A. Kułakowska i wsp.

250

Rehabilitation in patients with Parkinson’s disease living
in the region of Bialystok

Kułakowska A., Tarasiuk J., Korneluk-Sadzyńska A., Brodowicz B.,
Drozdowski W.

Medical University of Bialystok, Poland, Department of Neurology;
NZOZ “Prymus” Suwalki, Poland

Parkinson’s disease is one of the most common progressive neuro-
degenerative diseases of the brain, usually leading to significant di-
sability. Rehabilitation, in addition to symptomatic pharmacothera-
py, should be the mainstay of treatment for each patient.
The aim of this study was to collect data on the use of different
methods of rehabilitation treatment for patients with Parkinson’s di-
sease living in the area of Bialystok (before 1998 the province of
Bialystok) and evaluation of environmental, social and health fac-
tors, which affect the use of this form of treatment.
Material and methods. We evaluated patients with Parkinson’s di-
sease treated in neurological departments in Bialystok and Choroszcz
near Bialystok over the next 12 months. It was conducted using a
specially constructed for this purpose questionnaire. The course of
Parkinson’s disease was also assessed in the Hoehn and Yahr and
the Schwab and England scale.
Results. We have studied 88 patients with clinical diagnosis of Par-
kinson’s disease (48 women and 40 men), mean age 68.7 years. It
was found that only 73% of those surveyed had ever been rehabili-
tated. In 27% of patients had never been used any rehabilitation
treatment. It was shown that the level of education positively influen-
ces the use of rehabilitation, while the coexistence of additional di-
seases, living in the country and the older age impede the use of
physiotherapy.
The stage of disease and sex of patients did not affect the use of
rehabilitation. Patients were primarily rehabilitated in a hospital.
Among the most commonly used treatments were kinesis therapy,
massage and hydrotherapy.
Conclusions. The study indicates too low access of patients with
Parkinson’s disease to rehabilitation and confirms purposefulness
of initiating information and education action about the need for phy-
siotherapy treatment in these group of patients.

Key words: Parkinson’s disease, rehabilitation, physiotherapy

Pol. Merk. Lek., 2010, XXIX, 172, 250

Postępowanie rehabilitacyjne u pacjentów z chorobą
Parkinsona zamieszkujących w rejonie Białegostoku

ALINA KUŁAKOWSKA, JOANNA TARASIUK, ALICJA KORNELUK-SADZYŃSKA#, BEATA BRODOWICZ,
WIESŁAW DROZDOWSKI

1

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Klinika Neurologii, kierownik: prof. dr hab. med. W. Drozdowski;

2

NZOZ „Prymus” sp. z o.o.

w Suwałkach, kierownik: A. Korneluk-Sadzyńska

Postępowanie rehabilitacyjne u pacjentów z chorobą
Parkinsona zamieszkujących w rejonie Białegostoku

Kułakowska A., Tarasiuk J., Korneluk-Sadzyńska A., Brodowicz B.,
Drozdowski W.

1

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Klinika Neurologii;

2

NZOZ

„Prymus” sp. z o.o. w Suwałkach

Choroba Parkinsona jest jedną z najczęściej występujących chorób
neurodegeneracyjnych mózgu o przebiegu postępującym, zazwy-
czaj prowadzącą do istotnej niepełnosprawności. Rehabilitacja, obok
objawowej farmakoterapii, powinna stanowić podstawę leczenia
każdego chorego z tym schorzeniem.
Celem pracy była ocena wykorzystania różnych metod leczenia
usprawniającego chorujących na chorobę Parkinsona zamieszkują-
cych w rejonie Białegostoku (przed 1998 r. teren województwa bia-
łostockiego) oraz analiza czynników środowiskowo-społecznych
i zdrowotnych, które wpływają na korzystanie z tej formy leczenia.
Materiał i metody. Badaniem objęto pacjentów leczonych w oddzia-
łach neurologicznych w Białymstoku i Choroszczy koło Białegosto-
ku w ciągu kolejnych 12 miesięcy. Zostało ono przeprowadzone z
wykorzystaniem specjalnie w tym celu skonstruowanej ankiety. Prze-
bieg choroby Parkinsona oceniano w skali Hoehna i Yahra oraz
Schwaba i Englanda.
Wyniki. Zbadano 88 pacjentów z klinicznym rozpoznaniem choroby
Parkinsona (48 kobiet i 40 mężczyzn), średnia wieku 68,7 lat. Stwier-
dzono, że tylko 73% spośród ankietowanych było kiedykolwiek re-
habilitowanych. U 27% chorych nigdy nie stosowano żadnego le-
czenia usprawniającego. Wykazano, że poziom wykształcenia wpły-
wa korzystnie na korzystanie z leczenia rehabilitacyjnego, natomiast
współwystępowanie schorzeń dodatkowych, zamieszkiwanie na wsi
oraz starszy wiek utrudniają prowadzenie postępowania fizjotera-
peutycznego. Stopień zaawansowania choroby oraz płeć nie wpły-
wały na korzystanie z leczenia rehabilitacyjnego. Pacjenci byli głów-
nie rehabilitowani podczas pobytu w szpitalu. Wśród zabiegów naj-
częściej stosowano kinezyterapię, masaż i hydroterapię.
Wnioski. Badanie wskazuje na zbyt mały dostęp chorujących na
chorobę Parkinsona do leczenia usprawniającego oraz potwierdza
celowość zainicjowania akcji informacyjno-edukacyjnej na temat
konieczności stosowania leczenia fizjoterapeutycznego w tej gru-
pie.

Słowa kluczowe: choroba Parkinsona, rehabilitacja, fizjoterapia

Pol. Merk. Lek., 2010, XXIX, 172, 250

Choroba Parkinsona (paralisis agitans, drżączka poraźna)
jest drugą, co do częstości występowania po chorobie
Alzheimera, chorobą neurodegeneracyjną mózgu, której
wskaźnik rozpowszechnienia wynosi 0,1-0,2%, a zapadal-
ność około 10-20 przypadków na 100 tys. rocznie [9]. W Pol-
sce znajduje się około 60 tys. chorych, a corocznie można
oczekiwać 4-8 tys. nowych zachorowań [6]. Średni wiek za-
chorowania wynosi 58-60 lat, jednak zdarzają się przypadki
o początku przed 30. rokiem życia (tzw. parkinsonizm mło-
dzieńczy). Mężczyźni chorują nieco częściej niż kobiety.

U podłoża choroby Parkinsona leży zwyrodnienie i zanik

istoty czarnej, co powoduje niedobór dopaminy i prowadzi
do zaburzeń przekaźnictwa w zwojach podstawy układu poza-
piramidowego. Przy zniszczeniu ponad 80% komórek poja-
wia się: spowolnienie ruchowe, sztywność mięśniowa, drże-
nie spoczynkowe kończyn, zaburzenia postawy a następnie
upadki [2, 11, 16]. Ponadto zazwyczaj występuje: maskowa-
tość twarzy, dyzartria, objawy wegetatywne (dysfagia, ślino-
tok, łojotok, zaparcia, impotencja, hipotonia ortostatyczna),
zaburzenia snu, otępienie oraz depresja [2, 5, 7, 10, 15].

Postępowanie rehabilitacyjne u pacjentów z chorobą Parkinsona zamieszkujących w rejonie Białegostoku

251

W leczeniu choroby Parkinsona oprócz farmakoterapii i

leczenia zabiegowego ważną rolę odgrywa kompleksowa
rehabilitacja, która ma na celu profilaktykę wczesnego upo-
śledzenia sprawności fizycznej, zapobieganie trwałej niepeł-
nosprawności, kompensację ubytków funkcji uszkodzonych
układów oraz jak najdłuższe zachowanie samodzielności i
przydatności społecznej, a przez to zapobieganie przenie-
sieniu do domu opieki społecznej [5, 12].

Celem pracy była ocena danych dotyczących wykorzy-

stania różnych metod fizjoterapeutycznych w leczeniu cho-
rujących na chorobę Parkinsona zamieszkujących w rejonie
Białegostoku (przed 1998 r. teren województwa białostockie-
go) oraz analiza stopnia świadomości pacjentów dotyczącego
konieczności postępowania fizjoterapeutycznego, ustalenie
czynników środowiskowo-społecznych (wiek, płeć, miejsce
zamieszkania, wykształcenie) i zdrowotnych (współwystępo-
wanie innych chorób, stadium zaawansowania choroby Par-
kinsona) wpływających na korzystanie z leczenia fizjotera-
peutycznego.

MATERIAŁ I METODY

Badaniem objęto 88 pacjentów w wieku 53-83 lat (średnia
wieku 68,7 lat), w tym 48 kobiet i 40 mężczyzn, hospitalizo-
wanych na oddziałach neurologicznych w Białymstoku i Cho-
roszczy koło Białegostoku w okresie kolejnych 12 miesięcy.
Badanie przeprowadzono za pomocą ankiety zawierającej
pytania na temat stosowanego leczenia fizjoterapeutyczne-
go, typu zabiegów leczniczych, czasu trwania leczenia, sys-
tematyczność, kompleksowość oraz ich wpływu na stan zdro-
wia i samopoczucie.

Przebieg choroby Parkinsona oceniano w skali Hoehna i

Yahra oraz Schwaba i Englanda [5]. Pięciostopniowa skala
Hoehna i Yahra weryfikuje ewolucję choroby na podstawie
sprawności ruchowej i objawów. Stopień pierwszy oznacza
najmniejsze nasilenie objawów, stopień drugi oraz trzeci bar-
dziej zaawansowaną postać choroby, która jednak pozwala
na samodzielną egzystencję, natomiast stopień 4 i 5 stwier-
dza się u osób z upośledzeniem sprawności znacznego stop-
nia, wymagających pomocy w czynnościach dnia codzien-
nego i podczas poruszania się.

Skala Schwaba i Englanda służy do oceny funkcjonowa-

nia chorego, jego niezależności od otoczenia, możliwości i
szybkości wykonywania określonych czynności. Punktacja
100% oznacza całkowitą niezależność od otoczenia, nato-
miast 50% – pomoc innych przy około 50% czynności, war-
tość 0%, to pacjent leżący z zaburzeniami wegetatywnymi.

Ankiety oraz skale poddano analizie statystycznej, gdzie

dla zmiennych jakościowych obliczono rozkład procentowo-
ilościowy, zaś dla zmiennych ilościowych – ich wartości śred-
nie i odchylenia standardowe. Grupy pacjentów rehabilito-
wanych i nierehabilitowanych (dane ilościowe) porównano
za pomocą testu t-Studenta. Za istotne statystycznie przyję-
to p<0,05.

WYNIKI

CHARAKTERYSTYKA BADANEJ GRUPY

Spośród zbadanych 88 pacjentów w mieście mieszkało 66
(75%), natomiast na wsi 22 (25%). Wykształcenie podstawo-
we zadeklarowało 46 (52%), zawodowe – 8 (9%), średnie –
24 (27%) oraz wyższe – 10 (11%) ankietowanych. U 62 (70%)
badanych występowały dodatkowe schorzenia, takie jak: cho-
roba niedokrwienna serca – 32 pacjentów (51%), choroba
zwyrodnieniowa stawów – 24 (38,4%), nadciśnienie tętnicze
– 22 (35,2%), cukrzyca – 10 (16%), nadczynność tarczycy,
osteoporoza, rwa kulszowa – po 4 pacjentów (6,4%).

Badani chorzy uzyskali średnio 1,9 punktów w skali Hoehna

i Yahra (tab. 1) oraz średnio 85% w skali Schwaba i Englanda
(ryc. 1).

Stadia ewolucji choroby

Rehabilitowani

Nierehabilitowani

Razem

Parkinsona według skali
Hoehna i Yahra

Stadium 0

2

0

2

Stadium 1

22

12

34

Stadium 2

22

10

32

Stadium 3

10

2

12

Stadium 4

4

0

4

Stadium 5

4

0

4

Średnia

64

24

88

Tabela 1. Podział grupy badanej uwzględniający stadium zaawansowania
choroby
Table 1. Distribution of examined group according to the stadium of disease

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Liczba pacjentów [%]

37%

27%

14%

7%

4%

4%

4%

2%

100

90

80

70

60

50

40

[%]

20

Ryc. 1. Skala Schwaba i Englanda oceny funkcjonowania chorujących na
chorobę Parkinsona
Fig. 1. The Schwab and England scale of functioning patients with Parkin-
son’s disease

ZASTOSOWANIE LECZENIA USPRAWNIAJĄCEGO

W badanej grupie pacjentów kiedykolwiek rehabilitowane były
64 osoby (73%), natomiast w przypadku 24 osób (27%) nie
zlecano nigdy żadnego leczenia rehabilitacyjnego. Pacjenci
najczęściej byli rehabilitowani podczas pobytu w szpitalu
(59%), w tym na Oddziale Rehabilitacji 12%, z leczenia w
przychodniach rehabilitacyjnych korzystało 34% pacjentów,
w zakładzie rehabilitacji – 22%, w gabinetach prywatnych –
9%. 34% pacjentów przynajmniej raz w życiu przebywało w
sanatorium (ryc. 2). Systematyczne postępowanie rehabili-
tacyjne prowadzone w jednostkach służby zdrowia nie prze-
kraczało zazwyczaj kilku tygodni, jedynie w przypadku 6 pa-
cjentów było prowadzone przez 3 miesiące, w przypadku 2
innych do 6 miesięcy, a powyżej 6 miesięcy były rehabilito-
wane tylko 2 pacjentki.

Najczęściej pacjentom z chorobą Parkinsona zlecano: ki-

nezyterapię – 64 osoby (100%), masaż – 48 osób (74%),
zabiegi z zakresu elektrolecznictwa – 34 osoby (53%), za-
biegi hydroterapeutyczne – 28 osób (43%), światłolecznic-
two – 12 osób (18%), termoterapię – 20 osób (31%), balne-
oterapię – 16 (25%) (ryc. 3).

Z przeprowadzonej ankiety wynika, że 48 pacjentów (55%)

ćwiczy w domu – w tym codziennie 24 kobiety (27%) i 16
mężczyzn (18%). Niewykonywanie ćwiczeń w warunkach

A. Kułakowska i wsp.

252

domowych zadeklarowało 40 pacjentów (45%) – 18 kobiet
(20%) i 22 mężczyzn (25%), przy czym konspekt ćwiczeń
przygotowany przez terapeutę otrzymało tylko 24 pacjentów
(27%).

ŚWIADOMOŚĆ POTRZEBY STOSOWANIA LECZENIA
USPRAWNIAJĄCEGO I SATYSFAKCJA Z JEGO
STOSOWANIA

Spośród 88 zbadanych chorych, 70 pacjentów (79%) zade-
klarowało, że widzą celowość stosowania leczenia fizjotera-

peutycznego i są świadomi potrzeby stosowania tej formy
terapii. 42 pacjentów (66%) spośród rehabilitowanych widziało
pozytywny wpływ rehabilitacji na przebieg choroby. 26 pa-
cjentów (41%) szczególnie podkreśliło poprawę sprawności
ogólnej i płynności chodu, 20 (31%) pacjentów zauważyło
poprawę koordynacji ruchów (zwłaszcza precyzyjnych), 14
badanych (22%) zadeklarowało, że pod wpływem rehabilita-
cji zmniejszyły się lub ustąpiły dolegliwości bólowe ze strony
kręgosłupa, 12 pacjentów (19%) zgłaszało poprawę siły mię-
śniowej, 10 (16%) poprawę równowagi, kolejnych 8 (13%) –
rozluźnienie nadmiernie napiętych mięśni.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA KORZYSTANIE
Z LECZENIA FIZJOTERAPEUTYCZNEGO W CHOROBIE
PARKINSONA

Porównanie za pomocą testu t-Studenta, grupy pacjentów
rehabilitowanych i nierehabilitowanych według kryterium wie-
ku wykazało, że pacjenci nierehabilitowani są istotnie starsi
(średnia wieku 73 lata) od rehabilitowanych (średnia wieku
67 lat) (p < 0,05).

Wśród pacjentów nierehabilitowanych w mieście miesz-

kało 20 (30%), na wsi 4 (18%). Stwierdzono trudniejszy do-
stęp do ambulatoryjnych i sanatoryjnych form leczenia wśród
mieszkańców wsi (p<0,05) (tab. 2).

W grupie badanych przeważały osoby z wykształceniem

podstawowym, wśród których 28 (61%) było rehabilitowanych.
Wśród pacjentów z wykształceniem średnim 83% pacjentów
korzystało z rehabilitacji. Natomiast wszyscy (100%) pacjenci z
wykształceniem wyższym podlegali leczeniu usprawniającemu.

U 42 (65%) pacjentów, spośród 64 którzy byli rehabilitowa-

ni, stwierdzono współwystępowanie innych chorób. W grupie
pacjentów nierehabilitowanych współwystępowanie innych cho-
rób było znacznie częstsze i dotyczyło 83% badanych (ryc. 4).

0

10

20

30

40

50

60

Liczba pacjentów [%]

59%

pobyt w szpitalu

46%

34%

22%

9%

przychodnia rehabilitacji

zakład rehabilitacji

sanatorium

gabinet prywatny

Ryc. 2. Miejsce postępowania usprawniającego wśród rehabilitowanych cho-
rujących na chorobę Parkinsona
Fig. 2. Location of the rehabilitation among rehabilitated patients with Parkin-
son’s disease

0

20

40

60

80

100

Liczba pacjentów [%]

100%

kinezyterapia

74%

53%

43%

31%

25%

18%

elektrolecznictwo

termoterapia

światłolecznictwo

balneoterapia

masaż

hydroterapia

Ryc. 3. Rozkład zabiegów fizjoterapeutycznych wśród rehabilitowanych cho-
rujących na chorobę Parkinsona
Fig. 3. The distribution of physiotherapy methods among rehabilitated pa-
tients with Parkinson’s disease

Rehabilitacja

Miasto

Wieś

Rehabilitation

liczba

[%]

liczba

[%]

Na oddziale

20

22

18

19

Ambulatoryjnie

34

38

8

8

W sanatorium

24

27

6

7

Tabela 2. Podział grupy badanej uwzględniający miejsce prowadzonej re-
habilitacji w stosunku do miejsca zamieszkania
Table 2. Division of studied group of patients according to rehabilitation
place and place of living

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Liczba pacjentów

22

nie ma chorób współistniejących

rehabilitowani

nierehabilitowani

42

4

20

występują choroby współistniejące

Ryc. 4. Pacjenci rehabilitowani i nierehabilitowane z uwzględnieniem chorób
współistniejących
Fig. 4. Patients rehabilitated and nonrehabilitated including comorbidities

Postępowanie rehabilitacyjne u pacjentów z chorobą Parkinsona zamieszkujących w rejonie Białegostoku

253

STOPIEŃ ZAAWANSOWANIA CHOROBY
A WYKORZYSTANIE LECZENIA FIZJOTERAPEUTYCZNEGO

Porównując grupy rehabilitowanych i nierehabilitowanych
pacjentów według stopnia zaawansowania choroby (skala
Hoehna i Yahra: 2,0 vs 1,6 punktów) nie stwierdzono różnic
istotnych statystycznie (ryc. 1). Pacjenci z obu podgrup nie
różnili się również pod względem stopnia niezależności od
otoczenia w codziennym funkcjonowaniu (skala Schwaba i
Englanda: 82% vs 90%) (tab. 1). Nie stwierdzono także istot-
nych różnic pomiędzy grupami, jeżeli chodzi o czas trwania
choroby (okres od momentu rozpoznania do momentu oce-
ny w niniejszym badaniu), który wynosił w grupie rehabilito-
wanych średnio 9,4 lata, a w grupie nierehabilitowanych 8,1
roku.

OMÓWIENIE

Za podstawowy cel rehabilitacji w chorobie Parkinsona uwa-
żać należy uzyskanie u pacjenta takiej sprawności i wydol-
ności fizycznej, aby był jak najdłużej samowystarczalny oraz
aktywny zawodowo i społecznie. W późniejszym stadium za-
awansowania choroby rehabilitacja ma na celu spowolnienie
wystąpienia uzależnienia od opieki osób trzecich, poprzez
wspieranie samodzielności ruchowej [2, 17]. W procesie re-
habilitacji główny nacisk należy położyć na instruktaż i kory-
gowanie ćwiczeń, które pacjent powinien samodzielnie wy-
konywać w warunkach domowych. Zróżnicowany, obszerny
i kompleksowy program rehabilitacji dostosowany do potrzeb
pacjenta wymaga koordynatora, czyli lekarza specjalisty re-
habilitacji medycznej i fizjoterapeuty. Proces rehabilitacji wy-
maga bowiem zaangażowania całego zespołu rehabilitacyj-
nego, w skład którego powinni wchodzić: lekarz koordynator,
fizjoterapeuci, terapeuci zajęciowi, pracownik socjalny oraz
psycholog i logopeda [1, 4, 12, 18, 19].

Przeprowadzone badanie wykazało, że dostęp chorują-

cych na chorobę Parkinsona do leczenia usprawniającego
(tylko około 70% z nich było kiedykolwiek rehabilitowanych)
jest zdecydowanie niższy niż należałoby tego oczekiwać, bio-
rąc pod uwagę potencjalne korzyści płynące z tej formy le-
czenia. Również jedynie połowa pacjentów ćwiczy systema-
tycznie w domu, przy czym tylko, co czwarty z ankietowa-
nych został fachowo poinstruowany przez fizjoterapeutę
(otrzymał schemat ćwiczeń) jak należy to robić, mimo wyka-
zania, że gimnastyka wykonywana w domu zwiększa szan-
sę skutecznego leczenia objawów choroby i w rezultacie
pozwala odwlec inwalidztwo [8, 13, 17].

Czynnikiem mającym istotny wpływ na dostęp do rehabi-

litacji okazał się wiek – pacjenci nigdy nierehabilitowani byli
istotnie starsi od rehabilitowanych (p < 0,05). Również po-
ziom wykształcenia i zapewne większa wiedza na temat cho-
roby i metod jej leczenia zdają się pozytywnie korelować z
dostępem do leczenia rehabilitacyjnego. Z kolei zamieszki-
wanie na wsi ogranicza dostęp do ambulatoryjnych form re-
habilitacji, jak również pacjenci ci rzadziej wyjeżdżają do sa-
natorium.

Pacjenci rehabilitowani i nierehabilitowani nie różnili się

pod względem rozkładu płci. Co prawda rozkład procentowy
kobiet i mężczyzn w całej badanej grupie (K:M jak 55:45%)
był nieco odmienny niż należałoby oczekiwać na podstawie
danych epidemiologicznych (częściej chorują mężczyźni), ale
wydaje się że powinno to nie mieć wpływu na ostateczne
wyniki, gdyż podobny procent kobiet i mężczyzn występował
zarówno w grupie pacjentów rehabilitowanych, jak i niereha-
bilitowanych. Również stopień zaawansowania choroby oce-
niony na podstawie skal Hoehna i Yahra oraz Schwaba i En-
glanda jest zbliżony w grupie pacjentów rehabilitowanych i
nierehabilitowanych, chociaż pacjenci nierehabilitowani zdają
się być nieco bardziej sprawni i niezależni w codziennym funk-
cjonowaniu. W grupie pacjentów nierehabilitowanych nie było
osób z najwyższym stopniem zaawansowania choroby (sto-

pień 4 i 5 w skali Hoehna i Yahra). Wydaje się, że może to
mieć związek z nieco krótszym czasem trwania choroby w
grupie pacjentów nierehabilitowanych.

Częstsze współwystępowanie innych chorób w grupie

pacjentów nierehabilitowanych zdaje się wskazywać, że czyn-
nik ten może ograniczać możliwości podjęcia rehabilitacji.
Generalnie u badanych pacjentów najczęściej współwystę-
powały schorzenia typowe dla wieku starszego, tj. choroba
niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze i choroba zwy-
rodnieniowa stawów. Podczas planowania programów tre-
ningowych, fizjoterapeuta powinien brać pod uwagę wiek
pacjenta oraz współistniejące schorzenia [14].

Zazwyczaj leczenie rehabilitacyjne stosowano w trak-

cie hospitalizacji, w tym najczęściej nie był to pobyt na od-
dziale rehabilitacji. Wskazuje to zdecydowanie na potrze-
bę szerszego wykorzystywania rehabilitacji w warunkach
ambulatoryjnych. Z zebranych danych wynika, że najczę-
ściej zalecaną formą fizjoterapii była kinezyterapia (100%
rehabilitowanych pacjentów), w tym gimnastyka grupowa,
która korzystnie wpływa na poprawę sprawności fizycznej
i psychicznej [17]. Często stosowano także masaż (74%),
elektrolecznictwo (53%), termolecznictwo (31%), światło-
lecznictwo (18%). Coraz większą popularnością cieszy się
również hydroterapia, która odgrywa dużą rolę przede
wszystkim w zwalczaniu bólu, stymulacji krążenia obwo-
dowego, zmniejszeniu napięcia mięśni. Większość spośród
rehabilitowanych dostrzegała korzystne efekty leczenia re-
habilitacyjnego.

Jednym z elementów leczenia usprawniającego jest też

zaopatrzenie ortopedyczne, z którego korzystało 16% ankie-
towanych. W przypadku 10 pacjentów były to laski, a w przy-
padku 4 kolejnych wózek inwalidzki. Natomiast żaden z ba-
danych nie zadeklarował wykorzystywania w warunkach do-
mowych sprzętów przystosowanych dla chorujących na cho-
robę Parkinsona, takich jak np. specjalne sztućce.

Interesująca wydaje się odpowiedź na pytanie, na ile uzy-

skane wyniki z okolic Białegostoku (badani pacjenci zamiesz-
kiwali w miastach i wsiach na terenie dawnego województwa
białostockiego) można odnieść do innych regionów Polski.
Podlasie jest regionem rolniczym o stosunkowo niewielkiej.
w skali kraju gęstości zaludnienia: średnio 59 osób/km

2

(dla

porównania gęstość zaludnienia w województwie mazowiec-
kim wynosi średnio 146 osób/km

2

, w śląskim – 377 osób/km

2

a średnia gęstość zaludnienia w całej Polsce wynosi – 122
osoby/km

2

) [20]. Duży procent ludności wiejskiej zamieszku-

jącej w znacznej odległości od jednostek służby zdrowia może
wpływać niekorzystnie na dostęp do leczenia rehabilitacyj-
nego. Również fakt, że na terenie Podlasia nie działa żadna
organizacja zrzeszająca chorujących na chorobę Parkinso-
na na pewno nie sprzyja szerzeniu wiedzy na temat metod
leczenia tego schorzenia i aktywizacji tego środowiska. Mimo
tych przesłanek wskazujących, że w innych rejonach kraju
dostęp do leczenia rehabilitacyjnego ma szanse być szer-
szy, uzyskane przez nas wyniki są na tyle niekorzystne, że
potwierdzają celowość zainicjowania akcji informacyjno-edu-
kacyjnej, która rozpowszechniłaby wiedzę na temat ważnej
roli rehabilitacji w chorobie Parkinsona.

WNIOSKI

1. Tylko około 70% chorujących na chorobę Parkinsona za-

mieszkujących w rejonie Białegostoku korzystało kiedy-
kolwiek z leczenia usprawniającego.

2. Zaawansowany wiek, zamieszkiwanie na wsi, niższy po-

ziom wykształcenia i występowanie dodatkowych scho-
rzeń wpływa niekorzystnie na korzystanie z leczenia re-
habilitacyjnego.

3. Zabiegi rehabilitacyjne, w formie kinezyterapii, masażu,

elektrolecznictwa i hydroterapii, są najczęściej zlecane
podczas pobytu w szpitalu i tylko połowa pacjentów kon-
tynuuje ćwiczenia w domu.

A. Kułakowska i wsp.

254

PIŚMIENNICTWO

1. Comella C.L., Stebbins G.T., Brown-Toms N. i wsp.: Physical therapy and

Parkinson’s disease: a controlled clinical trial. Neurology, 1994, 44, 376-378.

2. Fries W., Liebenstund I.: Rehabilitacja w chorobie Parkinsona. Elipsa-

Jaim s.c. Kraków, 2002.

3. Goetz C.G. Leurganss M.T., Raman R. : Physical and occupational the-

rapy in Parkinson’s disease. Management of Parkinson’s disease: an evi-
dence-based review. Mov. Disord., 2002, 17, suppl. 4, 156-157.

3. Jędrkiewicz H.: Rehabilitacja ruchowa osób w wieku podeszłym w Nowej

Klinice Geriatrii, 1998, 5, 8, 854-858.

5. Klimek A.: Choroba Parkinsona w praktyce lekarza rodzinnego. Medical

Communications, Warszawa, 2000.

6. Kuran W.: Diagnostyka i leczenie wczesnej fazy choroby Parkinsona. Sa-

nofi-Biocom, Warszawa 1997.

7. Leopold N.A., Kagel M.C.: Pharyngo-Esophageal Dysphagia in Parkin-

son’s disease. Dysphagia, 1997, 12, 11-18.

8. Mackay-Lyons M., Turnbull G.: Physical therapy In Parkinson’s disease.

Neurology, 1995, 45, 205.

9. Martilla R.J.: Epidemiology. W.: Handbook of Parkinson’s disease (ed.

W.C. Koller). Marcel Dekker Inc., New York, 1992.

10. Mayeux R., Sterrn Y., Rosen J., Leventhal J.: Depression, intellectual

impairment and Parkinson’s disease. Neurology 1981, 31, 645-650.

11. Milanowska K., Dega W.: Rehabilitacja medyczna. Wyd. Lekarskie PZWL,

Warszawa, 1999.

12. Morris M.E.: Zaburzenia ruchowe u pacjentów z chorobą Parkinsona

– model dla celów rehabilitacji. Rehabilitacja medyczna, 2001, 5, 2,
18-29.

13. Morris M.E., Bruce M., Smithson F. i wsp.: Physiotherapy strategies for

people with Parkinson’s disease: A team Approach. Blackburn, Australia,
Buscombe-Vicprint, 1997, 27-64.

14. Morris M. E., Iansek R.: Gait disorders in Parkinson’s disease: a frame-

work for physical therapy practice. Neurology Report, 1997, 21, 125-137.

15. Pustkowski M.: Choroba Parkinsona. Żyjmy dłużej, 1999, 5.
16. Selby G. Parkinson’s disease (eds Vinken P.J., Bruyn G. W.). Handbook

of Clinical Neurology. 2 nd ed. Amsterdam, the Netherlands, Elseyier,
1975, 173-211.

17. Straburzyński G., Straburzyńska-Lupa A.: Medycyna fizykalna. Wyd. Le-

karskie PZWL, Warszawa, 2000.

18. Szczudlik A., Krygowska-Wajs A., Rudzińska M. i wsp.: Rehabilitacja w

chorobie Parkinsona. Magazyn Medyczny – Neurologia i Psychiatria, 2003,
1, 14-18.

19. Wade D.T. Gage H., Owen C. i wsp.: Multidisciplinary rehabilitation for pe

ople with Parkinson`s disease: a randomized controlled study. J. Neurol.
Neurosurg., Psychiatry, 2003, 74, 148-149.

20. http://pl.wikipedia.org/wiki/G%C4%99sto%C5%9B%C4%87_zaludnienia

Otrzymano 3 sierpnia 2010 r.
Adres: Alina Kułakowska, Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku, Kli-
nika Neurologii, 15-276 Białystok, ul. Skłodowskiej-Curie 24 A, tel.: (85) 746
83 26, fax: [phone], e-mail: [e-mail]

Akademia Dermatologii i Alergologii

10–13 lutego 2011 r., Słupsk–Ustka

Organizator: Sekcja Dermatologiczna Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Katedra
i Klinika Dermatologii, Wenerologii i Alergologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego,
Gdańsk, tel. [phone]
e-mail: [e-mail]
WWW: http://www.ekonferencje.pl/7ADA