BEZPIECZEŃSTWO PRACY Z LASERAMI

Szkodliwe działanie promieniowania laserowego dotyczy oczu oraz skóry człowieka, przy czym najbardziej zagrożone są oczy. Ze względu na kierun-kowość wiązki zagrożenie promieniowaniem laserowym jest zagrożeniem po-tencjalnym, tzn. ekspozycja na to promieniowanie jest zazwyczaj przypadkowa. Mimo tego, w przypadku wielu laserów nawet taka przypadkowa, krótko-trwała ekspozycja może być bardzo niebezpieczna. Niektóre lasery mają tak dużą moc, że nawet ich światło rozproszone jest niebezpieczne dla oka.

W zakresie działania fal o długości od 400 nm do 1400 nm może dojść do uszkodzenia siatkówki. Promieniowanie z zakresu długości fal poniżej 400 nm i powyżej 1400 nm nie wnika do wnętrza oka, natomiast powoduje uszkodzenie rogówki. W przypadku skóry skutkiem działania promieniowania laserowego może być uszkodzenie tkanki (zwęglenie, oparzenie, rumień).

Bezpieczeństwo pracy z laserami 1

Szkodliwe działanie promieniowania laserowego

wywiera ciśnienie na tkanki,

powoduje zmiany fotochemiczne,

podgrzewa.

W przypadku działania na wzrok

Szkodliwe promieniowanie może trafić do obszaru źrenicy nie tylko bezpośrednio z lasera, ale i przypadkowo, poprzez odbicie wiązki pierwotnej od różnych przedmiotów znajdujących się na jej drodze, takich jak np. okienka, kuwety, soczewki, czy szyby okienne. Szczególnie jest to niebezpieczne przy pracy z laserami generującymi promieniowanie w niewidzialnym zakresie widma.

Promieniowanie impulsowe może być bardziej niebezpieczne od promieniowania ciągłego. O ile w przypadku promieniowania ciągłego źrenica może odciąć jego dostęp do oka już na samym początku oświetlenia wzroku, o tyle w przypadku impulsu jego czas trwania może być zbyt krótki dla zareagowania źrenicy we właściwy sposób.

W przypadku działania na skórę

skóra może ulec poparzeniu, uszkodzeniu poprzez nacięcie termiczne lub odparowanie w miejscach oddziaływania promieniowania laserowego, długotrwałe napromieniowanie może doprowadzić do mutacji komórko-wych, a nawet do zmian nowotworowych w przypadku promieniowania ultrafioletowego,

promieniowanie laserowe może spowodować porażenie naczyń krwiono-

śnych i koagulację białek, a także destrukcję komórek na skutek działania fali uderzeniowej wywołanej impulsem.

Bezpieczeństwo pracy z laserami 2

Szkodliwe skutki oddziaływania promieniowania laserowego o różnych długo-

ściach fal na skórę i oczy

Zakres promie-

Oczy

Skóra

niowania

100 - 280 nm

(UV-C)

rumień, działania rakotwór-

uszkodzenie rogówki

cze, przyspieszone starzenie

280 - 315 nm

się skóry

(UV-B)

315 - 400 nm

oparzenie skóry, ciemnienie

katarakta fotoche-miczna

(UV-A)

pigmentu

400 - 780 nm

fotochemiczne i termicz-

oparzenie skóry, reakcje foto-

ne uszkodzenie siatkówki czułe

780 - 1400 nm

katarakta, poparzenie

(IR-A)

siatkówki

1400 - 3000 nm przymglenie rogówki,

(IR-B)

katarakta, oparzenie ro-

oparzenie skóry

gówki, gwałtowna eks-

pansja pary wodnej

3000 nm - 1 mm oparzenie rogówki

(IR-C)

Światło z pozostałych zakresów spektralnych głównie wywołuje oparzenia.

Bezpieczeństwo pracy z laserami 3

Klasy laserów i produktów laserowych

Klasa

Opis

1

Lasery, które są bezpieczne w racjonalnych warunkach pracy. Klasa ta obejmuje również lasery o dużej mocy umieszczone w obudowach zabezpieczających, które nie mogą być otworzone bez uprzedniego wyłączenia lasera.

1M

Lasery emitujące promieniowanie, które są bezpieczne w racjonalnych warunkach pracy, ale mogą być niebezpieczne podczas patrzenia w wiązkę przez przyrządy optyczne. Lasery te emitują szeroką albo rozbieżną wiązkę. Laser może być zakwalifikowany do klasy 1M, jeśli jego całkowita moc wyjściowa jest poniżej klasy 3B, a po-tencjalna moc, która może dostać się do źrenicy nie przekracza klasy 1.

2

Lasery emitujące promieniowanie widzialne w przedziale długości fal 400 do 700 nm. Ochrona oka jest zapewniona w sposób naturalny przez instynktowne reakcje obronne w czasie do 0,25 s. Moc promieniowania tych laserów jest poniżej 1 mW, dla pracy ciągłej, lub większa dla impulsów krótszych od 0,25 s lub, gdy emitują światło niespójne przestrzennie.

2M

Lasery emitujące promieniowanie widzialne w przedziale długości fal 400 do 700. Ochrona oka jest zapewniona w sposób naturalny przez instynktowne reakcje obronne, ale mogą być niebezpieczne podczas patrzenia w wiązkę przez przyrządy optyczne. Moc promieniowania potencjalnie docierająca do oka jest taka, jak w klasie 2 -

do 1 mW.

3R

Lasery, dla których bezpośrednie patrzenie w wiązkę jest potencjalnie niebezpieczne. Lasery tej klasy o działaniu ciągłym emitujące promieniowanie widzialne mają całkowitą moc ograniczoną do 5

mW. W innych zakresach spektralnych oraz dla pracy ciągłej obowiązują inne ograniczenia.

Bezpieczeństwo pracy z laserami 4

3B

Lasery, które są niebezpieczne podczas bezpośredniej ekspozycji promieniowania. Patrzenie na odbicia rozproszone są zwykle bezpieczne. Lasery tej klasy o działaniu ciągłym i długości fal z zakresu od 315 nm do dalekiej podczerwieni (1mm) mają moc promieniowania do 500 mW. Dla laserów impulsowych z obszaru widzialnego (400-700 nm) występuje tu ograniczenie do 30 mJ. Inne ograniczenia stosowane są dla ultrakrótkich impulsów i przy innych długo-

ściach fal.

4

Wszystkie lasery o mocy większej niż w klasie 3B. Lasery, które wytwarzają niebezpieczne odbicia rozproszone. Mogą one powodować uszkodzenie skóry oraz stwarzają zagrożenie pożarem. Podczas obsługi laserów klasy 4 należy zachować szczególną ostrożność.

Zabezpieczenia i oznaczenia laserów

Zabezpieczenia laserów

obudowy ochronne,

specjalne, dostępne tylko dla osób do tego powołanych, włączniki lasera, układy zdalnego sterowania,

wskaźniki poziomów mocy i energii,

itp.

Oznaczenia laserów

oznakowanie umożliwiające jednoznaczne określenie klasy zagrożenia, znaki i napisy ostrzegawcze,

nazwa lasera i wytwórca.

Wyposażenie i oznakowanie pomieszczeń laboratoryjnych

znaki i napisy ostrzegawcze oraz lampy sygnalizacyjne działające podczas pracy lasera,

zminimalizowanie ilości powierzchni odbijających promieniowanie, stosowanie dostatecznie silnego oświetlenia, wywołującego zwężenie źrenic, a tym samym ograniczenie ilości energii promieniowania wnika-jącego do oka.

Bezpieczeństwo pracy z laserami 5

INSTRUKCJA BHP PRZY PRACY Z LASERAMI

I URZĄDZENIAMI LASEROWYMI

1. Każdy użytkownik winien przed uruchomieniem lasera (lub urzą-

dzenia laserowego) ustalić klasę lasera i podstawowe dane o nim, przede wszystkim długość emitowanej fali oraz moc lub energię.

2. Każdy użytkownik jest zobowiązany zapoznać się z instrukcją obsługi (lasera i urządzenia laserowego).

3. Należy przestrzegać nakazów i zakazów zawartych w instrukcji obsługi danego typu lasera oraz zwracać uwagę na plakaty i napisy ostrzegawcze w laboratorium.

4. Bez względu na klasę lasera zabrania się patrzenia w wiązkę laserową (tj. zaglądania do otworu wyjściowego lasera, z którego jest emitowana wiązka); dotyczy to także wiązki odbitej.

5. Zabrania się zabaw wiązkami laserowymi polegającymi na oświetlaniu ludzi, a także materiałów niebezpiecznych, np. łatwopalnych, reaktyw-nych (nie wolno puszczać tzw. "zajączków").

6. W czasie ustawiania eksperymentu należy pracować przy włączonym pełnym oświetleniu ponieważ zmniejsza to znacznie niebezpieczeństwo napromieniowania oczu.

7. Obowiązkiem eksperymentatora jest zbudowanie blokady wiązki lase-rowej (wszystkich wiązek) opuszczającej obszar eksperymentu, za pomocą odpowiednich ekranów absorbujących i rozpraszających.

8. Należy (o ile to możliwe) prowadzić wiązki laserowe na poziomie róż-

nym od poziomu oczu.

9. Bezwzględnie należy używać właściwych środków ochrony indywidu-alnej (np.: gogli) zalecanych w normie PN-91/T-06700, odpowiednich dla każdej klasy laserów.

Bezpieczeństwo pracy z laserami 6

Instrukcja pracy z laserami, cd.

10. Należy stosować się do zaleceń głównego użytkownika urządzenia laserowego oraz poleceń władz dziekańskich/instytutowych dotyczących spraw BHP.

11. Nie wolno pracować z laserami jeżeli stosowało się leki typu atropina (jakiekolwiek wpływające na wielkość źrenic i odruch zamykania oczu).

12. W przypadku napromieniowania natychmiast skorzystać z pomocy lekarskiej i zgłosić wypadek przełożonemu/asystentowi.

Bezpieczeństwo pracy z laserami 7