Naruszenie praw własności prywatnej
w systemie rezerw czÄ…stkowych
Witold Kwaśnicki
[e-mail]
http://kwasnicki.prawo.uni.wroc.pl
Heffernan Shelagh, Nowoczesna
bankowość, PWN Wydawnictwo Naukowe
Nic o rezerwach
czÄ…stkowych
Jedynie na str. 39 o
stopie rezerw
obowiÄ…zkowych (jako
instrumencie kontroli
podaży pieniądza)
Witold Kwaśnicki (INE, UWr),
Notatki
do wykładów
Jesśs Huerta de Soto, Pieniądz, kredyt
bankowy i cykle koniunkturalne,
2009 Fundacja Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa
J. Gu. Hülsmann: to najważniejsza książka
na temat pieniądza i bankowości od 1912
roku, czyli od wydania książki Misesa
Theorie des Geldes und der Umlaufsmittel.
L. Balcerowicz: & Autor omawia węzłowe
zagadnienia pieniądza, bankowości, kapitału
i kryzysów finansowych w powiązaniu z
rozległą analizą historii instytucji i procesów
gospodarczych oraz myśli ekonomicznej. &
Choć nie każdy się zgodzi z jego
propozycjami, to każdy, kogo interesują
podstawowe kwestie społeczeństwa,
gospodarki i pieniÄ…dza, powinien siÄ™
zapoznać z książka Jesusa Iluerty de Soto.
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Pożyczka, użyczenie, depozyt
Użyczenie (łac. commodatum) - jedna osoba 
użyczający  przekazuje innej za darmo rzecz, która
musi być zwrócona w oznaczonym czasie
właścicielowi;
Pożyczka - własność rzeczy jest przenoszona na
pożyczkobiorcę.
Pożyczanie rzeczy zamiennych (określonych co do
gatunku)  mutuum
pożyczkobiorca jest zobowiązany do oddania takiej samej
ilości dóbr o identycznej jakości (łac. tantundem).
Ustalenie  explicite bÄ…dz
implicite  terminu jest
koniecznym warunkiem zawarcia kontraktu mutuum.
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Depozyt, depozyt nieprawidłowy
Kontrakt depozytu (Å‚ac. depositum):
deponent przekazuje depozytariuszowi
rzecz ruchomą, by ją chronił i zwrócił
wtedy, gdy deponent o to poprosi.
 Depozyt nieprawidłowy - depozyt
dóbr określonych co do gatunku,
którego cechy charakterystyczne
pokrywają się w większości z
kontraktem przechowania.
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Depozyt, depozyt nieprawidłowy
Pod koniec okresu pożyczkowego
konieczny jest zwrot tantundem
powiększonego o wysokość
oprocentowania.
Tymczasem depozyt nieprawidłowy
nie wiąże się z żadnym terminem.
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Podstawowe różnice ekonomiczne
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Podstawowe różnice prawne
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Bank Amsterdamski
31 stycznia 1609 roku pod nazwÄ… Bank
Wekslowy
cechował się ścisłym przestrzeganiem
uniwersalnych zasad prawnych rzÄ…dzÄ…cych
nieprawidłowym depozytem pieniężnym
1619 1635 depozyty sięgały 4 milionów, a
rezerwy gotówkowe przekraczały 3 i pół
miliona florenów
1722 roku, kiedy to zarówno depozyty, jak i
rezerwy gotówkowe sięgały 28 29 milionów
florenów
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Bank Amsterdamski
w 1672 roku, kiedy panika wywołana
zagrożeniem francuskim spowodowała
masowe wycofywanie pieniędzy z
holenderskich banków, z których
większość była zmuszona zawiesić
płatności (jak to się zdarzyło bankom
Rotterdamu i Middleburga). Bank
Amsterdamski był wyjątkiem i  co
logiczne  nie miał żadnych kłopotów
ze zwrotem depozytów
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Bank Amsterdamski
Adam Smith przytacza jako anegdotę, że
niektóre podejmowane z banku monety
wydają się uszkodzone w pożarze, który
strawił bankowy budynek wkrótce po
założeniu banku w 1609 roku, co pokazuje,
że były tam przechowywane ponad 150 lat.
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Bank Amsterdamski
w latach 80. XVIII wieku Bank Amsterdamski
zaczął systematycznie naruszać zasady prawne, za
czasów czwartej wojny angielsko-holenderskiej
Amsterdam domagał się, aby bank pożyczył
miastu wielką część jego depozytów na pokrycie
rosnących wydatków publicznych.
Depozyty sięgały wówczas 20 milionów florenów,
podczas gdy w skarbcach znajdowały się metale
szlachetne wartości zaledwie 4 milionów florenów;
ze 100 procent do mniej niż 25 procent.
w 1820 roku skurczyły się do mniej niż 140 tysięcy
florenów
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Bank Amsterdamski i Sztokholmski
Bank Sztokholmski (Riksbank), który rozpoczął
działalność w 1656 roku i składał się z dwóch
departamentów: pierwszy był odpowiedzialny za
bezpieczne przechowywanie depozytów (ze
stuprocentowÄ… stopÄ… rezerw) i wzorowany na
Banku Amsterdamskim, a drugi zajmował się
pożyczkami.
Władze szwedzkie znacjonalizowały go w 1668
roku
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Bank Anglii
założony w 1694 roku, również wzorowano
na Banku Amsterdamskim (po Rewolucji
Wspaniałej, dynastia orańska).
Nie był on jednak ukonstytuowany na
takich samych prawnych gwarancjach
bezpiecznego przechowywania depozytów
jak Bank Amsterdamski. Jednym z jego
głównych celów od początku był udział w
finansowaniu wydatków publicznych.
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Bank Anglii
W 1797 zawiesił płatności (wyniku systematycznego
lekceważenia obowiązku bezpiecznego przechowywania
oraz praktyki przyznawania skarbowi państwa pożyczek i
kredytów z depozytów bankowych)
Również w roku 1797 postanowiono, że podatki i długi
mają być płacone w notach emitowanych przez ten bank,
oraz podjęto próbę ograniczenia kredytów i pożyczek dla
rzÄ…du.
Tak zrodził się współczesny system bankowy oparty na
czÄ…stkowej stopie rezerw oraz banku centralnym jako
kredytodawcy ostatniej instancji.
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Richard Cantillon  ojciec założyciel
współczesnej analizy ekonomicznej
Richard Cantillon (niestety!) jako pierwszy
uważał, że  bezpieczną działalność
bankową można prowadzić, utrzymując
stopÄ™ rezerw wynoszÄ…cÄ… zaledwie 10
procent.
Usprawiedliwiony, jako spekulant (w tym
negatywnym znaczeniu tego słowa)
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
 Wygibasy prawników
Doktryny prawne zmierzajÄ…ce do
uzasadnienia bankowości opartej na
rezerwie cząstkowej były formułowane ex
post facto.
władze publiczne dzięki swej tradycyjnej
symbiozie z intelektualistami skłaniały ją do
poszukiwania podstaw prawnych
uzasadniających praktyki, na które zezwalały
i którym sprzyjały.
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Ach ci prawnicy
PierwszÄ… stanowiÄ… doktryny zmierzajÄ…ce do
rozwiązania problemu przez zrównanie umowy
depozytu nieprawidłowego z umową pożyczki.
z prawnego punktu widzenia nie jest możliwe zrównanie
tych dwóch umów.
Druga grupa doktryn: pomiędzy pożyczką a
umową depozytu nieprawidłowego zachodzą
fundamentalne różnice, ale  dostępność należy
pojmować  swobodnie , od bankierów powinno się
jedynie wymagać  rozważnego dokonywania
inwestycji oraz stałego przestrzegania przepisów i
prawa bankowego.
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
 Garrigues: depozytariusz nie jest
 zobowiÄ…zany do utrzymywania
tantundem, ale tylko do jego mÄ…drego
inwestowania i utrzymywania w stanie
płynności, aby w razie potrzeby zawsze
mógł je zwrócić .
Bank musiałby jedynie utrzymywać w
skarbcach dość pieniędzy, by zaspokoić
 prawdopodobne żądania swych klientów.
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Uwarunkowania historyczne
Depositum confessatum, sztuczka prawna, która
pojawiła się w średniowieczu wskutek prób
uniknięcia kanonicznego zakazu pobierania odsetek.
już w prawie rzymskim istniała zasada, że jeśli
depozytariusz pogwałcił istotę umowy depozytowej
opartej na bezpiecznym przechowywaniu,
przywłaszczył sobie depozyty i nie mógł
niezwłocznie zwrócić ich na żądanie deponenta, to
był zobowiązany zapłacić odsetki.
Depositum confessatum zatarło bardzo wyraz
ne
granice prawne pomiędzy umową depozytu
nieprawidłowego a umową pożyczki, czyli mutuum.
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Pieniądz a zboże
amerykańscy depozytariusze zboża w latach 60.
XIX w. działali oszukańczo, przywłaszczając
sobie częściowo depozyty zbożowe, nad którymi
mieli sprawować pieczę, oraz spekulując nimi na
rynku chicagowskim.
Rothbard:  Dlaczego prawo dotyczÄ…ce
magazynowania zboża, gdzie sytuacja  złożenie
w depozyt dóbr zamiennych  jest dokładnie
taka sama (...) podążyło w całkiem przeciwnym
kierunku? (...) Czy nie chodzi aby o to, że nacisk
wywierany przez bankierów był bardziej
skuteczny niż nacisk handlarzy zbożem? .
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
!
wszystkie systemy bankowe oparte na rezerwie
cząstkowej zawiodły (np. systematyczne upadłości
europejskich banków póz
nego średniowiecza,
banków w Sewilli i Włoszech w XVI i XVII wieku
oraz systemu Lawa w osiemnastowiecznej Francji)
sędziowie regularnie wydawali orzeczenia na
niekorzyść bankierów przywłaszczających sobie
zdeponowane fundusze (we Francji i Hiszpanii
decyzje takie zapadały jeszcze długo w XX wieku).
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Hayek, Zgubna pycha rozumu. O błędach
socjalizmu,
 Historia zarzÄ…dzania pieniÄ…dzem przez
rządy była (...) pełna niekończących się
oszustw i kłamstw. Pod tym względem
rządy okazały się znacznie bardziej
niemoralne, niż mogłaby być jakakolwiek
agencja dostarczajÄ…ca pieniÄ…dza w
warunkach konkurencji
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Kreacja pieniÄ…dza przez banki komercyjne
Ile pieniądza M1 (M3) jest w stanie wykreować system
bankowy z pojawiajÄ…cego siÄ™ w gospodarce nowego
pieniÄ…dza wielkiej mocy (M0)?
C
stosunek pieniędzy trzymanych w gotówce
g =ð
(C) do pieniędzy w postaci depozytów (D)
D
jest równy g
Rg
stopa rezerw r
r =ð
(Rg  gotówka w banku)
D
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Mnożnik kreacji pieniądza
z definicji:
Rg =ð rD
M1=ð C +ð D
C =ð gD
M 0 =ð Rg +ð C
M1=ð gD +ð D =ð (g +ð1)D
M 0 =ð rD +ð gD =ð (r +ð g)D
M1 (g +ð1)D g +ð1
kp =ð =ð =ð
M 0 (g +ð r)D g +ð r
Na NPB często pojawia się wzór:
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
 kiedy r =g=0.1
kp = 5.5
dla r=0.006 i g=0.03
kp = 29
kp
dla r=0 (g+1)/g®ð1/g
1
r
1

Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
USA  rezerwy cząstkowe banków
komercyjnych
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Liczba banków centralnych
Sveriges Riksbank Szwecja 1668
Bank of England Anglia 1694
Bank of Scotland Szkocja 1695
Banque de France Francja 1800
Suomen Pankki Finlandia 1811
De Nederlandsche Holandia 1814
Bank
Oesterreichische Austria 1816
Nationalbank
Norges Bank Norwegia 1816
Danmarks Dania 1818
Nationalbank
Banco de Portugal Portugalia 1821
Bank Polski Polska 1828
Bank of Greece Grecja 1841
Federal Reserve USA 1913
System (FED)
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Wskaz
nik cen detalicznych w Wielkiej
Brytanii (styczeń 1974=100)
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Poziom cen hurtowych w Wielkiej Brytanii
w XIX i XX wieku (1972=100)
300
200 Standard złota
Standard Bretton Woods
1821-1914
wymiany złota 1946-1971
1925-1931
100
80
60
50
Trend wskaz
nika
1914-1979
40
30
Wskaz
nik cen
hurtowych
20
10 Trend wskaz
nika
1821-1913
8
1800
1850 1900 1950
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Poziom cen hurtowych w USA w XIX i XX
wieku (1972=100)
300
Standard złota
Standard Bretton Woods
200
1821-1914
wymiany złota 1946-1971
1925-1931
100
Trend wskaz
nika
Wskaz
nik cen
1914-1979
80
hurtowych
60
50
40
30
20
Trend wskaz
nika
1821-1913
10
1850 1900
1800 1950
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
DÅ‚ug i dolar
Witold Kwaśnicki (INE, UWr), Notatki do wykładów
Upadek dolara