardzo gęstą i długą sieć dróg żelaznych, austriackie w normie, ale ruskie tragiczne. Brak był
bezpośredniego połączenia z Warszawy do Poznania i Lwowa, oraz Górnego Śląska z Poznaniem i
Gdańskiem. W wyniku działań i grabieży w I wojnie światowej, i tak nie najlepszy wynik, został jeszcze
pogorszony. W 1926 powołano kochane PKP. Przez całe dwudziestolecie odbudowywano sieć kolejową, z
takim rezultatem, że w przededniu wybuchu II wojny światowej, Polska miała jedną z lepszych i
punktualniejszych kolei w Europie (!!).
8.5.2
Transport drogowy
Podobnie jak z koleją, po wojnie syf, brud i nędza. W zaborze austriackim ruch był lewostronny, w
pozostałych prawo. W 1938 r. było w Polsce jedyni 3,3 tys. km nowoczesnych dróg, co stanowiło zaledwie
6% dróg o nawierzchni twardej.
8.5.3
Żegluga morska i śródlądowa
Niemieckie mieszczaństwo Gdańska utrudniało życie RP, np. poprzez wstrzymywanie rozbudowy
urządzeń do przeładunku węgla. Polacy się wkurzyli i wybudowali zajebisty port w Gdyni i flotę handlową.
Pomysł ten zrodził się w głowie pana Kwiatkowskiego. W 1926 r. powstało przedsiębiorstwo państwowe
Żegluga Polska, dla którego zakupiono 3 transatlantyckie statki pasażerskie, które skierowano na trasę do
NY i Ameryki Południowej (Kościuszko, Pułaski, Polonia).
Śródlądowa jak zawsze Wisła, aczkolwiek żegluga przypominał stan z połowy XIX w.
8.5.4
Komunikacja lotnicza
W 1919 pierwsza linia zagraniczna Warszawa-Praga, pierwsza linia wewnętrzna 1921 Warszawa-
Poznań-Gdańsk. W 1928 r. powstały Polskie Linie Lotnicze „LOT” SA.
str. 23
8.6 Handel wewnętrzny i zagraniczny
8.6.1
Handel wewnętrzny
Nic ważnego, ale ciekawe jest że w 1938 r. działa już Polska Spółka Akcyjna „Bata”, która
prowadziła ponad 200 sklepów obuwniczych w całym kraju.
8.6.2
Handel zagraniczny
Do 1921 Polska prowadziła wojny, więc handel zagraniczny ograniczał się do pomocy zagranicznej,
gospodarczej i wojskowej. Wojna celna z Niemcami 1925-1934, ale pomogły trochę Włochy, Austria i
Czechosłowacja, przez obniżenie taryf kolejowych dla polskiego eksportu i tranzytu. W 1926 wybuchł
również strajk górników angielskich, co umożliwiło Polsce ekspansje na tamte rynki. W 1927 zwiększył się
również napływ kapitałów anglosaskich do Polski, dzięki czemu poprawiła się nasza pozycja w wojnie
gospodarczej z Niemcami. U schyłku lat dwudziestych głównymi partnerami handlowymi Polski, poza
Niemcami, były: Wielka Brytania, Czechosłowacja, Austria, Stany Zjednoczone i Szwecja.
Pierwszy traktat handlowy z ZSRR podpisano dopiero 19 lutego 1939.
8.7 Banki misyjne i polityka pieniężna. Kredyt. Ubezpieczenia
8.7.1
Banki emisyjne i pieniądz
Marka polska. Inflacja. Początkowo na ziemiach polskich znajdowały się nadal w obiegu marki
niemieckie, austriackie koron, ruble i marki polskie. Nastąpiła hiperinflacja, ale w 1923 premier i ministrem
finansów został Władysław Grabski i przystąpił do realizacji reformy pieniężnej. Grabski doskonale
wiedział, że bez zasadniczej reformy finansów państwowych, wprowadzenie złotego na zasadzie
denominacji marki nie tylko nic nie da, ale wręcz pogorszy sytuację.
Otwarcie Baku Polskiego odbyło się 28 kwietnia 1924 r. Marka polska podlegała wymianie od 1
lipca 1924 r. po tym terminie straciła prawną moc przymusowego środka płatniczego. Wymiana marki
polskiej na złotego dokonywana była wg kursu 1 zł = 1,8 mln marek. Waga wymienionych i wycofanych
biletów markowych wynosiła ok. 600 ton.
Druga inflacja. W połowie 1925 r. nastąpiła tzw. druga inflacja. Cena dolara z poziomu
parytetowego 5,18 zł wzrosła na giełdzie do 6 zł. Jedną z przyczyn był deficyt budżetowy, który starano się
pokryć dodatkową emisją bilonu i tzw. biletów skarbowych, ponieważ zgodnie z ustawą o Banku Polskim,
bezprocentowy kredyt dla Rządu nie mógł przekroczyć 50 mln zł. Oprócz nadmiernej emisji pieniądza
skarbowego na rozmiarach inflacji mogły zaważyć względy psychologiczne. Po niedawnych
doświadczeniach hiperinflacji posiadacze oszczędności w złotych na pierwszą wieść o wzroście cen dolara
wymieniali posiadane zasoby na waluty obce. Popyt na nie podwyższał ich cenę na rynku. Na spadek
kursy złotego oddziaływał również ujemny bilans handlowy.
Druga stabilizacja. 13 października 1927 r. przyjęto tzw. plan stabilizacyjny, który wprowadzał
owy parytet i kurs złotego. Złoty stał się walutą stabilną, a jego parytet nie uległ zmianie. Zmieniał się za to
kurs co było wynikiem dewaluacji walut przeprowadzonych przez różne państwa w latach wielkiego
str. 24
kryzysu. W wyniku dewaluacji funta Bank Polski poniósł stratę w wysokości 25 mln zł, i wycofał funta z
okrycia kruszcowo-dewizowego oraz zamienił je na złoto.
W lipcu 1923 r. Polska przystąpiła do tzw. bloku złotego, do którego należały Belgia, Francja,
Holandia, Szwajcaria i Włochy, co wiązało się z utrzymywaniem dotychczasowej polityki pieniężnej.
26 kwietnia 1936 r. Kwiatkowski wprowadził reglamentację dewizową, licencjonowanie importu,
przymus sprzedaży tzw. waluty eksportowej, prawo wywozu za granicę waluty jedynie w celach
turystycznych oraz ograniczenie obsługi pożyczek dolarowych. Wprowadzenie ścisłej reglamentacji
dewizowej spowodowało, że Polska opuściła blok złoty. Oznaczało to początek jego upadku, ponieważ
Francja, Szwajcaria i Holandia poszły jej śladem.
W przededniu wojny kurs dolara wahał się od 5,2 do 5,3 zł.
8.7.2
Instytucje kredytowe
Poza Bankiem Polskim SA (centralnym bankiem emisyjnym) istotne znaczenie dla gospodarki
Drugiej Rzeczypospolitej miały banki państwowe.
W 1924 r. utworzono Bank Gospodarstwa Krajowego – powołany w celu przywrócenia kredytu
długoterminowego, sprawowaniu opieki nad ważnymi gospodarczo zakładami państwowymi i prywatnymi,
a także gwarantowanie zobowiązań wobec zagranicznych kontrahentów.
W 1919 r. utworzono Polski Państwowy Bank Rolny – miał za zadanie zajmować się finansowaniem
działań związanych z reformą rolną.
W 1919 r. powołano również Pocztową Kasę Oszczędności, która miała pełnić rolę powszechnego
banki gromadzącego zasoby oszczędnościowe ludności i działającego na rzecz rozszerzenia obrotu
czekowego.
W 1929 r. powołano natomiast Bank Polska Kasa Opieki SA – obsługa finansowa emigracji
zarobkowej.
Najstarszym istniejącym do dziś bankiem akcyjnym w Polsce, jest powstały 30 kwietnia 1870 r.
Bank Handlowy w Warszawie
str. 25
9 Rozdział 9 II wojna światowa 1939-1945
9.1 Początek wojny
9.1.1
Sytuacja polityczna w przededniu wojny
Konferencja w Monachium 29 września 1938 r. Anglia, Francja, Włoch, Niemcy, pozwolono
Niemcom na inkorporacje części Czechosłowacji (układ monachijski) i zagarnęły obszary przygraniczne
Czech i Moraw. Wykorzystując sytuacje Polska anektowała Śląsk Cieszyński, a Węgry pozostałą część Rusi
Zakarpackiej. Czechosłowacja utraciła 30% terytorium.
Pod koniec 1938 r. Niemcy przedstawili Polsce warunki pokoju: przystąpienie do paktu
antykominternowskiego, włączenie Wolnego Miasta Gdańsk do Niemiec i budowę korytarza pomorskiego
do Niemiec. Polska odrzuciła te warunki.
15 marca 1939 r. armia niemiecka, łamiąc układ monachijski, wkroczyła do Pragi. Dokonał się
całkowity rozbiór Czechosłowacji, Węgry zabrały jeszcze wschodnie tereny, a Słowacja stała się
niepodległym państwem, ale całkowicie zależnym od Niemiec.
W przededniu wojny granica z Niemcami wynosiła 2638 km., a jej armia stała na naszej granicy
północnej, zachodniej i południowej. Minister Józef Beck będąc w wizytą w Londynie uzyskał gwarancje
brytyjskie dla Polski. Porozumienie wojskowe przewidywało, że w przypadku ataku na Polskę, Anglia i
Francja wystąpią zbrojnie w ciągu 14 dni rozpoczną ofensywę na zachodniej granicy Niemiec. Polska miała
się bronić wewnątrz kraju i czekać na ofensywę, a po niej przejść do kontrataku.
23 sierpnia 1939 r. podpisanie paktu Ribbentrop-Mołotow.
9.1.2
Kampania wrześniowa
Najważniejsze jest to, że 3 września Anglia i Francja wypowiedziały Niemcom wojnę i zgodnie z
założeniami 17 września miała ruszyć ofensywa (14 dni po wypowiedzeniu wojny). Polska utrzymywała
umówione granice i czekała. Niestety wystawili nas nasi „sojusznicy”, a za to 17 września zamiast pomocy
Francji, doczekaliśmy się inwazji Rusków. Słabe siły na wschodzie, jedynie Korpus Ochrony Pogranicza nie
były w stanie zatrzymać Sowietów. 17/18 września najwyższe władze Polski w obawie przed dostaniem się
w ręce wroga, przekroczyły granicę z Rumunią. 28 września 1939 został podpisany II pakt R-M, gdzie
tereny Litwy przeszły na stronę Niemiec. 28 września 1939 r. kapitulowała Warszawa, a ostatnie jednostki
Wojska Polskiego skapitulowały 5 października.
Po wkroczeniu sowietów do RP, nastąpiła nacjonalizacja przemysłu, banków, transportu i ziemi.
Przedsiębiorstwa łączono w jedne wielkie państwowe, i w ten sposób dokonano likwidacji własności
prywatnej w przemyśle i rzemiośle. Podobnie w rolnictwie, tzw. kolektywizacja czyli łączenia prywatnych
działek w sowchozy czyli państwowe gospodarstwo rolne. Zmieniono również walutę, czas pracy. Od 1940
r. handel został całkowicie upaństwowiony. Istniały dwie sieci sklepów – spółdzielcza i państwowa.
str. 26
9.1.3
Układ Sikorski-Majski
30 lipca 1941 r. naciskany przez Anglików, Władysław Sikorski podpisał porozumienie z ZSRR,
tzw. układ Sikorski-Majski. Podpisanie układu oznaczało nawiązanie stosunków dyplomatycznych z
ZSRR, a więc uznanie przez Moskwę rządu polskiego na wychodźstwie za legalne władze suwerennego
państwa, anulowanie przez ZSRR paktu Ribbentrop-Mołotow z 28 września 1939r., amnestię dla Polaków
więzionych w ZSRR i sojusz polityczno-wojskowy skierowany przeciwko Niemcom. Konsekwencją układu
była organizacja armii polskiej na obszarze ZSRR. Na czele armii polskiej w ZSRR generał Sikorski
postawił zwolnionego z Łubianki generała Władysława Andersa. W kwietniu 1943 r. po nagłośnieniu przez
Niemców odnalezienia zbrodni katyńskiej, Stalin zerwał stosunki dyplomatyczne z rządem RP. Sikorski
zginął na początku 1943 r. w Gibraltarze.
9.1.4
Sytuacja gospodarcza
Sytuacja rolnictwa była różna na ziemiach włączonych do Rzeszy i w Generalnym Guberni. Na
ziemiach włączonych do Rzeszy władze niemieckie skonfiskowały całą polską wielką własność. Majątki
ziemskie w postaci donacji nadawane były zasłużonym dla władz hitlerowskich generałom wyższym
oficerom. Natomiast w GG wielkie majątki ziemskie ni podlegały konfiskacie, natomiast były poddane
kontroli niemieckich urzędników (powierników). Własność chłopska również nie ulegała konfiskacie, poza
obszarem Zamojszczyzny, gdzie w 1942 r. ziemię skonfiskowano, a właścicieli wysiedlono. Niemcy chcieli
tam stworzyć ośrodek kolonizacji niemieckiej.
Sytuacja przemysłu, polegała na tym, że na ziemiach wcielonych do Rzeszy Niemcy dążyli do
rozbudowy i jak najszybszego uruchomienia produkcji przemysłowej, natomiast na trenie GG Niemcy
wywozili wszystkie przydatne surowce, maszyny i sprzęty. Również wszystkie przedsiębiorstwa, które nie
są niezbędne dla jako takiego podtrzymania nagiego życia mieszkańców, należy przenieść do Niemiec. Od
1944 roku Niemcy systematycznie niszczyli w miarę wycofywania się z terenów RP, wszystkie ważne dla
gospodarki instytucje. Np. palili szyby ropy naftowej, zatapiali kopalnie rudy żelaza.
15 grudnia 1939 powołano Bank Emisyjny w Polsce i wprowadzono nowy pieniądz tzw. złoty
krakowski. Bank zakończył działalność 31 stycznia 1950 r.
9.1.5
PPR i KR
Na początku 1942 r. powstała partia komunistyczna pod nazwą Polska Partia Robotnicza.
Organizowali ją zrzuceni na spadochronach z radzieckiego samolotu działacze Kominternu: Marceli
Nowotko, Paweł Finder i Bolesław Mołojec. Na początku 1944 r. powstał Komitet Centralny z Gomułką na
czele, Krajowa Rada Narodowa z Bierutem i Armia Ludowa z Michałem Rolą-Żymierskim. W czerwcu
1944 r. w Moskwie powołano komunistyczny rząd, który nazwał się Polski Komitet Narodowy.
Plan Burza – polegał na walce zbrojnej z Niemcami i przywitanie Rusków w Polsce jako gospodarze
(w sensie, że Polacy są gospodarzami).
str. 27
Powstanie Warszawskie wybuchło 1 sierpnia 1944 r. miało trwać w założeniach 3 dni, trwało 63.
Zakończone kapitulacją i zniszczeniem Warszawy. Po upadku powstania Polski Komitet Wyzwolenia
Narodowego miał utorowaną drogę do ruin Warszawy. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego powstał w
lipcu 1944 r., pod ścisłym okiem Stalina. PKWN przygotował w Moskwie manifest, który ogłoszono po
przejęciu przez Rosję Chełmna. Manifest deklarował powstanie niepodległego i demokratycznego państwa
polskiego oraz reformy społeczno-gospodarczej, z których najważniejszą była reforma rolna.
6 września 1944 PKWN ogłosił dekret o reformie rolnej, która polegać miała na parcelacji całych
majątków ziemskich powyżej 50 lub 100 ha – w zależności od regionu kraju.
31 grudnia 1944 r. PKWN przekształcił się Rząd Tymczasowy RP.
9.2 Konsekwencje Jałty dla Polski
9.2.1
Jałta
W lutym 1945 r. w Jałcie na Krymie odbyła się konferencja Wielkiej Trójki. Podjęto tam decyzje
dotyczące dalszego przebiegu wojny, podziału pokonanych Niemiec na strefy okupacyjne oraz przystąpienia
ZSRR do wojny z Japonią na Dalekim Wschodzie. Ustalono granic na wschodzie jako Linie Curzona,
natomiast zachodnia pozostała otwarta. Niestety USA i Anglia przegrała sprawę władzy w RP. Ustalono
jedynie, że będzie na razie działać Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej.
9.2.2
Porwanie „szesnastu”
Delegatura Rządu na Kraj i Rada Jedności Narodowej brały pod uwagę możliwość porozumienia z
wojskowymi władzami rosyjskimi w Polsce, pomijając Rząd Tymczasowy. Nawiązane kontakty miały
doprowadzić do spotkania z marszałkiem Żukowem, tymczasem zakończyły się zorganizowaniem przez
NKWD pułapki i aresztowaniem w końcu marca 945 r. szesnastu polityków polskich z szefem delegatury,
wicepremierem Janem Jankowskim i generałem Leopoldem Okulickim.
10 Rozdział 10 Polska w latach 1945-1950
10.1 Państwo
10.1.1 Ustrój polityczny
28 czerwca 1945 r. utworzono Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej,
którego premier został Osóbka-Morawski (PPS), a wicepremierami Gomułka (PPR) i Mikołajczyk (SL).
Kluczowe resorty objęli komuniści. Politycy związani z obozem londyńskim objęli 4 ministerstwa. Na
początku lipca 1945 r. mocarstwa zachodnie uznały TRJN, cofając jednocześnie uznanie dla rządu RP w
Londynie.
W sierpniu 1945 r. Mikołajczyk powołał nową partię polityczną – Polskie Stronnictwo Ludowe.
Ciałem pełniącym obowiązki parlamentu była Krajowa Rada Narodowa.
Uchwałą Rady Ministrów z 12 września 1945 r., wypowiedziano konkordat z 1925 r.
30 czerwca 1946 r. odbyło się referendum. Postawiono 3 pytania, dot. Zniesienia Senatu, utrwalenie
w przyszłej konstytucji ustroju gospodarczego zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienie
str. 28
podstawowych gałęzi gospodarki oraz dot. Utrwalenia zachodnich granic polskich. Referendum zostało
sfałszowane.
19 styczeń 1947 r. odbyły się wybory do Sejmu ustawodawczego. Również sfałszowane, komuniści
wygrali.
19 lutego 1947 r. Sejm uchwalił Małą Konstytucję. Sejm wybrał na prezydenta Bieruta, a premierem
został Józef Cyrankiewicz.
Wprowadzanie systemu radzieckiego w Polsce. Odrzucenie przez ZSRR planu Marshalla
oznaczało zerwanie Wielkiej Koalicji i otwierało okres zimnej wojny. Po referacie Gomułki, który chciał
wprowadzić w Polsce specjalny socjalizm, został usunięty ze stanowiska. 1946-1948 r. wielkie czystki w
ZSRR i krajach satelickich. Stalin zwariował i odsuwał lub zabijał każdego, kto wydał mu się podejrzany.
Wszystko co się dało Stalin zmieniał na modłę ruską tj., liczba lat szkolnictwa, tytuły naukowe, prasę
telewizję, wydawnictwa, nazwy ulic, wojska.
W Centralnym Urzędzie Planowania skupiło się grono ekonomistów młodszego pokolenia o
niekomunistycznej proweniencji. Kierownictwo w COP objął Czesław Bobrowski. Od listopada 1945 r.
współistniały obok siebie dwa ośrodki decyzji planistycznych: Ministerstwo Przemysłu oraz CUP. Przy
planowaniu planu 3 letniego pokłócili się Bobrowski z Mincem, ale uzyskali konsensus.
10.2 Społeczeństwo
10.2.1 Zmiany ludnościowe
Według stanu na 31 sierpnia 1939 r. ludność Polska wynosiła 35,3 mln obywateli, a w lutym 1946 –
23,9. Ludność państwa zmniejszyła się o 11 mln!!. Połowa z tego pozostała za granicą, a druga zginęła.
Akcja Wisła – przymusowe przesiedlanie ludności ukraińskiej.
10.2.2 Gospodarka wielosektorowa
Nakreślona w przemówieniu przez Minca koncepcja różniła się od radzieckiej, w której nie istniały
prywatne gospodarstwa rolne, zakłady rzemieślnicze i drobne przedsiębiorstwa handlowe. Rozpoczętą przez
Minca operację likwidacji sektora kapitalistycznego nazwano „bitwą o handel”.
Plan trzyletni(1947-1949) Głównym celem planu była szybka odbudowa zniszczeń wojennych w
przemyśle prowadząca do uprzemysłowienia kraju, czyli do wzrostu udziału w przemysłu w wytwarzaniu
dochodu narodowego. Drugim celem było przywrócenie przedwojennego poziomu konsumpcji na jednego
mieszkańca, przede wszystkim w drodze wzrostu konsumpcji dóbr przemysłowych. Trzecim celem była
szybka odbudowa dziedzin traktowanych jako priorytetowe, tj. energetyki i transportu.
Plan sześcioletni(1950-1955) Zakładał wzrost produkcji przemysłowej o 85-90%, a rolnictwa 35-
45%.
str. 29
10.3 Rolnictwo
10.3.1 Reforma rolna
Dekret PKWN z 6 września 1944 r. Do parcelacji nadawały się działki o łącznym rozmiarze ziemi
przekraczającym 100 ha powierzchni ogólnej lub 50 ha użytków rolnych. W latach 1945-1949 w wyniku
parcelacji i osadnictwa w ręce chłopów przeszło ponad 6070 tys. ha ziemi. Na 5,6 mln ha ziemie utworzono
814 tys. gospodarstw nowych.
W książce jest tak dziwnie napisane, więc wklejam z wikipedii:
Reforma rolna w Polsce. 6 września 1944 r. PKWN wydał dekret o przeprowadzeniu reformy
rolnej. Jednak o dobrach majątku martwej ręki (związków wyznaniowych) zadecydował Sejm
Uchwałodawczy (Art. 2 część (1), podpunkt e) Dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej) mówi o tym
Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom
posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego. Został powołany Państwowy Fundusz
Ziemi, któremu przekazano bez odszkodowania grunty wraz z inwentarzem oraz budynkami należące do
Skarbu Państwa, obywateli niemieckich, zdrajców narodu oraz wszystkie majątki przekraczające 50 ha
użytków rolnych bądź 100 ha powierzchni ogólnej. Na terenie województw: poznańskiego, pomorskiego i
śląskiego konfiskowano wszystkie gospodarstwa powyżej 100 ha bez względu na ilość gruntów
użytkowanych rolniczo.
Ziemie te rozdawano chłopom bezrolnym oraz mało– i średniorolnym, za którą musieli zapłacić
równowartość przeciętnych zbiorów rocznych, rozłożoną na 10–20 rat rocznych. W pierwszym okresie
realizacja reformy przebiegała powoli, powstawały gospodarstwa 2–3 ha. W październiku 1944 odwołano ze
stanowiska kierownika resortu rolnictwa Andrzeja Witosa i powołano Edwarda Osóbkę–Morawskiego oraz
utworzono specjalne brygady parcelacyjne. Do końca 1944 roku rozparcelowano ponad 212 tys. ha ziemi
między 110 tys. rodzin. W marcu 1945 roku przyjęto zasadę tworzenia większych gospodarstw – do 5 ha.
Natomiast na ziemiach poniemieckich nadziały ziemi wynosiły od 7 do 15 ha.
10.4 Przemysł
3 stycznia 1946 r. została uchwalona przez KRN ustawa o przyjęciu na własność pastwa
podstawowych gałęzi gospodarki narodowej. Regulowała ona od strony prawnej stan faktyczny, bowiem
zakłady, które zgodnie z ustawą miały podlegać nacjonalizacji, były już w rękach państwa. Całkowicie
nacjonalizacji podlegało 17 gałęzi przemysłu bez względu na liczbę zatrudnionych.
10.4.1 Inwestycje
W latach 1946-1949 inwestycje w przemyśle państwowym dokonywane były w ramach planów.
Pierwszy był trzykwartalny plan inwestycyjny dla okresu 1 kwiecień – 31 grudzień 196 r., drugi – plan
trzyletni 1947-1949, w którym występował roczny rozdział środków inwestycyjnych. W całym okresie
str. 30
odbudowy 1946-1947 główne nakłady inwestycyjne płynęły do gałęzi przemysłu ciężkiego. Szczególnymi
preferencjami cieszyło się górnictwo węglowe.
10.4.2 Mieszkania, odbudowa
Już 20 listopada 1944 r. PKWN powołał Biuro Planowania i Odbudowy, a 11 kwietnia 1945 r.
powstało Ministerstwo Odbudowy. Poza Warszawą odbudowa domów następowała bardzo wolno.
10.5 Handel
10.5.1 Handel wewnętrzny
Likwidacja handlu prywatnego. Struktura własnościowa handlu uległa zasadniczym zmianom w
wyniku tzw. bitwy o handel. Najważniejsze akty prawne z nią związane powstały w maju i czerwcu 1947 r.
Należały do nich: uchwała KERM w sprawie powołania komisarza rządowego do spraw organizacji
gospodarki mięsnej, uchwała RM w sprawie stabilizacji cen, ustawa o zwalczaniu drożyzny i nadmiernych
zysków w obrocie handlowym, ustawa o zezwoleniach na prowadzenie przedsiębiorstw handlowych i
zawodowym wykonywaniu czynności handlowych oraz rozporządzenie RM w sprawie organizacji i zakresu
działania Komisji Cennikowej.
Zasadniczymi instrumentami kontroli zakładów handlowych było wprowadzenie cen maksymalnych,
których wysokość ustalały komisje cennikowe, a ich przestrzeganie kontrolowały „czynniki społeczne”, tj.
głównie działacze związków zawodowych i rad narodowych. W przypadku doniesienia o przekroczeniu
przez kupców cen maksymalnych sprawę kierowano do właściwej komisji specjalnej, która mogła osadzić
obwinionego w obozie pracy przymusowej.
Jedynym środkiem rynkowym, który zastosowano w bitwie o handel, była uchwała Rady Ministrów
z 30 maja 1947 r. w sprawie powołania powszechnych domów towarowych (PDT).
10.5.2 Handel zagraniczny
Od połowy 1945 r. większość przedsiębiorstw o statusie spółek specjalizujących się w handlu
zagranicznym była w rękach państwa. Formalnie brak było aktu prawnego wprowadzającego państwowy
monopol w tej dziedzinie, ale w praktyce posługiwano się uchylonym systemem pozwoleń przywozu i
wywozu wprowadzonym 1 września 1939 r. Prawne potwierdzenie państwowego monopolu znalazło się
dopiero w Konstytucji z 1952 r.
Pierwszą umowę handlową podpisał PKWN 24 października 1944 r. z ZSRR. Przewidywała ona
doraźną pomoc gospodarczą w postaci krótkoterminowego bezprocentowego kredytu towarowego, w
ramach którego „Polska Lubelska” uzyskała od ZSRR węgiel, naftę, olej napędowy, samochody, mąkę, sól,
bawełnę i nici.
10.6 Finanse
Emisja złotego, powojenna wymiana pieniądza i powstanie NBP. W pierwszej połowie 1944 r.
na terenach okupowanych, w Generalnej Guberni w obiegu był złoty krakowski emitowany przez Bank
Emisyjny w Krakowie, a na ziemiach włączonych do Rzeszy – marka niemiecka. Znajdujący się na
str. 31
wychodźstwie w Londynie Bank Polski od 1941 r. przygotowywał bilety, które miały być wprowadzone do
obiegu w wyzwolonym kraju. W Wielkiej Brytanii i USA wydrukowano bilety o wartości 6,4 mld. zł.
Reforma bakowa z 1948 r. Reforma bankowa została ustanowiona 25 października 1948 r.
dekretami o zasadach i trybie likwidacji niektórych przedsiębiorstw bankowych. Oznaczało to, że instytucje
kredytowe istniejące istniejąca w dniuc25 października1948 ulegają likwidacji. Oprócz NBP, Bank Polski
SA i Bank Polska Kasa Opieki SA.
11 Rozdział 11 Polska Ludowa 1950-1989
11.1 Państwo
11.1.1 Ustrój polityczny
22 lipca 1952 Konstytucja. Bierut przedstawił Stalinowi konstytucję, którą on własnoręcznie
poprawiał. Najwyższą władzą jest Sejm PRL, a w terenie Rady Narodowe. Zlikwidowano urząd Prezydenta,
a jego kompetencje przejął Przewodniczący Rady Państwa.
11.1.2 Przemiany sytuacji politycznej
Lata 1950-1956 – rozwijano kult wodza, nasilano terror, represje na ludności inaczej myślącej. Od
1956 - częściowa odwilż. 28 czerwca 1956 r. strajki w Poznaniu. Październik groźba użycia siły w
zwalczaniu kontrrewolucji w Polsce, ale Gomułka został wypuszczony z więzienia wybrany na I sekretarza i
dogadał się z Ruskimi. Przejęcie władzy przez Gomułkę oznaczało pójście Polski drogą narodowego
komunizmu. Zmiany, jakie zaszły po październiku 1956 r. były doniosłe. Polska został „najlepszym i
najweselszym barakiem w obozie” ze stosunkowo dużą wolnością wewnętrzną w porównaniu z sąsiadami.
Nastąpiła odwilż, wypuszczano z więzień więźniów politycznych, dokonywano częściowej rehabilitacji.
Zniesiono szereg ograniczeń kulturalnych, ideologicznych, oświatowych. Pozycja Polski uległa poprawie na
arenie międzynarodowej, gdy przedstawiciel PRL głosował na forum ONZ w spawie interwencji radzieckiej
na Węgrzech inaczej niż jego koledzy z państw komunistycznych. Światowa opinia publiczna wysoko
oceniła pozytywną rolę, jaką odegrał prymas Wyszyński w rozwiązaniu kryzysu październikowego w
Polsce. Istota ustroju Polski nie uległa jednak zmianie. Kierownicza rola partii została w pełni zachowana.
Rządy Gomułki 1956-1979.
Stopniowe odchodzenie od Października. Marzec 1968 r. strajk studentów. Udział Wojska Polskiego
w Inwazji na Czechosłowacje, spowodowało ostateczne odwrócenie się społeczeństwa od Gomułki.
13 grudnia 1970 – ogłoszono nowe ceny produktów, co spowodowało strajki na Wybrzeżu. Po nich
nastąpiło odejście Gomułki i 20 grudnia 1970 nowym I sekretarzem został Edward Gierek. Ogromny
mandat zaufania jakim obdarzyło Gomułkę społeczeństwo w 1956 wyczerpał się całkowicie. Po wielkim
sukcesje jakim było uznanie przez RFN polskich granic zachodnich (7 grudnia 1970 r.), Gomułka
odchodził obciążony odpowiedzialnością osobistą za wszystkie niegodziwości systemu, które przypadły na
lata panowania.
str. 32
Dekada Gierka. „Aby Polska rosła w siłę, a ludzie żyli dostatniej”. Pierwszy okres bardzo pomyślny
dla Polski, ale już w 1976 r. o ogłoszeniu podwyżek, nastąpiły strajki w Ursusie, Płocku i Radomiu. A tle
wydarzeń ’76 r. powołano Komitet Obrony Robotników. Lata 1976-1979 to okres kryzysu gospodarczego.
W ’76 wprowadzono kartki na cukier. Po kolejnej podwyżce cen, w 1980 wybuchły kolejne strajki,
najpoważniejsze w Gdańsku, Szczecinie i Jastrzębiu.
6 września 1980 r. Stanisław Kania objął urząd I Sekretarza.
Solidarność. 10 listopada 1980 r. został zarejestrowany przez sąd Niezależny Samorządny Związek
Zawodowy „Solidarność”. Zagrożenie dla władz, jakim była groźba ogłoszenia strajku generalnego przez
Solidarność spowodowała wprowadzenie w nocy 12/13 grudnia 1981 r. stanu wojennego. Zniesiono o 22
lipca 1983 r. Wzrosły represje wobec przedstawicieli opozycji. Wiosną 1989 r. reaktywowano Solidarność,
dokonano zmian konstytucyjnych (utworzenie Senatu i uchwalenie nowej ordynacji wyborczej), co stanowić
miało przygotowania „kontraktowego” parlamentu. Wolne wybory w czerwcu 1989 r. zakończyły okres
historyczny PRL, choć zmiana nazwy państwa została uchwalona przez Sejm kilka miesięcy później.
11.2 Planowanie w systemie monocentrycznym
11.2.1 Plany wieloletnie w Polsce
Radziecki system planowania zawitał do Polski, podobnie jak do innych krajów Europy Środkowo-
wschodniej, w latach 1949-1950. Od 1950 r. obowiązywały w Polsce następujące plany wieloletnie: plan
sześcioletni 1950-1955, plany pięcioletnie 1956-1960, 1961-1965, 1966-1970, 1971-1975, 1976-1980. W
latach 1981-1982 nie było planu wieloletniego, następnym był plan trzyletni 1983-1985 oraz plan na lata
1986-1990.
Plan wieloletni zawierał zarówno wskaźniki naturalne, jak i syntetyczne. Wielkości naturalne
określały fizyczne rozmiary produkcji w końcowym roku planu.
Reformy gospodarcze rządu Rakowskiego likwidowały de facto podstawy dotychczasowego modelu
planowania, a rząd Mazowieckiego z wicepremierem Balcerowiczem w drugiej połowie 1989 r. zerwał z
systemem planistycznym ostatecznie.
Cechą dominującą realizacji planów wieloletnich PRL było przekraczanie produkcji przemysłowej u
niewykonywanie pozostałych wskaźników. Wynikało to z doktrynalnej strategii rozwoju gospodarczego, w
której przyjęto prymat rozwoju przemysłu, a wśród gałęzi przemysłu dawano pierwszeństwo przemysłowi
ciężkiemu.
Oprócz doktryny sam model gospodarczy ułatwiał realizację planów w dziedzinie przemysłu
ciężkiego, a nawet ich przekraczanie. Produkcja przemysłu ciężkiego szła na potrzeby przemysłu ciężkiego.
Stał, cement, obrabiarki mogłyby krążyć w obiegu zamkniętym. Był to samonapędzający się mechanizm,
praktycznie niereformowalny. W wyniku funkcjonowania tego modelu gospodarczego w ciągu 40 lat
produkcja stali, kwasu siarkowego czy cementu w przeliczeniu na jednego mieszkańca Polski była na
poziomie krajów wysoko rozwiniętych, natomiast produkcja samochodów osobowych, tworzyw sztucznych,
papieru – na poziomie krajów opóźnionych w rozwoju gospodarczym. Sposób realizacji doktrynalnej
str. 33
strategii tworzył „gospodarkę niedoboru” (jak ją nazwał J. Kornai) i przynosił periodyczne, coraz głębsze
przesilenia gospodarcze przybierając postać kryzysów podprodukcji.
11.3 Przemysł
11.3.1 Polityka przemysłowa Polski
Gospodarka wojenna 1951-1955. 11 listopada 1950 r. Piotr Jaroszewicz, został przeniesiony na
stanowisko zastępcy przewodniczącego Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego. Powierzono mu
realizację planu rozbudowy przemysłu zbrojeniowego.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
skrypt z historii najnowszej polski Y65MQXPOHUAPOUHWMZ25QYGKK23MPC42U6HJ5UA
Historia gospodarcza Polski
Historia Polski XXw, historia skrypt, Historia Polski XX w.
Historia prawa polskiego skrypt Litynski Organy ochrony prawnej
SKRYPT Bardach Historia prawa polskiego
Historia średniowieczna polski(skrypt)
HISTORIA GOSPODARKI MIĘDZYWOJENNEJ POLSKI
Historia Gospodarcza Swiata i Polski pytania
Polityka gospodarcza Polski w pierwszych dekadach XXI wieku W Michna Rozdział XVII
historia gospodarcza wyklady id Nieznany
Odmiana zaimków rodzajowych, Gramatyka historyczna języka polskiego
więcej podobnych podstron