Historia gospodarcza

Polski

Rozkwit i upadek

gospodarki

folwarczno-

pańszczyźnianej

Folwark - duże gospodarstwo rolne stanowiące własność szlachcica,

którego produkcja przeznaczona była głównie na zbyt.

Pańszczyzna - przymusowa i bezpłatna praca chłopów na rzecz pana.

Do połowy XV w. procesy rozwoju gospodarczo-społecznego Europy

Zachodniej i Wschodniej były podobne, jednak od połowy XV w.

rozeszły się (DUALIZM AGRALNY):

• Europa Zachodnia:

-feudalizm stopniowo

obumierał i preferowała
procesy kształtujące rynek
towarów i rynek siły
roboczej.

-Pańszczyzna była wypierana

przez pracę najemną.

-pojawiły się różne odmiany

wielopolówki

-Podst. świadczeniem w

rolnictwie stał się czynsz
pieniężny.

-Wzrosła rola kapitału

agralnego

• Europa

Wschodnia

-nawrót do zaostrzonych form

poddaństwa

-dominacja rolnictwa w

ekonomice

-ziemia przestaje być towarem
-podział sił wytwórczych w

rolnictwie między wieś i
folwark

-bariery mobilności społecznej i

geograficznej

-wszyscy chłopi gros świadczeń

uiszczają w robociźnie

-brak ograniczeń prawnych dla

szlachty

-brak interwencji państwa w

życie gospodarcze

Podstawą tego systemu była

gospodarka folwarczno-

pańszczyźniana.

Istota jej polegała na tym, że

feudalni właściciele tworzyli w

obrębie

swoich włości własne gospodarstwa

rolne (folwarki), uprawiane przy

pomocy pańszczyźnianej siły

roboczej.

Przyczyny przejścia do gospodarki

folwarczno-pańszczyźnianej

• Spadek dochodów szlachty
• Wzrost potrzeb szlachty
• Wzrost popytu wewnętrznego i

zewnętrznego

Zmiany w Europie Zachodniej:

• W drugiej połowie XVI w. w Europie Zachodniej

rozpoczął się wyraźny, długotrwały ruch zwyżkowy cen
na wszelkiego rodzaju dobra, określany jako rewolucja
cen.

• Ekspansja kolonialna przyczyniła się do poprawy stopy

życiowej

• Zwiększył się przyrost naturalny
• Znikła własność wspólna
• likwidacji poddaństwa osobistego i sądowego
• Gospodarstwa feudałów przestawiały się na najemną

siłę roboczą

Wyżej wymienione zmiany były czynnikami,

które wpłynęły na przystosowanie się ustroju
rolnego w krajach środkowowschodniej
Europy.

Za panowania Kazimierza Wielkiego:

• następuje dynamiczny wzrost produkcji

rzemieślniczej oraz jej specjalizacja,

• Szybki rozwój miast i rynku lokalnego,

regionalnego i ogólnokrajowego

• wzrost towarowości gospodarki chłopskiej
• Bilans polski dodatni w związku z czym napływały

do kraju z zagranicy kruszce szlachetne w postaci
grubej monety — złotych dukatów i srebrnych
talarów

Monety

Złoty dukat Zygmunta I
Starego (1506-1548)

Grosz koronny Zygmunta I
Starego (1506-1548)

Grosz gdański Zygmunta I Starego
(1506-1548)

Szostak pruski Zygmunta I
Starego
(1506-1548)

Czworak litewski Zygmunta Augusta
(1548-1572)

Wpływ na rozwój gospodarki folwarcznej, a w

szczególności na konieczność zachowania

dodatniego bilansu handlowego, mieli polscy

bulioniści i ich program gospodarczy:

• zmierzał do zachowania agrarnej struktury kraju
• Popierali oni zwłaszcza gospodarkę folwarczną

Wzrost poddaństwa

• W drugiej połowie XV i w XVI w. polityka

gospodarcza Polski stawała się coraz bardziej
zależna od interesów wielkich właścicieli
ziemskich

• Narzucenie systemu poddaństwa wyjaśnia

częściowo, dlaczego szlachta zajęła się głównie
produkcją zboża. To darmowa siła robocza i
poddaństwo umożliwiały rozwój pracochłonnej
produkcji rolnej. Rozwojowi produkcji sprzyjały
także dogodne warunki zbytu płodów rolnych na
rynku krajowym i zagranicznym oraz warunki
naturalne ziem polskich.

Rozwój folwarku

pańszczyźnianego

Narzędzia

1) Rozszerzenie

stosowania pługa i
wozu okutego

2) wejście w użycie bron

i wideł

Uprawa roli

1) Produkcja zbóż takich

jak:

a) Żyto
b) Owies
c) Jęczmień
d) Pszenica

W XVI wieku dobrze rozwinięta

była hodowla bydła. W

Wielkopolsce i na terenach

podgórskich rozwinął się dość

silnie chów owiec. Poza

produkcją roślinną i hodowlą

szlachta zakładała w folwarkach

liczne zakłady przetwórcze,

przede wszystkim gorzelnie,

warzelnie piwa, młyny i tartaki.

Pierwszy okres rozwoju

szlacheckiego przyniósł dalszy

rozwój miast i przemysłu.

Wiązało się to ze znacznym

wzrostem produkcji rolnej.

Zwiększyła się także poważnie

liczba ludności miejskiej. Okres

od połowy XV do końca XVI w.

przyniósł dalszy rozwój produkcji

przemysłowej i górniczej.

HANDEL

WEWNĘTRZNY

W handlu tym główną
rolę odgrywały targi i
jarmarki. Na targach
dokonywano wymiany
produktów między
miastem a wsią.
Obsługiwali je zwyczajni
kupcy i rzemieślnicy
danej osady targowej.

ZAGRANICZNY

Miał za zadanie
rozprowadzenie po krajach
produkcji rodzimej jak i
towarów importowanych. W
eksporcie pierwsze miejsce
zajmował wywóz zboża.
Drugie natomiast wywóz
drewna i jego przetworów a
także smoły i popiołu.
Wywożono także trochę
płótna, metali i piwa.

Drogą morską importowano śledzie,

a także różne inne ryby, sól, wino,

towary kolonialne, metale (żelazo,

miedź), wyroby przemysłowe oraz

kosztowności. Natomiast drogą

lądową przywożono z Zachodu:

artykuły włókiennicze, wyroby

żelazne (kosy, sierpy, noże), wino,

śląskie piwo, sól. Ze Wschodu

importowano: tkaniny, herbatę

chińską, futra i wosk.

W eksporcie lądowym na

Zachód główną rolę odgrywały

produkty hodowli, przede

wszystkim woły, barany i

nierogacizna. Poza tym

wywożono wosk, miód, wełnę,

len. Na wschód szły tkaniny

wełniane, wyroby żelazne oraz

towary przemysłu zachodniego.

Rozkwit gospodarczy i kulturalny Polski okazał się jednak krótkotrwały. W

drugiej połowie XVII i w połowie XVIII wieku wystąpił wielki kryzys systemu

folwarczno-pańszczyźnianego. Towarzyszył mu ogólny upadek

gospodarczy rolnictwa, rzemiosła i handlu.

Przyczyny kryzysu folwarczno-

pańszczyźnianego:

1. Przyczyny polityczno-ustrojowe

(szlachta uzyskawszy hegemonię w
państwie, zobojętniała na potrzeby
kraju. Magnaci piastowali
najważniejsze stanowiska i godności
traktując je przede wszystkim jako
środek umacniania swych wpływów
czy też pozycji swego rodu).

2. Nawrót do gospodarki naturalnej w
sektorze chłopskim (chłop
przygnieciony ciężarem pańszczyzny
nie mógł znaleźć czasu na zajęcie się
swoim gospodarstwem, brakowało
także środków na nabycie nowych
narzędzi)
3. Upadek miast (do tego upadku
prowadziły m.in.: ograniczenie udziału
chłopa w wymianie towarowo-
pieniężnej, odsunięcie mieszczan od
handlu zagranicznego, brak opieki
państwa nad krajowym przemysłem i
handlem ora pozbawienie mieszczan
praw politycznych). Upadek miast
przypieczętowały wojny, które
ogarnęły ziemie polskie.

4.Spadek cen zbóż (w drugiej połowie XVII wieku wystąpiła w Europie
Zachodniej tendencja do spadku cen na żywność najpierw na mięso
a później na zboże, depresja utrzymywała się do połowy XVIII wieku).

Kryzys gospodarki folwarczno-pańszczyźniany spowodował kurczenie się

rynku na wyroby rzemiosła. Zniszczenia wojenne oraz głód, zarazy,

powodzie, susze pogłębiły upadek kultury rolnej. Zwiększył się stan liczebny

narzędzi drewnianych i na nowo zaczęto posługiwać się sochą i żarnami.

Przygotowały:

Ewelina Ginalska

Natalia Gruszecka

Joanna Górska